kisaltmalar a.\tалмашлык\nав.\tавиация\nавыл хуҗ.\tавыл хуҗалыгы\nанат.\tанатомия\nарго.\tарго, жаргон\nархит.\tархитектура\nастр.\tастрономия\nбиол.\tбиология\nбот.\tботаника\nбәйл.\tбәйлек\nгеогр.\tгеография\nгеол.\tгеология\nгр.\tграмматика\nдиал.\tдиалекталь сүз\nдини.\tдини сүз\nдипл.\tдипломатия\nдиңг.\tдиңгезчелек\nзоол.\tзоология\nи.\tисем\nиск.\tискергән (сүз)\nиярт.\tияртем\nк.\tкара\nкер.\tсуз. кереш сүз\nкис.\tкисәкчә\nкит.\tкитапча, китап стилендә\nкулин.\tкулинария\nкүч.\tкүчмә мәгънәдә\nлинг.\tлингвистика\nлог.\tлогика\nмат.\tматематика\nмахс.\tмахсус термин (антропология, аучылык, бакчачылык, бактериология, биохимия, бухгалтерия, ветеринария, геодезия, гидрология, гидромеханика, кинематография, коммерция, кортчылык, метеорология, механика, минералогия, оптика, радиотехника, тимер юл, типография, топография, тукучылык эше, фармакология һ.\tб. өлкәләргә караган терминнар)\nмин.\tминералогия\nмед.\tмедицина\nмод.\tсүз модаль сүз\nмуз.\tмузыка\nмәгъ.\tмәгънәдә\nмәс.\tмәсәлән\nнеол.\tнеологизм\nполигр.\tполиграфия\nпсихол.\tпсихология\nрәв.\tрәвеш\nс.\tсыйфат\nсан.\tсан\nсир.\tсирәк кулланышта\nспорт.\tфизкультура һәм спорт\nсәяси.\tсәяси термин\nсөйл.\tсөйләү телендә\nсәүдә.\tсәүдә\nтар.\tтарихый\nтерк.\tтеркәгеч\nтех.\tтехника термины\nтур.\tтурында\nтөрле мәгъ.\tтөрле мәгънәдә\nф.\tфигыль\nфиз.\tфизика\nфизиол.\tфизиология\nфәлс.\tфәлсәфә\nхим.\tхимия\nхәб.\tсүз. хәбәрлек сүз\nхәрби.\tхәрби сүз\nы.\tымлык\nшахм.\tшахмат\nэтн.\tэтнология\nэтногр.\tэтнография\nэвф.\tэвфемизм\nюр.\tюридик термин\nәд.\tәдәбият термины\nһ. б.\tһәм башкалар\nһ. б. ш.\tһәм башка шундыйлар\n aba и. 1) тупас калын тукыма, чикмән туласы; 2) шул тукымадан тегелгән ябынча, чикмән; 3) дәрвишләр җиләне, йон җилән; □ aba güreşi йон җилән киеп көрәшү; aba terlik бүлмә аяк киеме (киездән); ◊ aba altından değnek göstermek теле татлы, тел төбе каты; aba gibi тупас (тукыма тур.); abayı sermek әдәпсез [тупас, дорфа, тартынусыз] урнашу (берәр урында); abayı yakmak бик нык гашыйк булу abacı и. чикмәнче; ◊ abacı kebeci, ara yerde sen neci? синең биредә [монда] ни катнашы бар?; abadi и. абади, ефәктән эшләнгән кәгазь төре abajur и. абажур abaküs и. Төркиядә кулланыла торган чут, абакус; = abak abanmak ф. 1) сөялү, сөйкәлү, терәлү, таяну; 2) авышу, чүгү; 3) арго кеше исәбенә яшәү [тору] abandırmak ф. чүктерү, яткыру ◊ deveyi sahibi abandırır дөяне иясе чүктерер (әйтем) abani и. абани (сары чигеш белән бизәлгән ак ефәк тукыма) abanoz и. эбен (агачы); □ abanoz yürekli рәхимсез, шәфкатьсез, каты күңелле, миһербансыз, аяусыз, кансыз (кеше); ◊ abanoz gibi 1) кап-кара, чем-кара; abanoz gibi sacı var аның чәче чем-кара; 2) бик каты, кап-каты abartmak (-i) ф. күпертү, арттырып күрсәтү, купайту abaşo с. 1) аскы, астагы; 2) көймәне ярга бәйләү Abaza и. абхаз (кешесе) abazan с. туп. 1) карыны ач; 2) җенси яктан ач abdal и. 1) тар. (гизүче) дәрвиш; 2) Афганистан'да торучы бер төрки кавемнең исеме; 3) Анадолу'да яши торган күчмә бер кавем abdest и. тәһарәт, абдәст; □ aptes almak ; aptes bozulmak ; aptes tazelemek ; abdesthane и. тәһарәтханә abdülleziz и. арахис, җир чикләвеге abe ы. һәй, әй; abe kardeş әй кардәш! abece и. әлифба aberasyon и. аберрация abes с. 1) акылга сыймас; 2) рәтсез, юньсез, кирәксез abıhayat и. әбелхәят, мәңгелек суы abıru и. абруй abi и. абый, агай, ага abide и. ядкарь, ядкарьлек; һәйкәл, мавзолей, музей һ. б. abideleşmak и. ядкарьлеккә әверелү abidevi с. 1) һәйкәлсыман; 2) күч. исәпсез күп abis и. диңгезнең бик тирән җире abla и. апа ablak с. 1) кыяфәтсез, ямьсез; 2) зур, тупас ablatya и. диңгездә балык тоту өчен зур ятьмә, трал abli и. фал (кораб арканы) abluka и. блокада abone и. абунә (әбүнә) abonman и. абонемент aborda и. абордаж abramak ф. кораб йөртү abraş с. 1) алмачуар, чуар; 2) чутыр, карачутыр, шадра abstre с. абстракт abuhava и. һава хәле; икълим abuk sabuk с. ни җитте, сантый (сүз һ. б.) abuli и. неврастения abullabut с. 1) байгыш (кеше); 2) өтек, зәвыксыз киенгән (кеше) abur cubur и. 1) коры-сары (ашамлык); 2) әбер-чебер abus с. төксе, томса; чырайсыз acaip с. гаҗәп, гаҗәеп, сәер acayip с. гаҗәп, гаҗәеп, сәер acaipleşmek ф. сәерләшү acayipleşmek ф. сәерләшү acaiplik и. гаҗәплелек, гаҗәеплек acayiplik и. гаҗәплелек, гаҗәеплек acar с. гайяр, гайрәтле; аҗар, ярсулы acele 1. с. рәв. ашыгыч, тиз, тәҗел, кабаланып; 2. и. ашыгычлык □ acele etmek тәҗелләү, сабырсызлану aceleci и. кабаланучы, ашыктыручы Acem и. тар. фарсы (иранлы) acemi с. ирани; фарси, фарсыларга бәйләнешле acente и. 1) (эш урыны буларак) агентлык; 2) агент acentelik и. агентлык, агент булу acep с. гаҗәп acı 1. с. ачы; acı biber ачы борыч; 2. и. күч. кайгы, хәсрәт ◊ acı görmüş авырлык күргән; acısını çıkarmak үч алу acımak ф. 1) сызлану; 2) кызгану, жәлләү acıbadem и. ачы бадәм acıbal и. әче бал, эчемлек бал acıbalık и. кәрәкәсыман балык, ачы кәрәкә acıçiğdem и. бот. эт үләне acıkmak ф. ачыгу acıklanmak ф. хәсрәтләнү acıklı с. хәсрәтле acılanmak ф. 1) ачы, ачы тәм керү; 2) борчылу acılı с. 1) ачы кергән; 2) кайгылы, ачынулы acımasız с. кызганусыз, аяусыз acımasızlık и. аяусызлык acımsı с. ачкылт, ачкылтым acımtırak с. ачкылт, ачырак, ачымтырак acınmak ф. ачыну acındırmak ф. ачындыру acırga и. керән, ачы торма acısız с. авыртусыз, сызлаусыз, ачынусыз acıtmak ф. ачыту acibe с. гаҗәп, гаҗәп иск. acil с. 1) кичектергесез, ашыгыч; 2) җитез, өлгер acilen рәв. кичектергесез рәвештә, ашыгыч, тиз арада aciz и. гаҗизлек, мескенлек; аптыраганлык\n\n\naciz II с. гаҗиз, аптыраган, аптыраштагы; □ aciz kalmak гаҗиз калу acuk и. бот. кыргый алмагач acul с. темпераментлы; зирәк acur и. бот. эре кыяр төре acuz и. холыксыз (усал) карт acuze и. холыксыз (усал) карчык aç 1. с. ач, ачыккан. 2. и. ач, ярлы; юксыл, хәерче ◊ aç ne yemez, tok ne demez ач ни ашамас, тук ни сөйләмәс açmak ф. 1) ачу; 2) ачыклык киңлеген арттыру; 3) мәгълүм итү, ачыклау, бәян итү; 4) ачык (җете) итү açalya и. бот. азалия açar и. 1) ачкыч; 2) аппетит ача торган нәрсә, аперитив açgözlü с. ач күз, туймас тамак, гуҗ açgözlülük и. ач күзлелек açı и. 1) мат. почмак; 2) күч. караш, караш ноктасы açıcı и. төрле мәгъ. ачучы ◊ iç açıcı sözler юатучы сүзләр açık I с. 1) ачык; 2) тоткарсыз, ачык; yol açık юл ачык!; 3) киң, ачык; açık ova ачык дала; 4) киемсез, ябусыз; başı açık яланбаш; 5) ачык, аңлаешлы; 6) ачык, яшерен-батырын түгел □ açık artırma аукцион; açık çek сәүд. акча микъдары күрсәтелмәгән чек \n\n\n açıkII. 1) ачыклык, өзек; 2) ерак җир, ераклык, ара; 3) диңгез ягасы, диңгез буйлары; 4) вакант урын; 5) сальдо açıkça рәв. 1) ачык рәвештә, яшермәстән; 2) самими рәвештә; açıkça misafir etmek ачык йөз белән кунак итү açıkçı и. биржа маклеры açıkgöz с. зирәк; елгыр, мут, хәйләкәр açıkgözlük и. зирәклек; елгырлык, мутлык açıkgözlülük и. зирәклек; елгырлык, мутлык açıklamak ф. 1) ачыклау, аңлату; 2) белдерү; 3) төшендерү, шәрехләү açıklayıcı 1. с. ачыклаучы, аңлатучы, белдерүче. 2. и. гр. аныклагыч açıklık и. 1) ачыклык, ачык булу; ачылып калганлык; 2) мәйдан, алан; 3) өзеклек, зур аралык; ераклык; бушлык; 4) ачыклык, җетелек; rengin açıklığı төснең җетелеге açıksözlü с. ачык сүзле açıktan рәв. 1) юктан, буштан, тик торганнан; 2) ерактан, ерак арадан; 3) ачыктан- ачык (сөйләү, әйтү) açtktohumlular и. бот. ачык орлыклылар açılmak ф. 1) ачылу; 2) ачылу, эшли башлау (мәс., университет, кибет); 3) мәгълүм булу; 4) ераклашу açılış и. 1) ачылыш, ачылу; 2) эшкә башлау açım и. дини. ачык хакыйкать; үгет açımlamak ф. 1) бәяләү; 2) бәян итү, аңлату açış и. 1) ачыш, ачыпыш; кәшфият; 2) кереш; 3) башлангыч açkı и. 1) ялтыраткыч; 2) утлы тишкеч (тимерне һ. б. ш. нәрсәләрне яндырып тишү коралы), 3) махсус ачкыч açkılamak ф. чистартып ялтырату açlık и. ачлык, кытлык açma и. 1) ачу, ачыш; 2) ачылган җир, күтәрелгән чирәм açmalık и. керкитәргеч, тапбетергеч açmaz и. 1) тоткынлык, тупик; 2) кыенчылык, кыен хәл, аптыраш; 3) хәйләкәрлек, кинайә ◊ açmaza düşmek аптырашта, кыен хәлдә калу açmazlık и. 1) аптыраш, читен хәл; 2) сер ачмау, сер саклау; 3) дәшмәкилек, тешләклек ad и. 1) исем; benim adım минем исемем; 2) атаклылык, дан, шөһрәт; 3) гр. исем □ ad çekimi исемнең зат белән төрләнүе; ad koymak атау ◊ adı batası аты коргыры; adını ağzına almamak исемен дә телгә алмау (үпкәләүдән) ada и. 1) атау, утрау; 2) юллар белән әйләндереп алынган һәм йорт, бина һ. б. төзелгән коры җир кишәрлеге □ ada balığı кара балык; ada yavrusu зур булмаган балыкчы каегы adamak ф. 1) атау, тәгаенләү; 2) сәдака (корбан һ. б.) бирү adak и. вәгъдә adale и. 1) мускул; 2) сеңер, җең adalet и. 1) гадәләт, гаделлек; 2) гадлия, юстиция adaletli с. гадәләтле, гадел (хөкем һ. б. ш.) adaletsiz с. гадәләтсез, гаделлексез, гаделсез adalı с. и. атау (утрау) кешесе, атаулы (утраулы) adam и. 1) адәм, кеше; 2) юньле кеше, ярдәм итәрдәй кеше; 3) караучы, хезмәтче; 4) хатынның ире ◊ adam sırasına geçmek кеше рәтенә керү; adamına düşmek нәкъ кешесенә тап булу adamakıllı с. юньле, адәм рәтле, шактый; adamakıllı yorulmuş яхшы ук арыган adamca рәв. 1) адәмчә, юньләп, рәтләп; 2) кеше саны җәһәтеннән, ишлелек ягыннан adamcıl с. 1) илгәзәк, аралашучан; 2) кешелекле adamcılık и. 1) кешелеклелек; 2) кешечәлек adamotu и. женьшень (дару үләне һәм шуның тамыры) adamsız с. 1) ярдәмчесез; 2) ирсез, тол adanmak ф. аталу adap и. 1) әдәп, әдәплелек, юсын; 2) кагыйдә, юрык adaptasyon и. 1) яңа шартларга күнегү, адаптация; 2) текстны укучыга җиңел аңлаешлы итү adaş и. адаш, исемдәш aday и. 1) вәкил, делегат; 2) кандидат adaylık и. 1) вәкиллек, делегатлык; 2) кандидатлык addetmek ф. (дип) хисаплау, (дип) чутлау addolunmak ф. хисапка керү, саналу adem и. бушлык, юклык\n\n\nadem II и. 1) Адәм галәйһи-әссәлам; 2) адәм, кеше, инсан Adem дини Адәм Adem alması -nı бугаз төене ademoğlu и. адәм баласы, адәм углы adet и. сан, ничәлек\n\n\nadet II и. 1) гадәт; 2) кагыйдә, ысул, закон ◊ adet görmek күрем, һәез adeta рәв. гадәттә, гадәттәгечә adıl и. гр. алмашлык adım и. адым ◊ adım adım акрын-акрын; adım atmamak (бер җиргә) аяк басмау adımlamak ф. адымлау adi с. 1) гади, катлаусыз; 2) күч. тупас, дорфа adil с. 1) гадел; 2) хаклы adilane рәв. гадел рәвештә, гаделлек белән adileşmek ф. 1) гадиләшү; 2) күч. түбәнгә тәгәрәү, тупаслану adilik и. дорфалык, тупаслык adlandırmak ф. исем бирү adlı с. 1) исемле, атлы; sen ne adlı син ни атлы? исемең ничек? 2) атаклы, мәшһүр adli с. юридик; юстициягә баглы adliye и. гадлия, юстиция adliyeci и. гадлияче, юрист adres и. адрес adsız с. 1) исемсез, атсыз; 2) танылмаган, шөһрәтсез adsızparmak и. атсыз бармак aerosol и. аэрозоль afacan с. зирәк, фәһемле, акыллы; терчә afacanlık и. зирәклек, фәһемлелек; терчәлек afaki с. 1) әһәмиятсез, теге-бу; 2) объектив afallamak ф. хәйран калу, аптырау afallaşmak ф. хәйран калу, аптырау aferin ы. афәрин, бик шәп aferist и. аферист afet и. 1) афәт, авария, бәла-каза; 2) күч. бик гүзәл хатын-кыз (матурлыгы илә гауга чыгарырлык) af [af(f)] и. 1) гафу; 2) эштән бушату □ af dilemek гафу үтенү affedilmek ф. гафу ителү affetmek ф. гафу итү affeylemek ф. гафу әйләү afif с. 1) гафиф, гыйффәтле (егет); 2) намуслы (ир-егет) afife с. 1) гафифә, гыйффәтле (кыз); 2) намуслы (хатын-кыз) afiş и. 1) афиша; плакат, язма лозунг; 2) рәсемле игълан afişe и. 1) барсын да ачып салу; 2) фаш итү afiyet и. сәламәтлек, исәнлек-саулык ◊ afiyet olsun ашыгыз тәмле булсын; аш булсын (ашый башлаган яисә ашап туйган кешегә әйтелә торган нәзакәт сүзе) aforizm и. афоризм aforoz и. бәйләнешне (араны) өзү afrikalı с. и. африкалы, африкан afsun и. әфсен, сихер, тылсым afyon и. әфьюн afyonkeş и. әфьюн тартучы, наркоман afyonlu и. 1) әфьюнлы; 2) әфьюн тартып исергән agah с. алдан хәбәрдар, алдан белеп торучы ağ и. 1) ау, җылым; 2) ятьмә, челтәр; 3) тозак ağmak ф. 1) һавага күтәрелү; 2) салыну, кыегаю, авышу, басып төшү ağa и. 1) ага, агай; 2) абый; 3) хөрмәтле ир кеше ağababa и. дәү әти; бабай, бабакай ağabey и. абый ağaç и. агач; ağaç dikmek агач утырту; ağaç mantarı агач гөмбәсе ağaççık и. куак үсемлек ağaçkakan и. зоол. тукран ağaçlamak ф. 1) агачлау, агач утырту; 2) тукмау, тукмаклау ağaçlı с. агачлы ağaçlık и. 1) агачлык, урманлык; 2) агач (кебек) булу ağaçsı с. 1) агачсыман, агачсыл; 2) агачтан эшләнгән ağalanmak ф. үз-үзеңне зур тоту, шәпләнү, минсенү ağalık и. 1) агалык, ага булу; 2) юмартлык, киң күңеллелек; 3) салмаклылык, сабырлык, олпатлык ağarmak ф. 1) агару; 2) таң ату, яктыра башлау ağarık с. агарган, төсе уңган ağda и. куе ширбәт (лимон яисә йөзем суыннан) ağdalaşmak ф. куеру, куерыклану ağdalı с. 1) куерык массалы; 2) күч. катлаулы (мәс., стиль) ağı и. агу, зәһәр ağıl и. 1) кәртә, кутан (киртәләнеп алынган туплавык, утар); 2) ай яисә кайбер яктырак йолдызлар тирәли пәйдә була торган якты алка ağılmak ф. күтәрелү ağılamak ф. агулау ağılı с. агулы, зәһәрле ağıllanmak ф. кәртәләнү, каймалану ağım и. күтәрелеш (дәрәҗәсе) ağımlı с. (биек) күтәрелешле ağınmak ф. аунау (хайваннар тур.) ağır с. 1) авыр; 2) күч, кыйммәтле, бәяле ağırayak с. авыраяк (йөкле хатын) ağırbaşlı с. 1) салмак хәрәкәтле; 2) олпат; вәкарьле ağırlamak ф. хөрмәтләү, хөрмәт итү ağırlanmak ф. хөрмәт ителү ağırlaşmak ф. 1) авырлашу; 2) холыксызлану; 3) тудыруга якынлашу ağırlık и. 1) авырлык, саллылык, салмаклык; 2) авырлык, йөк, җаваплылык; 3) кыенлык ağış и. югары күтәрелеш ağıt и. 1) елау-сыктау, елаш; 2) мәрсия, элегия ağız I и. авыз; 2) тишек, өн; 3) юлның һ. б. башланган төше;4) чат, юлсабыш; 5) сөйләшү, сөйләү рәвеше; 6) балта, пычак йөзе; 7) лингв. сөйләш ◊ ağzından çıkanı kulağı işitmez авызыннан чыкканны колагы ишетми; ağzına bakmak авызына гына карап тору, һәр әйткәненә игътибар итү, һәр кушканын үтәү; ağzı kulaklarına varmak бик сөенү; ağzından girip burnundan çıkmak бөтен эч серләрен алу; ağzından bal akmak матур (татлы) сүзләр сөйләп тору; ağzı gevşek сер тотмас, сер сакламаучан\n\n\n ağızII и. угыз сөте ağızbirliği и. бер сүздә булу ağızlık и. 1) имезлек; 2) тынлы музыка әсбапларының (тәмәке трубкасының) авызга кабыла торган өлеше; 3) телефон трубкасының авызга якын ягы; микрофон; 4) авызлык (йөгәндә һ. б.ш.) ağızsız с. юаш, карусыз; тел кайтармый торган ağızünlüsü и. гр. ирен сузыгы ağlamak ф. 1) елау, аглау иск.; 2) шикаять итү, жалу итү, үзен кызгандыру ağlamaklı с. еламсыраулы, еламсыраган, еларга җитешкән □ ağlamaklı olmak елардай булу ağlamsamak ф. еламсырау ağlamsık с. 1) елаган булып күренүче; 2) елавык ağlaşmak ф. елашу, зарлану, сыкрану ağlatmak ф. елату ağrı и. авыру, авырту, чир, хасталык ağrımak ф. авыру, хасталану, чирләү, сырхаулау ağrık и. конкрет хасталык, чир ağrıklı с. сырхау, сызлаулы, авыртулы, авырткан ağrılı с. авыру, хаста, чирле ağrıtmak ф. 1) авырттыру; 2) авыруга сабыштыру ağsı с. аусыман, тозаксыман ağustos и. август ah ы. аһ, ах □ ah çekmek ah итү, авыр сулау aha а. әнә, әнә теге ahali и. халык (билгеле бер урында, өлкәдә яшәүчеләр) ahbap и. 1) сердәш, дус, ахир; 2) таныш-белеш, дус-иш, әхбаб иск. ahbapça рәв. дусларча дустанә; тәкәллефсез ahbaplık и. дуслык, дустанәлек, тәкәллефсезлек ahçı и. ашчы, пешекче ahçıbaşı и. баш пешекче, баш ашчы ahd и. 1) килешү; шартнамә; 2) рәсми вәгъдә; 3) ант, әхет иск. Ahdiatik и. дини (Иске) Тәүрат Ahdicedit -di и. дини Гайса пәйгамбәр китабы, Инҗил (русчасы - Новый завет) ahenk и. 1) ярашу, ярашканлык, гармония; 2) аһәң, аккорд ahenkleştirmek ф. үзара яраштыру, гармониягә китерү ahenkli с. 1) бер-беренә ярашкан, җайлашкан; 2) аһәңле ahenksiz с. 1) бер-беренә җайлашмаган; 2) аһәңсез aheste с. 1) әкрен, акрын; 2) ипләп, тыныч кына, кабаланмыйча; 3) юаш кына, карулашмастан; 4) түбән, кычкырышсыз, әкрен (аваз, тавыш һ. б. ш.) ahi и. 1) ир кардәш, ир туган; брадәр; агай-эне; 2) тар. һөнәрчеләр берлегенең әгъзасы ahir 1. с. ахыргы, азаккы. 2. рәв. ахырда, соң, соңыннан ahiren рәв. соңгы вакытта, соңгы көннәрдә ahitname и. шартнамә, вәгъдәләшү документы ahkam и. хөкемнәр, законнар ahlak и. 1) әхлак, мораль; 2) холык, кыланыш □ ahlak bilimi әхлак белеме, этика ahlakçı и. әхлакчы, моралист ahlakdışı с. әхлактан тыш, әдәп-хая киртәсенә кермәгән ahlaki с. әхлакый, әхлакка караган ahlaklı с. әхлакны ahlaklılık и. әхлаклылык ahlaksız с. әхлаксыз ahlaksızlık и. әхлаксызлык atılamak ф. аһылдау ahlat и. 1) кыргый үскән җимеш агачы; 2) арго. бик тупас, мәдәниятсез кеше ahmak и. ахмак, акылсыз; юньсез, рәтсез ahmakça рәв. ахмакларча ahret и. ахирәт ◊ ahret yolculuğu үлем ahşap и. 1) һәртөрле агач; 2) агач өй, агач корылма ahu и. 1) җәйран, коралай (мөгезле бер кечерәк киек); 2) матур күзле хатын-кыз ahu dudu и. кура җиләге ahur и. ат абзары ahval и. әхвәл, хәлләр ahzetmak ф. үзенә кабул итү, үзенә алу aidat и. 1) керем, табыш; аслам; 2) кертем, кушар, взнос aile и. 1) гаилә; 2) өер, җәвер; зат, ыру; 3) семьялык (биол. һәм лингв.) ait бәйл. бәйле, баглы, караган; гаид иск. ajan и. 1) агент; 2) агентура; шпион, шымчы; 2) вәкил ajans и. 1) агентура; 2) эше махсус бинага һәм бер урында эшләүгә багланмаган орган (оешма); 3) агентлык, хәбәр җыючы һәм хәбәр таратучы орган; 4) яңалыклар ajur 1. с. челтәрле, ажур. 2. и. челтәр, ажур бизәк ak 1. с. 1) ак; 2) саф, пакь. 2. и. ак; ак тап ◊ ak koyunun kara kuzusu da olur аттан ала да туа, кола да туа akmak ф. агу; sular akıyor сулар ага; kova akıyor чиләк ага (тишелгән) ◊ akan sular durmak дөрес сүзгә җавап юк akabe и. 1) кыя, биек текәлек; 2) биек текә тау; 3) күч. алда торган кыенлык akabinde бәйл. рәв. соңыннан, соңында; шуннан соң, шуннан ары akademi и. 1) академия (югары гыйльми тәшкиләт, югары хәрби уку йорты); 2) ялангач кеше сурәте akademici и. 1) академияче; 2) ялангач кеше рәсемен ясаучы akademik и. академик akait и. гакаит (диннең рәсми кагыйдәләрен өйрәтү) akak и. сыеклык вә газ агызгыч (торба һ. б.) akala и. 1) Төркиядә яңа модаларның бер тере; 2) мамык сорты akamet и. 1) кысырлык; 2) файдасызлык, файдасыз эш akanyıldız и. сәйяр йолдыз akar 1. с. 1) агар, агып торган; 2) сыек, 2. и. күч. мал-мөлкәт (арендага бирелеп, табыш китерә ала торган) akarca и. 1) йогышлы чир; 2) чуан akarsu и. агар су, агымсу akaryakıt и. сыек ягулык akasma и. үрмә гөл akasya и. акация (агачы) akbaba и. зоол. 1) бөркетсыман кош; тазкара; 2) күч. бик картайган кеше akbabagiller и. зоол. тазкарасыманнар akbaş и. зоол. диңгез казы akbaşak и. бот. көзге бодай akbez и. акбәз, буялмаган мамык тукыма akciğer и. анат. үпкә akciğerliler и. зоол. үпкәле хайваннар akça с. аксыл akçaağaç и. каен akçe и. 1) металл акча; 2) көмеш тәңкә akçıl с. төсе уңган, төссезләнгән akçıllarımak ф. төссезләнү akıbet и. азак, ахыр; нәтиҗә; гакыйбәт иск. akıcı с. 1) агучан, ага торган, сыек; 2) тыелгысыз агучы; 3) агымдагы akıl и. 1) акыл; 2) хәтер, аң; adı aklımda kalmadı исеме хәтеремдә калмады; 3) үгет □ akıl danışmak киңәшү ◊ akılı evvel акыл белән эш итүче; akılımda! исемдә! (ядәч уенында) akılcı и. рационалист akıldışı с. акылга сыймаслык\n\n\n akıldışıи. акыл теше akıllanmak ф. 1) акыл белән эшләү; 2) акылга утырту akıllı с. акыллы akılsız с. акылсыз akım и. агым akın и. 1) көчле агым, массалы хәрәкәт; 2) кысрыклау; фронталь һөҗүм akıncı и. кысрыклаучы, басым ясаучы akıntı и. 1) агынты, агым; 2) аккан әрен; кан-сүл; 3) агым; 4) агыш akış и. 1) агыш, агу рәвеше; 2) барыш, хәрәкәт; агым akıtmak ф. агызу akıtma и. 1) кашка (атта һ. б. хайванда); 2) татлы камыр ризыгы; 3) киң беләзек akıtmalı с. кашкасы булган akibet и. ахыр, нәтиҗә, гакыйбәт иск. akide I и. 1) ышану, ышаныч; инану, инаныч; 2) принцип\n\n\n akideII и. тиз эреми торган (суыра торган) конфет; леденец akik с. ахак, гакыйк иск. akim с. 1) кысыр; 2) нәтиҗәсез, мәгънәсез akis и. 1) рефлекс; 2) чагылыш; 3) яңгыравык, кайтаваз akit и. 1) килешү, контракт; 2) никяхлашу akkuyruk и. гади чәйгә кушыла торган ак төсле тәмләткеч үсемлек; ак чәй akmantar и. ак гөмбә akordeyon и. аккордеон akort и. аккорд akraba и. кардәш-ыру, нәселыру, туган-тумача akrabalık и. кардәш-ырулык, туган-тумачалык akrep и. 1) зоол. чаян; 2) сәгать нәйзәсе (угы) aksamak ф. 1) аксау; 2) күч. кимчелекләр булу, артта калу; 3) күч. начар эшләү (механизм тур.) aksakal с. аксакал, хөрмәтле вә белдекле олпат карт aksaklık и. аксаклык aksatmak ф. аксату aksedir и. ак кедр, тис агачы aksesuar и. 1) запас детальләр җыемы; 2) кино һәм театр эчендә вак-төяк кирәк- ярак, аксессуар; 3) хатын-кызның бизәнү әйбере aksetmek ф. 1) яңгырап кайту; 2) чагылу, чагылдыру; чагылып күренү; 3) таралу (мәс., хәбәр), барып җитү; 4) кире кайтып кабатлану aksettirmek ф. 1) чагылдыру; 2) кире кайтару, яңгырату; 3) җәелдерү, таралдыру, киңәйтү (мәс., хәрәкәтне) aksırmak ф. төчкерү aksırık и. төчкерек aksi с. 1) каршы, карулы; aksi cevap карулы җавап; 2) кире, тискәре, холыксыз; aksi insan кире (холыксыз) кеше aksilerimek ф. киреләү, киреләнү aksilik и. 1) кирегә китү, регресс; 2) кирелек, тискәрелек aksine рәв. кире юнәлештә, кирегә, киресенә aksiseda и. яңгыравык, кайтаваз aksu и. күзгә ак төшү чире akşam и. 1) кич, кичке вакыт; 2) ахшам, кояш баегач бер сәгать дәвамындагы вакыт; akşam yemeği кичке аш ◊ akşamdan sonra merhaba өч көн үткәч, исәнме, кодагый akşamki с. кичке akşamlamak ф. 1) кичкә, калу; 2) кичегү, соңару; 3) соң туу (ай тур.) akşamleyin ф. кичкырын, кичләтеп; кичкә калып akşamlı sabahlı рәв, иртәле-кичле akşam yıldızı и. Зөһрә йолдызы akşamyıldızı akşam yıldızı и. Зөһрә йолдызы akşın и. 1) аксыл, якты (төс); 2) ак пышлак, ак тәнле, ак йонлы, чәче, төге ак (кеше һәм хайваннар тур.) aktar и. вак-төяк сатучы (кеше яисә кибет) aktarmak ф. 1) аудару, бушату; 2) күпләп ташу, күчерү; 3) күздән кичерү; 4) күч, чит телдән сүз алу; 5) күч. алмаштыру; 6) тәрҗемә итү aktarmalı с. күчеп утырулы; aktarmalı tren bileti бераздан икенче поездга күчеп утырып юлны дәвам иттерә торган билет aktarmasız с. күчеп утырырга кирәк булмаган; aktarmasız uçak турыдан-туры очучы самолет aktif с. актив, тырыш aktör и. актер ak töre и. яхшы сыйфат, һәйбәт гадәт aktris и. актриса aktüalite и. 1) көндәлек вакыйгалар, хәл-әхвәл; 2) актуальлек; 3) көнүзәк мәсьәләләрне яктырткан кечкенә агитацион фильм aktüel с. 1) актуаль, көнүзәк; 2) гамәлгә ярашлы akustik и. акустика akü и. машина аккумуляторы akömülator и. аккумулятор akyel и. акҗил, коры җил (җилнең көньяк-көнбатыштан, гарәп сахраларыннан исә торган төре) al I 1. с. ал, алсу; ачык кызыл. 2. и. иннек (биткә ягыла торган буяу)\n\n\n alII 1. и. хәйлә-мәкер; алдау юлы. 2. с. хәйләле almak ф. алу ala I с. ала, ала-кола, чуар\n\n\n alaII и. ала балык\n\n\n ala III с. яхшы, бик яхшы; ala bir yemek бик яхшы ризык alabalık и. форель, ала балык alabora и. 1) дрейф, диңгез агымы белән агып китү; 2) күч. әйбәт барган эшнең таркалуы alaca 1. с. 1) ала-кола, алача; 2) чуар, таплы. 