Türkiye Türkçesinde genizcil N (Ññ) ve kullanımı

Genizcil n (Ññ) Türkçenin kadim ve asli seslerinden biridir. Sürekli, tonlu, ön ve art damak ünsüzü olup Osmanlı edebiyatında kef-i nun, sağır nun, kef-i Türkî, nef gibi adlarla anılmış ve ﯓ (üzerinde üç nokta bulunan kef) karakteri ile gösterilmiştir. Bugün Orta Asya Türkçesinde eskiden olduğu gibi kullanımdadır. Türkiye Türkçesinde resmi dilin dayandığı İstanbul Türkçesinde ses yok olmuş ve cumhuriyetin ilanından sonra alfabede ayrı bir karakterle gösterilmemiştir. Resmi dilde bulunmaması Türkiye Türkçesinde olmadığı anlamına gelmez. Genizcil n sesi Anadolu’da birçok ağızda canlı biçimde bugüne kadar gelmiş ise de genç kuşak arasında yeterince önemsenmediğinden unutulma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Alfabede gösterilmemiş olması büyük bir yanlıştır. Türk ortak dili arzusunun dillendirildiği günümüzde yeni kuşakların ses ile tanışlığı önemlidir. Birçok genç sese aşina olsa da, konuşurken sesi nerede, nasıl ve hangi sözlerde çıkaracağını bilmemektedir. Sesi tanıyanlar kadar tanımayanlar da çoktur. Bu paylaşımda bu sesin kullanım yerlerini gösterecek ve kullanıldığı sözleri sıralayacağız. Dilimizin asli seslerinden olan genizcil n sesini yaşatma arzumuz umarız paylaşılır, Türkçemizin asli sesinin kullanımı hakkında bilgi edinmek isteyenlere yardımcı olur ve sesi bilenlerin bilmeyenlere aktarılması yoluyla gelecek kuşaklara aktarılmasına vesile olur.

Genizcil N Sesi (Ññ) Hangi Durumlarda Kullanılır?

Genizcil n sesinin (Ññ) belli başlı kullanım alanları vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