2. и. 1) күч. холык; 2) чуар тап (җимешләрдә); alaca karanlık эңгер-меңгер; alaca karga саескан alacak и. алачак, аласы (акча һ. б. ш.) alacaklı с. алачаклы, каян да булса алачагы булган (кеше) alacalamak ф. ала-кола итеп буяу alacalanmak ф. 1) ала-кола төскә керү; 2) чырай сытылу alacalık и. 1) алалык, ала-кола булу; чуарлык; 2) эңгер, эңгер-меңгер; 3) күңел тотрыксызлыгы, икейөзлелек alaçık и. 1) алачык; 2) тирмә alafranga с. аля-франка, французларча, европача alagarson с. ирләрчә кыркылган (хатын-кыз чәче тур.) alagün и. болытлы көн, күк йөзе ала-кола көн alaka и. 1) баглылык, бәйлелек; мөнәсәбәт, галәка иск.; 2) рухи мәхәббәт, симпатия alakadar с. баглы, бәйле; (кемгә-нәрсәгә) мөнәсәбәтле alakalanmak ф. 1) мөнәсәбәткә керү, кызыксыну; 2) симпатия тою, мавыгу alakalı с. бәйле alakarga и. зоол. 1) күкшә; 2) саескан alakasız с. 1) мөнәсәбәте булмаган; 2) кызыксынуы булмаган alalamak ф. алалау alamana и. зур балыкчы каегы alamet и. 1) галәмәт (хәйран калырлык әйбер); 2) ишарә, ишарәт; ым, галәмәт; билге alaminüt рәв. шундук, минутында; момент сөйл. alan и. 1) алан, аклан, урман эчендә ачык урын; 2) мәйдан; 3) күч. эшчәнлек өлкәсе; баб; 4) күләм, микъдар alarga 1. ы. диңг. (сигнал сүзе) әйләнеп үт, якынлашма! 2. и. 1) ачык диңгез; 2) арго. чит, кырый; alargada durmak читтә тору alarm и. 1) сөрән, тревога; 2) зур хәвеф, афәт, һәлакәт хәле; 3) аврал alaturka с. төрекчә; шәрыкъчә alaturkacı и. терек традицион гадәтләрен куучы alavereci и. алып-сатар alay I и. 1) зур төркем; 2) барча, һәммә; 3) полк, берничә табур (батальон) берләшмәсе; düğün alayı туй итүчеләр төркеме; alayımız һәммәбез □ alay alay төркем-төркем\n\n\n alayII и. көлке; мәкерле шаярту □ alay etmek көлкегә калдыру alaycı и. көлкегә калдыручы alayiş и. ясалмалылык, күз буяучылык alaylı I с. усал шаяртулы; көлкеле\n\n\n alaylıс. үзлегеннән укыган (кеше) alaz и. ут ялкыны alazlamak ф. 1) ялкынлату; 2) ялкынсыну albastı и. тудыру бизгәге albay и. полковник albüm и. 1) альбом; 2) үсемлек, кош-корт, бөҗәк һ. б. турында рәсемле китап alçacık с. түбән, тәбәнәк alçak с. 1) түбән, тәбәнәк; 2) түбән, әхлаксыз; ямьсез; 3) астагы, аскы; 4) түбәнчелекле, алчак □ alçak gönüllü алчак күңелле; түбәнчелекле һәм илгәзәк alçaklamak ф. түбәнсетү alçaklık и. 1) түбәнлек, тәбәнәклек; 2) түбәнлек, әхлаксызлык; юньсезлек; 3) түбәнчелекле булу, алчаклылык alçalmak ф. 1) түбәнәю, тәбәнәкләнү; 2) күч. түбән тәгәрәү alçı и. гипс; alçıya almak гипс салу alçılamak ф. гипс сылап яңарту alçılanmak ф. гипслану alçılı с. гипслы, гипсланган alçıtaşı и. гипс ташы aldanmak ф. 1) алдану, үзен алдарга мөмкинлек бирү; 2) үз-үзеңне алдау (мәс., хыялга батып), 3) вакытыннан элек яфрак яру aldangıç и. алдавыч чокыр aldatmak ф. 1) хәйләләп алдау; 2) алдап файда күрү; 3) алдау, ялганлау; 4) сүздә тормау aldatıcı с. 1) алдаучы; 2) алдавыч aldatmaca и. хәйлә, алдау алымы aldırmak ф. 1) алдыру, алырга кушу; 2) алдыру, янына китертү; 3) диккать итү, күңел бирү, игътибар итү; 4) урнаштырып кую aldırış и. 1) алдыру, алырга кушу; алырга мөмкинлек бирү; 2) күңел бирү, игътибар итү; □ aldırış etmemek әһәмият бирмәү aldırmaz с. исәпкә алмый торган; игътибарсыз; битараф aldırmazlık и. игътибарсызлык; битарафлык alelacayip с. гаять гаҗәеп, галәл-гаҗәеп иск. alelacele с. гаять ашыгыч, чиктән тыш ашыгыч alelade с. бик гадәти, галәл-гадә иск. alem и. 1) әләм, байрак, флаг; 2) кечкенә флаг (бүрек семәгенә, гөмбәз түбәсенә һ. б. беркетелә)\n\n\nalem II и. 1) дөнья, галәм; 2) таныш-белеш, күрше-тирә; 3) тирәлек шартлары, эшчәнлек өлкәсе; hayvanlar alemi хайваннар дөньясы alemşümul с. бар дөньяны биләгән alenen рәв. ачыктан-ачык, һәркемгә билгеле рәвештә aleni с. ачык, күз алдында alerji и. аллергия alesta с. хәзер (эшкә, хәрәкәткә), alesta durmak хәзер тору alet и. 1) эш коралы; 2) аппарат, аләт, прибор; 3) деталь, кисәк ◊ alet işler, el övünür корал эшләр, ир мактаныр alev и. ялкын Alevi с. 1) Хәзрәт Гали токымы; 2) Хәзрәт Галигә табынучы мәзһәп әһеле, галәви alevlenmek ф. 1) ялкынлану; 2) күч. кискенләшү alevli с. ялкынлы aleyh и. каршылык, киресе, кару □ aleyhte olmak каршылык күрсәтү; карулашу aleyhtar с. каршы булган, каручы; көндәш alfabe и. әлифба, алфавит algı I и. 1) алачак; 2) ришвәт; 3) салым, налог\n\n\n algıи. мәк сөтен җыюда кулланыла торган кашык\n\n\n algıи. тою, сизү algılamak ф. тою, сизү algoritma и. алгоритм alıcı и. 1) сатып алучы; 2) (радио һ. б.) алгыч alık I с. ахмак, акылсыз □ alık alık ахмакларча\n\n\n alıkи. 1) ат ябуы; 2) иске-москы alıklaşmak ф. ахмаклану alıklık и. ахмаклык alım и. 1) алу; кабул итү; 2) сатып алу; 3) күч. күңелне җәлеп итү alımlı с. сөйкемле; alımlı çalımlı мөлаем, чибәр alımlılık и. мөлаемлык; сөйкемлелек alım satım и. алу-сату alımsız с. сөйкемсез alın и. маңгай ◊ alın teri ile kazanmak маңгай тире түгеп табу alındı и. тилхат, расписка alındılı с. тилхатлы, распискалы alıngan с. 1) әсәрләнүчән; тәэсирләнүчән; 2) үпкәчел alışmak ф. 1) күнегү; 2) гадәтләнү; erken kalkmaya alışmak (йокыдан) иртә торырга күнегү alışık с. күнеккән, өйрәнгән, гадәтләнгән alışıktık и. 1) күнеккәнлек; 2) гадәтләнгәнлек alışkan с. 1) күнеккән; 2) гадәтләнгән alıştırmak ф. 1) күнектерү; 2) гадәтләндерү alışveriş и. алыш-биреш; сәүдә alkali и. селте alkalik с. селтеле alkansı и. ялмавыз, убырлы карчык alkarna и. диңгез авы, трал alkım и. салават күпере alkış и. 1) алкыш; 2) кул чабып, сәламләп каршылау ◊ alkış tufanı көчле кул чабулар alkışlamak ф. алкышлау alkol и. алкоголь alkolik и. с. эчкече, эчкегә, бирелгән alkollü с. алкогольле alkolsüz с. акогольсез allamak ф. аллау, алга буяу Allah и. Алла ◊ Allah aşkına Алла хакы өчен, зинһар; Allah yörüya kulum demiş эше алга киткән, аз вакыт эчендә баеган кеше турында әйтелә Allaha ısmarladık ы. Аллага тапшырдык (киткәндә, хушлашканда әйтелә) allak с. алдакчы, ышанычсыз □ allak bullak 1) ала-кола; 2) буталчык, болгавыр allame с. бик белемле, гыйлемле; голама әһле allanmak ф. бизәлү, бизәкләнү allı с. аллы, ал (төс) катыш allı-pullu с. аллы-гөлле, бизәкле Alman и. алман, герман, немец Almanca 1. и. немец теле. 2. рәв. немецча, немец телендә alp и. алып, каһарман, батыр, азамат alpaka и. альпака, Көньяк Америка дөясе alt и. 1) аст, аскы як; 2) соң, соңы; □ alt etmek җиңү; alt olmak җиңелү; alt tarafı, alt yanı соңы, ахыры ◊ altı alay üstü kalay өсте ялтырый, асты калтырый alternatif с. альтернатив altgeçit и. урам аша чыгу өчен туннель, аскичеш altı сан. 1) алты; 2) алтынчы; ауın altısı айның алтынчы көне altıkardeş и. Күкбүзат йолдызлыгы (аның йолдызларыннан берсе — Котып йолдызы) altılı и. алтылы altın и. с. 1) алтын; 2) алтын, алтыннан эшләнгән (ясалган); 3) күч. алтын, бик кыйммәтле, кадерле ◊ altın babası бик бай кеше; altın yıl dönümü алтын туй altıncı сан. алтынчы altınlamak ф. алтынлау altıpatlar и. алтатар, револьвер altışar сан. алтышар altlık и. аслык, аска куелган нәрсә altmış сан. алтмыш altmış altı сан. алтмыш алты altmışıncı сан. алтмышынчы alto и. альт (скрипканың бер тере) altşube и. беренчел оешма (мәс., партиядә) altuni с. алтын төстәге altüst с. аслы-өсле; тузгыган, буталган □ alt üst böreği аслы-өсле кыздырып пешерелә торган пәрәмәч; altüst etmek астын өскә китерү altyapı и. базис, аскорма altyazı и. субтитр, титр alüminyum и. хим. алюминий ama терк. әмма; тик, ләкин amaç и. максат, ният □ amaç edinmek максат итеп кую; amaç gütmek максатны тормышка ашырырга тырышу amaçlamak ф. максат итү, ниятләү, ният итү amaçlı с. максатлы, ниятле amaçsız с. максатсыз, ниятсез aman 1. и. рәхим-шәфкать. 2. кер. суз. 1) тәүбә, җитәр; 2) зинһар, =чы, =сана. 3. ы. их, әй; aman öyle söylemeyin алай дип әйтмәгезче; □ aman bulmak котылу amansız с. 1) рәхимсез, шәфкатьсез; 2) тынычсыз, мәшәкатьле amansızca рәв. 1) рәхимсез, мәрхәмәтсез рәвештә; 2) шәфкать итмичә, яхшылык күрсәтмичә amatör и. һәвәскәр; amatör ressam һәвәскәр рәссам ambalaj и. төрү материалы ambar и. амбар, келәт ambarcı и. амбарчы, келәтче ambargo и. эмбарго (кайбер товарларны, йөкләрне бер илдән бер илгә китерүне чикләү яисә тыю) amber и. гамбәр amblem и. эмблема ambulans и. ашыгыч ярдәм машинасы amca и. 1) ага, агай, абый (әтинең ир туганы, бигрәк тә энесе); 2) ага, абзый, абый (үзеңнән өлкәннәрне атау һәм аларга эндәшү сүзе) amcazade и. аганың балалары amel и. 1) эш, гамәл; 2) күч. эч китү amele и. эшче; хезмәт яисә ameli с. 1) гамәлгә яраклы; 2) гамәли, гамәлдәге; 3) файдалы кулай ameliyat и. мед. операция ameliyathane и. мед. операция бүлмәсе amenna кер. сүз. әйе, шулай, дөрес (әйтелгән белән килешү сүзе) Amerikalı с. Америкалы, Америкадан килгән amerikan 1. и. американ (АКШ'ның төп милләтеннән); 2. с. Американыкы amip и. зоол. амёба amiral и. адмирал amme и. массалар, җәмәгатьчелек amonyak и. хим. аммоний amorti и. 1) бурычны алдан түләп, процентлар үсешен туктату; 2) отышлы уеңда билетка үз сатылыш бәясе кадар сумма чыгу amperölçer и. амперүлчәр, амперметр ampir и. ампир (Наполеон Бонапарт патшалык иткән чорда таралган корылмалар, җиһаз һәм кием-салым стиле) amut и. төзлек, вертикаль халәт □ amuda kalkmak учларга таянып, аякларны өскә күтәреп төз тору an I и. аң, зиһен\n\n\n anII и. мизгел, авык; bir an беравык anmak ф. 1) искә алу, хәтерләү; 2) телгә алу, әйтү; 3) бүләк биреп күңелен күрү ana и. 1) ана; 2) изге хатыннар исеменә тагылма; Meryem ana Мәрьям ана; 3) нигез, төп; баш, үзәк; ana cadde олы урам, төп урам □ ana defter төп документ, төп дәфтәр; ana dil ана тел; ana eser классик әсәр; ana mal капитал; сәрмая ◊ ana yarısı апа, әнинең кыз туганы; anaerki матриархат anaç и. 1) үрчем бирергә җитлеккән хайван; 2) җимеш бирергә җитлеккән агач; 3) күч. яшен яшәгән карт кеше Anadolu и. Анатолия anafor и. 1) типкен (кире агым); 2) су өермәсе, уйравык; 3) күч. чумара anahtar и. ачкыч analı и. аналы, анасы булган ◊ analı kuzu, kınalı kuzu әнисе янында, әнисе тәрбиясендә үскән бәхетле бала analık и. аналык, ана булу □ analık etmek әнисе урынына калып тәрбияләү analitik с. аналитик analiz и. анализ analoji и. с. 1) аналогия; 2) аналогик anane и. традиция anarşi и. анархия anarşik с. анархик anarşist и. анархист anarşizm и. анархизм anason и. әнис anatomi и. с. 1) анатомия; 2) анатомик anayasa и. конституция anayol и. төп юл; магистраль юл anayön и. төп як, дөньяның дүрт төп ягының берсе anayurt и. ватан ancak рәв. 1) тик; бары тик; тик бер; фәкать; 2) ләкин, әмма, анчак диал. andırmak ф. искә төшерү, хәтерләтү andız и. 1) куак, куаклык; 2) андыз andızotu и. андыз уты (дару үләне) anemi и. анемия anestezi и. анестезия angajman и. ангажемент angarya и. түләүсез һәм мәҗбүри эш angaryacı и. эшне мәҗбүри һәм түләүсез эшләтүче Anglikan и. англикан (шул исемдәге чиркәү мәзһәбе әһеле) anı и. хәтирә, истәлек anık с. анык; хәзер, әзер anıklamak ф. хәзерләү, әзерләү anılmak ф. искә алыну anırmak ф. акыру anırış и. акырыш anırtmak ф. акырту anıştırmak ф. хәтерләү, хәтерләтү anıt и. һәйкәл, ядкарьлек; kahramanlar anıtı каһарманнар (геройлар) һәйкәле anıtkabir и. 1) мавзолей; 2) ядкарьлек корылма anıtmezar и. һәйкәл-каберлек anıtsal с. һәйкәл кебек anız и. камыл, әңез иск. ani I 1. с. 1) капылтын эшләнгән; 2) ашыгыч. 2. рәв. капылт, кинәт anide рәв. шундук anif с. кырыс, каты, тупас anjin и. ангина anka и. 1) Ганка (мифологик кош, канатлы дөя); 2) күч. бик бай кеше ankebut и. зоол. үрмәкүч anket и. 1) анкета; 2) телдән сораштыру anlamak ф. 1) аңлау, төшенү; 2) (берәр нәрсәнең, эшнең) рәтен белү; сыйфатын тану; kumaştan anlarım тукымаларның сыйфатын (яхшы) таныйм anlak и. аңлый алу; зиһен anlaklı с. тиз аңлаучан, зиһенле anlam и. 1) мәгънә, сүз мәгънәсе; 2) мәганә, уйлап эш итү anlamazlık с. аңламаслык anlamdaş и. мәгънәдәш, синоним anlamlı с. мәгънәле, билгеле бер мәгънәдәге anlamsal с. мәгънәви, (лексик) мәгънәгә баглы anlamsız с. 1) мәгънәсез; 2) мәганәсез anlaşmak ф. аңлашу anlaşılmak ф. аңлашылу ◊ anlaşılan ахрысы, ... булса кирәк anlaşılmaz с. аңлашылмый торган anlaşma и. 1) аңлашу; 2) килешү, шартнамә anlaşmazlık с. аңлашылмаучылык; низаг, бәхәс anlatmak ф. 1) аңлату; 2) сөйләү anlatı и. 1) аңлату, аңлатып бирү; 2) хикәяләү anlatıcı и. сөйләүче (хикәя, мәзәк һ. б.) anlatım и. 1) аңлатып бирү; аңлату эше; 2) белдерү, сөйләү; anlatım tonu сөйләү интонациясе anlatımcı и. сөйләүче, тасвирлаучы anlatımcılık и. экспрессионизм anlatımlı с. сәнгатьле, тойгылы (сөйләү) anlatış и. аңлатыш, аңлату рәвеше anlayış и. 1) аңлаеш, аңлаучанлык; 2) аңлаешлылык anlayışlı с. 1) акыллы, фикерле; 2) хәлгә керүчән, аңлаучан; en anlayışlı dostum хәлемне иң яхшы аңлаган дустым anlayışsız с. 1) аңсыз, акылсыз; 2) хәлгә керә белми торган anlayışsızlık и. аңлаешсызлык anma и. 1) искә алу; телгә алу; 2) хәтер көнен уздыру □ anma töreni искә алу кичәсе anmalık и. 1) ядкарь; 2) истәлек бүләк anne и. әни, әнкәй anneanne и. дәү өни, нәнәй диал., әби сөйл. annelik и. әни булу; аналык anonim и. с. аноним ansız с. 1) хәбәр-хәтерсез; 2) аңсыз ansızın рәв. аңсыздан, кинәт, көтмәгәндә ansiklopedi и. энциклопедия ansiklopedik с. энциклопедик ant и. ант ◊ ant içmek ант эчү antarktik с. антарктик anten и. антенна antepfıstığı и. бот. пестә antik с. антик, борынгы antikçağ и. антик дәвер antikomünist и. с. антикоммунист; антикоммунистик antilop и. антилопа antimon и. мышьяк (химик элемент) antipati и. антипатия antipatik с. антипатик antisepsi с. антисептик чаралар antiseptik и. антисептик antitez и. антитеза antlaşmak ф. халыкара килешү төзү antlaşma и. халыкара килешү antlı с. антлы; ант иткән antoloji и. антология antrasit и. антрацит antre и. кереш бүлмәсе antrenman и. тренировка, күнегүләр antrenör и. тренер, күнектерүче antrenörlük и. тренерлык antrepo и. тамгаханә (таможня) амбары antrepocu и. тамгаханә хезмәткәре antropoloji и. антропология antropolojik с. антропологик apaçık с. ап-ачык apaçıklık и. ап-ачыклык aparmak ф. алып бару, аппару сөйл. apartman и. апартамент, зур торак йорт apar topar рәв. дөбер-шатыр, дөбер-тасыр apaydın с. ап-ачык, яп-якты apayrı рәв. аерым ачык apaz и. 1) уч; 2) учлам, тотам, йомарлам apazlamak ф. 1) учлап тоту, учта йомарлау; 2) җилкәнне көч белән йөртү (җил тур.) aparitif и. аперитив (аппетит ачу өчен эчелә торган эчемлек) apış и. бот арасы, чатлык apışmak ф. 1) арып-талып (таралып) яту; 2) аң-таң булу, аптырашта калу apışık с. 1) койрыгын бот арасына кыстырган; 2) күч. шүрләгән, шүрләп шым булган (кеше) apıştırmak ф. 1) алҗу, алҗыту; 2) су уртасында ләңгәр (якорь) салып тукталу apiko 1. и. 1) ләңгәрне күтәрергә хәзерләнү хәле; 2) гомумән хәзерлек хәле, тайярлану, тайярлык иск. 2. с. җыйнак, пөхтә, купшы aplike и. аппликат, чәмчә (тукыма яки күн өслеккә ябыштырылган бизәк, тамга һ. б.) apolet и. эполет apre и. тукыма һәм күнне ялтырату; ялтыратма aprelemek ф. тукыма яисә күнне махсус состав белән ялтырату apse и. абсцесс aptal с. 1) тилемсә; 2) ахмак, мокыт aptalca aptalcasına рәв. ахмакларча aptallaşmak ф. тилерү, ахмаклану aptallık и. ахмаклык aptes и. тәһарәт, абдәст иск. apteshane и. тәһарәтханә ar I и. ар, сутый (җир үлчәү берәмлеге)\n\n\n arII и. гарь; әр ara и. 1) ара, аралык; iki şehir arası ике шәһәр арасы; 2) ара, үзара мөнәсәбәт; aramız iyi арабыз әйбәт; 3) парк, бульвар ◊ ara açmak ара бозу, низаг чыгару; ara bulmak татулашу aramak ф. 1) эзләү; 2) арадан сайлап алу; yeni yöntemler aramak яңа ысуллар эзләү; 3) актару, актарыну; ceplerini aramak кесәләрен актару; 4) барып яисә кереп күрү araba и. 1) арба; 2) автомобиль, автомашина; araba kullanmak машина йөртү arabacı и. 1) арба белән йөк ташучы, олаучы; 2) арба ясаучы arabalık 1. с. арбалык, арбага төярлек 2. и. 1) арба куя торган урын; 2) гараж Arabi с. гарәби, гарәпнеке, гарәпләргә мөнәсәбәтле arabozan и. ара бозучы, интриган, фетнәче arabulma и. килештерү, яраштыру arabulucu и. килештерүче, яраштыручы aracı и. арадаш, арадашчы aracılık и. арадашчылык araç и. 1) чара, корал; 2) васита, транспорт; taşıt araçları йөк ташу транспорты (чаралары) araçlı с. 1) чаралы, кораллы; 2) васиталы araçsız с. 1) чарасыз, коралсыз; 2) транспортсыз, васитасыз Araf и. дини. гарәф (оҗмах белән тәмугъ арасындагы урын) Arafat и. Гарәфәт тавы araka и. эре яшел борчак тере arakçı и. карак, угры araklamak ф. чәлү, урлау aralamak ф. 1) ара калырлык итеп ача төшү; 2) сирәкләү, сирәк урнаштыру aralanmak ф. 1) бераз ачылу; 2) ераклашу aralık I и. 1) аралык, ара; 2) ачыклык, ярык\n\n\n aralıkи. декабрь ае aralıklı с. аралы, аралыклы; бер-берсенә тоташмаган aralıksız с. 1) аралыксыз, арасыз; бер-берсенә тоташкан; 2) өзлексез, туктаусыз aranmak ф. 1) эзләнелү, үтемле булу; çok aranan kitap үтемле китап; 2) эзләнү, актарыну; 3) күч. кыен алырга йөрү arap arap и. 1) гарәп; 2) "ком гарәбе", бик карачман кеше; 3) күч. фотонегатив arapça 1. с. рәв. гарәпчә. 2. и. гарәп теле arasat и. кыямәт давылы, көчле җил-давыл ara sıra рәв. анда-санда, ара-тирә arasız с. рәв. аралыксыз, өзлексез araştırmak ф. 1) тикшерү; төпченү; 2) актарыну; 3) (фәнни) тикшеренү araştırıcı 1. и. тикшеренүче. 2. с. күч. кызыксынучан, төпченүчән araştırıcılık и. тикшеренү эше araştırma и. тикшеренү, хезмәт araştırmacı и. тикшеренүче, галим aratmak ф. 1) эзләтү; 2) теләтү arayıcı и. 1) эзләүче; 2) тентүче, тикшерүче arayış и. эзләү; тентү; тикшерү araz и. билге, симптом arazi и. җир мәйданы, кишәрлек, участок arbede и. талаш, җәнҗал, гауга arda I и. 1) маяк (юл күрсәтүче итеп һ. б. максатларда җиргә кагылган колга); 2) карлау\n\n\n ardaII и. тар. варислар ardak и. эчтән чери башлаган агач ardaklanmak ф. чери башлау ardıç и. бот. артыш ardıçkuşu и. зоол. баркылдак ardıl и. 1) варис, кемнең дә булса урынына калган кеше; 2) калдык чагылыш, кәсәфәт ardılmak ф. 1) хайванның аркасына аркылы асылу, артылу; 2) асылу; 3) күч. бәйләнчекләнү ardın ardın рәв. чигенә-чигенә ardınca бәйл. артыннан ardışık рәв. бер-бер артлы ardiye и. амбар, келәт ardiyeci и. амбарчы, келәтче arena и. арена, сәхнә argaç и. аркау, аркаулык argaçlamak ф. аркаулау argın с. арыган, хәлсез; талчыккан argınlık и. арыганлык, хәлсезлек, талчыкканлык argıt и. 1) тау елгасы; тарлавык; 2) тарлавыктан барган юл argo и. 1) термин, махсус сүз; 2) арго. яшерен тел arı I и. бал корты, әре диал. ◊ arı beyi бал корты анасы\n\n\n arıII с. ару, саф arıcı и. умартачы arıcılık и. умартачылык arık I с. 1) арыган (арган); 2) арык, ябыккан\n\n\n arıkII и. 1) арык; 2) үсентеләр утыртылган җир arıklamak ф. арыгаю, ябыгу arıklaşmak ф. арыклану arıklık и. 1) арыклык; 2) зәгыйфьлек arıkovanı и. умарта arlaşmak ф. арулану, чистару, сафлану arılaştırmak ф. арулаштыру, чистарту arılık I и. умарталык\n\n\n arılıkII и. чисталык, арулык arınmak ф. 1) арыну, чистарыну; 2) сафлану arındırmak ф. арындыру arış I и. кулның терсәктән бармак очына кадәрге өлеше\n\n\n arışII и. тәртә, тәртәсыман әйбер arıtmak ф. 1) чистарту, тазарту, пакьләү; 2) сафландыру arıtıcı и. сафландыручы arız и. йогу, йогыш □ arız olmak йогу arıza и. һәртөрле җитешсезлек, бозылганлык □ arıza yapmak бозылу, ватылу arızalanmak ф. 1) абыну; 2) тоткарлану; 3) аксау arızalı с. 1) абынулы; 2) тоткарлыклы arızasız с. 1) абынусыз, тигез (хәрәкәт һ. б); 2) тоткарлыксыз arızi с. 1) читтән килеп эләккән; 2) очраклы; 3) вакытлы, үтеп китәсе; arızi olay очраклы вакыйга arif и. 1) гыйлем вә мәдәният иясе, укымышлы, гариф иск.; 2) тәҗрибәле, белдекле (кеше) aristocu и. Аристотель тәгълиматы тарафдары aristokrasi и. аристократия aristokrat и. аристократ aritmetik и. арифметика aritmetiksel с. арифметик aritmi и. аритмия, ритмсызлык aritmik с. 1) аритмик, ритмсыз; 2) рәтсез, тәртипсез ariyet и. бурыч, үтеч, әҗәт ariyeten рәв. бурычка, үтечкә, әҗәткә ark и. арык, канау arka и. 1) арка; 2) арт як, кире як; □ benim arkamda ул минем артта; 3) соң, ахыр, азак; hikayenin arkası хикәянең азагы □ arka arkaya бер-бер артлы arkadaş и. иптәш, дус, әшнә; аркадаш диал. arkadaşça рәв. иптәшләрчә, дусларча arkadaştık с. дуслык, иптәшлек, иптәшләрчә ярдәмләшү arkaik с. архаик arkaizm и. архаизм arkalamak ф. 1) аркага күтәрү; 2) яклау, канат астына алу arkalanmak ф. ярдәм күрү, ярдәм алу arkalı с. ярдәмчесе булган, тернәкле arkalık и. арка; sandalyenin arkalığı урындык аркасы arkasız с. 1) аркасыз; 2) ярдәмчесез arkeolog и. археолог arkeoloji и. археология arlanmak ф. гарьләнү, оялу arlanmaz с. гарьләнмәс; гарьсез, әрсез arlı с. гарьле, оялчан, намуслы arma и. 1) герб, дәүләт гербы; 2) корабның кирәк-ярагы armada и. армада, зур хәрби флот armador и. корабның җилкән җиһазы буенча белгеч, җилкәнче armağan и. 1) бүләк; югары бүләк, һәдия; 2) премия; Nobel armağanı Нобель премиясе armatör и. сәүдә корабының хуҗасы armoni и. гармония; ритмлылык; ярашканлык armonika и. гармун armudi и. армут (груша) формасындагы, армутсыман armut и. армут, груша Arnavut и. албан, албанияле Arnavutça 1. и. албан теле. 2. рәв. албанча arpa и. арпа arpacık и. 1) мушка, төзәгеч (төзәү өчен мылтык көбәгенә беркетелгән кечкенә тубырчык); 2) мед. арпа; 3) токмач төре arpağan и. бот. арпаган (арпасыман чүп үләне) arsa и. төзелеш өчен бүлеп куелган җир кишәре arsenik и. хим. мышьяк arsız с. и. 1) әрсез; 2) һәр җирдә үсә торган (үсемлек) arsızlarımak ф. әрсезләнү, әрсезлек күрсәтү arsızlaşmak ф. әрсезгә әверелү arsızlık и. әрсезлек arslan и. зоол. арыслан arş и. дини. күкнең иң югарыгы каты arşın и. аршын arşınlamak ф. 1) иск. аршынлау; 2) күч. ары-бире йөренү arşiv и. архив arşivci и. архивчы arşivlemek ф. архивка тапшыру art и. 1) арт, арка ягы; 2) кире як, тискәре як. 2. с. арткы □ art arta бер-бер артлы ◊ art düşünce астыртын ният, яшерен теләк; art elden үзара берәүдән яшерен; art eteğinde namaz kıl ничек мактасаң да аз (яхшы холыклы); artı arası kesilmemek бер-бер артлы (килү); artı artına туктаусыз бер-бер артлы; өсте өстенә; artı kesilmek өзелү, тәмам булу, соңгысы булу; artı sıra артыннан; artına arkasına düşmek эзенә басып бару; artına kadar açık шар ачык artmak ф. арту artağan с. артыгы белән, көтелгәннән дә артык artavurt и. арт урт, уртның арты artçı и. 1) тар. артчы, гаскәрне арттан саклаучы часть; 2) күч. эпигон, иярчен artdamak и. бугаз, йоткылык arter и. төрле магъ. артерия artezyen и. артезиан artık 1. с. 1) артып калган, артык; 2) артык, бигрәк; бик тә; 3) кер. сүз мәгъ. моннан ары, икенчеләй. 2. и. калдык га artık değer экон. өстәмә кыйммәт; artık gün кәбисә елындагы 29 нчы февраль artıklamak ф. калдырып ашау artıkyıl и. кәбисә елы artım и. артым, өстәмә artımlı с. артымлы, артучы, күбәюче artın и. хим. катион artırılmak ф. арттырылу artırım и. арттырым, арттыру artış и. артыш, арту artist и. артист artistik с. артистик arttırmak ф. арттыру artoda и. анат. күзнең арткы камерасы (төсле катлау белән күз ясмыгы арасы) artzamanlılık и. диахрония aruz и. гаруз (шигырь ритмикасының бер тере) arz I и. төрле магъ. тәкъдим; □ arz etmek 1) тәкъдим итү; 2) күрсәтү, таныту; arz ve talep тәкъдим һәм таләп\n\n\n arzII и. гарыз, географик киңлек arzu и. теләк, арзу иск arzuhal и. гариза, үтенеч язуы arzulamak ф. теләү, омтылу arzulu с. теләге булган, арзулы as и. зоол. ас asmak ф. 1) асу, асып кую; 2) асылындыру asa и. 1) дәрвиш таягы; 2) томар, гаса иск. (хөкемдарлык, судьялык билгесе итеп кулда йөртелә торган металл һ. б. таяк) asabi с. 1) гасаби, нервлары киеренке хәлдәге; 2) нервларга баглы asabileşmek ф. гасабиләнү asabilik и. гасабилек asabiye и. нерв (теңкә) чирләре asabiyeci и. нерв чирләре белгече, невропатолог asabiyet и. нервлылык asal с. 1) инерт; 2) төп, гади □ asal sayı гади сан, төп сан asalak и. биол. паразит asalakbilimi и. паразитология asalet и. 1) асыллык, гадәти түгеллек; 2) үз исеменнән эш йөртү asamble и. ассамблея asansör и. лифт asap и. нервлар asar и. әсәрләр җыентыгы, әсар иск asarıatika и. борынгы әсәрләр asayiş и. төзеклек asbaşkan и. урынбасар asenkron с. асинхрон, бердәй вакытта булмый торган asepsi и. асепсия, асептика asetik с. серкәле asetilen и. ацетилен aseton и. ацетон asfalt и. асфальт asfaltlamak ф. асфальтлау asgari с. иң азында алынган, кимендә ası и. асу, асып кую asık с. 1) төксе, томса; чыраен сыткан; 2) асып куелган □ asık suratlı төксе чырайлы asıl и. с. төрле мәгъ. асыл; asıl sayılar гр. микъдар саннары ◊ asıl astarı (кемнең дә булса) чын йөзе, (нәрсәнең дә булса) чын сыйфаты; aslı faslı yok уйдырма, ялган asılmak ф. 1) асылу; 2) төрле мәгъ. асылыну asılanmak ф. файдалану asılı с. асулы, асылган asıllı с. асыллы, чыгышлы; ingiliz asıllı чыгышы буенча инглиз asılsız с. нигезсез, дөреслеккә туры килмәгән asıntı и. эшне иртәгә калдыру asır и. гасыр asırlık с. гасырлык asi и. фетнәче, баш күтәрүче asil 1. и. 1) асыл зат, асылзадә; 2) эшнең башында торучы. 2. с. күркәм, затлы asilik и. фетнә, баш күтәрү asilzade и. асылзадә asimetri и. асимметрия asimetrik с. асимметрик asimilasyon и. ассимиляция asistan и. ассистент asit и. оксид, кислота asker и. 1) солдат, гаскәри; 2) гаскәри хезмәт, солдатлык; 3) дисциплиналы кеше □ asker çıkarmak гаскәр туплау; askere gitmek солдатка китү askerce рәв. гаскәриләрчә askeri с. гаскәри, хәрби askerileşmek ф. хәрбиләшү askerileştirmek ф. хәрбиләштерү askerlik и. гаскәрлек; хәрбилек askı и. 1) элгеч, аскы диал.; 2) чалбар элмәге (подтяжка); 3) (бау белән элүле) вакыты игълан, белдерү; 4) муенга киндерә белән асылып йөртелә торган патнус; 5) этногр. килен утырачак урын тирәли асылган тасма; ялтырка һ. б. ш. бизәкчекләр; 6) этногр. төрле тиешле кешеләр өчен традицион билгеле бер урында асылып куела торган бүләк (мәс., өй салучы остага өйнең кыек атламасына асыла) askılık и. 1) кием элгече; 2) элеп (киптереп) саклана торган җиләк-җимеш бәйләме (телгәше һ. б.) asla рәв. һич, һич тә, аслан иск. aslan и. арыслан asli с. нигездәге, төптәнге; баш, башлангыч asma 1. с. асылмалы, асма □ asma kilit асма йозак; 2. и. асып куелган нәрсә (җимеш, үсемлек) aspiratör и. һава тузанын суыргыч astar и. астар, эчлек astarlamak ф. астарлау astarlı с. астарлы, эчлекле astarlık и. астарлык, эчлек (әйбер) asteğmen и. кече сержант astım и. мәд. астма, тын бетү astımlı с. астмалы astragan и. каракүл astroloji и. астрология astronomi и. астрономия astronot и. астронавт astsubay и. кече офицер asyalı и. азияле, Азия кешесе asyön и. ара як (дөньяның төп дүрт ягы арасындагы) aş и. аш, пешерелгән ашамлык aşmak ф. 1) ашу; 2) үтү (билгеләнгән вакыт); аркылап чыгу aşağı с. 1) түбән; 2) тәбәнәк; 3) аскы як ◊ aşağıda түбәндә, моннан соңгы текстта; aşağı yukarı якынча; aşağı yukarı (yürümek) ишекле-түрле, арлы-бирле (йөренү) aşağılamak ф. 1) түбәнәйтү, сыйфатсызландыру; 2) түбәнсетү aşağılaşmak ф. түбәнәю aşağılık и. түбәнлек, сыйфатсызлык aşar и. тар. гошер, уңыш элешеннән бирелгән салым aşçı и. ашчы, пешекче aşçılık и. ашчылык aşı и. 1) чыбыкча, ботак (ялгау өчен); 2) вакцина aşık и. 1) ашык, сөякләр тоташкан урын; 2) ашык уены\n\n\naşık и. 1) гашыйк; 2) ашуг, халык шагыйре, шагыйрь-импровизатор aşıkane рәв. гашыйкларча aşıklık и. гашыйклык aşılamak ф. 1) ялгау (үсемлекне); 2) (авыру-чирне) күчерү, йоктыру aşılanmak ф. 1) ялгану, ялгамлану; 2) күчерелү, йоктырылу aşındırmak ф. ашалдыру aşırmak ф. ашыру, кичерү, үткәрү aşırı 1. с. чиктән тыш, кирәгеннән артык. 2. бәйл. аша; iki ev aşın ике өй аша aşina и. әшнә; таныш-белеш aşk и. гыйшык, гыйшыклык aşkın с. 1) үтеп ашкан; 2) артык, өстен aşlık и. аш хәзерләү өчен кирәкле нәрсә; ашлык at и. ат; at donu атның төсе atmak ф. 1) ату, ыргыту, очырту; 2) җиргә бәрү; 3) кемне дә булса читләштерү; 4) салу; кую; yemeğe tuz atmak ашка тоз салу; 5) кичектерү; 6) тапшыру, йөкләү; 7) төрле мәгъ. ташлау; 8) шартлау, ертылу; 9) (йон һ. б.) төтү, 10) ялган сөйләү, шыттыру; 11) чатнау, сүтелү; 12) (йөрәк һ. б.) тибү; 13) кыйммәтен югалту; 14) сөйл. исерткеч эчү ◊ atıp tutmak гайбәт сөйләү; atma recep, din kardeşiyiz шыттырма, дускай, ачык күрәбез; atsan atılmaz, satsan satılmaz алып мактарлык түгел, салып таптарлык түгел ata и. 1) ата; 2) дәү әти; бабай atamak ф. атау, билгеләү, тәгаенләү atak I с. 1) темпераментлы, кызу; 2) тавышлы, тавышчан, гаугачыл\n\n\n atakII и. атака atalet и. 1) ялкаулык, гатәләт иск.; 2) эшсез тору, хәрәкәтсезлек atalık и. аталык, ата булу хәле ataman и. атаман atanmak ф. аталу, билгеләнү, тәгаен ителү, тәгаенләнү atardamar и. анат. йөрәк тамыры atasözü и. 1) мәкаль; 2) халык кыйссасы, гыйбрәтле сөйләм ataşe и. атташе (илчелек эшчәнлегенең билгеле бер тармагында башлык, баш белгеч) atatürkçü и. ататөрекче, ататюркист; кемалче, кемалист (Мостафа Ататөрек тәгълиматы һәм партиясе яклы кеше); Atatürkçülük -ğü и. Ататөрекчелек, Ататөрекче булу atbalığı и. җәен балыгының бер төре atçı и. елкычы, токымлы ат җитештерүче atçılık и. токымлы атлар җитештерү; ат ярышлары (күргәзмәләре) оештыру ateist и. атеист ateizm и. атеизм ateş 1. и. төрле мәгъ. ут. 2. с. ут кебек, җете кызыл □ ateş açmak (хәрби хәрәкәтләрдә) ут ачу; ateş almak 1) яна башлау (бигрәк тә янгын чыкканда); 2) атыш башлану; 3) күч. бәла-каза яисә кайгы килү; ateş kesmek сугышта атышны туктату; ateş tuğlası шамот кирпече (утка чыдамлы кирпеч төре); ateş vermek кабызу; ateş yağdırmak 1) (сугышта) ут яудыру; 2) күч. (кемгә дә булса) ачы, авыр сүзләр әйтү, каты һәм нәтиҗәле тәнкыйть итү; ateşe dayanıklı утка чыдамлы; ateşe vermek 1) берәр төшне яндыру, кыздыру; 2) күч. авыр хәлгә кую, утка салу ◊ ateş almayamı geldin? ут алырга килдеңмени? (тиз генә кайтып китмәкче булган кунакка әйтелә торган сүз); ateş bacayı (saçağı) sarmak артына ут кабу (бер кыен хәлдә үрсәләнү); ateş basmak эсселе-суыклы булып китү; ateş gibi yanmak бик югары температуралы булу (авыру тур.); ateş kesilmek ут чәчү (мәс., авызыннан, сүзе белән һ. б.); ateş pahası бик кыйбатлы); ateş parçası ут берчәсе (бик актив кеше тур); ateş püskürmek ут бөркү (бик тә үпкәле, ярсулы хәлдә булу); ateş vursan duman vermez кыш көне кар бирмәс (бик саран) ; ateşi çıkmak температурасы күтәрелү; ateşini almak 1) авыруның температурасын үлчәү; 2) авыруның температурасын төшерү; ateşle oynamak ут белән уйнау ateşbalığı и. зоол. сардин ateşbaz и. 1) тар. гаскәри фейерверкчы; 2) циркта ут белән уйнаучы ateşböceği и. зоол. утлач (бөҗәк төре) ateşçi и. кочегар, утъягар ateşgemisi и. тар. брандер (үзенә ут төртелеп, дошман көймәләренә каршы җибәрелгән кечерәк көймә) ateşkaytğı и. чыракчы каегы (чырак ярдәмендә балык тоту көймәсе) ateşkes и. сугышны туктатып тору ateşlemek ф. 1) ут кабызу, (ут) ягу; 2) (пушка, туп һ. б.) аттыру, (пушкадан, туптан һ. б.) ату; 3) күч. коткы тарату ateşli с. 1) утлы, ялкынлы; 2) күч. ялкынлы; көчле хисле ateşperest и. утка табынучы, атәшпәрәст иск. atfen рәв. 1) тапшырып; 2) йөкләп, бурыч итеп atfetmek ф. 1) тапшыру; йөкләү; 2) юнәлтү, карату atgiller и. зоол. атсыманнар atıcı и. 1) мәргән, төз атучы; 2) күч. ялганчы atıcılık и. 1) мәргәнчелек; 2) күч. (вак файда өчен) ялганчылык atıf и. 1) тапшыру; юнәлтү; 2) багланыш atıfet и. 1) яхшылык, юньлелек, инсафлылык; 2) берьяклы мәхәббәт atık I с. түгенте\n\n\n atıkи. кечкенә гөбе atılmak ф. 1) төрле мәгъ. атылу; 2) һөҗүм итү, (дошманга һ. б.) атылу, укталу, яску диал.; 3) берәр эш мәйданына керү, ныклап керешү atılgan с. 1) фидакарь, үз-үзен аямаучан, (эшкә һ. б.) атылып торучан; 2) инициативачыл; атлыгучан atılım и. 1) инициатива; 2) сикереп чыгу, үзен күрсәтергә омтылу atılış и. 1) атылыш; 2) омтылыш atım и. 1) атым, бер тапкыр ату; 2) атып җиткерерлек ара (мәс., ук атымы җир) atımcı и. махс. йон, мамык һ. б. ш. нәрсәләрне кабартучы, тетүче atış и. атыш □ atış yeri атыш җире, полигон atışmak ф. 1) атышу; 2) тиргәшү, кыешу; 3) тыштан яхшатлану; 4) әйтешү, әйтеш әйтү (акынлар һ. б. тур.) atıştırmak ф. 1) ашык-пошык ашау яисә әчү; 2) сибәләү (яңгыр, кар) atik I с. тибеш, җитез, өлгер; atik tetik бик җитез\n\n\n atikII с. үткәнгә, үткән замандагы atiklik и. җитезлек, өлгерлек atkı и. 1) шарф, тар шәл яисә яулык; 2) чолгау, ыштыр; 3) кашага; 4) аркау, аркаулык; аткы диал.; 5) сөйл. зур агач сәнәк atkılamak ф. аркау ату atkuyruğu и. бот. наратбаш atlamak ф.1) сикереп үтү, сикереп аркылу, атлап керү; 2) сикерү (югарыдан); 3) үтеп китү; fırtına atlamış давыл үткән; 4) сикертү (укуда һ. б. кайбер бүлекләрне, сыйныфларны укымыйча калдырып, алгарак китү) atlama и. 1) аркылу; 2) сикереп үтү; 3) спорт. сикереш ◊ atlama beygiri спортта сикерүле күнегүләр өчен җайланма atlambaç и. сикерешле (уен) atlanmak I ф. (атка) атлану\n\n\n atlanmakII ф. сикереп үтелү atlangıç и. суны һ. б. сикереп-сикереп чыгар өчен куелган ташлар atlas I и. (географик һ. б.) атлас\n\n\n atlasII и. с. атлас (тукыма) atlasçiçeği и. кактус atlasçiçeğigiller и. бот, кактуссыманнар atlatmak ф. 1) сикертү, сикертеп үткәрү; 2) күч. алдау atlet и. атлет atletik с. атлетик atlı с. 1) атлы, аты бар, аты булган; 2) атка менгән atlıkarınca и. 1) зоол. әре бер төр кырмыска; 2) карусель, әйләнгеч atmaca и. зоол. кыйгыр atmosfer и. төрле мәгъ. атмосфера atom и. атом; □ atom çekirdeği атом төше; atom enerjisi атом энергиясе; atom santralı атом электростанциясе atomal с. атомнарга бәйләнешле atölye и. ателье atsineği и. кигәвен av и. 1) ay, сунар; 2) ауга төшкән хайван, киек; 3) күч. хәйлә тозагына төшкән кеше avadancı и. тар. госманлылар сараенда хуҗалык хезмәткәре avadanlık и. корал-ярак комплекты, дирбия aval I и. банкрот өчен җаваплылыкны үз өстенә алу турыңда кәгазь (тилхат)\n\n\n avalII и. сөйл. үзенә зыян китерерлек дәрәҗәдә намус саклаучы кеше avam и. 1) масса, гавам, гади халык; кара халык; 2) барча халык; публика avanak с. 1) тормыш теләкләре югары булмаган (кеше); 2) алдарга җайлы avanaklık и. садәлек, талымсызлык avans и. аванс avanta и. тир түкмичә Казанылган акча (мөлкәт, мал) avantacı и. тир түкмичә мал казанучы avantaj и. файда, уңайлык avantür и. 1) авантюра; маташу; 2) маҗара avara I и. көймәнең (корабның) башка бер көймәдән яисә ярдан ераклашуы\n\n\n avaraII и. 1) эшкә яраксыз (нәрсә, кем); 2) бушка әйләнүче, бушка эшләүче (механизм) avare с. эшсез, тырай тибеп йөрүче □ avare olmak эшсез йөрү avarız и. 1) бәла-каза; 2) (көтелмәгән) кыенлык, тоткарлыклар; 3) тар. бәла-каза сылтавы белән җыелган салым avarya и. диңгездәге авария avaz и. көчле (яңгыравыклы) тавыш, аваз □ avaz avaz bağırmak бөтен көченә кычкыру avcı и. 1) аучы; 2) тар. җәяүле гаскәрдә аучы ысуллары белән эш итүче сугышчы avcılık и. аучылык avcıotu и. адонис чәчәге averaj и. уртача, уртачалык avgın и. 1) яңгыр торбасы; 2) өсте ябык су юлы avize и. кәндил, люстра avizeağacı и. бот. кәндил агачы avlamak ф. аулау avlak и. ау мәйданы; аучылык өчен калдырылган җирләр avlı и. ишек алды, йорт; кура, әүлә диал. avrat и. 1) хатын-кыз; 2) карчык, хатын, бичә □ avrat pazarı 1) иск. чүри (кол хатын-кыз) сату базары; 2) күч. гайбәтче хатын-кыз җыены Avrupa и. Европа Avrupai с. Европага мөнәсәбәтле Avrupalı и. с. Европада яшәгән, Европага мөнәсәбәтле avrupalılaşmak ф. европалашу avuç и. 1) уч; 2) күләм үлчәме, уч ◊ avuç açmak теләнү; avuç dolusu бик күп (акча); avucunu yalamak терсәкне тешләү; avucunun içi gibi bilmek биш бармагы кебек белү avuçlamak ф. учлау, кулга ныклап тоту avukat и. адвокат avunmak ф. юану avunç и. юану, юаныч (хәле) avundurmak ф. юату avuntu и. юаныч, юаткыч avurt и. урт avurtlamak ф. уртлау avurtlu с. сөйл. һавалы, эредән кубучан avustralyalı и. австралияле avusturyalı и. австрияле avutmak ф. юату avutucu и. юатучы ay I и. ай □ ay ağılı ай алкасы (кайбер төннәрдә ай тирәли күренгән нурлы боҗра); ay balta айбалта; ау parçası gibi ай йөзле (чибәр кыз); ay harmanlanmak ай алкалану; ay ışığı ай нуры; ay takvimi ай календаре ◊ ay aydın, hesap belli бөтенесе ачык (бәхәсләшеп торасы юк); ayı görmeden bayram etme алдан ура кычкырма; ayı gördüm, yıldıza itibarım yok аем балкып торганда, йолдызларга йодрык\n\n\n ayII и. ай □ ay be ay айдан айга\n\n\n ayIII ы. ай! aymak ф. айну; аңышу, аңына килү aya и. уч төбе; аяк табаны ayak и. 1) төрле мәгъ. аяк; 2) кушылдык (елга); 3) баскыч аратасы; 4) җыр кушымтасы; 5) иск. 30,5 сантиметр чамасы озынлык үлчәү берәмлеге; фут; 6) мат. бирелгән туры сызыкның икенче турыны яисә яссуны очраткан кисешү ноктасы ◊ ayak atmak 1) барып керү; 2) адым атлау, адым салу, беренчеләй бару; ayak atmamak аяк та атламау; ayak bağı комачау; ayak diremek үз сүзендә нык тору; ayak kirası аяк ялы (йөреп йомыш башкарган өчен түләү); ayak sürümek китәргә кушылган җиргә теләр-теләмәс китү; ayak uydurmak башкаларга ияреп кылану; ayak yapmak алдау нияте белән (мәс., чирле булып) кылану; ayağa fırlamak сикереп аякка басу; ayağa kaldırmak (сөрән салып һ. б.) аякка бастыру; ayağı alışmak берәр җиргә еш-еш барып йөрү; юлын таптау; ayağı düşmek юлы төшү; ayağı düze basmak аягында нык тору; ayağı suya ermek акылына килү; ayağı uğurlu аягы җиңел; ayağı yerden kesilmek ниһаять атка тиенү; ayağına çabuk җиңел йөрешле; ayağına çelme takmak аяк чалу; ayağına düşmek ялыну; ayağına kira istemek килергә (яки китәргә) ялындыру; ayaklan yere değmemek аягы җиргә тимәү (шәп чабу) ayakaltı и. аяк асты, аягасты (кешеләр күп йөргән җир, урын) ayakbastı и. читтән (чит илдән) килгән кешеләрдән алына торган салым ayakçak и. 1) баскыч аратасы; 2) тәбәлдерек ayakçı и. 1) йомыш-юлга йөрүче; 2) вакытлы хезмәтче; 3) йөреп сатучы ayakkabı и. аяк киеме, ботинка; ката, башмак, кәвеш, бәбеш иск. ◊ ayakkabılarını çevirmek кунакны тизрәк озатырга тырышу ayakkabıcı и. башмакчы ayaklamak ф. аяк белән (фут берәмлегендә) үлчәү ayaklanmak ф. 1) тәпи басу, атлый башлау; 2) төрле мәгъ. аякка басу; 3) күч. баш күтәрү ayaklık и. 1) аяклык (урын); 2) тәбәлдерек, педаль ayaksız с. аяксыз ayaksızlar и. зоол. еланнар, елансыманнар ayaktakımı и. абруйсыз кешеләр (катламы) ayakteri и. йөреп эшләнгән эш өчен түләү, ял ayaktopu и. футбол ayaküstü ayak üzeri рәв. аягесте генә (мас., сөйләшү) ayakyolu и. бәдрәф, туалет ayan с. билгеле, ачык, аян иск.; ayan beyan ап-ачык ayar и. 1) эш хәле, эшләү рәвеше; 2) дәүләттә вакыт (сәгатьләр) тәртибе; 3) (алтын, көмеш һ. б. затлы металлардан ясалган әйберләрдә) берләшем (состав) күрсәткече; 4) чама; 5) норма □ ayar etmek төзәтү, төзекләндерү; ayan bozuk 1) нормасыз, чамасыз; 2) төзексез ayarcı и. үлчәүләрне тикшерүче һәм төзәтүче ayarlamak ф. 1) төзәтү, хатасын һ. б. бетерү; 2) көйләү, ипләү; 3) төзекләндерү, төзекләтү; җайга салу ayarlanmak ф. төзекләнү, җайга салыну; көйләнү, ипләнү ayarlı с. 1) төзек, дөрес йөри торган (мәс, сәгать); көйләнгән; 2) берләшәмен күрсәткеч язуы булган (көмеш әйберләр һ. б.) ayarsız с. төзексез; көйләнмәгән ayartmak ф. юлдан яздыру, аздыру ayartı и. баштан-истән чыгару; юлдан язу ayartıcı и. юлдан яздыручы ayaz и.с. 1) аяз; 2) суык, салкын □ ayaz kesmek күшегү, өшү; ayaz vurmak туңу; ayaza çekmek көн суыту ayazlamak ф. 1) аязу, аязыту; 2) күшегеп бетү ayazlanmak ф. күшегү, туңу; суыну ayazlatmak ф. суыкка кую, суыту; туңдыру ayazlık и. бүлмәне җилләтү өчен тәрәзәчек, форточка сөйл. aybalığı и. зоол. айбалык aybaşı и. күрем, һәез ayça и. яңа ай, ураксыман хәлдәге ай күренеше ayçiçeği и. көнбагыш, айбагар диал. ayçöreği и. кулин. бөккән, бөгеш диал. aydemir и. айбалта; айсыман пычак aydın с. и. 1) айдын, аяз, якты; 2) күч. зыялы, голәмә; 3) аңлаешлы, ачык (сөйләү, язу һ. б.) aydınlamak ф. яктырту, аңлату aydınlanmak ф. яктыру, яктылану aydınlatmak ф. яктырту aydınlatıcı и. с. яктыртучы; яктырткыч aydınlık и. яктылык ayet и. аять (Коръәндәге җөмлә-шигырь юлы) aygınbaygm с. 1) алҗыган; 2) исәр-мисәр; 3) биһуш aygır и. айгыр aygıt и. 1) төзелмә, корылма; аппарат; 2) биол. аппарат; solunum aygıtı сулыш аппараты; 3) махс. аппаратлар, җайланмалар һ. б. теземе ayı и. 1) аю; 2) тупас савыт ◊ ayıya kaval çalmak аңлый алмаган кешегә нәрсәнедер аңлатырга тырышу ayıbacağı и. диңг. җилкәннәрнең билгеле бер торышы ayıbalığı и. тюлень ayıboğan с. зур гәүдәле; мокыт ayıcı и. аючы, аю биетүче ayık 1. с. 1) аек, айнык; 2) дөрес (фикер, караш һ. б.). 2. рәв. аек ayıkmak ф. айну ayıklamak ф. 1) тазарту, чистарту, тазалау; 2) яраксыз дип табылган кешене эшеннән алу ayıklanmak ф. 1) тазартылу, чистартылу; 2) эшеннән алыну ayıklık и. аеклык ayıkulağı и. бот. байчәчәк; эргәзембәй (примула) ayılmak ф. айну; ayılıp bayılmak (төрле кичерешләрдән) эсселе-суыклы булу ayılık и. аюлык, тупаслык ayılma и. айну; ayılma evi айныткыч ayıltı и. махмырлык ayınga и. 1) Төркиянең көнчыгышында тәмәке контрабандасы; 2) наркобизнес ayıngacı и. 1) тәмәке контрабандисты; 2) наркобизнесчы ayıp и. с. 1) төрле мәгъ. гаеп; 2) җитешсезлек, ноксан иск. □ ayıp etmek килешмәгән эш эшләү ◊ ayıbını yüzüne vurmak гаебен йөзенә бәреп әйтү ayıplamak ф. гаепләү, оялту, орышу ayıplı с. гаепле ayıpsız с. гаепсез ayırmak ф. 1) аеру, бүлү; 2) бүлеп бирү, бүлү; 3) аеру, аерым сыйфатын белү; 4) аерттыру; 5) тәгаенләү ayıraç и. с. хим. таркаткыч (матдә) ayıran с. физ. яктылыкны төсле төрләренә аера торган ayırıcı с. аергыч, аеручы ayırım и. аеру эше ayırma и. аеру ayırmaç с. аера торган матдә ayırt и. аерма ayırtmak (-i, -e, -den) ayırmak-ның йөкләтү юнүлеше; ф. төрле мәгъ. аерту ayırtedilmek (-i,-den) ф. аермасы (үзенчәлекле сыйфаты) беленү ayırt etmek ф. аермасын (үзенчәлекле сыйфатын) белү ayırtı и. аергыч билге ayırtlamak ф. аермасын аңлау һәм күрсәтү ayırtman и. имтиханчы, экзаменатор ayin и. дини җыен, бергәләшеп гыйбадәт кылу aykırı с. аркылы, каршы aykırılamak ф. 1) перпендикуляр итү; 2) фазада кисешмичә дәвам итү (турысызыклар тур.) aykırılaşmak ф. аркылы хәлгә килү aykırılık и. аркылылык ayla и. 1) ай алкасы; 2) ореол aylamak ф. 1) айлау (ай яисә айлар буе тору); 2) көтү; 3) дәвам итү aylak с. рәв. эшсез-шөгыльсез aylakçı и. эшсез йөрүче, тик йөрүче aylaklık и. тик йөрү aylanmak ф. сөйл. әйләнү aylık 1. и. 1) айлык эш хакы; 2) күрем, һәез, айлык диал. 2. с. 1) бер ай эчендә башкарырлык яисә башкарылган; 2) бер ай өчен (мәс., отчет); 3) (фөләнчә) айлык (бала һ. б. тур.) aylıkçı и. айлыклап эшләүче aylıklı с. 1) айлык эш хакы алучы; 2) эш хакы айлыклап бирелә торган aymaz с. үз эченә бикләнгән, йомыкый ayna и. 1) көзге; 2) диңг. махсус бинокль; 3) рамланган такта, панель; 4) яссы деталь, тәте aynabakar и. бот. кызгылт төстәге эре өрек сорты aynacı и. 1) көзгече; 2) күч. хәйләче aynalı с. 1) көзгеле; 2) күч. көләч aynalık и. 1) корабның яисә портның исеме язылган металл һ.б.ш. Такта; 2) урындыкның (урынның) номеры язылган такта aynasız с. 1) көзгесез; 2) күч. ямьсез, сөйкемсез aynataşı и. язулы таш, такта, ләүхә aynaz I и. сөйл. баткаклык, сазлык\n\n\n aynazи. узаман, уеннар оештыручы aynen 1. кис. нәкъ (үзе). 2. рәв. шул көенчә, ничек булса шулай aynı с. бер үк, шул үк, бер төсле □ aynı zamanda шул ук вакытта ayniyat и. кулланырга (сарыф ителергә һәм йөртергә) кулай әйбер ayniyet и. нәкъ үзе булу, бер үк төслелек ayraç и. тексттагы (язмадагы) җәяләр ◊ ayraç açmak төп темадан читкә китеп сүз сөйләү ayran и. 1) сарысу; 2) әйрән ◊ ayran ağızlı юк-бар сөйләүче, ахмак сүзле; ayran gönüllü тиз гашыйк булучан; ayranı kabarmak ачуы кабару, талагы ташу ayrancı и. әйрәнче ayrı с. 1) аерым; 2) аерым бер; ayrı çanak yapraklılar бот. айры аерчалылар ◊ ayrı baş çekmek ялгызак булу, аерылып тору; ayrı düşmek бер-берсен аңламау, килешмәү ayrıbasım и. журналдан алып, аерым брошюра итеп басылган мәкалә; оттиск ayrıca рәв. 1) аеруча; 2) аерым рәвештә ayrıcalı с. аермалы, охшаш түгел, охшашсыз ayrıcalıklı с. аерым билгесе (аермасы) булган ayrıcalıksız с. аерым билгесе (аермасы) булмаган ayrık 1. с. 1) аерылган, аерылмыш, аерык диал:, 2) аерым хәлдәге; 3) аеруча каралган. 2. и. бот. актамыр, агайрык диал. ayrılmak ф. 1) билгеләнү (берәр эшкә); 2) аерылу, аерылышу ayrılanmak ф. аерымлану ayrılı с. аерымлы ayrılık и. аерымлык ayrılışmak ф. аерылышу ayrılma и. 1) аерылу; 2) ак нурның таркалуы ayrım и. 1) аеру; 2) үзгәлек, үзенчәлек, аерма; 3) аерма, чат, юлсабыш ayrımlaşmak ф. аерымлашу ayrımlı с. аерымлы, төрле ayrımlılık и. аерымлылык ayrımsız с. аермасыз, бертөрле ayrıntı и. 1) җентек, деталь, нечкәлек; 2) тәфсил, тефсиләт, тәфсиллелек ayrıntılı с. җентекле, детальле; тәфсилле ayrışmak ф. төрле мәгъ. таркалу ayırışık с. 1) таркау; 2) төрле төрдән булган ayrıştırmak ф. таркату, таркалдыру ayrıt и. мат. яссуның сызыкча чиге aysar и. 1) айсар (лунатик); 2) ай һәм һава торышыннан холкы үзгәрә торган кеше aysberg и. айсберг aysfild и. бозлык aysız с. айсыз ayşekadın и. бот. кәҗәмөгез сорты aytışmak ф. әйтешү, әрепләшү ayva и. бот. айва ◊ ayva göbekli тирән кендекле; ayvayı yemek балан кабу (начар хәбәр ишетү һ. б.) ayvan и. айван, терраса; бер ягы ачык бүлмә ayvaz и. 1) тар. югары даирәләр җыенында (сарайда һ. б.) официант егет; 2) сөйл. гаилә башы булган егет, яшь ир ayyaş с. эчкече, исерекбаш az с. рәв. аз □ az az аз-аз, аз-азлап; az buçuk беркадәр; az buz olmamak җитенкерәү; az çok берникадәр; az gelmek җитмәү, җитешмәү; az görmek азсыну ◊ az günün adamı olmamak яшен яшәгән, ашын ашаган azmak ф. 1) азу; 2) котыру; 3) ярларыннан чыгу, ташу; 4) нык бозылу, нык пычрану azalmak ф. азаю azaltmak ф. азайту azamet 1. и. 1) бөеклек, югарылык; 2) тантаналылык; 3) тышкы горурлык. 