Ben, sen, o, bu, şu sözlerinin yönelme halleri:
- Baña
- Saña
- Oña
- Buña
- Şuña
Tekil kişi iyelik ve tamlama ekleri:
- Ben-iñ > Genizcil n zamanla dönüşmüş ve m olmuştur: Benim
- Sen-iñ > Seniñ
- On-uñ > Onuñ
- Ali-niñ > Aliniñ
- Oğuz-uñ > Oğuzuñ
- Mayıs-ıñ > Mayısıñ
- Sen-iñ anne-ñ > Seniñ anneñ
- Sen-iñ ev-iñ > Seniñ eviñ
- Sen-iñ araba-ñ > Seniñ arabañ
- On-uñ annesi > Onuñ annesi
- On-uñ ümitleri > Onuñ ümitleri
- On-uñ derdi > Onuñ derdi
- İş-iñ özü > İşiñ özü
- Yol-uñ başı > Yoluñ başı
- Anne-niñ>Anneniñ (Her hangi bir annenin, her hangi bir anneye ait olan)
- Anne-ñ-iñ > Anneñiñ (Senin annenin)
- Ev-iñ duvarları > Eviñ duvarları
- Evi-niñ duvarları > Eviniñ duvarları (Onun evinin duvarları)
- Evi-ñ-iñ duvarları > Eviñiñ duvarları (Senin evinin duvarları)
- Kolun-uñ ağrısı > Kolunuñ ağrısı (Onun kolunun ağrısı)
- Kolu-ñ-uñ ağrısı > Koluñuñ ağrısı (Senin kolunun ağrısı)
Çoğul kişi iyelik ve tamlama ekleri:
- Biz-iñ > Genizcil n zamanla dönüşmüş ve m olmuştur: Bizim
- Siz-iñ > Siziñ
- Onlar-ıñ > Onlarıñ
- Aliler-iñ > Alileriñ
- Oğuzlar-ıñ > Oğuzlarıñ
- Siz-iñ anne-ñiz > Siziñ anneñiz
- Siz-iñ ev-iñiz > Siziñ eviñiz
- Siz-iñ araba-ñız > Siziñ arabañız
- Onlar-ıñ annesi > Onlarıñ annesi
- Onlar-ıñ ümitleri > Onlarıñ ümitleri
- Onlar-ıñ derdi > Onlarıñ derdi
- Ev-iñiz > Eviñiz
- Ev-iñiz-iñ > Eviñiziñ
- Ev-iñ duvarları > Eviñ duvarları
- Evleri-niñ duvarları > Evleriniñ duvarları (Onların evinin/evlerinin duvarları)
- Evler-iñ-iñ duvarları > Evleriñiñ duvarları (Senin evlerinin duvarları)
- Ev-iñiz-iñ duvarları > Eviñiziñ duvarları (Sizin evinizin duvarları)
- Arabaları-nıñ rengi> Arabalarınıñ rengi (Onların arabasının/arabalarının rengi)
- Arabalarıñ-ıñ rengi > Arabalarıñıñ rengi (Senin arabalarının rengi)
Geçmiş ve gelecek zamanlı fiillerde tekil ve çoğul ikinci şahıs çekimleri:
- Geleceğ-iñ-i bilmiyordum > Geleceğiñi bilmiyordum (Senin gelecek olduğunu bilmiyordum)
- Geleceği-ni bilmiyordum > Geleceğini bilmiyordum ( Onun gelecek olduğunu bilmiyordum)
- Yediğ-iñ, içtiğ-iñ seniñ olsun >Yediğiñ içtiğiñ seniñ olsun
- Bastığ-ıñ yerleri toprak diyerek geçme, tanı
- Niçin haber vermediñ?
- Gördüñ mü onuñ ettiğini?
- Geleceğ-iñiz-i bilmiyordum- Geleceğiñizi bilmiyordum (Sizin gelecek olduğunuzu bilmiyordum)
- Aldığ-ıñız kiloları veremedi-ñiz. > Aldığıñız kiloları veremediñiz. (Aldığınız kiloları veremediniz.)
- Gideceğ-iñiz yere ben de gelmek istiyorum. > Gideceğiñiz yere ben de gelmek istiyorum (Gideceğiniz yere ben de gelmek istiyorum)
Şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zamanlı fiillerin tekil ve çoğul ikinci şahıs çekimleri:
- Nereye gidiyorsuñ ?
- Nereden geliyorsuñuz?
- Oraya gidecekseñ beni de götür.
- Ne zaman gideceksiñ?
- Gitmeyecek misiñiz?
- Beni de alacaksıñız değil mi?
- Bir gün beni orada görürsüñüz
- Spor yapıp sağlıklı beslenmezseñ genç yaşta ölürsüñ
Emir kipinin 2. çoğul kişi çekimi:
- Buyruñ/Buyruñuz
- Geliñ/Geliñiz
- Giriñ/Giriñiz
- Oturuñ/Oturuñuz
Bu yukarıda gösterdiğimiz durumlar dışında aşağıda dizili olarak verdiğimiz sözler kendi içinde genizcil n sesini barındırır:
- Alañ
- Añ (akıl, anlama, idrak)
- Añı
- Añırmak
- Añıt
- Añkara
- Añkaralı
- Añlam
- Añlama
- Añlamak
- Añlamlı
- Añlaşma
- Añlaşmak
- Añlatım
- Añlatımlı
- Añlatmak
- Añmak
- Aydıñ
- Aydıñlık
- Baña
- Beliñ
- Beliñlemek
- Beñ (benek, çil, hal)
- Beñek
- Beñiz
- Beñlenmek
- Beñli
- Beñzemek
- Beñzer
- Beñzeş
- Beñzeşmek
- Beñzetmek
- Biñ (1000)
- Buñ
- Buña
- Buñak
- Buñaklık
- Buñalım
- Buñalmak
- Buñaltmak
- Buñama
- Buñamak
- Buñlu
- Çañ
- Çıñ (ses)
- Çıñırak
- Çıñlamak
- Dañgalak
- Deñeme
- Deñemek
- Deñetçi
- Deñetçilik
- Deñetim
- Deñetlemek
- Deñetmek
- Deñey
- Deñeyim
- Deñge
- Deñgeli
- Deñgesiz
- Deñgesizlik
- Deñiz
- Deñk
- Deñli
- Deñsiz
- Deñsizlik
- Deriñ
- Deriñlik
- Diñgil
- Diñlemek
- Diñlenmek (sesi işitilmek)
- Diñleti
- Diñletmek
- Doñ (hava olayı)
- Doñdurma
- Doñdurmak
- Doñmak
- Doñuk
- Doñuz
- Düñür
- Eñ (sıfat)
- Eñse
- Geñeş
- Geñeşmek
- Geñiş
- Geñiz
- Geñleşme
- Geñleşmek
- Göñül
- Göñüllü
- Göñüllülük
- İñek
- İñlemek
- İriñ
- İriñlemek
- İriñlenmek
- Kañgal
- Karañlık
- Koñrat
- Koñşu
- Koñur
- Kuñral
- Mañgal
- Oña
- Oñamak
- Oñat
- Oñay
- Oñmak
- Onuñ
- Oñurga
- Öñ
- Öñce
- Pıñar
- Saña
- Sañsar
- Seniñ
- Siñdirmek
- Siñek
- Siñir
- Siñmek
- Siñsi
- Siziñ
- Soñ
- Süñgü
- Şuña
- Tañ
- Tañrı
- Tañsık
- Tırñak
- Yalıñ
- Yalñız
- Yañak
- Yañılgı
- Yañılmak
- Yañıltıcı
- Yañıltmak
- Yañkı
- Yañlış
- Yañsımak
- Yañsıtmak
- Yeñi
- Yeñil
- Yeñilmek
- Yeñmek
- Yüñ
- Yüñlü