2. с. 1) горур; 2) күркәм, һәйбәт azametli с. 1) олы, олуг; олпат; 2) горурлы; 3) күркәм; 4) тантаналы azap и. 1) газап; 2) азап □ azap çekmek азап чигү azar и. шелтәләү, шелтә azarlamak ф. шелтәләү, әрләү azat и. 1) азат итү; 2) иск. каникул azatlık 1. и. азат булу. 2. с. иск. азат ителергә билгеләнгән, тиздән азат ителәчәк (кол, җария) azca рәв. с. шактый аз azdırmak ф. аздыру azelya и. бот. азалия Azeri и. азәрбайҗан(лы) Azerice 1, и. азәрбайҗан теле. 2. рәв. азәрбайҗанча, азәрбайҗан телендә azgın с. 1) азгын; 2) азган (яра, шеш); 3) котырган azgınlaşmak ф. азгынлану; котыру azgınlık и. азгынлык; котырганлык azı и. 1) азау (теш); 2) арба кендеге; зур чөй (арбада) azıdişi и. азау теш azık и. азык, ризык azıklı с. 1) азыклы; 2) ярлыларны туйдыручы azılı с. оятсыз карашлы azımsamak ф. азсыну azınlık и. азчылык; azınlıkta kalmak азчылыкта калу azıştırmak ф. 1) азындыру; 2) (ызгыш-талашны һ. б.) көчәйтү, кыздыру azıtmak ф. 1) аздыру, котырту; 2) чыгырыннан чыгару azil и. эштән азат итү azim и. гайрәтләнү, йөрәксенү, берәр каршылыкны һ. б. җиңәргә дәрт итү azimli с. карарлы, сүзендә торучы aziz с. газиз azletmek ф. эшеннән чыгару azlık и. 1) азлык, аз булу; 2) азчылык azman и. 1) төрле мәгъ. азман; 2) кәүсәнең аскы өлеше, тумран azmetmek ф. каршылыкларны җиңәргә йөрәксенү aznavur и. 1) әзмәвер; 2) зур (көчле һәм тупас) кеше; aznavur gibi 1) әзмәвер кебек; 2) залимнәрчә кыланучы aznif и. домино уены төре azot и. азот azotlamak ф. азотлау azotometre и. азотометр, азотүлчәгеч Azrail и. газраил baba I и. ата, әти\n\n\n babaII и. миф. җанның җене (иясе); babası tutmak иясе (җене) тоту babaanne и. дәү әни, әби (гадәттә әтинең өнисе) babacan с. җанҗылымлы, сөйкемле (ир кеше) babacanlık и. җанҗылымлылык, сөйкемлелек babacıi с. атасын ярата торган, атачыл babacılık и. дәүләтнең аталарча кайгыртуы babaç и. 1) терлекнең (бигрәк тә кош-кортның) иң әре гәүдәле тәре; 2) зур гәүдәле ир-егет babaçko и. арго. зур гәүдәле хатын-кыз babaköş и. зоол. аяксыз кәлтә babalanmak ф. каты үпкәләү, җенләнү babalı с. аталы babalık и. аталык, әтилек; ата (әти) булу babatatlısı и. бер сорт кәнфит babayani с. күрексез. babayiğit и. 1) батыр, баһадир, пәһлеван; 2) ышанычлы (кыю) егет Babıali и. тар. Госманлы чорында иң мөһим министрлыклар урнашкан бина, Госманлы дәүләтенең символы (урысча Высокая порта диелгән) baca и. морҗа (мөрҗә); төтен торбасы bacak и. аяк (барлык өлешләре: сыйрак, бот һ. б. берлектә) bacaklı с. озын ботлы, озын аяклы bacaksız с. 1) кыска ботлы, кыска аяклы; 2) күч. өлкәннәр сүзенә тыгылучан (бала) bacanak и. баҗа (баҗай) bacı и. 1) кыз кардәш (апа яки сеңел); 2) карендәш (хатын-кызга эндәшү сүзе) baç и. тар. баҗ (пошлина) badana и. акшар, акшарлы буяу badanacı и. акшарчы, буяучы; сылаучы, маляр badanalamak ф. акшарлау badanalı с. акшарлы, акшарланган badanasız с. акшарсыз badas и. ындыр чүбе badat и. бот. потат, җир алмасы badem и. бот. бадәм, миндаль; badem içi бадәм төше bademcik и. анат. тамак миндале, миндаль биз bademezmesi и. бадәм кәнфите bademlik и. бадәмлек, бадәм агачлары күпләп үскән урын bademyağı и. бадәм мае baderna и. диңг. арканның ашала торган җиренә кидерелә торган җиңсә badi и. сөйл. үрдәк □ badi badi yürümek алпан-тилпән атлап йөрү badıç и. кузак, борчак кузагы badik и. 1) бераз үскән үрдәк яисә каз бәбкәсе; 2) күч. кыска аяклы кеше badire и. бәла-каза, афәт badya и. бадья, кое чиләге; зур бидрә bagaj и. багаж bağ I и. 1) киндерә, бау, тасма; 2) бәйләм, төргәк; 3) багланыш, элемтә\n\n\n bağи. баг, агач бакчасы bağbozumu и. 1) йөзем җыю; 2) җиләк-җимеш җыю вакыты, көз bağcı и. 1) бакчачы; 2) йөземче bağcık и. кечкенә бакча bağcılık и. бакчачылык bağdaş и. 1) нәрсәне дә булса бәйләү өчен чалыштырылган бау; 2) аякларны чалыштырып утыру; □ bağdaş kurmak аякларны чалыштырып утыру bağdaşmak ф. багдашлау иск., аякларны чалыштырып утыру (төрекчә утыру) bağdaşık с. вәгъдәләшкән, килешкән; килешенгән bağdoku и. бот., зоол. тоташтыргыч тукыма bağfiil и. гр. хәл фигыль bağım и. бәйле булу, баглы булу bağımlı с. бәйле, баглы, буйсынулы bağımlılık и. бәйлелек, баглылык, буйсынганлык bağımsız с. бәйсез, мөстәкыйль, беркемгә дә буйсынмаган bağımsızlaşmak ф. бәйсез булып китү, мөстәкыйльләшү bağımsızlık и. бәйсезлек □ bağımsızlık savaşı Төркиянең 1919-1923 еллардагы милли азатлык өчен сугышы bağıntı и. 1) үзара мөнәсәбәт (мөнәсәбәтләр); 2) фәл. багланыш; баглылык, бәйлелек; 3) мат. нисбәт, пропорция bağıntılı с. фәл. мөнәсәбәтле, багланышлы; бәйләнешле bağır и. 1) гәүдәнең күкрәк өлеше; 2) анат. үпкә-бавыр bağırmak ф. кычкыру, бакыру, акыру bağırsak и. 1) эчәк; 2) эчәге, эчәк-бавыр bağırtmak ф. кычкырту, бакырту, акырту bağış и. 1) бүләк, Һәдия; 2) гафу, ярлыкау; амнистия bağışıklık и. 1) мед. иммунитет; 2) ташлама bağışlamak ф. 1) гафу итү, амнистия ясау; 2) багышлау bağışlayış и. 1) багышлау; 2) гафу; амнистия bağlamak ф. 1) бәйләү; 2) баглау, үзара багланышка кертү bağlaç и. гр. теркәгеч bağlaçlı с. гр. теркәгечле bağlam и. 1) бәйләвеч; 2) бәйләм, төргәк bağlanmak ф. 1) бәйләнү (мәс., чәчәкләр бәйләме); 2) багыну, бик нык ярату; 3) билгеләнү (мәс., пенсия) bağlanış и. багланыш bağlantı и. бәйләнеш, багланыш bağlı с. бәйле, баглы; бәйләнешле bağlılık и. бәйлелек, баглылык bağnaz и. фанатик; фанат bağrışmak bağırışmak ф. кычкырышу, бакырышу bahadır и. баһадир, батыр bahailik и. баһаилек, баһавилек (дини бер юнәлеш, хәрәкәт) bahane и. сылтау, бәһанә иск. bahar I и. 1) яз фасылы; яңгырлар чоры; 2) күтәрелеш, җанланыш □ ilk bahar яз, язгы вакыт; son bahar көз, көзге вакыт\n\n\n baharII и. тәм-том, тәмләткеч baharat и. кулин. тәм-том, тәмләткечләр baharatçı и. тәм-томчы, тәмләткеч сатучы bahariye и. язгы ямьнәрне мактау шигырьләре, язга багышланган шигърият baharlı с. тәмләткечле bahçe и. 1) яшелчә бакчасы; 2) җиләк-җимеш бакчасы bahçeci и. яшелчәче; бакчачы bahçıvan и. бакчачылык (яшелчәчелек) белән шөгыльләнүче bahis и. 1) сүз темасы; 2) бәхәс, сөйләшү; □ bahse tutuşmak бәхәсләшү bahriye и. диңгез хәрби көчләре (флоты) bahriyeli и. 1) диңгез хәрби флотында хезмәт итүче; 2) диңгез хәрби укулыгында (училищесендә) укучы bahsetmek ф. сүз алып бару, сөйләү bahşiş и. бәхшиш, чәйлек (акча) baht и. язмыш, өлеш; бәхет bahtiyar с. бәхетле, бәхтияр иск. bakmak ф. 1) төрле мәгъ. багу, карау; 2) сөйл. билгеле бер факторга (сәбәпкә, сәбәпчегә) баглы булу; 3) сөйл. охшау, охшаш булу; bak кара, бакчи, бакмый; bakalım карыйк (ни бар), күрик; карарбыз, күрербез; bakarak (кемгә, нәрсәгә) карап; baksana! baksanıza! баксана! (гаҗәпләиеп игътибар иттерү ымлыгы) bakakalmak ф. аптырашта калу bakan и. с. 1) караучы, багучы; 2) министр; bakanlar kurulu министрлар советы bakanlık и. 1) министрлык; 2) министр булу bakar kör с. 1) күзе сукыр; 2) күч. дикъкатьсез bakıcı и. 1) күзәтүче, күзәтче; 2) авыру багучы; 3) фал ачучы, багучы bakım и. 1) карау, багу, тәрбияләү; 2) караш bakımevi и. ятимнәр йорты; приют; ятимханә bakımlı с. карауны, багымны, тәрбияле bakımsız с. караусыз, багусыз; тәрбиядән мәхрүм bakımsızlık и. караусызлык; тәрбиядән мәхрүмлек bakım yurdu и. картлар йорты bakınmak ф. карану bakır и. с. бакыр □ bakır çalığı яшел-зәңгәр төс bakırcı и. бакырчы bakırlaşmak ф. бакыр төсенә керү bakırrengi с. бакыр төсеңдәге, бакыр (төс атамасы буларак) bakırtaşı и. малахит bakış и. карау, караш, багыш bakışmak ф. карашу, багышу bakir и. җенси мөнәсәбәткә кермәгән егет bakire и. гыйффәтле кыз bakirelik и. гыйффәтлек, кызлык bakkal и. 1) бакалея кибете; 2) бакалейчы, бакалеяче bakkaliye и. бакалея товарлары; бакалея кибете bakla I и. боҗра, чылбырны хасил иткән алкаларның берсе\n\n\n baklaи. бот. 1) ногыт (ногыт борчагы); 2) борчак □ bakla dökmek (atmak) ногыт салу, ногыт салып күрәзәләү; baklayı ağzından çıkarmak сөйләми торганнан соң сөйли башлау baklaçiçeği и. с. аклы-сарылы; аксыл сары baklagiller и. бот. ногытсыманнар; борчаклылар (кузаклылар) baklava и. пәһләвә (пәхләвә) baklavacı и. пәһләвәче (пәхләвәче) bakraç и. бакыр чиләк bakteri и. биол. бактерия bakteridi и. бактерия спорасы bakteriyoloji и. бактериология baktırmak ф. карату, бактыру bal и. бал □ bal başı иң чиста бал ◊ bal ayı бал ае (өйләнешкәннәрнең туйдан соң беренче ае); bal dudak бал авыз (татлы телле) bala и. сөйл. бала balaban I и. зоол. балабан (эре кыргый лачын) balaban II с. сөйл. зур гәүдәле, дәү; симез balabankuşu и. зоол. (балабаннарга җим була торган) үрдәксыман кош balabanlarımak ф. гәүдәгә зураю balabanlık и. гәүдәгә зурлык balalayka и. балалайка balast и. төрле мәгъ. балласт balata и. шкив balcı и. балчы, умартачы balçık и. балчык balçıklı с. балчыклы baldır и. балтыр baldırak и. балтырак (балакның аскы өлеше) baldıran и. агулы балтырган baldız и. балдыз bale и. балет balerin и. балерина balet и. балетта биюче ир-егет balgam и. какрык, бәлгам иск. balgamlı с. какрыклы, бәлгамлы balık и. балык □ balık nefesi спермацет, китлардан алынган хуш исле май; balık tabağı киң һәм сай тәлинкә; balık yumurtası уылдык; balığa çıkmak балыкка чыгу; балык ауларга диңгезгә чыгу ◊ balık baştan kokar балык башыннан чери; balık etinde бик таман көрлектә (арык та түгел, симез дә түгел, күбесенчә кеше турында); balık istifi шыгрым тулы (кеше бик күп урын); balık kavağa çıkınca кызыл кар яугач balıkadam и. водолаз balıkçı и. балыкчы balıkçıl и. зоол. челән balıkçılgiller и. зоол. челәнсыманнар balıkçın и. зоол. диңгез карлыгачы balıkgözü и. киндерә үткәзеп йөртер өчен күн яки тукымага тишелгән тишекне читләп торган боҗра, күз чите balıkkaıtalı и. зоол. диңгез бөркете balıklamak ф. вышкадан суга сикерү balıklama и. (балык кебек) суга сикерү төре balıklava balıklağa и. (диңгездә) балык яткылы balıksırtı и. 1) чигүле бизәк төре; 2) шоссеның уртадан кабарып торуы balıkyağı и. балык мае baliğ с. балигъ □ baliğ olmak балигъ булу balina и. 1) кит (диңгез хайваны) ; 2) китның сөзгеч тешеннән ясалган киргеч (кием өчен) balinalı с. киергеле (кием) balistik и. баллистика balkabağı и. 1) бот. татлы кабак төре; 2) күч. хуш күңелле, әмма зиһенсез кеше balkan и. текә сыртлы урманлы тау balkanlı и. с. Балкан илләреннән килгән кеше; балканлы balkar и. балкар (халкы һәм кешесе) balkarca 1. и. балкар теле; 2. рәв. балкарча, балкар телендә balkı с. бизәкле; балкулы balkımak ф. 1) балку; 2) яшен яшьнәү; 3) дулкынлану, алкалану (су); 4) чәнчеп авырту balkon и. балкон balköpüğü и. с. ачык сары (төс) ballanmak ф. баллану ballandırmak ф. төрле мәгъ. балландыру ballı с. төрле мәгъ. баллы, татлы ballıbaba и. бот. баллы баба (чәчәкле чүп үлән) ballık и. 1) бал савыты; 2) чәчәк серкәсеннән авыру, серкә аллергиясе balmumu и. балавыз; balmumu gibi erimek балавыз кебек эрү (бик тиз хәлсезләнү) balo и. бал, биюле кичә balon и. 1) төрле мәгъ. баллон; 2) һава шары ◊ balon uçurmak куык очыру bal özü и. нектар balrengi и. бал төсе balsıra и. баллы чык, яфрак балы balta и. балта ◊ balta değmemiş (girmemiş) балта тимәгән (кермәгән) (кыргый урман тур.) baltacı и. 1) балта ясаучы яисә сатучы; 2) утын кисүче; 3) янгын сүндерүче (балта белән эш итүче); 4) тар. балтачы, сарай балтачысы baltalamak ф. берәр эшне махсус бозу, саботаж ясау baltalama и. бозу эшчәнлеге; саботаж baltalayıcı и. саботажчы baltalık и. с. кисентелек (киселәчәк урман кишәре) balya и. тюк, кип, зур төргәк; шыр иск. balyalamak ф. тюклау, төргәкләү balyos и. тар. Франция яисә Венеция илчесе balyoz и. ташваткыч зур чүкеч balyozlamak ф. зур чүкеч белән таш вату bambaşka с. бөтенләй башка, бам-башка bambu и. бот. бамбук bambul и. зоол. башакчы корт bamteli и. музыка коралларыңда бас кылы bamya и. бот. бамия ban и. Венгрия һәм Хорватиядә эре феодал banmak ф. ману, манчу bana а. миңа banak и. сөйл. телем banal с. баналь banço и. муз. банджо (музыка коралы) bandaj и. бандаж bandırmak ф. 1) мандыру; 2) йөзем җыйганда аның тәлгәшләрен кайнар суга тыгып алу bandıra и. (корабта) байрак, әләм, флаг bando и. оркестр bandocu и. оркестрчы, оркестрант bandrol и. 1) ярлык, этикет; 2) бандероль; 3) байрак сабына өстән беркетелгән тасма яисә чук bangırdamak ф. һөңгердәү bank и. банк (кыскартылган кушма сүзләрдә) banka и. банк (банкы) □ banka cüzdanı банкы кенәгәсе; bankadan çekmek банктан (банкыдан) акча алып тору bankacı и. банкчы (банкымы) banker и. банкир banknot и. банкнот, кәгазь акча banko и. 1) (кәнсәләрдә, почтада һ. б.) хезмәткәр белән килгән-киткәннәр арасындагы барьер, эш өстәле; 2) (кәрт һ. б. отышлы уеннарда) уртага куелган акча, пул; 3) шундый уеңда кәрт һ. б. таратучы banlamak ф. 1) кычкыру (әтәч тур,); 2) кычкыру, акыру (кеше тур.) banliyö и. шәһәр тирәсе, бистә □ banliyö treni шәһәртирә поезд bant и. 1) бант, тасма; 2) бинт, бәйләвеч; 3) магнитофон тасмасы □ banta almak тасмага яздыру bantlamak ф. бантлау, бант белән бәйләү banyo и. ванна, мунча □ banyo almak (yapmak) юыну, мунча керү baobap и. бот. баобаб bar I и. халык биюе\n\n\n barII и. бар; аягүрә ашау-эчү урыны\n\n\n barIII и. физ. бар, басым үлчәү берәмлеге\n\n\n barIV и. катлау, катлам, кунык baraj и. 1) бөя, плотина; 2) күч. кирәкле шарт, нигезләмә barak 1. с. йонлач, ялбыр. 2. и. барак, йонлач эт токымы baraka и. барак, такта өй barata и. 1) тар. солтан сараенда хезмәткәрләрнең махсус баш киеме (гадәттә кызыл берет); 2) Көнбатыш Европа илләрендә гыйлем әһелләре кия торган дүрт почмаклы киң баш киеме barbar и. с. варвар barbarca с. рәв. варварларча barbarlaşmak ф. варварлашу barbata и. кальга диварының өске ягы barça и. барка (йөк яки сугыш көймәсе) barçak и. кылыч тоткасының багалдагы (саклагычы) barda и. чүкечсыман кискеч bardak и. стакан, тустаган ◊ bardağı taşıran damla чыгырыннан чыгарган эш (сүз һ. б.); bardaktan boşanırcasına yağmak чиләкләп яву (яңгыр) bardakeriği и. татлы өрек төре barfiks и. турник bargam и. зоол. диңгез балыгының бер төре barı и. бакча коймасы barınmak ф. 1) качыну, яшеренү; 2) килеп урнашу barınak и. качу урыны, сыеныр җир barış и. 1) килешү, ярашу; 2) солых barışçı и. килешү тарафдары barışçıl с. килешүчән, яратучан barışık с. ипле, карусыз barışıklık и. иплелек, карусызлык barışma и. килешү, ярашу, ипкә килү barışsever с. ипчел; килешү яклы barıştırmak ф. килештерү, яраштыру barıştırıcı и. килештерүче, яраштыручы bari кер. сүз. һич булмаса barikat и. баррикада bariton и. баритон bariz и. ачык, мәгълүм barizleşmek ф. ачыклану, мәгълүм булу bark и. корылма, каралты barmen и. Бармен baro и. адвокатлар коллегиясе barok и. барокко (стиле) barometre и. барометр baron и. барон barut и. дары, барут иск. barutçu и. тар. дарычы, дары ясаучы baruthane и. дары ясау яисә саклау урыны baryum и. барий (химик элемент) bas и. бас (тавыш) basmak ф. төрл. мәгъ. басу basamak и. 1) баскыч аратасы, баскыч басмасы; 2) күбурынлы саннарда цифрларның урыны basbayağı и. гап-гади, гап-гадәти bası и. рәсем клишәсе basıcı и. китап басучы basıcılık и. китап басучылык basık с. ямьшек, ямьшетелгән basıklık и. ямьшеклек basılmak ф. басылу, бастырылу basıla и. басылырга яраклылык basılı с. төрле мәгъ. басылган, бастырылган basım и. 1) китап басмасы; 2) китап басу basımcı и. китап басучы basımevi и. типография, басмаханә basın и. пресса basınç и. физ. басым basınç ölçer и. басымүлчәгеч basil и. бацилла basiret и. дөрес күрү, дөрес карау, аеклылык ◊ basireti bağlanmak чынбарлыкны аңлый алмас хәлгә килү basit с. 1) гади, гадәти; 2) гади, тупас, бизәксез; 2) күч. чикләнгән, тар карашлы basitleşmek ф. гадиләшү basitlik и. 1) гадилек; 2) тар карашлылык basket и. баскетбол исәп саны basketbol и. баскетбол basketçi и. баскетболчы baskı и. 1) басым (ясау); 2) басылыш; sözlüğün baskısı güzel сүзлекнең басылышы матур; 3) басма; kitabın yeni baskısı китапның яңа басмасы; 4) тираж; 5) пресс, эскәнҗә □ baskı kalıbı китап тышына бастырып бизәк төшерү калыбы; baskı yapmak басым ясау, мәҗбүриләү baskın 1. и. 1) басым, яу, һөҗүм; 2) тентү. 2. с. зуррак, артыграк; өстен, көчле; □ baskın çıkmak өстенлеген (көчен) күрсәтү baskıncı и. баскынчы baskül и. авыр йөкләр үлчәве, таразы тар. basma 1. и. 1) басу (эше); 2) матбугат; 3) басма (өстенә бизән бастырылган тукыма); 4) сөйл. тирес, черемә. 2. с. басылган, нәшер ителгән basmacı и. басма тукучы яисә сатучы basmacılık и. басма җитештерү эше basmakalıp с. күп кабатланган; тапталган, яңалыгы булмаган basso и. бас (тавыш) bastı и. кулин. тапалган ит һәм яшелчәдән пешерелгән ашамлык bastırmak ф. 1) бастыру; 2) уздыру, арттыру baston и. култаяк ◊ baston yutmuş gibi уклау йоткан кебек basur и. бүсер; геморрой basurotu и. бот. бүсер үләне baş и. 1) баш; 2) ян, әйләнә-тирә; ocak başı учак яны ◊ baş elde iken исәнендә; baş sağlığı dilemek якыны үлгән кешенең кайгысын уртаклашу; baş yakmak кыен хәлдә калдыру; başı daralmak акчасызлыктан интегү başak и. башак başaklanmak ф. башаклану başarmak ф. уңышлы башкару başarı и. башкарылыш; уңыш başarılmak ф. башкарылу başarılı с. уңышлы başarısız с. 1) башкарылышсыз, уңышсыз; 2) эшлексез başasistan и. баш ассистент başbakan и. премьер-министр başbakanlık и. премьер-министрлык başbuğ и. армия башлыгы başçavuş и. подполковник başçı и. 1) эш башында торучы, башлык; 2) баш ите (сыер, сарык башы) сатучы başhekim и. баш врач başhemşire и. баш сестра, өлкән сестра başıboş с. 1) ирсез яки хатынсыз; 2) торыр җире булмаган başka с. рәв. башка başkaca рәв. башкача başkahraman и. (әсәрдә һ. б.) баш каһарман başkan и. рәис, президент başkanlık и. рәислек, президентлык başkası а. башкасы, башкалары başkatip и. сәркәтип başkent и. башкала başkomutan и. сәргаскәр (главнокомандующий) başkomutanlık и. сәргаскәрлек başkonsolos и. баш консул, баш илче başkurt и. башкорт başkurtça 1. и. башкорт теле. 2. рәв. башкортча, башкорт телендә başlamak ф. башлау, башлану; oyun başladı уен башланды başlangıç с. башлангыч başlanmak ф. башлану başlı с. башлы başlıca рәв. иң мөһим, иң беренче чиратта; бигрәк тә başlık и. 1) башлык, баш киеме; 2) башча; китап бүлекләренең һ. б. исемләнеше; □ başlık atmak (koymak) язманы (китап бүлеген, мәкаләне) атау başlıklı с. 1) башлыклы; 2)башчалы, исемләнешле başmakale и. баш мәкалә başörtü baş örtüsü и. баш яулыгы başsız с. башсыз başvekil и. премьер-министр başvurmak ф. мөрәҗәгать итү batmak ф. бату batak и. баткак, сазламык bataklık и. баткаклык, сазлык batarya и. батарея batı и. көнбатыш, Көнбатыш batık с. (суга һ. б.) баткан batıl с. батыйль, бушка ышанулы batılı с. көнбатышлы, Көнбатыш кешесе batırmak ф. батыру batkın с. бөлгән batman и. батман battal с. эшкә ярамаслык battaniye и. одеял bavul и. баул, зур тукыма сумка bay и. әфәнде, ир кеше, абзый bayağı с. 1) гадәти, гади; 2) баналь, кызыксыз, күптән билгеле; 3) вак, түбән, берни тормый торган bayağılaşmak ф. 1) гадиләшү: кызыксызга әйләнү, күп кабатлану; 3) әшәкеләнү bayan и. ханым, дама bayat с. 1) искергән, каткан; 2) кызыксызга әйләнгән baygın с. 1) һуштан язган; 2) зәгыйфь baygınlık и. һуштан язганлык bayılmak ф. һуштан язу baykuş и. байгыш bayrak и. байрак bayram и. бәйрәм baytar и. байтар, ветеринар baz и. база; төп, нигез bazen рәв. бәгъзән, кайбер вакытта bazı с. бәгъзы, кайбер bebek и. бәби becermek ф. 1) башкарып чыгу; үтәү; 2) хәзерләп бирү; 3) үтәп чыгу, бәҗәрү диал. bedava рәв. 1) бушлай, тигән; 2) юк бәягә bedbin с. и. пессимист; □ bedbin etmek өметен өзү; bedbin olmak өметсезлеккә төшү bedel и. 1) кыйммәт, чын бәя; 2) бәдәл, кеше өчен хаҗга бару beden и. бәдән bedevi и. бәдәви (гарәп күчмәне); күчмән (күчеп йөрүче кеше) bedevilik и. бәдәвилек begonya и. бот. бегония гөле beğenmek ф. 1) ошату; 2) ошатып сайлап алу; 3) кабул итү, раслау beğeni и. зәвык beğenilmek ф. ошау beğeniş и. ошату bej и. с. аксыл көрән bek I с. каты, ныклы\n\n\n bekII и. (футболда) якчы, яклаучы bekar с. и. өйләнмәгән, буйдак bekaret и. 1) кызлык; 2) сафлык bekas и. зоол. бекас, чуллык bekçi и. сакчы, саклаучы; каравылчы bekinmek ф. 1) карышу; 2) тыгылу, бөялү bekitmek ф. бөялдерү; тыккычлау beklemek ф. көтү, көтеп тору bekleme и. көтү, көтеп тору; bekleme odası (salonu) көтеп тору бүлмәсе beklenmek ф. көтелү beklenmezlik и. көтелмәгәнлек bekleşmek ф. көтешү, бергә көтү bekletmek ф. көттерү bekleyici и. көтеп торучы bekri и. эчкече bekrilik и. эчкечелек bektaşi и. суфичылыкның бер мәзһәбе һәм шул мәзһәптәге кеше, бикташи bektaşikavuğu и. бот. кактусның бер төре bektaşi üzümü и. бот. тау үсемлекләрнең бер тере bel I и. 1) бил; 2) тау билтере; 3) корабның урта өлеше □ bel bağı билбау ◊ bel bağlamak (кемнеңдер) ярдәменә ышану\n\n\n belII и. ишарәт\n\n\n belIII и. мәни, сперма bela и. 1) бәла (бәлә); 2) тиешле җәза; 3) юньсез кеше, "хәсрәт"; □ bela aramak гауга чыгарырга тору; bela okumak каргау, бәддога уку; belaya uğramak бәлагә юлыгу belagat и. 1) матур һәм төзек сөйли белү, бәлагать иск.; 2) риторика, матур сөйләү гыйлеме belagatli с. матур сөйли белүче, бәлагатьле иск. belalı с. 1) бәлале (бәләле), гаугалы; 2) авыр, куркыныч (мәс., эш) bel bel рәв. алан-йолан (карану) belce и. ике каш арасы belçikalı и. с. бельгияле, Бельгия кешесе belemek ф. 1) (бәби) биләү, биләүсәгә төрү; 2) буяу, пычрату belediye и. шәһәр (кала, бистә) идарәсе; бәләдия, мэрия belediyeci и. бәләдияче, шәһәр (кала һ. б.) идарәсендә эшләүче belek и. биләү, бәби биләүсәсе belemir и. бот. пәйгамбәр чәчәге belen и. тау билтере belenmek ф. (бала, бәби) биләнү; 2) буялу, пычрану belermek ф. (күз) акаю belertmek ф. (күзне) акайту beleş с. тиген килгән (мөлкәт, акча) beleşçi и. тигенгә яшәүче, әрәм-тамак belge и. 1) документ, таныклык; 2) документаль фильм belgeci и. документаль фильмнар төшерүче belgelemek ф. таныклау belgelenmek ф. таныклану belgeli с. 1) документлы; 2) таныклы belgelik и. документлар саклана торган җир, архив belgesel с. документаль belgi и. 1) билге; 2) аң, белем belgitemek ф. билгеләү, тамгалау belgili с. билгеле, тамгалы belgin с. ачык билгеле belginlik и. ачык билгелелек belgisiz с. билгесез, тамгасыз; үзенә билге куелмаган; belgisiz zamir гр. билгесезлек алмашлыгы; belgisiz sıfat гр. билгесезлек сыйфаты belgisizlik и. билгесезлек, билге куелмаганлык belgit и. документ; таныклык; документка куелган штамп, мөһер һ. б. belik и. толым, чәч үрмәсе beliklemek ф. толымлап үрү belin и. билең (нерв хасталыгы; куркучанлык) belinlemek ф. билеңлөү (сәбәпсез кычкырып җибәрү, ярсудан катып калу һ. б.) belirmek ф. беленү belirgin с. ачык, анык; белендерелгән belirginleşmek ф. ачыклану, аныклану belirginlik и. ачыклык, аныклык belirlemek ф. билгеләү, аныклау belirtenmek ф. билгеләнү, аныкланыш belirlenim и. билгеләнеш, аныкланыш belirlenimci и. детерминист belirlenimcilik и. детерминизм (сәбәпле бәйләнешләргә ышану һәм "серле" нәрсәләрне инкяр итү) belirli с. анык билгеле belirme и. беленү belirsizlik и. билгесезлек belirtmek ф. ачыклау, билгеләү belirten и. гр. аергыч belirti и. билге, билгеле итүче belirtilmek ф. ачыкланылу belirtilen и. гр. аерылмыш belirtili с. гр. аергычлы □ belirtili tamlama гр. I төр изафә belirtisiz с. билгесез □ belirtisiz tamlama гр. II төр изафә belirtken и. модификатор belirtme и. ачыклау, билгеләү □ belirtme durumu гр. төшем килеш мәгънәсе, туры объект belit и. аксиома belkemiği и. умыртка belki belkim терк. бәлки, бәлкем belkili с. ихтимал belladonna и. бот. белладонна bellemek I ф. үзләштерү, хәтердә Тоту\n\n\n bellemekII ф. кыска саплы көрәк белән казу bellek и. үзләштерү (хәтергә алу) көче □ bellek yitimi мед. стресс һ. б. нәтиҗәсендә хәтер югалу belleme I и. үзләштерү, оту, хәтердә тоту\n\n\n bellemeII и. билләмә, ат һ. б. биленә ябылган ябу belleten и. бюллетень belli с. билгеле □ belli etmek белдерү, сиздерү; belli başlı ачык билгеле; мөһим bellilik и. билгелелек bellisiz с. билгесез belsem и. бәлзәм bembeyaz с. ап-ак ben I а. мин, үзем\n\n\n benII и. 1) миң; 2) йөземнең өлгереш билгесе; 3) чәч-сакалдагы берекче ак төкләр\n\n\n benIII и. сир. җим benbenci и. минминлекле кеше bencil с. минминчел bende и. бәндә; тоткын, кол benek и. тап, сипкел beneklenmek ф. таплану, сипкелләнү benekli с. таплы, сипкелле bengi с. мәңге, мәңгелек bengilemek ф. мәңгеләштерү bengileşmek ф. мәңгеләшү bengilik и. мәңгелек beniçincilik и. эгоцентризм benildemek ф. сөйл. билеңләү, сискәнү benim а. минем benimki а. минеке benimsemek ф. үз итү, үзсенү, үзләшү beniz и. йөз төсе, йөз чалымнары; benzi atmak (uçmak) йөзенең төсе качу, агару benlenmek ф. миңләнү, миң белән каплану benli с. миңле benlik и. 1) минлек; 2) минминлек benlikçi и. минминлекче benzemek ф. охшау benzer терк. охшаш; кебек, биңзәр иск. □ benzer şekiller мат. охшаш фигуралар benzerlik и. охшашлык benzersiz с. охшашы булмаган, тиңсез benzeş с. охшаш, охшашкан, охшашлы benzeşmek ф. охшашу benzeşim и. охшашу хәле benzeşme и. 1) охшашу; 2) лингв. ассимиляция benzeşmez с. охшамый торган benzetmek ф. охшату benzeti и. копия □ benzeti ressamı оригиналга карап рәсемне күчереп ясаучы benzetici и. с. 1) охшатучы; 2) копияче (рәссам) benzeyiş и. охшау хәле benzin и. хим. бензин benzol и. хим. бензол beraat и. 1) аклану, гаепсез табылу; 2) дини. бәраәт beraber рәв. 1) бергә, берьюлы; ... белән бергә; 2) бәрабәр, тиң; 3) (ничья) әлче beraberinde бәйл. яныңда, үзе белән бергә beraberlik и. 1) бергәлек; 2) берьюлы булу berat и. 1) патент; 2) тар. ташлама, сөяргәл тар., 3) дини. бәраәт berbat хәб. сүз. с. 1) хөрти, начар, койты; 2) бозылган, җимерелгән хәлдә; 3) әшәке, чирканыч □ berbat etmek бозып, әшәкеләндереп ташлау; berbat olmak тәмам бозылу юлдан чыгу berber и. сачтараш, парикмахер, бәрбәр иск. berber balığı и. зоол. диңгез алабугасы berberi и. бәрбәр, бәрбәри (Төньяк Африкадагы халык һәм шуның бер кешесе) berberlik и. сачтарашлык, парикмахерлык, бәрбәрлек иск. bere I и. бирт, күгәрү (биртелгән төш караю, эренләү һ. б. ш.)\n\n\n bereи. берет (баш киеме) bereket и. 1) бәрәкәт; 2) сөйл. яңгыр; bereket versin бүләк яисә акча алганда рәхмәт сүзе bereketlenmek ф. арту, ишәю, муллану bereketli с. бәрәкәтле bereketsiz с. бәрәкәтсез berelemek ф. биртү, күгәртү bergamot и. бот. армут тере bergüzar и. истәлек (истәлеккә бирелгән әйбер) berhane и. ташландык өй berhayat хәб. сүз. яши, яшәп тора; исән-сау beri 1. алм. бире, бирегә. 2. бәйл. бире, бирле □ öteden beri күптәннән бирле beriberi и. бери-бери (йокы чире) beriki с. бирге, биреге berilyum и. хим. бериллий berk с. каты, нык; ныклы berkimek ф. ныгу berkitmek ф. ныгыту berklik и. ныклык, катылык bermutat рәв. һәркөнгечә, һарвакыттагыча berrak с. ачык, чиста, саф bertaraf хәб. сүз. рәв. бер читкә, бер читтә торсын; □ bertaraf etmek кысрыклап чыгару, бер читкә этәрү bertik и. бирт, биртек, яра эзе bertilmek ф. 1) бәрелеп-сугылып зарарлану, имгәнү; 2) биртелү berzah и. геогр. култык besbedava рәв. с. бөтенләй арзан besbelli рәв. с. бик билгеле, ачык мәгълүм besbeter рәв. с. бик начар; бишбитәр сөйл. besi и. 1) асрау; 2) симертү besici и. (терлекне) симертеп сатучы besidoku besidokusu и. 1) биол. альбумин; 2) бот. эңдосперм besili с. симертелгән besin и. 1) азык-төлек; 2) кирәк-ярак besinli с. азык-төлекле besinsiz с. азык-төлексез besiörü и. бот. орлыкның тукланыш (азыклык) матдәсе besi suyu и. бот. орлыкның тукланыш (эчемлек) суы beslemek ф. 1) ашату, асрау; 2) симертү, үрчетү; 3) күч. яшәтү □ ümit beslemek (күңелдә) өмет яшәтү besmele и. бисмилла; □ besmele çekmek бисмилла әйтү besmelesiz с. бисмилласыз beste и. бербөтен музыка әсәре; көй besteci и. композитор, көй язучы bestekar и. композитор, көй язучы bestelemek ф. көй язу bestelenmek ф. үзенә көй язылу besteli с. көйле, музыкалы bestesiz с. көйсез, музыкасыз beş сан. биш beşbıyık и. бот. әре мушмула beşbinlik и. бишмеңлек (биш мең лиралык) кәгазь акча beşer I и. инсан, (хөрмәткә лаеклы) кеше\n\n\n beşerсан. бишәр beşeriyet и. кешелек дөньясы, инсаният beşgen и. мат. бишпочмак, бишлек диал. beşibirlik beşibiryerde и. чулпы (биш алтын тәңкә) beşik и. бишек ◊ beşik kertme nişanlı бишектә үк ярәшелгән beşikörtüsü и. ике тарафка сөзәкле түбә beşinci сан. бишенче beşlemek ф. бишләү, бишәрләү beşli с. бишле, бишәрле beşlik и. бишлек beşparmak и. зоол. диңгез йолдызы beşyüz сан. биш йөз beşyüzlük и. биш йөзлек (акча) bet I и. бит, йөз (аерым тәгъбирләрдә генә кулланыла)\n\n\n betс. начар, әшәке betatron и. бетатрон beter с. битәр, начаррак beti и. төрле шәкелдәге рәсем betik и. язу, бөти, бетек иск. betili с. төрле шәкелдәге рәсемнәре булган betim и. тасвир, тасвирлама betimlemek ф. тасвирлау betimsel с. тасвирлы, тасвири beton и. бетон betonarme и. тимербетон betonkarar и. бетонболгаткыч bey и. 1) бәй, әфәнде; 2) иск. бай, хуҗа; 3) ир, гаилә башы; 4) тар. командир beyan и. бәян (бәйан), сөйләп бирү; тасвир □ beyan etmek бәян итү beyanat и. тасвирлы белдерү beyanname и. тасвирлама, бәяннамә beyaz с. ак (төстәге) ◊ beyaz ırk ак раса; beyaz kitap хөкүмәт яисә берәр оешма тарафыннан әзерләнгән тасвирлама, бәяннамә; beyaz zehir героин (наркотик матдә) beyazcam и. телевизор экраны beyazeşya и. көнкүреш техникасы (суыткыч, кер югыч машина һ. б. w. нәрсәләрнең гомуми атамасы) beyazımtırak beyazımsı с. аксыл beyazkömur и. "ак күмер", гидроэнергия beyazlanmak beyazlaşmak ф. агару beyazlatmak ф. агарту beyazlık и. аклык beyazperde и. төрле мәгъ.экран beyazsinek и. мамык чебене (корткыч бөҗәк) beybaba и. 1) хөрмәтле өлкән ир кеше; 2) (баланың) әтисенә хөрмәтләп эндәшү сүзе beyefendi и. бәй әфәнде (ир кешегә карата хөрмәт белән эндәшү һәм атау сүзе) beygir и. 1) алаша; 2) гади эш аты beygirgücu и. физ. тех. ат көче beyin и. ми, баш мие □ beyin zarı ми кабыгы ◊ beyin karıncalanmak баш түнү; beyini kemirmek баш авырттыру (төрле мәсьәләләр белән тинтерәтү) beyincik и. анат. мичек, кечкенә ми beyinli с. күч. башлы, акыллы beyinsi с. анат. мисыман beyinsiz с. күч. акылсыз beyinüçgeni и. анат. ми өчпочмагы beyit и. 1) өй, йорт, корылма; 2) әд. кушык, строфа beylerbeyi и. тар. губернаторлар башлыгы, губернаторлар советының рәисе beylik I и. 1) билек; би, бәй булу; 2) билек, вассал биләмә; 3) сөйл. дәүләт идарәсе, власть\n\n\n beylikII и. кечкенә һәм юка одеял beynamaz с. бинамаз, намазсыз, намаз укымый торган beynelmilel 1. и. бәйнәлмиләл, интернационал. 2. с. бәйнәлмиләл, интернациональ beynelmilelcilik и. интернационализм beyzi с. оваль bez I и. с. 1) бәз, мамык тукыма; ситсы; 2) (гомумән) тукыма; 3) чүпрәк\n\n\n bezII и. анат. биз bezmek ф. бизү, күл селтәү bezdirmek ф. биздерү bezdirici с. биздергеч beze I и. биз, авыртусыз шеш\n\n\n bezeII и. 1) әвәләнгән камыр; 2) кулин. безе, күбек bezemek ф. бизәү bezek и. бизәк bezeklemek ф. бизәкләү, бизәү bezekli с. бизәкле bezelemek ф. камыр әвәләү bezen с. бизәгеч bezenmek ф. бизәнү bezeyici и. бизәүче bezgin с. бизгән, төшенке күңелле bezginleşmek ф. бизү, күңелен төшерү, кул селтәү bezilmek ф. бизү, төшенкелеккә бирелү bezir и. 1) җитен орлыгы; 2) җитен мае, олиф bezirgan и. 1) базаркян, базар сәүдәгәре; 2) күч. һәр эштә карьера яисә мал табу ягын караган кеше bezirganbaşı и. 1) тар. солтанның базарчыларына баш булган түрә; 2) балалар уены bezirlemek ф. җитен мае белән майлау beziryağı и. җитен мае, олиф bıcıl и. ашык сөяге bıcırgan и. көпшәсыман металл детальләрнең эчен тигезләү һәм чистарту коралы; түгәрәк игәү bıçak и. пычак, пәке ◊ bıçak altına yatmak пычак астына яту (операция ясату); bıçak çekmek пычак белән кадарга хәзерләнү; bıçak bıçağa gelmek пычакка пычак килү; bıçak sırtı кыл арасы аерма bıçaklamak ф. 1) пычак белән кисү; 2) пычак белән яралау; пычаклау bıçaklanmak ф. 1) пычак белән киселү; 2) пычак белән яралану bıcılgan и. 1) азган шеш яки яра, гангрена; 2) хайваннарның тырнак төбе шешү bıçkı и. 1) зур пычкы, пила; 2) итекче пычагы bıçkın с. куркусыз үткен (кеше) bıçkınlaşmak ф. үткенләнү, үткенләшү bıçkınlık и. үткенлек; куркусызлык bıdık с. курач (кием) bıkmak ф. ялыгу, тую bıkılmak ф. ялыгу, тую bıkkın с. тәмам ялыккан (хәлдәге) bıktırıcı с. ялыктыргыч bıktırmak ф. ялыктыру bıldır сөйл. и. былтыр bıldırcın и. бүдәнә bıngıldamak ф. лепелдәп тору, селкенеп тору bıngıldak и. лепкә bırakmak ф. 1) ташлау; бырагу иск. һәм диал.; 2) онытып калдыру; 3) тапшыру bırakılmak ф. ташланылу, ташлану (әйбер тур.) bırakışmak ф. 1) ташлашу; 2) (сугышны һ. б.) бәргәләшләп туктату bıyık и. мыек bıyıklanmak ф. мыеклану bıyıklı с. мыеклы bıyıksız с. мыексыз bızbız и. сул кулда тотыла торган барабан таягы bızdık и. кечкенә бала, бәпеч, бәләкәч biber и. бот. борыч biberiye и. бот. розмарин гөле biberlik и. 1) борыч савыты; 2) борыч үскән җир biberon и. имезлек шешәсе bibersiz с. борычсыз bibi и. сөйл. биби диал., әтинең сеңлесе bibliyofil и. библиофил bibliyograf и. библиограф bibliyografik с. библиографик bibliyografya bibliyografi и. библиография bibliyoman и. китап сөюче, библиоман bibliyomani и. китап сөючелек, библиомания bibliyotek и. библиотека bibiiyotekçi и. библиотекачы, библиотекарь biçmek ф. 1) үлчәп кисү; 2) уру biçare с. и. бичара biçerbağlar и. көлтәбәйләгеч (машина) biçerdöver и. комбайн (иген комбайны) biçilmek ф. урылу, чабылу biçim и. 1) тышкы күренеш, килбәт; 2) шәкел, форма; 3) рәвеш; 4) (эчке) төзелеш biçimbilimi и. конструкторлык biçimbirim и. морфема biçimci и. 1) формалаштыручы, форма бирүче; 2) формалист biçimlenmek ф. формалашу biçimlendirmek ф. формалаштыру biçimli 1. с. формалы. 2. бәйл. мәгъ. охшаш biçimsel с. 1) формаль; 2) формалистик biçimsellik и. формальлек biçimselleşmek ф. формальләшү biçimsiz с. формасыз biçimsizlik и. формасызлык biçki и. (кием тегү өчен материал) кисү biçme и. 1) үлчәп кисү эше; 2) мат. призма bidon и. бидон biftek и. кыздырылган ит телеме bihaber с. рәв. бихәбәр, хәбәрсез bikini и. хатын-кыз коену костюмы (ике аерым өлештән тора) bilmek ф. 1) төрле мәгъ. белү; 2) дин белү; 3) "башкара алу, булдыру" мәгъ. бүтән фигыльләрнең нигезенә кушылып килә; anlatabilmek аңлата алу; bildiğim gibi белгәнемчә; bildiğinden şaşmamak бернигә дә карамастан үз юлыңнан бару; bildiğini yapmak белгәнен эшләү; bilemedin (bilemediniz) күп булса, иң күбендә, күп дигәндә; bilmeden белмичә; bilmem hangi (kaç, kim, nasıl, ne) ниндидер (күпмедер, кемдер, ничектер, нидер) bilahare рәв. соңыннан, аннары bilakis рәв. киресенә bilanço и. баланс (берәр эшне башкару өчен сарыфларны, керем-чыгымнарны күрсәткән хисаплама) bilardo и. бильярд (уены) bildik и. 1) белгән нәрсә, белдек; 2) белеш, таныш bildirmek ф. белдерү, хәбәр бирү bildirge и. белдерге, справка, рәсми аңлатма язуы bildiri и. 1) белдерү; 2) кыска доклад bildirilmek ф. белдерелү bildirişmek ф. белдерешү bildirme и. белдерү; белешмә bile рәв. эстәвенә; хәтта, гына да, да; bir çocuk bile bunu anlar хәтта бала да аңлый алыр моны bilemek ф. беләү, кайрау bileği и. беләү, кечерәк кайрак bileğitaşı и. беләү ташы bilek и. 1) анат. беләзек (кул һәм аякның иң нәзек урынын гына белдерә); 2) күч. көч, куәт □ bilek güreşi yapmak кул көрәштерү bileklik и. спортив беләксә bileşmek ф. берләшем хасил итү, кушылу bileşen и. физ. тиңкәрне (тиң-көчне) хасил иткән көчләрнең берсе; кушым көч bileşik с. и. 1) берләшеп хасил булган, берләшкән; 2) хим. кушылма; bileşik faiz катлаулы процент; bileşik kesir катнаш вакланма, санаучысы вакланмасыннан зуррак булган вакланма bileşim и. хим. состав, берләшем bileşke и. физ. тиңкөч, тиңкәр bileştirmek ф. берләштерү, кушу bileştirici и. берләштерүче, кушучы bilet и. билет biletmek ф. кайрату biletçi и. билетчы bilezik и. 1) беләзек; 2) берләштергеч муфта, куныч bilfiil рәв. кер. сүз. гамәлдә, чынлыкта bilge и. с. гыйлем иясе, хәким bilgece рәв. с. галимнәрчә, хәкимнәрчә bilgi и. 1) белем, белек, белге иск.; 2) гыйлем, фән-белем тармагы; doğa bilgisi табигать гыйлеме bilgicilik и. софизм bilgiç и. 1) белгеч, белүче; 2) үзен белемле (гыйлемле) дип күрсәтергә тырышучы кеше; беләмән bilgiçlik и. 1) белгечлек, белүчелек; 2) күч. беләмәнлек ◊ bilgiçlik satmak (taslamak) бик белдеклеләнү bilgilenmek ф. белем үзләштерү, белгечлек алу bilgili с. белекле, белемле bilgilik и. энциклопедия; белешмәлек bilgin и. с. күп белүче; үз өлкәсендә компитентлы кеше bilginlik и. күп белүчелек bilgisayar и. компьютер bilgisayarcı и. компьютерче bilgisiz с. белексез; белемсез bilgisizlik и. белексезлек; белемсезлек bilgiyazar и. хәреф тезүче компьютер bilhassa рәв. бигрәк тә, аеруча bili и. беләк, мәгълүмат bilim и. белем, фән bilimci и. белемче; белем һәвәскәре bilimdışı с. белемгә каршы, фәнни булмаган bilimsel с. гыйлем белән бәйләнешле; гыйльми bilimselleştirmek ф. гыйльмиләштерү, фәнгә яраклаштыру bilimsellik и. гыйльмилек; фәнчәлек bilimsiz с. белемсез bilimsizlik и. белемсезлек bilinmek ф. беленү bilinç и. аң, аң-белем bilinç altı и. аңасты, астаң bilinçdışı и. с. аңнан тыш, аңсыздан; аңсызданлык bilinçlenmek ф. аңлылану bilinçlendirmek ф. аңлыландыру bilinçli с. аңлы bilinçlilik и. аңлылык bilinçsiz с. аңсыз bilinçsizlik и. аңсызлык bilindik и. мат. билгеле сан bilinemez и. фәл. акыл ирешмәслек bilinemezci с. аңлашылмаган нәрсәләрне өйрәнүче bilinen и. мат. билгеле bilinmedik с. и. мат. билгесез bilinmeyen с. и. мат. беленмәгән, билгесез bilinmez с. беленмәс, беленмәслек; серле bilinmezlik с. беленмәслек bilir с. и. "белә, аңлый, булдыра торган" мәгънәсендә килеп кушма сүзләр ясый; değerbilir кыйммәтен белүче; işbilir эш рәтен белүче bilirkişi и. эксперт bilirkişilik и. экспертлык bilisiz с. белемсез, надан bilistifade рәв. ярдәмендә, ярдәме белән biliş и. 1) белемлелек, эрудиция; 2) сөйл. белеш, таныш, дус bilişmek ф. белешү, бер-берең белән танышу bilişim и. информатика billahi и. билляһи (биллаһи, билләһи) (ант сүзе) billur и. с. бәллүр, кристалл billurcisim и. анат. күз ташы billuriye 1. с. бәллүрдән ясалган. 2. и. бәллүр нәрсәләр сатыла торган кибет billuraşmak ф. кристаллашу billursu 1. с. кристаллсыман, бәллүрсыман; кристаллоид. 2. и. хим. коллоид bilmece и. табышмак bilmez с. белмәс, надан; белмәмеш bilmezlemek ф. надан калдыру, мәгълүматсыз калдыру bilmezlerimek ф. белмәмешкә салышу bilmezlik с. белмәслек bilmiş с. белгән bilvasıta рәв. ярдәмендә, васитасында bilye и. 1) шарчык; 2) шудыргыч (подшипниклар) шарчыгы bilyeli с. шарчыклы bin сан. 1) мең; 2) бик күп ◊ bin bir исәпсез күп; bin can ile дүрт куллап (бик теләп); bin derde deva һәр эшкә ярый торган; bin dereden su getirmek хисапсыз дәлил (сылтау) китерү; bin yaşa! мең яшә! binmek ф. 1) төрле мәгъ. менү; 2) (бәяләр, эш хакы һ. б.) күтәрелү bina и. бина; □ bina etmek тезү binaenaleyh кер. сүз. менә шуңа күрә; бинаән-галәйһи иск. binbaşı и. меңбашы; майор binbaşılık и. меңбашы булу, майорлык bindallı с. чигүле кием-салым bindirmek ф. мендерү bindirim и. бәяләрне арттыру bindirimli с. бәяләре арттырылган bindirme и. 1) мендерү; 2) әрдәнә; 3) диңгез десанты binek и. с. менге (ат), менәк иск. binektaşı и. атка атлану өчен махсус таш (өй янында куела) bini и. менү binici и. аткаменәр, атка атланып оста йөрүче binicilik и. ат менеп йөрү осталыгы binilmek ф. менелү bininci сан.меңенче biniş и. 1) (атка) менү; 2) тар. атлы гаскәриләрнең форма киеме binişmek ф. менешү, аслы-өсле туры килү, япсарылу binit I и. сөйл. менге ат\n\n\n binitII и. ипи көрәге binlerce рәв. меңнәрчә binlik и. 1) төрле мәгъ. меңлек; 2) якынча өч литр сыешлы шешә binme и. менү binyaprak и. бот. меңъяфрак (үләне) bir сан. төрле мәгъ. бер □ bir ağızdan бер авыздан, барысы бергә, берьюлы әйтеп; bir an беравык; bir ara берара; bir araya gelmek туплану, җыелу; bir araуа getirmek туплау, җыю; bir avuç бер уч; bir (tek) başına бер башына; bir boyda бер буйлы; bir daha бер дә, һич тә; bir de тагы; bir dolu шактый; bir nebze бик аз; bir parça бер кисәк, бер телем; bir sıra бер рәттән; bir şey değil рәхмәткә каршы әйтелә торган сүз, "исән бул!"; bir vakit бервакыт; бер мәлне; bir yana бер якта калып торсын; bir yandan, ikinci yandan бер яктан, икенче яктан; bir yol бер тапкыр; bire bir eşleme мат. катлаулы ике төркемнең барча элементлары тәңгәл булу яисә тәңгәлләшү ◊ bir araba бер олау; bir atımlık barutu olmak (kalmak) бераз көче (мөмкинлеге) булу (калу); bir ayağı çukurda бер аягы кабер ягасында; bir ayak önce (evvel) әз генә алдан; bir ayak üstünde bin yalan бер аяк өстеңдә мең ялган - кыска гына вакытта әллә ничә (күп) ялган; bir bardak suda fırtına бер стакан суда давыл (кубару); bir çatı altında бер кыек астында; bir çırpıda тиз генә; bir çöplükte iki horoz бер чүплектә ике әтәч, бер казанда ике тәкә башы; bir gün evvel мөмкин кадәр тизрәк; bir mum al da derdine yan кеше эшенә тыгылма; bire bin katmak бергә меңне кушу bira и. (куәтле) сыра, пирәш иск. biracı и. пирәшче, сырачы biracılık и. сырачылык birader и. берадәр (брадәр) иск:, туган, туганкай birahane и. сыраханә, пирәшханә иск. biralık с. сыралык, пирәшлек biraz рәв. с. бераз birazcık с. аз гына birazdan рәв. бераздан birbiri а. бер-берсе □ birbirine бер-беренә, берсе берсенә; birbirinden бер- береннән, берсе-берсеннән ◊ birbirini yemek берсен берсе ашап бару, дошманлашу, низаглашу; birbirinin ağzına girmek үзара бик якын, дус булу birci и. монист, дөньяда һәрнәрсәнең чыганыгы бер диюче bircilik и. монизм birçok рәв. шактый birde рәв. 1) тагы, моннан тыш; 2) кинәт birden рәв. 1) бердән, бергә; 2) көтмәгәндә, кинәт birdenbire рәв. көтмәгәндә birdirbir и. шәкшәкәр уены birebir рәв. нәкъ үзе, нәкъ кирәге birer сан. берәр □ birer birer берәмләп bireşim и. 1) бербөтен, берләшмә, берләшем; 2) синтез bireşimli с. синтетик birey и. 1) берәү, бер кеше; 2) массаны хасил иткәннәрнең берce; шәхес bireyci и. шәхес хокукларын яклаучы bireycilik и. шәхес хокукларын яклаучылык bireyleşme и. тупламның (массаның) бер затта чагылышы bireysel с. бер затка бәйләнешле birgözeli с. биол. беркүзәнәкле biri birisi и. бере, берсе biricik с. бердәнбер birikmek ф. берегү birikim и. 1) берекмә; 2) бергәлек; 3) җыелып берләшү, туплану birikinti и. төрле мәгъ. конгломерат birikiş и. берегү biriktirmek ф. беректерү birim и. берәмлек birinci сан. беренче birincil с. беренчел birincilik и. беренчелек birincizar и. җиләк-җимеш кабыгы birkaç с. а. берничә birlemek ф. бер итү birler и. мат. берәмлекләр, берләр, берлекләр birleşmek ф. берләшү birleşen с. мат. кисешә торган, кисешкән (сызыклар) birleşik с. кушма birleşilmek ф. берләшелү birleşim и. 1) берләшү эше; 2) биол. җенси кушылу birleştirmek ф. берләштерү birleştirici и. 1) берләштерүче; 2) берләштергәч birli и. с. берле birlik и. төрле мәгъ. берлек birlikte рәв. берлектә, бергә; үзең белән birliktelik и. бергә булу, бергәлек birtakım с. бертөркем; кайбер birterimli с. мат. бербуынлы (сан) biryan и. кыздырылган ит, кәтлит bisiklet и. велосипед bisikletçi и. велосипедчы bisküvi и. перәннек, бисквит bit и. бет bitmek I ф.1) бетү; 2) хәлсезләнү, бетү сөйл.; 3) күч. бик ярату, гашыйк булу □ bitmez-tükenmez бетмәс-төкәнмәс\n\n\n bitmekII ф. үсү bitap с. кәефсез, сырхау bitik с. бетеренгән, бетешкән, бик ябыккан, хәлсезләнгән, көчсезләнгән (кеше) bitiklik и. бетеренгәнлек bitim и. 1) (әсәрдә һ. б.) бетем; 2) бетү bitimli с. 1) бетемле; ахырлы; 2) бетә торган bitimsiz с. 1) бетемсез; ахырсыз; 2) бетми торган bitirmek ф. төрле мәгъ. бетерү bitirim арго. 1. с. 1) бик шәп (кеше, җир); 2) зирәк һәм үткен; bitirim çocuk бик үткен бала. 2. и. отышлы уеннар уенханәсе bitiş и. бетеш bitişmek ф. терәлү, теркәлү bitişik с. 1) теркәлешкән, терәлешкән; 2) күрше; 3) яндагы, янгы bitişiklik и. теркәлешкәнлек bitişken с. лингв. аглютинатив (телләр) bitişkenlik и. аглютинативлык bitiştirmek ф. терәтү; бик якын урнаштыру bitiştirilmek ф. терәтелү bitki и. үсемлек bitkibilimi и. үсемлек гыйлеме, ботаника bitkici и. үсемлек үстерүче bitkimsi с. үсемлек сыман bitkin с. тәмам көчсезләнгән, хәлсез, мәлҗерәгән bitkisel с. үсемлекләр белән бәйләнешле bitlemek ф. бет чүпләү, бет карау bitlenmek ф. бетләү bitli с. бетле bitotu и. бот. бет үләне bitpazarı и. талчук, иске-москы базары bitüm и. битум bitümlemek ф. битумлау bitümlü с. битумлы bityeniği и. яшерен (яшереп калдырылган) җитешсезлек biye и. кайма biyel и. шатун; тарту кече biyeli с. каймалы biyoelektrik и. биоэлектр biyofizik и. биофизика biyografi и. биография biyokimya и. биохимия biyolog и. биолог biyoloji и. биология biz I а. без\n\n\n bizII и. без (күн һ. б. тишү коралы)\n\n\n bizIII и. зоол. бер төрле очлы башлы диңгез балыгы bizar с. тәмам бизмеш, гарык, бизар диал. □ bizar olmak бизү, тую bizimki а. безнеке bizlemek ф. хайванны безле таяк белән чәнчеп куу bizlengiç и. (хайван куу өчен) очы безле таяк bizmut и. хим. висмут (элемент) bizzat рәв. турыдан-туры; күзгә-күз күрешеп blok и. төрле мәгъ. блок blokaj и. 1) блокада; 2) хәрәкәтне тоткарлау, комачау; 3) корылмаларда кайбер бушлыкларны таш белән тутыру bloke и. комачау; □ bloke etmek комачаулау, тоткарлау; (спортта) блоклау bloknot и. блокнот bloksuz с. хәрби-политик блокка кермәүче (кермәгән) blöf и. 1) кәртле уенда алдау, алдашу (хәрәмләшү түгел); 2) блеф, махсус таратылган ялган хәбәр blöfçü и. 1) уенда “законлы” алдау маневры үткәрүче; 2) ялган хәбәр таратучы blucin и. тупас мамык тукыма тере bluz и. блуза boa и. 1) зоол. буар елан; 2) пальто якасының бер төре boagiller и. зоол. буар еланнар bobin и. тех. кәтүк, урама bobinaj и. кинотасманы бер кәтүктән икенчесенә ураттыру, шүргечләү диал. boca и. диңг. корабның җил тими торган ягы bocalamak ф. диңг. 1) дрейфлау, (җил туры килмәгәч, агым уңаена китәргә мәҗбүр булу); 2) күч. икеләнү boci и. авыр йөк арбасы bocurgat и. йөк тарттыру чыгыры, тарттыргыч чыгыр bodrum и. подвал boduç и. агач паднус bodur с. буеннан иңе зуррак (мәс., мичкә, кәтүк һ. б.), тәпән bodurlaşmak ф. иңе буеннан зураеп китү, тәпәнләшү bodurpas и. бот. тутыксыман гөмбә төре boğmak ф. 1) буу; 2) туктату; 3) (тавышны, утны һ. б.) бастыру\n\n\n boğmak II. и. буынтык boğa и. буга, эш үгезе boğak и. мед. ангина, бугак диал. boğanak и. өермәле җил boğanotu и. бот. аконит, убыр уты boğası и. юка тукыма, астарлык boğaz и. 1) бугаз; 2) тамак ◊ boğaz açmak агач төбен казып йомшарту; boğaz derdi ашау-эчү өчен тырышулар; boğaz dokuz boğumdur "һәр сүзнең мәгънәсен тирән, уйлап сөйләргә кирәк" мәгънәсендә әйтелә; boğaz olmak тамак авырту; boğaz tokluğuna тамак хакына; boğazı düğümlenmek тамактан үтмәү; тамакка төелү; boğazına dizilmek тамагына утыру; boğazına düşkün тамаксау (кеше); boğazına sarılmak бугазына ябышу; boğazından artırmak ашау-эчүне кысып, акча һ. б. җыю boğazkesen и. диңгез бугазын саклап тора торган кирмән, кальга boğazlamak ф. бугазлау, сую boğazlaşmak ф. бер-берсенең бугазына ябышу boğazlı с. 1) бугазлы; 2) күч. гуҗ, күп ашаучан boğça и. букча, сумка; кечкенә капчык boğçacı и. букчачы, букча ясаучы яисә сатучы boğçalamak ф. букчага тутыру boğdurmak ф. будыру boğdurulmak ф. будырылу boğma и. 1) буу; 2) самогон, кумышка boğmaca и. бума ютәл boğmaklı с. буынтыклы boğucu с. и. 1) буучы; 2) бугыч, буа торган boğuk с. буылган, кысылган (аваз, тавыш) boğuklaşmak ф. тавыш кысылу boğulmak ф. буылу boğum и. буынтык boğumlanmak ф. буынтыклану; төенләнү boğun и. буын, буынтык boğuntu и. 1) буылу, сулыш кысылу; 2) күч. спекуляция boğunuk с. 1) авыр (мәс., һава); 2) кысынкы, кысык, басынкы boğuşmak ф. буышу bohçaböreği и. кулин. бөккән, бүрәк bohçalamak boğçalamak ф. букчага салу bohen и. махсус рәвештә берни уйламыйча яшәү хәле bokböceği и. тирес корты boks и. бокс; boks şampiyonası бокс чемпионаты boksör и. спорт. боксер bol I с. мул, күп; киң □ bol bol шактый күп, бик күп; bol bulamaç артык күп, буа буарлык\n\n\n bolII и. эчемлек (махсус пыяла савытта ликер, шәраб, шифалы су, җиләк-җимеш суы кушып ясала) bolalmak ф. күбәю bolero и. 1) җиңсез жакет; 2) авыр ритмлы бер испан биюе һәм аның музыкасы boliçe и. сөйл. яһүди хатыны bollanmak ф. күбәю, ишәю; киңәю bollatmak bollaştırmak ф. мул итү, киңәйтү bolluk и. муллык; киңлек bolşevik и. большевик bolşevizm и. большевизм bom и. комарлы уен тере bomba I и. бомба\n\n\n bombaII и. диңг. аскы горизонталь мачта, бүрәнә (җилкәнне бөтен киңлегеңдә ачу өчен кулланыла) bombalamak ф. бомбалау bombardıman и. бомбага тоту □ bombardıman uçağı бомбалау самолеты bombardon и. оркестрда иң калын тавышлы тынлы музыка коралы bombe с. и. 1) шешенке; 2) шешенкелек bombeli с. шешенкеле bonbon и. кәнфит boncuk и. 1) муенса төймәсе, сәйлән; 2) кечкенә түгәрәк тамчы ◊ boncuk gibi кечкенә (күз) boncuklanmak ф. тамчылану (күз яше, тир, чык һ. б. тур.) bone и. француз кәпәче bonfile и. филе (бил ите) bonjur и. бонжур; хәерле көн bonkör с. изгелекле; юмарт bonkörlük и. изгелек; изгелеклелек, юмартлык bonmarşe и. зур кибет, универмаг bono и. (вакыты һәм кулына тапшырылырга тиешле кешесе күрсәтелгән) акча документы, бон bonservis и. мәслихәт кәгазе, (эшләгән җирдән яхшы эшләгәнлек тур.) раслама документы, рекомендация bor I и. сөйл. чирәм җир, сөрелмәгән җир\n\n\n borи. хим. бор bora и. көчле яңгырлы җил borağan и. буран borak и. сөрелмәгән җир boralı с. җилле-давыллы һәм яңгырлы boran и. яңгырлы өермә, көчле яшенле яңгыр borani и. дөге һәм шпинаттан катык кушып пешерелгән ашамлык borat и. хим. бор тозы borazan и. курайның бер төре borazancı и. курайчы borç и. төрле мәгъ. Бурыч □ borç almak бурычка алу; borç bilmek бурыч дип белү; borç harç һәртөрле бурыч-үтечләр; borcunu bilmek бурычын вакытында үтәү; borcunu kapatmak бурычын түләп бетерү\n\n\n borçи. кулин. борщ, нарын диал. borçlanmak ф. бурычлану borçlu с. төрле мәгъ. бурычлы borçsuz с. бурычсыз borçsuzluk и. бурычсызлык borda и. диңг. борт (корабта, көймәдә һ. б.) bordo с. бордо төсе bordür и. бордюр borina и. җилкәннәрне тарттырып торган аркан borsa и. биржа borsacı и. биржачы boru и. 1) торба, труба; 2) быргы ◊ borusu ötmek сүзе үтү boruyolu и. нефтьүткәргеч bostan и. 1) яшелчә бакчасы; 2) кавын-карбыз басуы ◊ bostan korkuluğu карачкы bostancı и. кырда яшелчә үстерүче, яшелчәче bostancılık и. яшелчәчелек boş с. 1) төрле мәгъ. буш; 2) аңсыз ◊ boş atıp dolu tutmak ни булса - шул булыр, дип тотынган эшнең яхшы нәтиҗә бирүе; boş başak dik durur буш башак иелми (буш кеше тәкәббер була); boş bırakmamak буш калдырмау; boş bulunmak 1) алҗу; 2) кирәкмәгәнне сөйләү; boş çıkmak бушка китү, акланмау; boş durmak буш тору эшләмәү; boş durmamak нәрсәдер эшләү, тик тормау; boş kalmak буш калу (мәс., өй); эшсез калу; boşa gitmek бушка китү boşamak ф. бушау boşalmak ф. төрле мәгъ. бушану boşaltmak ф. бушату; түгү boşanmak ф. 1) бушану; 2) бүселү boşaltaç и. һава суырту машинасы boşandırmak ф. бушандыру boşatmak ф. бушату boşboğaz и. с. бушбугаз boşlamak ф. араны өзү boşluk и. бушлык Boşnak и. Босния кешесе Boşnakça и. Босния халкының теле boşuna рәв. бушка bot I и. бот; диңгез көймәсе\n\n\n botII и. озын кунычлы аяк киеме botanik и. ботаника botanikçi и. ботаник boy I и. 1) төрле мәгъ. буй; 2) тукыма үлчәме, буй сөйл. ◊ boy almak буйга үсү; boy aynası зур көзге; трюмо; boy bos буйсын; boy ölçüşmek ярышу; boy vermek суның тирәнлеген чумып үлчәү; boy vermemek кеше күмелмәслек сай булу; boya çekmek буй тарту, озынаеп китү; boyu boyuna, huyu huyuna чиләгенә күрә капкачы\n\n\n boyII и. кабилә boya и. буяу; төс boyamak ф. буяу boyacı и. буяучы boyakökö и. күк (зәңгәр) буяу boyalamak ф. ала-кола итеп буяу boyalı с. буяулы boyanmak ф. буяну boyar и. бояр boyarmadde и. буягыч матдә boyasız и. буяусыз boyatmak ф. буяту boydaş и. кабиләдәш boylam и. геогр. киңлек, тул иск. boylamak ф. 1) теләр-теләмәс китү; 2) суга бату; 3) бөтен буе белән егылу; барып төшү boylanmak ф. буйлану, буйга үсү boylu и. буйлы, буйчан boyluca с. буйга озын, буйга үскән boynuz 1. и. 1) мөгез; 2) иск. кан ала торган мөгез җайланма. 2. с. мөгез, мөгездән эшләнгән ◊ boynuz çekmek дәвалау чарасы итеп кан алу; boynuz dikmek (takmak) ире өстеннән йөрү boynuzlamak ф. 1) (мөгез белән) сөзү; 2) күч. ире өстеннән йөрү boynuzlu с. мөгезле boynuzlugiller и. зоол. мөгезле хайваннар boynuzsu с. мөгезсыман boynuzsuz с. мөгезсез boysuz с. буйсыз, кәрлә boyun и. 1) төрле мәгъ. муен; 2) күч. җаваплылык ◊ boyun bükmek 1) чарасыз, мескен булып калу; 2) буйсыну; 3) (үсемлек) сулу; boyun eğmek (kesmek) буйсынып баш ию; boyun kırmak хөрмәтләп баш ию; bоуununa almak җаваплылыкны үз өстенә алу; boyununu uzatmak һәрнәрсә белән килешү; boyununu vurmak башын кисеп үтерү boyuna рәв. 1) буйлап, буеннан-буена; 2) өзлексез boyunbağı и. галстук яисә муен яулыгы boyunca рәв. 1) буе кадәр; 2) буе, буенча ◊ boyunca çoçuğu olmak җитлеккән баласы булу boyunduruk и. 1) боендырык, үгез камыты; 2) хурлыклы рәвештә буйсынганлык; 3) көрәштә каршыдагының муенын беләккә алу; 4) ишек яисә тәрәзә кысасы boyunluk и. муен яулыгы, шарф boyut и. 1) үлчәм, озынлык үлчәме, габарит; 2) масштаб boyutlarıdırmak ф. үлчәмнәрен арттыру boyutlu с. зур үлчәмле, масштаблы boz и. 1) туфрак төсе, соры, бүз; 2) чирәм җир; беркайчан да сөрелмәгән җир bozmak ф. 1) бозу, рәтен китәрү; 2) акчаны ваклау; 3) кимсетү; 4) тар-мар итү; 5) бакча җимешләрен җыеп бетерү boza и. буза, исерткеч эчемлекнең төрки халыкларга хас төре bozacı и. бузачы, буза ясаучы bozarmak ф. бузару bozca с. бүзгә якын төстәге bozdoğan и. 1) бүзтургай, бүз лачын; 2) тар. алты башлы гөрзи bozdurmak ф. боздыру bozgun 1. и. 1) эчке каршылыклар көрәше, болгавырлык, рәтсезлек; 2) (җиңелгән гаскәрдә һ. б.) таркалыш халәте. 2. с. җиңелеп таркалу; □ bozguna uğramak тар-мар ителү bozguncu и. паника таратучы bozkır и. дала bozlamak ф. махсус бер рәвештә көйләү, бузлау bozlak и. бер төрле көй көйләү рәвеше, бузлау диал. bozmadde и. анат. минең соры матдәсе bozuk I и. тугыз кыллы бер музыкаль инструмент\n\n\n bozukII 1. с. бозык, төзексез. 2. и. сөйл. вак акча, вак ◊ bozuk çalmak 1) төзексезләнмәк; 2) чыраен чыту (сыту) bozukdüzen и. бозылган bozulmak ф. бозылу, төзексезләнү bozumca и. зоол. соры төстәге зур кәлтә төре bozuntu и. 1) бозылган нәрсәнең калдыгы, ватык-сынык; 2) аптырау хәле bozuşmak ф. үзара бозылышу, аралары бозылу bozuşuk с. бозылышкан bozyürek и. зоол. (кечкенә башлы, калын һәм кыска гәүдәле) агусыз дала еланы böbrek и. анат. бөер böbreksi с. бөерсыман böbür и. зоол. каплан, леопард böbürlenmek ф. шәпләнү; кабарыну böcek и. зоол. бөҗәк □ böcek çıkarmak ефәк корты үрчетү böcekbaşı и. тар. солтан сарае сакчыларыннан бер төрлесе böcekbilimi и. энтомология böcekçil с. бөҗәк белән тукланучы böcekhane и. ефәк кортлары өчен махсус бүлмә böcektenmek ф. кортлау böcekli с. кортлы, бөҗәкле böceklik и. к.: böcekhane böğ и. бөя (агулы үрмәкүч) böğür и. бил турысындагы ян, бөер böğürmek ф. мөгерәү, мөңгерәү диал. böğürtlen и. бөрлегән böğürtü и. мөгрәү авазы böke и. 1) бик көчле (зур гәүдәле) кеше; 2) чемпион, бөке иск. bökelik и. 1) бик көчлелек; 2) әзмәверлек bölmek ф. 1) бүлү, бүлгәләү; 2) бүлү, өләшү böldürmek ф. бүлдерү bölen и. мат. бүлүче bölge и. 1) төрле мәгъ. өлкә, төбәк; 2) (тәндәге) төш; урын, тиргә bölgesel с. төбәк белән бәйле bölme I и. 1) зур залның бүлеп алынган өлеше; 2) бүлмә тактасы, бүлмә чаршавы; 3) кискә, тумран\n\n\n bölmeII и. 1) бүлү; 2) мат бүлү гамәле bolü и. бүлү билгесе bölücü и. 1) бүлүче, бүлгәләүче; 2) сепаратист bölük и. 1) бүлек; 2) чәч толымы; 3) хәрби рота; 4) мат. саннар төркеме; birler bölüğü берәмлекләр (төркеме) bölüm и. 1) өлеш; секция, бүлем; 2) (университетта һ. б.) уку бүлеге; 3) дәвер, чор; 4) мат. бүлү нәтиҗәсе, өлеш; 5) биол. класс bölümlemek ф. 1) бүлемләү; 2) төрен төргә аеру bölümlenmek ф. бүлемләнү bölümsel с. классификацион bölünme и. бүленү bölünen и. мат. бүленүче bölünmek ф. бүленү bölünmez с. и. бүленми торган, бүленмәс (сан) bölüntü и. 1) бүленгән өлеш; 2) бүленте, фракция bölünüş и. бүленеш bölüşmek ф. бүлешү bölüt и. биол. буынтык bölütlü с. буынтыклы bön с. аңгыра; миңгерәү bönce рәв. миңгерәп, миңгерәүләнеп bönleşmek ф. миңгерәү, миңгерәүләнү bönlük и. миңгерәүлек börek и. кулин. бүрәк; бөккән, бөгеш диал. börkenek и. 1) анат. кырыккарта; 2) сөйл. капюшон börtmek ф. бүртү, аз гына пешү börttürmek ф. бүрттерү börtü böcek и. җый. сүз. һәртөрле бөҗәкләр bösmek ф. кабарып шартлау böyle а. 1) шулай, болай; 2) шундый, мондый ◊ böyle baş böyle tıraş кеше калай мин алай; böyle gelmiş böyle gider моңа кадәр шулай булган, моннан соң да шулай булыр böylece рәв. а. шулайрак, болайрак, шулай итеп; böylece unutulmuş оldu шулай итеп онытылды böylelikle рәв. бу рәвешле, шулай итеп böylesi с. моның кебеге böylesine рәв. моның кебек, шул дәрәҗәдә branda и. диңг. корабларда асылмалы ятак bravo ы. браво, бик шәп bre ы. 1) һай; абау; 2) ай-яй; 3) йә, йа brezil brezilya и. цезальпиния агачы (кызыл буяу алына) brik I и. бриг (җилкәнле диңгез көймәсе)\n\n\n brikII и. кеше ташый торган ат арбасы briket и. күмер брикеты brokar и. бизәкле ефәк тукыма bronş и. анат. бронх bronşit и. мед. бронхит bronz и. бронза bronzlaşmak ф. бронза төсенә керү broş и. брошка (бизәнү әйбере) broşür и. брошюра, кечерәк китап bröve и. диплом, таныклык brüt и. брутто bu а. бу; bunu моны; buna моңа; bunda монда; bundan моннан; bunlar болар; bundan böyle моннан соң buat и. кушма тоташтыргыч (электр тогын куша яки параллель рәвештә аера торган җайланма, таралгы) bucak и. 1) табигый чикләре булган өлкә; 2) губерна; 3) иск. почмак ◊ bucak bucak aramak барча булган тешләрдән эзләү; bucak bucak kaçmak төрле юллар белән качу, күзгә чалынмаска тырышу buçuk с. ярым (саннар һәм микъдарны белдергән сүзләр белән генә кулланыла); saat beş buçuk сәгать алтынчы арты budamak ф. ботау budak и. тармак, ботак; ботак төбенең тактада күренгән түгәрәк эзе budaklanmak ф. ботаклану budaklı с. ботаклы budaksız с. ботаксыз budala с. и. тинтәк, тиле; баламут budalaca рәв. тилеләрчә budalalaşmak ф. тинтәкләнү budizm и. буддизм budun и. тар. кавем, халык; милләт budunbetimi и. неол. этнография budun bilimi и. неол. этнология budunsal с. неол. этник bugün и. бүген □ bugün yarın бүген-иртәгә, шушы арада bugünkü с. бүгенге bugünlük с. бүгенлек buğday и. бодай buğdaybrti и. зоол. бодай басуында очрый торган корткыч бөҗәк buğdaygüvesi и. зоол. бодай көясе buğdaypası и. бот. бодай башагында була торган көек гөмбәсе, бодай анасы buğra и. богра, ата дөя buğu и. бу, пар; буак диал. buğu evi и. дәвалау мунчасы buğulamak ф. парландыру, буландыру buğulanmak ф. парлану, парга әверелү buğur и. сөйл. ата дөя buhar и. куе пар; буак buharlaşmak ф. куе парга әверелү buharlı с. куе парлы □ buharlı ısıtma пар белән җылыту buhran и. кризис buhur и. дини мәрасимнәр вакытында хуш ис чыгару; янганда шундый ис чыгара торган агач; күнлек buhurlamak ф. төтәсләү buhurumeryem и. бот. цикламен buji и. (мотор цилиндрында) электрик кабызгыч bukağı и. богау; тышау bukağılamak ф. богаулау bukağılı и. богаулы bukağılık и. хайван аягының тышау бәйләнә торган төше bukalemun и. зоол. хамелеон buket и. букет, чәчәк бәйләме bukle и. чәч бөтеркәсе bul и. ян яклары эшкәртелмәгән такта bulmak ф. 1) төрле мәгъ. табу; 2) ачу (яңалык, ачыш һ. б.); 3) яла һ. б. ягу, сылтау; konu bulmak тема табу; sırını bulmak серен ачу; kabahat bulmak гаеп ташлау bula и. сөйл. агайның хатыны, җиңгәчи bulamak ф. 1) болгату, кушып аралаштыру, кушып туглау; 2) керләтү; былчырату bulak и. чишмә; булак диал. bulama и. 1) болгау, болгату; 2) йөзем суының кайнатылган куертмасы bulamaç и. 1) боламык; 2) күч. боламык, рәтсез эш, юньсез кеше bulanmak ф. 1) болгану; 2) нәрсәгә дә булса буялу, былчырану; 3) тоныклану; 4) сару кайнау, күңел болгану, ашказаны бозылу; 5) (баш, зиһен) түнү bulandırıcı с. күңел болгаткыч bulanık с. 1) болганчык; 2) болытлы (һава, күк); 3) тонык томансу; белгесез; ◊ bulanık suda balık avlamak болганчык суда балык тоту bulanıklaşmak ф. болганчыклану bulantı и. сару кайнау, күңел болгану bulaşmak и. 1) пычрану; 2) чир йогу, йогыш; 3) күч. бәйләнчекләнү; 4) күч. очраклы рәвештә бер эшкә катышу bulaşıcı с. йогышлы; bulaşıcı hastalık йогышлы авыру bulaşık с. 1) юыласы (табак-савыт); 2) пычранган; 3) йогышлы; 4 күч. болганчык; bulaşık alem болганчык дөнья bulaşıkçı и. савыт-саба юучы bulaşıkçılık и. савыт-саба юу эше bulaşılmak ф. пычрану; пычратылу bulaşkan с. 1) керләнеп каткан; 2) күч. бәйләнчек bulaştırmak ф. 1) пычрату, пычрандыру; 2) чир йоктыру buldok и. зоол. бульдог buldozer и. бульдозер buldurmak ф. таптыру bulgar и. болгар bulgarca и. болгар теле bulgari и. дүрт кыллы кыл-кубыз bulgu и. неол. 1) булдырылган (эзләп яисә эшләп табылган) нәрсә; 2) нәтиҗә, йомгак; 3) мед. симптом bulgulamak ф. уйлап яисә эзләп табу bulgur и. 1) талкан; 2) күч. кырпак; кырпак кар bulgurcuk и. астр. кояш йөзендәге (махсус телескопта күренә торган) шадралык, тимгел bulgusal с. эзләп табу белән бәйләнешле bulmaca и. табышмаклы уен; ребус bulucu и. 1) табучы; 2) тапкыч, детектор buluğ и. балигъ булу, балигълык bulunmak ф. 1) табылу, булу; 2) билгеле бер хәлдә халәттә булу; para bulundu акча табылды; boş bulunmak буш булу ◊ bulunmaz hint kumaşı бик аз, бик кадерле bulundurmak ф. 1) булдыру; табу; 2) киметмәү buluntu и. табылдык buluş и. 1) табу эше; 2) уйлап табу; иҗат buluşmak ф. 1) очрашу (очраклы); 2) очрашу, күрешү (алдан сөйләшеп) buluşma и. очрашу, күрешү; yeniden buluşma яңадан очрашу □ buluşma yeri очрашу урыны buluşturmak ф. очраштыру bulut и. төрле мәгъ. болыт; beyaz bulutlar ак болытлар; toz bulutlu тузан болыты ◊ bulut gibi бик сәрхүш bulutlanmak ф. болытлану bulutlu с. болытлы bulutsuz с. болытсыз bumbuz с. бик салкын bunak с. и. акылыннан чыккан (бик карт кеше тур.) bunalmak ф. 1)тын бетү, тын кысылу; 2) күч. кыенлык күрү bunalım и. 1) кыенлык, кризис; 2) мед. кризис чоры bunaltı и. кыенлык bunaltıcı с. 1) тынны буа торган; 2) күч. күңелгә авырлык бирә торган bunama и. мед. алҗу; аңгыраю bunamak ф. алҗу; аңгыраю bunca с. шактый, бу кадәр bunda а. монда bundan а. моннан bungalov и. җылы якларда төзелә торган такта өй, бунгало bunlu с. кыен burmak ф. 1) бору; 2) бөрештерү; 3) терлекне печү bura и. бу җир, бире; burada биредә; buradan биредән; buraları бу җирләр buracıkta а. бик якында burağan и. давыл buralı с. җирле, бу җир кешесе; buralıya benzemiyorsunuz мондагыга охшамагансыз buram buram рәв. күпләп, өерелеп, ишелеп; buram buram duman çıkmak өерелеп төтен чыгу; buram buram terlemek шабыр тиргә бату burası и. менә бу җир; менә бу төш burcu и. хуш ис burcumak ф. хуш ис аңку burç и. 1) кальганың (кирмәннең) почмак манарасы; 2) бөреҗ, зодиак йолдызлыгы\n\n\n burçи. бот. дию борычы; төчкерек уты burçak и. бот. (гадәттә терлекләр өчен үстерелә торган) вак борчак burgata и. диңг. дюйм (аркан, труба һ. б. ның диаметрын билгеләү сүзе) burgu и. борау burgulamak ф. бораулау burgulu с. 1) бораулы; 2) борауланган burjuva и. буржуа, буржуй burjuvazi и. буржуазия burkmak ф. 1) бору, каеру; 2) каймыгу, таю; ayağım burktu аягым каймыкты burma и. 1) борма, татлы камырдан пешерелгән күмәч; 2) ишмә беләзек burmalı с. бормалы burnaz с. зур борынлы burs и. стипендия burslu с. стипендия алучы burssuz с. стипендия алмаучы buruk с. 1) борылган, борып куелган; 2) авызны бөрештергәч (ашамлык); 3) күч. йөз чөергән кыяфәтле, томса burulmak ф. 1) борылу; 2) чәнчеп авырту; 3) үпкәләү, киреләнү burun и. 1) борын; 2) геогр. борын, мыс ◊ burun bükmek ризасызлык күрсәтү; burun buruna gelmek кинәт очрашу, бәрелешә язу; burun kıvırmak борын җыеру, ошатмау; burun şişirmek борын күтәрү, тәкәбберләнү; burun yapmak өстән карау; burunu büyük тәкәббер; burunu havada үз-үзеннән бик канәгать булу; burunu bile kanamamak хәвефле хәлдән исән-имин котылу; burunu kırılmak (sürtülmek) борыны салыну, мактанчыклыгыннан ваз кичү; burnuna girmek бавырына керү; burnunu sıksan canı çıkacak авызын ачсан үпкәсе күренә; burnunun dikine (doğrusuna) gitmek үзсүзлеләнү burunlu с. борынлы burunsak и. борынчак (бозау яки бәрән сет иммәсен өчен куелган авызлык) burunsuz с. борынсыз buruntu и. борып (чәнчеп) авырту buruşmak ф. бөрешү buruşturmak ф. бөрештерү buruşuk с. бөрешкән busbulanık с. бөтенләй болганчык buse и. үбеш, үбеп алу but и. бот; бот ите butafor и. бутафория butlan и. 1) дөрес түгеллек; гамәлдән чыкканлык; 2) (хокукый) көчен югалтканлык buymak ф. 1) өшү; 2) туңып үлү buyruk и. 1) боерык, әмер, фәрман; 2) хакимият buyrukçu и. боерык бирүче buyrulmak ф. боерылу buyurmak ф. 1) боеру; 2) сөйләү, әйтү; çok doğru buyuruyorsunuz бик дөрес сөйлисез; 3) килү, керү, үтү; salona bиуиrunuz залга үтегез; 4) алу; buyurunuz kahvenizi алыгыз кофегызны; 5) ит -ярдәмче фигыле мәгънәсендә; kabul buyurmak кабул итү buz и. 1) боз; 2) туң, туңлык ◊ buz bağlamak туңып чыерау; buz duvarı арадагы салкынлыкка сәбәп булган нәрсә; buz gibi боз кебек (суык); buz tutmak өстен боз каплау buzağı и. бозау buzağılamak ф. бозаулау buzdağı и. боз тавы, айсберг buzdolabı и. суыткыч (холодильник) buzhane и. боз ясала торган цех, лаборатория һ. б. buzkıran и. бозваткыч buzla и. бозлык buzlanmak ф. бозлану buzlu с. бозлы buzlucam и. кытыршы пыяла buzluğan и. сөйл. тау башы бозлыгы buzluk и. 1) бозлык; 2) суыткыч buzul и. неол. (тау башларындагы, котып якларындагы һ. б.) боз массасы buzulbilimi и. гляциология bücür и. с. кәрлә bücürleşmek ф. кәрле булып калу bücürlük и. кәрләлек büfe и. төрле мәгъ. буфет büfeci и. буфетчы büğe büğelek и. 1) кигәвен; 2) кигәвен украсы büğemek и. бөяү büğet и. бөя; буа, буаның бөясе bük и. 1) каулан, каракура тигәнәклек; 2) бөрлегән; 3) тугайдагы уңдырышлы басу; 4) борылыш bükmek ф. бөгү; ию; иелдерү büken и. анат. бөгүче мускул büklük и. тугай басуы büklüm и. 1) бөкләм; 2) борылыш bükme и. 1) бөгү; 2) бөгелгән җөй; 3) тәндәге җыерчык, җыерылу bükük с. бөгелгән bükülgen с. бөгелле; бөгелгән bükülmek ф. 1) бөгелү; 2) (җеп) эрләнү büküm и. бөгем (мәс., җөй бөгеме) bükümlü с. бөгемле, бөгелгән bükümsüz с. бөгемсез, бөгелмәгән bükün и. гр. неол. төрләнеш формасы, флексия bükünmek ф. 1) җыерылу; 2) авыртудан бөгелү, бөгелеп төшү bülbül и. 1) былбыл; 2) күч. матур тавышлы кеше ◊ bülbül gibi konuşmak бик җиңел һәм матур сөйләшү (мәс., чит телдә) bülbülyuvası и. юача bülten и. бюллетень bünye и. 1) эчке төзелеш, төзем; 2) килеш-килбәт bürgü и. сөйл. бөркәнчек büro и. төрле мәгъ. бюро bürokrasi и. бюрократия bürümek ф. 1) каплау, сару, каплап алу; tarlayı ot bürümüş басуны чүп баскан; 2) күч. биләү, басып алу; içini kötümserlik bürümüş күңел төшенкелеге биләгән bürulü с. өртелгән, капланган; төрелгән bürüm и. катлам bürümcek и. әвәләп йомры ителгән нәрсә bürüncek и. бөркәнчек bürünmek ф. 1) каплап алыну; 2) төренү, урану bürünme и. бөркәнү büsbütün I. тәмам, бөтенләй, бөтенләе белән büst и. төрле мәгъ. бюст bütçe и. бюджет □ bütçe açığı бюджетта билгеләнгән чыгымның керемнән артыграк булуы; bütçe yılı бюджет елы bütün с. 1) бөтен; тулы; 2) бөтен, һәммә; butun para тоташ акча; bütün ekmek бөтен икмәк; bütün çocuklar бөтен балалар, һәммә балалар bütüncül с. неол. тоталитар (режим) bütünlemek ф. 1) бөтенләнү, бөтен итү; 2) калдырган имтиханнарны тапшыру; 3) берләштерү bütünler с. мат. өстәмә, бөтен хәлгә китерүче □ bütünler açı мат. почмакны 180° ка тутыра торган өстәмә почмак bütünletmek ф. бөтенләтү; бөтәйтү bütünleyen bütünleyici с. бөтенләткеч, бөтен хәлгә китерүче bütünlük и. бөтенлек bütünsel с. бөтенгә бәйле, бөтенлеккә бәйләнешле büyü и. 1) әфсен, сихер; 2) күч. көчле тәэсир, сихер □ büyü bozmak сихер кайтару büyümek ф. 1) зураю, үсү; 2) үсеп буйга җитү; 3) арту □ büyüdükçe büyümek артканнан арта бару büyücü и. сихерче, күз буучы büyücülük -ğü и. сихерчелек büyük -ğü и. бөек, зур, олы; büyük harf гр. баш хәреф; büyük ünlü uyumu гр. сингармонизм законы ◊ büyük söz söylemek алдан шапырыну büyükamüral büyük amiral, -li и. баш адмирал büyükanne и. дәвәни büyükayı и. җидегән (йолдызлыгы) büyükbaba büyük baba и. дәвәти büyükbaş и. мөгезле әре терлек büyükçe -ğü с. биек кенә, шактый биек büyükelçi büyük elçi и. бөек илче, тулы вәкаләтле илче büyükelçilik и. бөек илчелек, тулы вәкаләтле илчелек büyükhamm и. әби büyüktenmek ф. бөекләнү, зураю büyükletmek ф. беегәйтү, зурайту büyüklük и. бөеклек; зурлык, дәүлек büyülemek ф. сихерләү büyültmek ф. зурайту büyülteç и. фотозурайткыч büyüsel с. үсү белән бәйләнешле büyütmek ф. үстерү büzmek ф. бөрү büzülmek ф. 1) бөрешү, бөршәю; 2) күч. (куркудан һ. б.) бөрешү □ büzülüp oturmak бөрешеп, куырылып утыру büzüşmek ф. бөрешү, бөршәю büzüşük с. бөрешкән caba I и. рәв. тиген бирелгән әйбер; тиген, бушлай\n\n\n cabaII рәв. өстенә, шуның өстенә; ne kadar benzin dağıtılmış, yağ da caba никадәр бензин тотылган, шуның өстенә әле тагын мазут та cabadan рәв. тигенгә, бушлай; хәердән cacık и. кулин. этногр. кыярлы һәм сарымсаклы катык cadaloz с. явыз, ачы телле (хатын) cadalozlaşmak ф. телләшү cadde и. зур урам, проспект ◊ caddeyi tutmak юлны (хәрәкәтне) буу cadı и. убыр, өрәк; вампир cadılaşmak ф. явызлану, холыксызлану cadılık и. явызлык, холыксызлык cafcaf и. җәнҗал, талаш; ызгышу cafcaflı с. җәнҗаллы, талашлы cam 1. и. 1) пыяла; 2) тәрәзә. 2. с. пыяла..., пыяладан ясалган camekan и. 1) пыяла асты; витрина; 2) (төрек мунчасында) пыяла беләк бүленгән чишенү-киенү кабинасы; 3) теплица, җылытма түтәл cami и. зур мәчет; җәмигъ camlamak ф. пыялалау camlanmak ф. пыялалану camlı с. пыялалы camlık и. теплица, җылытмалык camsı с. пыяласыман camyünü и. пыяла мамык can и. 1) җан, рух; 2) яшәү; 3) көч-куәт; яшәү көче; 4) якын дус; 5) (санауда) җан башы, кеше, зат ◊ can atmak җан ату; can ciğer җан дуслар, үзара бик якын дуслар; can çekişmek җан тартышу, үлем түшәгендә яту; can çıkmak җан чыгу; candan-yürekten чын күңелдән; can sıkıcı җан көйдергеч; canına susamak каныгу canan и. җан сөйгән, мәгъшук, мәгъшука canavar и. 1) җанвар, ерткыч хайван; 2) күч. әшәке кеше, хайван canavarlaşmak ф. ерткычлану candan с. рәв. йөрәктән, ихлас, чын күңелдән caneriği и. бот. яшел килеш ашала торган өрек canfes и. кубылҗы (ике төсле булып ялтырый торган ефәк) cani и. җинаятъче canilik и. җинаятьчелек caniyane рәв. җинаятьчел; җинаятьчел рәвештә cankurtaran и. ашыгыч ярдәм машинасы; ашыгыч ярдәм корабы canlandırıcı и. 1) җанландыргыч, җанландыручы; 2) мультфильм төшерү өчен һәр кадрны аерым-аерым ясаучы рәссам canlanmak ф. җанлану canlandırmak ф. җанландыру canlı с. төрле мәгъ. җанлы canlılık и. җанлылык cansız с. төрле мәгъ. җансыз; рухсыз cansızlık и. җансызлык, рухсызлык car I и. бөркәнгеч\n\n\n carII и. 1) этногр. җар (барча халыкка кычкырып белдерелгән игълан); 2) җар салу, сөрән салу, каравыл кычкыру; 3) күч. кычкырыну carlamak ф. 1) җар салу, кычкырып игълан итү; 2) сөрән салу cart иярт. чарт ◊ cart ötmek үзен зурга куеп сөйләшү casus и. шымчы, шпион casusluk и. шымчылык cavlamak ф. шәрәләнү, йонын кою cavlak с. шәрә, ялангач cavlaklık и. шәрәлек, ялангачлык caymak ф. ваз кичү caydırmak ф. (кемне дә булса) фикереннән кире кайтырга үгетләп күндерү; ваз кичтерү caydırıcı и. (эшне) таркатучы, сүрелдерүче; рухсызландыручы cayır cayır иярт. чатыр-чатыр, шытыр-шытыр (яну, ертылу) cayırdamak ф. чатырдау, чытырдау, шытырдау caz и. джаз cazbant и. джаз оркестры cazgır и. 1) мәйданда көрәшүчеләрне таныштыручы игъланчы; 2) күч. коткычы cazır cazır иярт. быгыр-быгыр; шатыр-шотыр cazırdamak ф. быгырдау, чыгырдау cazırtı и. быгырдаган тавыш, мыгырдаган тавыш cazibe и. сөйкемлелек cazibeli с. сөйкемле cazibesiz с. сөйкемсез cazip с. күңелгә хуш килә торган cebire и. шин, сагай (сөяге сынган аяк, кул һ. б. әгъзаны сөякләре кузгалмаслык итеп беркетү өчен такта-җайланма) cebretmek ф. җәберләү cebriye и. фатализм cedre и. чәчәк чире cefa и. җәфа ◊ cefa çekmek җәфа чигү cehalet и. наданлык cehennem и. җәһәннәм ceket и. жакет; пиджак, куртка celbe и. чирме, чәрмә (аучы яки юлчы букчасы) celep и. 1) күпләп сугымлык мал сатучы; 2) тар. төрле дәүләт эшләрендә файдалану өчен махсус тәрбияләп үстерелгән яшь егет cellat и. 1) җәллад, палач; 2) күч. явыз кеше, залим celbetmek ф. җәлеп итү celse и. парламент яисә суд әгъзалары җыелышы cemaat и. 1) җәмәгать, җыелган халык; 2) бер имамга карап намаз укучылар төркеме cemi с. бөтенесе, җәмигь иск. cemiyet и. җәмгыять cemre и. февраль аенда җылыта башлау (башта һавада, аннары суда, соңыннан җирдә) cenaze и. 1) җеназа; 2) мәет Ceneviz и. элекке Генуя дәүләте Cenevizli и. Генуя кешесе cenk и. сугышу, бәрелеш, җәң иск. cenkçi и. сугышчы cenkleşmek ф. сугышу, бәрелешү cennet и. җәннәт cennetkuşu и. җәннәт кошы cennetlik с. җәннәткә керәсе, җәннәткә лаек centilmen и. джентельмен cep и. 1) кесә; 2) тимер юлда яки шосседа ян юл (поездлар, машиналар аймылсын өчен яисә тукталып тора алсыннар дип ясалган бөгел) ◊ cepine atmak (акча) үзләштерү cephe и. 1) маңгай; 2) фасад, маңлай; 3) фронт; cephe gerisi тыл cerahat и. 1) җәрәхәт; 2) эрен cerahatlenmek ф. эренләү cerahatli и. эренле cerbeze и. җитезлек, хәйләкәрлек cereyan и. 1) агым, алкын; 2) агыш, узу, үтү (мәс., заманнар, вакыйгалар һ. б. ш. тур.); 3) күч. иҗтимагый хәрәкәт cereyanlı с. 1) агымлы; 2) токлы, вольтлы cerrah и. хирург cerrahi с. хирургиягә бәйләнешле; хирургик cesaret и. батырлык; кыюлык cesaretlenmek ф. батырлану, йөрәкләнү cesaretli с. батыр, йөрәкле; кыю cesaretsiz с. йөрәксез, куркак; кыюсыз ceset и. үлгән кеше гәүдәсе cesur с. йөрәкле cesurluk и. кыюлык cet и. 1) дәү әти; 2) буыннар хәтерендә калган борынгы бер баба cetvel и. 1) линейка, сызым әсбабы; 2) табель, график cevaben рәв. җавабында, җавап ител cevahir и. җәүһәрләр, кыйммәтле ташлар; алмазлар cevahirci и. асыл ташлар белән эш итүче оста, асылташчы cevap и. җавап □ cevap vermek төрле мәгъ. җавап бирү cevaplamak ф. җавап бирү cevaplı и. җавабы булган cevapsız с. җавабы бирелмәгән cevher и. 1) үзенчәлекле нәрсә; чагыштыргысыз нәрсә; 2) җәүһәр; асылташ; 3) күч. табигый сәләт cevherli с. 1) җәүһәрле; 2) талантлы; 3) кыйммәтле cevhersiz с. 1) талантсыз; 2) кыйммәтсез ceviz и. әстерхан чикләвеге (агачы һәм чикләвеге) ceylan и. зоол. җәйрән ceza и. җәза □ ceza alanı спорт. (футболда, баскетболда һ. б.) штраф мәйданы; ceza evi җәза йорты, зиндан, төрмә cezalanmak ф. җәзага тартылу cezalandırmak ф. җәза бирелү cezalı с. җәзалы cezasız с. җәзасыз cezbetmek ф. сокландыру; матурлыгы белән үзенә тарту cezve и. кофе пешерә торган саплы савыт cıbıl с. шәрә, ялангач cılız с. чибек, зәгыйфь cılızlaşmak ф. зәгыйфьләнү cılk с. 1) бозылган, исләнгән; 2) пычтырдап торган (юл); 3) үлекләгән cılkava и. бүре яисә төлкенең арка тиреләреннән тегелгән тун cılklaşmak ф. чиләнү; эренләнү cımbız и. эскәк cımbızlamak ф. эскәк белән чүпләү cıncık и. чынаяк савыт ◊ cıncık boncuk ясалма ташлардан эшләнгән бизәнү әйберләре (алка, мәрҗән) cırboğa и. зоол. 1) ком күсесе; 2) күч. арык бала cırcır 1. иярт. чыр-чыр, чикерткә тавышы. 2. и. 1) чикерткәнең бер тере; 2) шакылдавык (бала уенчыгы); 3. с. күч. лыкылдык, күп сүзле cırcırböceği и. өй чикерткәсе cırdaval и. ыргытмалы сөңге cırıldamak ф. чырылдау cırıltı и. чырылты, чырылдау авазы cırlamak чырылдау cırlak 1. и. зоол. өй чикерткәсе. 2. с. чырылдавык, чәрелдәвек (тавыш, аваз) cırmık и. тырнак эзе, чый cırnak и. ерткыч хайван тырнагы cırnaklamak ф. тырнак белән ерткалау cırnık и. яссы түбәдән һ. б. су аксынга ясалган улакчык cırt и. ертылу авазы, шытырт cırtlak с. 1) изелеп пешкән; 2) чырылдык (тавыш) cıs ы. чү! cıva и. терекөмеш cıvadra и. диңг. бушприт (корабның борынына мөгезсыман куелган бүрәнә) cıvata и. шөреп cıvatalamak ф. шөрепләү cıvımak ф. 1) җепшү; үзләнү; 2) күч. рәте китү (мәс., эшнең) cıvık с. 1) җепшек; cıvık kar җепшек кар; 2) үзле; cıvık hamur үзле камыр cıvıklarımak ф. 1) җепшекләнү; 2) үзлеләнү cıvıl cıvıl иярт. чыр-чыр, чырык-чырык, чырыл-чырыл cıvıldamak ф. чырылдау, чыркылдау cıvıldaşmak ф. чырылдашу, чыркылдашу cıvıltı и. чыр-чу, чыр-чырык cıvıtmak ф. җепшетү cıyaklamak ф. чырыйлау, чырый-чырый кычкыру cıyaklamak ф. чыяклау, чырылдау cız иярт. чыж(ж); □ cız etmek 1) чыжылдау; 2) сызлану cızbız с. кыздырылган; cızbız köfte кыздырылган кәтлит cızık и. сызык, сызылган эз cızıltılı и. чыжылты cızıltı һ с. чыжылдап торган cızır cızır иярт. чаж-чож (пешү, кыздырылу); кыштыр-кыштыр (каләм белән язу) cızırdamak ф. чыжлау, чыжылдау, кыштырдау cızırtı и. чыжылдау авазы, чыжылты cızırtılı с. чыжылтылы cızlamak ф. 1) чыжлау; 2) (күңел, җан) сызлау cibinlik и. чыбылдык cibre и. кипкән җимеш cici и. сөекле, җанга якын; cicim сөеклем ◊ cici ayı бал ае, яңа өйләнешкәннәрнең беренче ае cicianne и. чичи; дәү әни; олы яшьтәге туган апа cici bici и. тәти, чачаклы-чуклы төрле бизәнү әйберләре cicili bicili с. чачаклы-чуклы cidden рәв. җитди рәвештә ciddi с. җитди ciddileşmek ф. җитдиләшү ciddilik и. җитдилек ciddiyet и. җитдилек cif и. чиф, товарның транспорт чыгымнары һ. б. өстәлгән бәясе ciğer и. 1) бавыр; 2) үпкә-бавыр; 3) бәгырь, йөрәк ◊ ciğeri beş рага etmez поты бер тиен, бер тиенгә ярамаган; ciğerimin köşesi йөрәк парәм, җан кисәгем ciğerci и. үпкә-бавыр белән сату итүче cihan и. җиһан cihaz и. 1) җиһаз; 2) бирнә cihet и. җәһәт, як; □ cihetiyle җәһәтеннән cila и. 1) ялтырау; 2) ялтыраткыч буяу, ялтыратма cilacı и. ялтыратучы cilalamak ф. ялтырату, ялтыратма сөртү cildiye и. тире чирләре cilt и. 1) тире; 2) китап һ. б. ш. төпләме; том; җилд кит. ciltçi и. китап һ. б. төпләүче, җилдче cilt evi и. китап төпләү цехы ciltli с. төпләнгән; төпләмле, җилдле ciltsiz с. төпләнмәгән, төпләмсез, җилдсез cilve и. 1) назлану, куштанлык; 2) җилбәзәклек, кыланчыклык; 3) күч. чагылыш, үзгәреш; talihin cilvesi язмышның үзгәрешләре cilvelenmek ф. назлану, куштанлану cilveli с. назлы cimbakuka с. кәкре-бөкре, килбәтсез (кеше) cimcime и. 1) кечкенә, әмма бик татлы карбыз сорты; 2) кечкенә буйлы гүзәл, җөмҗемә кит. cimnastik и. гимнастика cimnastikçi и. гимнаст cimri 1. с. саран. 2. и. саран, комсыз кеше cimrileşmek ф. саранлану cimrilik и. саранлык cin I и. 1) җен; 2) күч. акыллы, башлы кеше ◊ cin çalığı килбәтсез (кеше); cin fikirli зиһенле, бик акыллы\n\n\n cinII и. джин (аракы тере) cinas и. омонимнар кулланып сүз уйнату cinayet и. җинаять; □ cinayet işlemek җинаять эшләү; кеше үтерү cingil и. чачак, чук, бизәк cingöz с. зирәк, һич алданмас cinlenmek ф. җенләнү cinli с. җенле cinmısırı и. бот. сорго cinnet и. җенләнү, (холыкта) җенлелек cins 1. и. 1) җенес; 2) токым, нәсел; 3) төр, төрчә. 2. с. 1) төрле, төрдәге; bir cins bitki бер төрле үсемлек; 2) токымлы; cins at токымлы ат cinsi с. җенси cinslik и. җенесле булу cirit и. 1) атлы чәкән уены; 2) шул уенда кулланыла торган тимер башлы таяк ciritçi и. чәкән уены остасы cisim и. 1) җисем; 2) бәдән, гәүдә cisimcik и. җисемчек, кечкенә җисем; тәнчек cisimlenmek ф. җисемләшү, формалашу cismani с. 1) җисемгә (гәүдәгә, тәнгә) бәйле; җисми; 2) материаль (рухыйның киресе); cismani ceza тән җәзасы cismen рәв. җисми яктан civan и. яшь кеше, егет яисә кыз □ civanım яратып эндәшү сүзе civanmert с. и. саф күңелле, ярдәмчел (кеше) civar и. тирә-юнь, әйләнә-тирә; тирәлек civarında рәв. тирәсендә; evin civarında өй тирәли; yüzde on civarında ун процент тирәсе, ун процентка якын civciv и. 1) чеби, чебеш; 2) чырчу, чырылдашу civcivli с. 1) чыр-чулы, чырылдашуны; чыркылдык; 2) күч. ыгы-зыгылы civcivlik и. чебиләр багып үстерү урыны civelek 1. с. уйнак, шат күңелле. 2. с. тар. яңачирү гаскәрендә гадәттә хезмәтче сыйфатында йөрүче яшь солдат civeleklik и. уйнаклык ciyak ciyak иярт. 1) чыяк, чыяк-чыяк (кош-корт авазы); чырчу (бала тавышы) cizye и. тар. җизья, мөселман булмаганнарга салынган махсус салым coğrafi с. география белән бәйле coğrafya и. география coğrafyacı и. 1) география белгече, географияче; 2) география укытучысы cokey и. жокей conta и. тыгызлагыч, сальник cop и. милиция (полиция) тәпәче coplamak ф. тәпәчләү corum и. балык өере coşmak ф. ташып чыгу; дәртләнү, ярсу coşku и. дәрт, дәртләнү, кайнар теләк coşkulanmak ф. дәртләнү coşkulu ф. дәртле, кайнар теләкле coşkun с. ташкын, ташкынлы (хисләр, теләкләр тур.); ярсу, ярсулы coşkunca рәв. ярсып, ярсулы рәвештә coşkunlaşmak ф. ярсулану coşkunluk и. ташкынлык, ярсу хәле, ярсулык cömert с. юмарт cömertçe рәв. юмарт, юмарт рәвештә, юмартларча cömertleşmek ф. юмартлану cömertlik и. юмартлык cönk и. әд. популяр халык иҗаты әсәрләрен эченә алган кесә китабы cud и. сөйл. яһүди cudam с. әтрәк-әләм cuma и. 1) җомга (көне); 2) җомга намазы cumartesi и. шимбә cumba и. 1) чыгынты; түмгәк; 2) ябулы балкон cumbalamak ф. (нәрсәнең дә булса) кырыйларын тигезләү cumbalı с. ябылган балконлы cumburlop иярт. гөмберт (авыр әйбернең суга төшүе) cumhur и. 1) ил халкы, ил-су; 2) груһ, төркем cumhurbaşkanı и. президент cumhurbaşkanlığı и. 1) президент булу, президентлык; 2) президентның кабулханәсе cumhuriyet и. җөмһүрият, республика cumhuriyetçi и. җөмһүриятче, республикачы cumhuriyetperver с. җөмһүрият сөюче cunta и. хунта cuntacı и. хунтачы cup иярт. чулт; cup diye suya düştü чулт итеп суга төште cura и. 1) бер төрле таган; 2) ике куллы кулкубыз curacı и. кулкубызда уйнаучы curcuna и. 1) ыгы-зыгы; 2) кызу, ритмлы халык көе curnal jurnal и. 1) досье; 2) табель; 3) полиция тикшерүе нәтиҗәләрен бәян иткән хисап кәгазе cüce и. 1) кәрлә, кәтүк, кечкенә буйлы кеше; 2) кәй (начар үсә торган) cüceleşmek ф. кәегү cücelik и. кәрләлек, кәйлек cücük и. 1) үсенте; 2) чеби, бәбкә; 3) кечкенә кисәк cücüktenmek ф. үрү, үсә башлау; soğanlar dolapta cücüklenmlş суганнар шкафта үргән, үсә башланган cümbür cemaat с. барысы бергә cümbüş и. 1) саз (тимер корпуслы); 2) (көйле, биюле) куңел ачу cümle и. төрле мәгъ. җөмлә cümleten рәв. бөтенесе бергә cüppe и. җөббә (югары сыйныф шәкертләренең һәм мәдрәсә мөдәррисләренең махсус киеме) cüret и. җөрьәт, батырчылык cüretkar с. батырчылык итүче cürettenmek ф. батырлану, җөрьәт итү cürüm и. гаеп, хата; җинаять; cürmü meşhut җинаять өсте cüz и. 1) өлеш (тигез, тиң өлешләрнең берсе); 2) кисәк, өлте (үзара тиң булмаган өлешләрнең берсе); 3) Коръәннең утыз өлешеннән берсе; 4) буклет cüzam и. кычу чире cüzamlı с. кычулы cüzdan и. 1) калта, акча янчыгы; 2) таныклык □ para cüzdanı акча янчыгы; evlenme cüzdanı өйләнешү турында таныклык cüzi с. өлешчә, бик аз çaba и. хәстәр, тырышлык, тырышу çabalamak ф. 1) чәбәләнү, тиберченү; 2) (нәрсәне дә булса хәстәрләп) тырышып йөрү çabucak с. өлгер, җитез; тиз çabuk рәв. тиз; тиз генә; тиз арада; çabuk ol тиз бул, тизрәк ◊ çabuk parlayan çabuk söner тиз кабынган тиз сүнә дә çabukça рәв. ашыгыч рәвештә çabuklaşmak ф. тизләнү çabukluk и. тизлек, өлгерлек; кызулык çaça и. сөйл. тәҗрибәле көймәче çaçaron и. телдәр, сүзчән çaçaronluk и. телдәрлек, чичәнлек çadır и. чатыр; тирмә; алачык □ çadır ağırşağı чатыр баганасы башына куела торган башлыксыман капкач; çadır bezi чатыр тукымасы, брезент çağ и. 1) заман, билгеле бер вакыт; 2) чак, яшь; 3) чор, дәвер çağmak ф. 1) нур чәчү, нурлану, балку; 2) күч. чиктән чыгу; 3) киң таралу, җәелү çağa и. сөйл. бала çağanoz и. зоол. краб Çağatay и. чыгтай □ Çağatay dili чыгтай теле (Урта Азиядә барлыкка килгән язма-әдәби төрки тел) çağcıl с. 1) заманча; 2) заманчыл çağcıllaşmak ф. заманчалашу çağcıllık и. заманчалык çağdaş 1. и. замандаш. 2. с. заманча; хәзерге, хәзерге заман ...-ы çağdaşlaşmak ф. заманчалашу çağdaşlık и. замандашлык; заманчалык çağdışı с. заманча булмаган, артта калган çağıl çağıl иярт. челтер-челтер (су агышы) çağıldamak ф. челтерәү çağırmak ф. чакыру çağla и. төшле (чикләвекле) җимешләр çağlamak ф. 1) шарлап агу; 2) күч. ярсу çağlar и. кечкенә шарлавык çağlayan и. кечкенә шарлавык çağlayık и. шаулап чыккан чишмә çağrı и. чакыру, өндәү çağrıcı и. чакыручы, өндәүче çağrılmak ф. чакырылу çağrılı с. чакырулы çağrım и. чакырым çağrısız рәв. чакырусыз çağrışım и. хәтерләтү; чагылыш çağrışmak ф. 1) чакырышу; 2) кычкырышу çakmak ф. 1) сугып керту; беркетү; 2) казыкка (терлекне) бәйләү, бәйгә кую; 3) чагу, чакматашка һ. б. бәреп чаткы чыгару; ут кабызу, шырпы сызу; 4) нур һ. б. чагылу; ялтырау; 5) күч. аңлау, аңлап алу\n\n\nçakmak и. 1) чакма (чакматашка бәргәндә чаткы чыгара торган корыч кисәге); 2) чакмалы мылтыкның (тупның һ. б.) чаткы чыгаргычы, чакмак иск. çakal и. 1) шакал; 2) күч. алдакчы, ялганчы, жулик çakaralmaz с. эшкә яраксыз çakı и. пәке çakıl и. чагыл, чагылташ, чуерташ çakılmak ф. 1) кадаклану, беркетелү; 2) кадалу çakıldamak ф. чакылдау, чыкылдау, чыкырдау çakıldak и. шакылдавык çakılı с. кадакланган, беркетелгән çakıllık и. чагыллык, чуерташ күп җир çakıltı и. чыкырдау авазы çakıntı и. яшен чаткысы çakır I с. чагыр, яшел зәңгәр □ çakır göz чагыр күз\n\n\n çakırII и. зур гәүдәле һәм көчле лачын çakır ayaz и. чалт аяз һәм бик салкын һава çakır çukur иярт. чагыр-чыгыр, чакыр-чыкыр çakır doğan и. к.: çakır çakır kanat и. чүрәкәй үрдәк çakırkeyf с. ярым сәрхуш çakışmak ф. 1) терәлү, сыену, сыенышу; 2) ярышу (сүздә, җырда); 3) мат. сыешу; тәңгәл килү çakışık с. мат. туры килә торган, конгруэнт; çakışık üçgenler тәңгәл өчпочмаклар çakma и. 1) чәкәнләнгән бизәк; 2) чәкәнче калыбы; 3) күч. тире авыруы; чуан çakmaklı и. чакмаклы (мылтык) çakmaklık с. кабызу өчен булган çakmaktaşı и. чакматаш çakşır и. 1) юка ефәк тукымадан тегелгән ирләр чалбары; 2) кош-корт аягындагы каурыйлар, "балак" çaktırmadan рәв. искәртмәстән, сиздермичә çalmak ф. 1) селтәнеп сугу; 2) музыка коралын уйнату; музыка коралында уйнау; 3) (ишекне һ. б.) шакылдату, шаку; 4) чәлү, урлау; 5) сөртү, сылау; ekmeğin üzerine yağ çaldı икмәк өстенә май якты; 6) бозу, зарар китерү; patlıcanı kırağı çaldı бадымҗанны кырау сукты; 7) бераз охшау; 8) (күлмәклек һ. б.) материал кисеп алу; 9) (металлга) уеп бизәк төшерү çala рәв. бертуктаусыз, бик тиз; çala kaşık yemek бик тиз капкалау □ çala kalem бик тиз (язу), ашыгып (язу); çala kamçı бертоташ куалап (бару); çala kaşık ашыгып (ашау); çala kürek бертуктаусыз ишеп (йөзү) çalçene с. туктаусыз сөйләүче çaldırmak ф. 1) музыка коралында уйнату; 2) урлату; saatimi çaldırdım сәгатемне урлаттым çalgı и. 1) (кыллы) музыка коралы; 2) музыка коралында уйнау çalgıcı и. музыкант, музыка коралында уйнаучы çalı и. куаклык; кура □ çalı bülbülü зоол. соры чебенче; çalı horozu зоол. суер çalık с. 1) чалыш; 2) уңган (төс, буяу); 3) исемлектән һ. б. сызылган; 4) чутырлы, биртле (яра яки шеш эзләре булган) çalılık и. куаклык; куралык çalım и. 1) кылыч йөзе; 2) чалым, аерым билге; 3) кыланыш; кылану, тәкәбберләнү; 4) (футболда) ялган хәрәкәт □ çalımına gelmek (getirmek) форсаттан файдалану, җаен туры китерү çalımlamak ф. 1) (футболда) ялган хәрәкәт ясау; 2) күч. елгырланып кеше хакына керү çalımlı с. 1) кыланчык; тәкәббер; 2) ян эргәсе фигуралы, бөгелле (көймә) □ çalım gemi биек борынлы тар көймә çalınmak ф. 1) музыка коралы уйнатылу; 2) шакылу (мәс., капка һ. б.); 3) чәленү, урлану; kapı çalındı ишек шакыдылар çalıntı с. и. урланган нәрсә; плагиат çalış и.1) музыка коралында уйнау рәвеше; 2) шаку, кагу çalışmak ф. 1) эшләү, эштә булу; 2) тырышу; омтылу; 3) сабак уку, дәрес хәзерләү çalışkan с. эшчән, эшсөяр; уңган, булдыклы çalışkanlık и. эшчән булу; уңганлык, булдыклылык çalışma и. 1) эшләү, эштә булу; 2) кайшалу, чалшаю (детальләр тур.) çalıştırmak ф. 1) эшләтү; 2) күнектерү çalıştırıcı и. тренер çalıştırıcılık и. тренер эше çalkalamak ф. 1) чайкалдыру; 2) селеккәләп болгату (савыттагы, шешәдәге, һ. б. сыеклыкны); 3) чайкау, чайкату (суда, су белән); 4) сикертү, биетү (гәүдәнең бер өлешен); 5) җилгәрү (ашлыкны), иләү çalkanmak ф. 1) болгану; 2) чайкалу, дулкынлану; 3) күч. дәртләнү, илһамлану, дулкынлану; 4) күч. таралу, йөрү (хәбәр, сүз) çalkantı и. 1) дулкынлану (диңгез); 2) туглап күпертелгән әйбер; 3) иләк асты чүбе çalkar и. ашлык иләге çalma I 1. и. 1) (сәгать) сугу; (кыңгырау, ишек кыңгыравы) шалтырау; шаку (ишек, тәрәзә); 2) уйнау, башкару (музыка уен коралыңда). 2. с. 1) уеп ясалган (мәс., бизәк); 2) урланган\n\n\n çalmaII и. чалма (дин әһелләренең баш киеме) çalmaç и. әрҗә çalpara I и. кулбау; шакылдык (биегәндә чылтыратыр өчен кулга, бармакларга тагылган агач яки металл тубырчыклар)\n\n\n çalparaII и. зоол. диңгез кысласының бер тере çaltı и. тигәнәк çalyaka рәв. якадан алып, җилкәләп; □ çalyaka etmek якалау çam и. нарат ◊ çam devirmek уйламыйча сүз сөйләү; çam yarması эре гәүдәле кеше çamaşır и. 1) эчке кием; 2) юыласы кер; 3) кер юу □ çamaşır değiştirmek эчке киемен алыштыру; çamaşır makinesi кер юу машинасы çamaşırcı и. кер юучы çamaşırhane и. кер юу урыны çamaşırlık и. 1) кер юу урыны; 2) эчке кием тегәр өчен материал çamça и. зоол. чабак балыгы çam fıstığı и. эрбет чикләвеге çamsakızı и. чыршы (нарат) чәере, сагыз çamur и. 1) төрле мәгъ. балчык; измә; 2) былчырак ◊ çamur atmak пычрак ату, яла ягу; çamura yatmak бурычын үтәмәү; сүзендә тормау çamurcuk и. карабалык, карал çamurlamak ф. 1) балчык сылау; пычрату; 2) күч. гаеп ташлау, хурлау çamurlanmak ф. пычрану çamurlu с. балчыклы, былчырак, пычрак çamurluk и. 1) балчыклы теш, сазламык җир, былчырак; 2) балтырны (итек балтырын) былчырактан саклау өчен киелә торган кием, балтырса; 3) былчырактан саклану чарасы итеп автомобиль көпчәкләренә куелган деталь; 4) аяк киемен балчыктан чистарту өчен куелган тимер җайланма çan и. чаң; kilise çanı чиркәү чаңы çanak и. 1) җәенке һәм тирән савыт; 2) бот. касә, чәчәк касәсе ◊ çanak tutmak үзен-үзе ямьсезләү, үз кадерен җибәрү; çanak yalamak ялагайлану çanaklık и. диңг. көймә мачтасына күзәтче өчен куелган мичкәсыман оя çanaksı с. яссы савыт сыман çanakyaprağı и. бот. касәнең яфрагы çançiçeği и. бот. кыңгырау чәчәк çandır и. 1) метис; кушылгак; 2) кыргый (җимеш агачы тур.) çangal I и. көрәштә аяк чалу алымы\n\n\n çangalII и. ботак-чатаклы агач çangır çungur иярт. чангол-чыңгыл çangırdamak ф. чыңгылдау, чыңгырдау çangırtı и. чыңгылдау авазы; чаң-чың çanıltı и. чаң тавышы çanta и. букча, сумка ◊ çantada keklik кулга төште дип санарга була; çantadan yetişmiş үзлегеннән өйрәнгән çap и. 1) диаметр, кизә диал.; 2) үлчәм; калибр; 3) кыйммәт, бәя, бәялелек; 4) схематик сызым; 5) мат. диагональ çapmak ф. төрле мәгъ. чабу çapa и. 1) китмән; 2) китмәнләү эше; 3) диңг. ләңгәр, якорьнең бер төре çapaçul с. кыяфәтсез, килбәтсез çapak I и. 1) күз эрене; 2) кылау (кыздырган тимер, металл өслек кырыенда пәйда булган калай сыман кырлык)\n\n\n çapakII и. корбан балыгы çapaktanmak ф. эренләнү çapaklı с. эренле çapalamak ф. китмәнләү çapanoğlu и. болгавырлык çapar с. 1) чуар; 2) альбинос çaparız и. комачау, тоткар çapari и. күп телле кармак çapçak и. чапчак çapkın с. 1) чабулап йөрүче, чапкыр; 2) качкын, качак, өйдән-йорттан качучы; 3) хатын-кыз артыннан күп чабучы çapla и. чыйгыч (гравёр энәсе, гравер безе) çaplamak ф. иңен-буен (туры сызык буенча) үлчәү çaplı с. 1) билгеле диаметрлы, үлчәмле; büyük çaplı зур үлчәмле; 2) зур диаметрлы çaprak и. чапрак, черге (ияр астына - ат аркасына ябыла торган япма) çapraşmak ф. 1) аркылы-торкылы куелу; 2) катлаулану çapraşık с. 1) аркылы-торкылы, чапрыш; 2) башваткыч, катлаулы çapraşıklık и. 1) аркылы-торкылы булу; 2) катлаулылык çapraz 1. с. аркылы-торкылы; кисешкән. 2. и. 1) спорт. көрәш алымы; 2) кием каптырмасы çaprazlamak ф. чапраз хәлгә китерү, аркылы-торкылы кую, чалыштырып салу çaprazlaşmak ф. чапраз хәлгә килү; аркылы-торкылы килү çapul и. талау çapulcu и. талаучы çapullamak ф. талау çaput и. кештәк çar и. урыс патшасы, царь çarçabuk рәв. 1) җанфәрманга; шундук; 2) җиңел, ансат (башкару) çarçur и. исраф, исрафчылык □ çarçur etmek исраф итү; çarçur olmak исраф булу çardak и. 1) күшек, павильон, өстуан иск.; 2) (бакчада) яшелчә һәм җимешләр үрмәләп үссен өчен ясалган корылма çare и. чара çaresiz с. рәв. чарасыз çaresizlik и. чарасызлык çarık и. 1) чарык, каеш чабата; 2) тар. туп арбасы тәгәрмәченең күннән ясалган йомшак тугымы çarıklı с. чабаталы çariçe и. урыс патшабикәсе, царица çark и. 1) чарык, бер күчәрдә әйләнә торган канатлы тәгәрмәч; машинаның эшләр тәгәрмәче; маховик; 2) хәрби теземнең үз тәртибен бозмыйча әйләнүе çarkçı и. пароход яисә теплоход механигы çarmıh и. 1) дар агачы; 2) диңг. мачта бавы çarnaçar рәв. чар-начар; теләсә-теләмәсә дә çarpmak ф. 1) чәпәү; бәрү; 2) сугу (яшен, кояш, эссе); 3) урлау, алып качу; 4) тарсылдау (йөрәк); 5) мат. тапкырлау çarpan и. мат. тапкырлаучы çarpı и. 1) шомартылмаган штукатурка; 2) мат. тапкырлау билгесе çarpıcı и. күзгә ташланып торган çarpık с. 1) кыеш, кыйшык; кәкре; 2) үз асылын югалткан, бозык çarpıkça с. бераз кыеш çarpıklaşmak ф. 1) кыйшаю, авышу; 2) кәкрәю çarpıklaştırmak ф. 1) кыйшайту, авыштыру çarpılmak ф. 1) кыйшаю, кәкрәю, бөгелү; 2) йөз чыту, чытаю; 3) күч. үпкәләү, ачулану çarpılan и. мат. тапкырланучы çarpım и. мат. тапкырчыгыш çarpınmak ф. 1) тарсылдау; 2) тыпырчыну, тиберченү çarpışmak ф. 1) бәрелешү (мәс. машиналар); 2) (керештә, сугышта) бәрелешү, көрәшү; 3) күч. каршы килү, бәрелешү (мәс., фикерләр) çarpma и. 1) сугу, бәрү; 2) бәрелү, сугылу; 3) мат. тапкырлау çarptırmak ф. 1) чәпәтү, бәрдерү, бәрелдерү; 2) урлату; алып качырга мөмкинлек бирү; 3) тарсылдату (йөрәген) çarşaf и. 1) җәймә, юрган тышы; 2) хатын-кыз күзләрен генә күрсәтеп ябына торган зур шәл, шәльяулык çarşaflamak ф. җәймә җәю; тыш кидерү çarşamba и. чәршәмбе ◊ çarşamba karısı 1) тузгак башлы, пумалабаш; 2) ямьсез хатын; (kaç ayın) çarşambası bir araya gelmek бетен бәла-каза бергә килү çarşı и. ябулы (яисә ябулы рәтләрдән торган) базар çaşıt и. сөйл. шымчы, шпион çaşıtlamak ф. шымчылау, шпионлык итү çaşıtlık и. шымчылык, шпионлык çat I иярт. чарт □ çat etmek чатнау, чарт итү ◊ çat pat 1) ярым-йорты; 2) ара-тирә; 3) Вакытлы-вакытсыз\n\n\n çatII и. чат; юл (елга һ. б. ) чаты çatmak ф. 1) корып алу, кадаклап һ. б. ябыштыру; 2) оч-очларын беркетү, кырыйга кырыйны тоташтыру; 3) шәйшеләү, (киртәлеrләрне, мылтыкларны һ. б. ) таганлау; 4) (хайван аркасына) йөк салу; 5) чәпәү; 6) күч. дучар булу; бер хәлгә очрау; 7) махс. көймәләр бәрелешеп афәткә дучар булу; 8) сөйл. чат ябышу; 9) сөйл. берәүгә үчегү; 10) сөйл. башка урау; 11) (йөзен һ. б.) чыту; 12) киреләнү; кире кату çatak I с. бер-беренә чатланган, куш\n\n\n çatakII и. тау сыртының билләнеп торган урыны çatal I и. 1) чатлы ботак, җәпләшкә; 2) чатал диал., ике җәпле сәнәк; 3) чәнечке\n\n\n çatalII с. 1) ике җәпле, икегә аерылган; 2) ике яклы; 3) ике мәгънәле ◊ çatal görmek берне ике итеп күрү çatalağız и. елга тамагы, дельта çatallarımak ф. чатлану, җәпләнү çatallı с. 1) чатлы, чаталлы, җәпләшкәле, айрылы; 2) икеле, шикле; 3) сөйл. карлыккан çatana и. диңг. яхтаның бер төре çatı и. 1) шәйше (нечкә бүрәнәләрнең очларын бер-берсенә җыеп сөяп ясалган, пирамида сыман корылма); кыек һ. б. ш. бәбкәсе; кыек асты; 2) түшәм белән түбә арасы; 3) селтәр, скелет; 4) күч. фабула; сюжет; 5) күч. сөйл. сыеныр җир, "почмак", "куыш" çatık с. тоташтырылган, чатланган; чатлы çatıklık и. чатлылык çatılmak ф. чатлану; теркәлү çatılı с. бәбкәле, үзенең кыек кормасы булган çatınmak ф. (чырайны) чыту, сыту çatır çatır иярт. 1) чатыр-чатыр (мәс., яну); 2) рәв. чатырдатып (мәс., сөйләү әйтү) çatır çutur иярт. чатыр-чотыр çatırdamak ф. 1) чатырдау; 2) күч. җимерелеп төшү çatırdatmak ф. чатырдату çatırtı и. чатырдау авазы çatırtılı с. чатырдаулы çatısız с. кыексыз çatış и. җүрмәү рәвеше, җөйләнеш çatışmak ф. җүрмәлү, җөйләнү; тоташтырылу çatışık с. җүрмәүле, җөйле, җөйләнгән çatkı и. 1) иң гади шәйше; таган; 2) урама, маңгайга төшереп (баш түбәсен ачык калдырып) бәйләнгән озынча яулык çatkılık и. пар үгез өчен уртак боендырык (агач камыт) çatkın с. чытык (йөз, каш) çatlamak ф. 1) чатырт итү, чык итү; 2) чатнау; 3) алҗу, йөдәү, хәлсезлектән үлү; 4) күч. көнләшүдән һ. б. ш. шартлар дәрәҗәгә җитү çatlak с. 1) чатнаган; 2) күч. тилемсә çatlatmak ф. 1) чатнату; 2) күч. йөдәтү, акылдан шаштыру çatma и. 1) ябыштыру эше, җөйләү эшә; 2) кием тегәр өчен үлчәп киселгән кисәкләрне киеп карау үчен эре атлатып тегеп тоташтыру; 3) чатыр, тирмә; 4) япмалар ясый торган тукыма; 5) каркас çatra patra рәв. ватып-җимереп (сөйләшү), ничек җитте шулай çattırmak ф. 1) бәрдерү; 2) оч-очын тоттырып беркетү çav и. дан; хәбәр, чап диал. çavmak ф. 1) кояш чыгу; 2) (яктылык, җылы, ис) таралу; 3) юлдан чыгу; тайпылу çavalye и. тотылган балыкны суда саклау өчен зур кәрзин çavdar и. арыш çavlan и. зур шарлавык çavlanmak ф. аты-чабы чыгу çavlı с. ауга өйрәтелмәгән яшь лачын, балапан çavuş и. 1) тар. полиция, тәртип саклаучы гаскәри, чавыш тар.; 2) сержант; 3) сөйл. кече җитәкче, бригадир; 4) йөземнең бер төре çavuşkuşu и. һөдһөд çay I и. чәй □ çay evi к.: çayhane\n\n\n çayII геогр. кечкенә елга ◊ çaydan geçip derede boğulmak елганы кичә алып та, инештә батып калу çaycı и. чәйче çaydanlık и. чәйнек çayhane и. чәйханә çayır и. 1) болын, чирәмлек; 2) яшел үлән; кәлшә □ çayız soğuğu май аенда була торган салкын көннәр; çayır kuşu болын тургае çayırgüzeli и. болында үсә торган башаклы үсемлек çayırlamak ф. 1) болынга чыгару, болынга куу; 2) болын үләнен күп ашап авыру (хайван тур.) çayırlanmak ф. болында утлау çayırlatmak ф. болынга чыгарып утлату çayırlı с. болынлы, чирәмле çayırlık и. болынлык, чирәмлек çayırsedefi и. бот. татлы тамыр (тамыры шифалы болын үләне) çayirtavuğu и. зоол. кыр тавыгы çayırteresi и. бот. кыргый торма çayırtirfili и. бот. кыргый тукранбаш çayıryulafı и. бот. болын солычасы çaykara и. яр чишмәсе çaylak и. 1) тилгән; 2) күч. ертлач һәм җитез кеше çaylaklık и. җитезлек çaylık 1. и. чәй куагы үскән җир. 2. с. чәйгә ярарлык яисә җитәрлек çebiç и. бер яшьлек кәҗә бәтие çeç и. 1) ашлык; 2) ашлык иләге çeçe и. зоол. цеце чебене (йокы авыруы таратучы зарарлы чебен) Çeçen и. чәчән халкы һәм шуның бер кешесе Çeçence 1. и. чәчән теле. 2. рәв. чәчән телендә çedene çetene и. киндераш орлыгы çedik и. читек çedikçi и. читекче çehre и. йөз, чырай, чәһрә иск. Çek и. чех, чехияле çek и. чек (банк билгесе) çekmek ф. 1) төрле мәгъ. тарту, тарттыру; 2) суыру, эчкә тарту; 3) тартып чыгару; 4) өстенә тартып кидерү; kalıba çekmek калыпка кидерү; 5) утыру (тукыма тур.); 6) үзенә тарту; mıknatıs gibi çekmek магнит кебек үзенә тарту; 7) (бәладән һ. б.) тартып алу, коткару; 8) (аерым фразеологик тезмәләрдә) чигү; hasret çekmek хәсрәт чигү; 9) кору, тезү, тарту; perde çekmek пәрдә кору; 10) сызу; 11) күчереп язу; 12) сөртү, сылау, буяу; 13) юнәлдерү; 14) хайванны каплату; 15) тарту, килү (үлчәүдә); yaş odun ağır çeker чи утын авыр килә; 16) ясау, оештыру (мәс., мәҗлес, җыелыш һ. б.); 17) төшерү (фоторәсемгә, кинога); 18) охшау, (кемгә дә булса) тарту; 19) тарту, җәлеп итү; 20) чигерү (мәс., бәяне, акчаның бер өлешен һ. б.); 21) кире алу; 22) тарттыру, ваклау; 23) түшәү; 24) ташу, ташыту; 25) дәвам итү; şubat ayı 28 gün çeker февраль ае 28 көн дәвам итә; □ dayak çekmek таяк белән кыйнау; fenaya çekmek бозып үзгәртү; kürek çekmek ишкәк ишү; sorguya çekmek сорау алу ◊ çek! çek arabanı! кит, югал!; çekip çevirmek эшләтү, идарә итү çekçe 1. и. чех теле. 2. рәв. чех телендә çekçek и. дүрт тәгәрмәчле кул арбасы çekecek и. (аяк киемен кию өчен) калакчык, шабала çekel и. 1) кечкенә китмән; 2) сука калагы çeker и. үлчәү җайланмасының үлчи алучанлыгы çeki и. 1) үлчәү, мизан иск.; 2) ике йөз илле килограмм чамасындагы үлчәү берәмлеге; 3) күч. авырлык, кыенлык ◊ çeki çekmek кыенлык күрү; çeki taşı gibi акрын кыймылдаучан (кеше) çekici 1. и. үлчәүче. 2. с. күч. үзенә тартучы, күңел тартып торучы çekiç и. чүкеч çekiçkemiği и. анат. колактагы чүкеч сөяге çekiçlemek ф. чүкечләү çekidüzen и. рәешлелек, тәртипкә китерелгәнлек, төзеклек çekik с. озынча, сузынкы, батынкы ◊ çekik durum елганың иң саеккан чагы çekikçe с. бераз озынчарак çekilmek ф. 1) тартылу, күчерелү; 2) (баштан һ. б.) кичерелү; 3) тайпылу; 4) чигенү; 5) азаю, килү; 6) таралу; 7) ваз кичү; ташлап китү çekiliş и. ) чигенү, чигенеш; 2) тираж, отышлар уйналышы çekim и. 1) тарту, тартып чыгару; 2) тартылу, тартылыш; 3) гр. төрләнеш; 4) кинокадр çekimlemek ф. физ. (җисемнәр) бер-берсенә тартылу çekimleme и. физ. гомуми тартылыш çekimli с. 1) җәлеп итә торган; 2) ур. төрләнешле, төрләнә торган çekimser с. тайпылучан, бер якка да кушылмаучан çekimsiz с. 1) җәлеп итми торган; 2) гр. төрләнешсез, төрләнми торган (сүз) çekinmek ф. 1) чигенү, тайпылу, тартыну; 2) сөртенү, ягыну çekingen с. юаш, басынкы, оялчан, тартынучан çekingence рәв. оялып, тартынып çekingenlik и. оялчанлык, тартынучанлык çekinik с. биол. вакыт-вакыт килеп чыга торган, рецессив çekinti и. икеләнү, карарсызлык çekirdek и. 1) төш; җимеш төше; 2) кабак; 3) физ. атом теше; 4) биол. тере күзәнәк плазмасы ◊ çekirdekten yetişmek берәр эшкә бала чактан ук өйрәнә башлаган булу çekirdeklerimek ф. төшләнү, теш хасил булу çekirdekli с. төшле, орлыклы çekirdeksel с. атом теше белән бәйле çekirdeksiz с. төшсез çekirge и. саранча, чикерткә çekişmek ф. 1) тарту, тартышу; 2) чәкәләшү, ызгышу çekişmeli с. 1) чәкәләшүне; 2) авыр, күп тырышлык сорый торган çekişmesiz с. чәкәләшүсез çekişte и. сөйл. тозлы зәйтүн җимеше çekiştirmek ф. төрле якка тарткалау; 2) тарткалап кубару; 3) күч. яманлау çekiştirici 1. и. чәкәләштерүче. 2. с. кешенең начар якларын гына күрүче çekkin с. (нәрсәдән дә булса) баш тарткан çekme и. 1) тарту, сузу; 2) (өстәл һ. б.) тартмасы; 3) озын саплы бакча кайчысы; 4) комбинезон (эш киеме); çekme burun кылыч борын , төз борын çekmece и. 1) кечкенә яисә тар өстәл һ. б. ш. тартмасы; 2) тартмалы өстәл, тартмалы шкаф; 3) күтәрелмәле күпер; 4) кечкенә бухта, диңгез култыгы çekmekat и. өйнең җәйгелек һ. б. итеп калдырылган иң өске каты çekmen I и. биол. экстрактор\n\n\n çekmenII и. суыргыч яки өрдергеч çektirmek ф. 1) ташыту; 2) тарттыру, сөйрәтү; 3) суырту; 4) ишкәк иштерү; 5) күч. азап чиктерү çektin и. диңг. шлюпка, ишкәкле диңгез көймәсе çelmek ф. 1) чалу; кыеклап кисү; 2) аркага асылындырып яупык бәйләү; 3) аяк чалу, егу; 4) күч. бер-беренә каршы килү çelebi и. 1) әфәнде, ага, хөрмәтле өлкән ир кеше; 2) укымышлы кеше; зыялы; 3) (шаһзадә, солтан углы һ. б.ларга бирелгән) кушамат çelebice рәв. агаларча, Укымышлыларча çelebilik и. 1) агалык, укымышлылык; 2) зыялылык; нәзакәтлелек çelenk и. ) иск. кыйммәтле ташлар белән бизәлгән такыя; 2) чәчәк букетының бер төре (муенга кидерелә) çelik и. корыч\n\n\n çelikII и. 1) кыска таяк; 2) тамырландыру өчен кисеп алынган үсемлек кисемтәсе; 3) диңг. аркан тарттыра торган субай (көймәдә) çelikçomak и. бер озын һәм бер кыска таяк белән уйнала торган балалар уены çelikhane и. корыч кою цехы çelikleşmek ф. 1) корыч хәленә килү; 2) күч. ныгу çelim и. көч, куәт çelimli с. куәтле, көчле çelimsiz с. куәтсез, көчсез çelişmek ф. капма-каршы булу çelişik с. каршылыклы çelişiklik и. каршылыклылык çelişken с. каршы килә торган, капма-каршылыклы çelişki и. капма-каршылык çelişkili с. үзендә капма-каршылык булган çelişkisiz с. каршылыксыз çelme и. 1) чалу; кыеклап кисү; 2) аркага төшереп башка бәйләнгән яулык; 3) аяк чалу, егу çelmelemek ф. көрәштә аяк чалу çeltik и. 1) кибәге аерылмаган (чистартылмаган) дөге □ çeltik tarlası дөге басуы çeltikli с. кибәкле (дөге) çembalo и. цимвал, кимвал (музыка коралы) çember и. 1) мат. түгәрәк; 2) кыршау; 3) күч. камалыш çemberlemek ф. кыршаулау çemberli с. кыршаулы çembersiz с. кыршаусыз çemçe и. чүмеч çemen и. бот. 1) ак әнис; 2) ак әнистән ясалган тәмләткеч çemenlemek ф. ак әнис тәмләткече салу çemento и. цемент çemkirmek ф. тупас җавап бирү, карулашу çemkiriş и. тупас җавап, карулык çemremek ф. сызгану (җиңне, балакны), итәкне кыстыру çene и. 1) ияк; 2) яңак чыгынтысы; 3) каргаборын яки үрдәкборын тешләме; 4) күч. такылдавык ◊ çene çalmak күп сөйләшү; çene yarıştırmak сүз ярыштыру; çene yormak бушка сөйләү çenebaz с. сөйләмчәк, тел бистәсе çeneli с. 1) озын яңаклы, озын иякле; 2) күч. күп сөйләшүчән, сүзчән çengel и. ыргак, кармак, чәңгәл иск. çengellemek ф. 1) ыргакка асу, ыргаклау; 2) ыргакка, кармакка һ. б. ш. эләктереп кую çengelli с. ыргаклы, кармаклы; кармаксыман; çengelli iğne тупчыклы энә çengelsakızı и. табигый сагыз çengi и. туйда төңгер сугып килен каршылау җырларын җырлаучы хатын çenilemek ф. чинау, чинап елау (эт тур.) çentmek ф. 1) чыю, киртү, киртек ясау; 2) бик вак итеп турау çentik и. тигез өслектә калган очлы әйбер әзе, чый, чыек диал. çentiklemek ф. чыю; киртекләү çepçevre çepeçevre рәв. әйләнә тирәли çepel и. 1) пычрак; 2) чүп çepellenmek ф. V) пычрану; 2) чүпләнү çepelli с. чүпләнгән (бигрәк тә ашлык тур.) çeper и. 1) иргәнәк; барьер (өйне, бүлмәне һ. б. аерып тора торган дивар, өргә); 2) янбакча; 3) чыбык-чабык; 4) күч. әхлаксыз кеше çepez и. бозык ефәк кузысы çepin и. тәпке, кечкенә китмән çerçeve и. 1) кыса, рам; 2) күч. рамка, кыса çerçeveci и. рам ясаучы çerçevelemek ф. 1) рамлау; 2) кыса (рамка) сызу çerçeveli с. 1) рамлы, кысалы; 2) рамкалы, читле çerçevesiz с. 1) рамсыз, кысасыз; 2) рамкасыз, читсез çerçi и. вак-төяк сатучы çerçici и. к.: çerçi çerçöp и. чүп-чар çerez и. аш арасында ашала торган җиңел ашамлык, тәм-том (җимешләр,чикләвек һ. б. ш.) çerezci и. 1) тәм-том сатучы; 2) тәм-том яратучы çerezlenmek ф. 1) аш арасында тәм-том ашау, ашанып йөрү; 2) күч. аз-маз файда күрү çerezlik и. 1) аш арасында ашала торган тәм-том; 2) тәм-том савыты çerge и. тирмә, чатыр çerkez и. чиркәс, черкес □ çеrkez peyniri Адыгей сыры çermik и. кайнар чишмә çerviş и. 1) туңмай; 2) сөйл. өрек, алма һ. б. ш. җимешләрнең ашала торган йомшак өлеше çeşit и. төрле мәгъ. төр çeşitkenar с. мат. яннары тиң булмаган (геометрик фигура) çeşitlemek ф. төрләндерү, төрен арттыру çeşitleme и. 1) төрләндерү; 2) муз. вариацияләү, вариация çeşitlenmek ф. төрләнү çeşitlendirmek ф. төрлеләндерү çeşitli с. төрле, төрле-төрле çeşitlilik и. төрлелек çeşme и. чишмә çeşni и. 1) тәм, тат; 2) күч. күңелгә хуш килгән бер үзенчәлек çeşnici и. татучы, дегустатор çeşnilemek ф. тәм бирү çeşnilenmek ф. тиешле тәмен алу çeşnili с. тиешенчә тәме-таты булган çeşnilik и. тәмләткеч çete и. 1) кораллы кешеләр төркеме; 2) партизан отряды çeteci и. партизан; сәрдар çetele и. кирт, киртек çetin с. кыен, читен ◊ çetin ceviz каты чикләвек; үгет-нәсихәт кабул итми торган (кеше) çetinleşmek ф. кыенлашу, читенләшү çetinlik и. читенлек çetrefil с. аңлаешсыз; рәтсез (сөйләү, сүз) çetrefilce рәв. шактый аңлаешсыз çetrefilleşmek ф. аңлаешсыз хәлгә килү çetrefilli с. аңлаешсыз урыннары булган çetrefillik и. аңлаешсызлык çetrefilsiz с. аңлаешсыз урыны булмаган, ачык çevgen и. 1) ат өстендә торып уйнала торган туп уены; 2) шул уенда кулланыла торган чәкән - озын саплы таяк çevik с. терчә, хәрәкәтчән; җитез, елгыр, йөгерек çevikçe с. рәв. шактый җитез çevikleşmek ф. җитезләшү çeviklik и. терчәнлек; җитезлек çevirmek ф. 1) бору әйләндерү, чөерү; arkasını çevirmek аркасын бору; çember çevirmek кыршау әйләндерү; 2) әйләндереп алу, ихаталау; 3) кире кайтару; 4) бер якка бору; 5) идарә итү; bütün evi □ çeviriyor бетен өй белән ул идарә итә; 6) әйләндереп тегү, тискәресен әйләндерү; 7) тәрҗемә итү; 8) әверелдерү; 9) ясау, түрәтү диал.; 10) майтару, тоҗыру; 11) кәрт уйнау; 12) тирәнтен үзгәрү, "сындыру" (һава торышы тур.) çeviren и. тәрҗемә итүче, тәрҗемәче çeviri и. тәрҗемә (эше һәм әсәре) çevirici и. (профессиональ) тәрҗемәче çeviricilik и. тәрҗемәчелек çevirilmek ф. 1) әйләндерелү; 2) түнтәрелү; 3) ихаталану, әйләндереп алыну; 4) кире кайтарылу çevirme и. с. 1) әйләндерү, чөерү; 2) шештә пешерелгән ит; 3) тәрҗемә ителгән (әсәр) çevirmen и. тәрҗемәче çevre и. 1) тирә-юнь, тирә-як, тирә, тирәлек; 2) күч. даирә, мохит; 3) читләре эшләнгән кулъяулык; 4) мат. контур; çevre teker бот. кәүсә һәм сабак кисемендә (кабыктан эчкәреге) тышкы боҗра çevrelemek ф. 1) әйләңдереп алу, чолгау; 2) (бер мәсьәләне) төрле яктан яктырту çevren и. офык, горизонт çevresel и. тирәлек белән бәйләнешле çevri и. 1) өермә, уйравык; 2) сүзнең мәгънәсен бозу çevrik с. әйләнгән, әйләндереп куелган çevrilmek ф. 1) әйләндереп алыну; 2) борылу; борылып карау çevrilemek ф. әйтелгәннең мәгънәсен бозу çevrili с. әйләнәле; уратып алынган çevrim и. 1) дәвер; цикл; 2) физ. әйләнмәле ток (алкын) çevrimli с. булдыклы, җәһәт эш итүчән çevrimsel с. дәверле, цикллы çevrinmek ф. берәр кеше (дәрәҗәле зат) тирәсендә бөтерелү, куштанланып йөрү çevrinti и. әйләнеш çevriyazı и. гр транскрипция çeyiz и. 1) бирнә; 2) туй җиһазы çeyizci и. туй җиһазы, бирнә һ. б. хәзерләүче яисә сатучы çeyizli с. бирнәле çeyizlik 1. и. бирнә әйбере. 2. с. бирнәлек çeyizsiz с. бирнәсез çeyrek и. 1) чирек, дүрттән бер, түтәрәм; 2) унбиш минут вакыт; 3) күч. сөйл. хәзерге Германия маркасы (акча берәмлеге) çeyreklemek ф. бәбине аркасына яткырып (кулларын-аякларын чалыштырулы хәрәкәтләндереп) гимнастика ясату çeyreklik и. чиреклек çıban и. чуан, сызлавык □ çıban ağırşağı чуан үзәге; çıban işlemek чуанның эренен агызу, чуан сыту çıdamak ф. чыдау, түзү, сабыр итү Çıfıt и. 1) тар. яһүди, еврей; 2) сөйл. хәйләкәр, хәйләче çığ и. 1) таулардан кубарылган (тәгәрәгән саен зурая барган) кар көрте; 2) бүлмә тактасы çığa I и. зоол. чөгә (балыгы)\n\n\n çığaII и. чылгый (бизәк итеп кулланыла торган кош каурые) çığır и. 1) кар кубарылмасы эзе; сырынты; 2) кәҗә сукмагы; 3) буразна, эз; 4) күч. эз, юл; 5) бөек хәттатларның язу рәвеше ◊ çığır açmak берәр эшчәнлек өлкәсендә яңа юл ачу çığırmak ф. 1) кычкыру, чырылдау; 2) халык җырларын башкару çığırtmak ф. чакырту çığırtkan и. 1) алдавыч кош (аучылыкта кулланыла); 2) кычкырып игълан итүче (кеше); 3) күч. файда күрер өчен мактаучы (кеше) çığırtma и. 1) чакырту; 2) сыбызгысыман музыка уен коралы çığlık и. сөрән салу, чарылдау □ çığlık atmak чарылдап кычкыру çığrışmak ф. кычкырышу, чарылдашу çıkmak -ar ф. 1) (-den) төрл. мәгъ. чыгу; kapıdan çıkmak ишектән чыгу; sütten yağ çıkar сөттән май чыгар; çocukluktan çıkmak балалыктан чыгу; fırtına çıkmak давыл чыгу; 2) -den белгечлек алу, тәмамлау; hukuk fakültesinden çıkmış хокук факультетын тәмамлаган; 3) (-den) китү; işten çıkmak эштән китү; otelden çıkmak кунакханәдән китү; 4) (-den) килеп чыгу; oyun yüzünden çıkmak уен аркасында килеп чыгу; 5) (-e) менү, күтәрелү; dağın tepesine çıkmak тауның түбәсенә күтәрелү; 6) (-den) булып чыгу; bizden daha vatansever çıktı бездән дә артык ватансөяр булып чыкты; 7) арту, күтәрелү; fiyatlar çıktı бәяләр артты ◊ çıkar yol чыгар юл, чара çıkagelmek ф. килеп төшү, көтмәгәндә (кунакка һ. б.) килү çıkak и. 1) чыгу, чыгыш урыны, ишек; 2) гр. аваз ясалу урыны çıkar и. файда çıkarmak ф. 1) төрле мәгъ. чыгару; 2) мат. алу гамәлен башкару; алу; киметү; 3) үткәрү, уздыру, чыгу; bir ayı çıkarmak бер айны үткәрү; 4) ачу, ачыклау; yalanını çıkarmak ялганын ачу; 5) алу (ачу, үч һ. б.); öfkesini çıkardı ачуын алды; 6) салу (киемне); paltosunu çıkarmak пальтосын салу; 7) йөк бушату çıkarcı и. үз файдасын гына кайгыртучы çıkarılmak ф. чыгарылу çıkarım и. 1) хәрби десант; 2) логик нәтиҗә çıkarma I и. чыгару эше\n\n\n çıkarmaII и. 1) алу, математик алу гамәле; 2) к.: çıkarım çıkartmak ф. чыгару; мендерү, күтәрү çıkı и. биштәр, төенчек çıkık с. 1) чыккан, тайган (аяк, кул, һ. б.); 2) алга чыгып торган, чыгынкы; çıkık alınlı чыгынкы маңгайлы çıkıkçı и. чыкканны (тайганны) урынына утыртучы çıkılamak ф. төенчекләү çıkın и. төенчек □ çıkın etmek төенчек итеп бәйләү çıkıntı и. 1) чыгынкы урын; 2) язманың читенә төзәтеп яисә өстәп язылган язу çıkış и. 1) чыгу, чыгыш; 2) чыгу урыны; 3) килеп чыгыш; 4) күтәрелеш, күтәрелү; dağa çığış тауга күтәрелү; 5) спорт. старт; 6) хәрби. чолганыштан чыгу; □ çıkış almak эштән китү; çıkış belgesi сертификат çıkışmak ф. 1) каты сүзләр әйтү, ачулану; 2) җитәрлек булу, җитү; param çıkışmadı акчам җитмәде ◊ çıkışamamak (бер ярышта, осталыкта) җитә алмау çıkma и. 1) чыгу, күтәрелү (эше); 2) балкон; 3) мунча сөлгесе; 4) язма читендәге өстәмә язу □ çıkma durumu гр. чыгыш килеше çıkmalı с. бөтеннең өлешен белдергән (тәгъбир) □ çıkmalı tümleç гp. чыгыш килеше белән белдерелгән тәмамлык çıkmaz и. 1) тупик; 2) чишелмәс мәсьәлә, конфликт çıkra и. сөйл. чытырман çıkralık и. чытырманлык çıkrık и. 1) чыгыр, чыгырык (коедан чиләк белән су алу җайланмасы); 2) әвернә; 3) торпыча çıktı и. 1) сәүд. чыгым; 2) калдык-постык; sanayi çıktısı җитештерүдәге калдык- постыклар çılan и. эре җимешле җиде агачы çılbır I кулин. пышлак (сыр) белән тәбә\n\n\n çılbırII и. йөгән чылбыры çıldır çıldır рәв. ялт-йолт, елт-елт, елтыр-елтыр çıldırmak ф. 1) тилерү; 2) бик нык омтылу, теләү çıldırtmak ф. тилертү çılgın с. тинтәк, тиле çılgınca рәв. тилеләрчә, тиле кебек çılgınlaşmak ф. тинтәкләнү, тилерү çılgınlık и. тилелек, тинтәклек çıma и. көймә арканының очы çın с. чын, дөрес, тугры çınar и. бот. чинар çın çın иярт. чың-чың çıngar и. ызгыш-кычкырыш çıngı и. 1) чаткы; 2) җемелдек; 3) зәррә, кисәк, бөртек çıngırak и. 1) чыңгырдавын, чыңгырак диал.; шөлдер; 2) уенчык шалтыравык çıngırdamak ф. чыңгырдау, шыңгырдау, шалтырау çıngırtı и. чыңгырдык тавыш çınlamak ф. чыңлау, яңгырау çınlatmak ф. чыңлату, яңгырату çıplak с. 1) ялангач; 2) ялан (җир); 3) чәчсез, таз (баш); 4) буш (бүлмә); 5) күч. гади, бизәксез çıplaklaşmak ф. ялангачлану çıplaklık и. ялангачлык ◊ bütün çıplaklığıyla энәсеннән җебенә кадәр, бөтен нечкәлекләре белән çıplanmak ф. шәрәләнү çıra и.1) чыра; 2) лампы çırak и. һөнәрченең өйрәнчеге (шәкерте) çıraklık и. өйрәнчеклек çırakman и. зур шәмдәл; әллә ничә тармаклы шәмдәл çıralı с. чыралы çıralık и. с. чыралык çırçıplak с. яп-ялангач çırçır I и. мамык орлыгын мамыктан аеру машинасы\n\n\n çırçırII и. 1) (челтерәп аккан) кечкенә чишмә, гөрләвек; 2) чикерткәнең бер төре çırılçıplak с. 1) яп-ялангач; 2) ап-ачык çırnık и. диңгез көймәсенең бер төре çırpmak ф. 1) әкрен генә бәрү, чабаклау, үзара бәрелдерү; 2) чайкау, болгату; 3) тигезләп кисү; 4) күч. урлау çırpı и. 1) шырпы, агачтан аерылган яисә чыгып торган үткен чәнечке; 2) сызгыч киндерә (корымга һ. б. буяп, бүрәнә, такта кебек нәрсәләргә туры эз төшерү җайланмасы) çırpılmak ф. 1) тигезләп киселү; 2) төзәтелгәндә бөтенлеге югалу; 3) (кошның) каурыйлары киселү çırpınmak ф. 1) тыпырчыну; 2) уйнаклау; тибрәнү; дулкынлану; 3) күч. тыпырчыну, талпыну çırpıntı и. 1) тибрәнү; дөп-дөп итү (йөрәк); 2) тыпырчыну; 3) (су өсте) шадралану çırpışmak ф. канат кагу, талпыну, тилпенү çırpıştırmak ф. 1) нечкә таяк (чыбык) белән суккалау; 2) әтмәлләү çırpma и. тибрәү, йомшак кына бәрү çıt иярт. чыт; чырт; шылт; çıt diye kırıldı чырт итеп ватылды; odasında çıt yok бүлмәсендә шылт иткән тавыш та юк çıta и. ышкыланган тар такта, рейка çıtak I и. 1) килмешәк; 2) сөйл. мактанчык, ярпач; 3) тар. Балкан төрекләренең кушаматы\n\n\n çıtakII с. 1) сакау; 2) таулы, тауларда яшәүче çıtçıt и. каптырма-кнопка çıtı pıtı с. кечкенә һәм сөйкемле çıtır çıtır иярт. чытыр-чытыр; çıtır çıtır yanmak чытыр-чытыр яну çıtırdatmak ф. чытырдату çıtır pıtır иярт. 1) быты-быты (бала сөйләшүе); 2) к.:çıtı pıtı çıtkırıldım с. хәтере тиз калучан; түземсез çıtlamak ф. четердәү, чыт итү çıtlatmak ф. 1) чыртлату; 2) (берәр мөһим мәсьәләне) әкрен генә сиздерү çıtlık и. сөйл. җимеш агачы һәм аның (вак кына) җимеше çıtpıt и. шапылдак, шартлавык (уенчык) çıvmak ф. 1) (аткан нәрсә) бәрелеп юнәлешен үзгәртү; чәчрәү; 2) сикерү çıvgar и. мичәү үгезе (җир сөрүдә) çıvgın и. карлы-бозлы яңгыр çıyan и. 1) агулы кыргаяк, сколопендра; 2) күч. юха елан, мәкерле кеше çiçek и. 1) чәчәк; 2) тукыма бизәге; 3) чәчәк чире; 4) күч. хөрмәткә лаексыз дип саналган кеше; бәндә; 5) күч. алдакчы, ялганчы; 6) эретмәдән бүленеп чыккан кристалл ◊ çiçeği burnunda 1) әле генә укып чыккан (белгеч); 2) эштә (коллективта) яңа кеше; çiçek bozuğu шадра; çiçek suyu хушбуй çiçekbiti и. зоол. телә; көбәле çiçeklemek ф. чәчәкләү, чәчәк утырту, чәчәкләр белән бизәү çiçektenmek ф. 1) чәчәкләнү; 2) диңгез өстендә ак күбекләр пәйда булу çiçekli с. 1) чәчәкле; 2) чачаклы çiçeklik и. 1) чәчәклек; гөлбакча; 2) (бүлмәдә һ. б.) чәчәк савыты яисә чәчәк урыны; 3) бот. чәчәк касәсенең төпсәсе çiçeksimek ф. 1) хим. чәчәксыман куныклар (кристаллар) пәйда булу; 2) (бит, тән) сипкелләнү, тимгелләнү çiçeksiz с. чәчәксез çiçektacı и. чәчәк таҗы çiçektozu и. серкә (чәчәк серкәсе) çiçekyaprağı и. чәчәк яфрагы (касәсе) çift I и. эскәк, кечкенә махсус кыскыч\n\n\n çiftII с. 1) җөп; 2) парлы; 3) куш; çift pencere куштәрәзә; çift sayı җөп сан; çift teker неол. велосипед\n\n\n çiftIII и. 1) бер пар; kocası türk, karısı tatar olan bu çift ире-төрек, хатыны татар булган бу пар; 2) сабанга җигелгән пар үгез çiftcam и. ике катлы тәрәзә çiftçi и. сабанчы; игенче çiftçilik и. игенчелек çifte I с. 1) ике катлы; ике яклы; 2) куш\n\n\n çifteII и. 1) пар ишкәкле көймә; 2) ике көбәкле мылтык; 3) ат маңгаенда пар кашка; 4) кушаяклап тибү (ат һ. б. тур.) çiftehane и. кош үрчетергә ярарлык зур читлек çiftlemek I ф. 1) кушаяклап тибү; 2) (диңгездә торганда) ике ләңгәрне берьюлы төшерү\n\n\nçiftlemek II ф. 1) җөп итү, пар итү; 2) авыл хуҗ. каплату çifteleşmek ф. тибешү çifteli с. 1) тибешкәк; 2) тынычсыз; 3) уңмас (кеше), тәләйсез çiftenağra и. ике резонаторлы кыллы музыка коралы çifter çifter с. пар-пар çiftetelli и. бию тере һәм шуның көе çiftkapı и. ике катлы ишек çiftküme и. астр. йолдызларның парлы төркеме çiftlenmek ф. 1) җөп ителү, парлану; 2) каплатылу çiftlik и. басу, иген җире, сөрүлек çigan и. чегән çiğ I с. 1) чи; 2) күч. юньсез, мәгънәсез (суз); 3) ямьсез, күрексез; 4) кычкырып торган (ялган, төс һ. б.)\n\n\n çiğII с. тәрбиясез; үз яшенә туры килмәгәнчә кыланучы çiğbörek и. чибүрәк (пәрәмәчнең бер төре) çiğde и. бот. җидә (ончыл җимешле агач) çiğdem и. бот. кара көздә генә чәчәк ата торган үләнчел үсемлек çiğindirik и. көянтә çiğit и. мамык орлыгы çiğköfte и. талканның бер төре çiğleşmek ф. җетеләнү çiğlik и. 1) чилек, чи булу; 2) күч. тупаслык, юньсезлек, рәтсезлек çiğnemek ф. 1) чәйнәү; 2) таптау, изү, сыту; 3) күч. санга сукмау çiğnek и. сөйл. юл өсте çiğnem и. чәйнәм, бер чәйнәрлек (нәрсә) çiğnenmek ф. чәйнәлү; тапталу çiklet и. хуш исле һәм татлы резин сагыз çikolata и. шоколад çil I и. боҗыр\n\n\n çilII 1. и. 1) сипкел, тимгел; 2) тап. 2. с. 1) чуар; çil horoz чуар әтәч; 2) яңа һәм ялтырап торган çile I и. дини. 1) кырык көнлек җәза; 2) күч. михнәт, зәхмәт, озакка сузылган кыенчылык\n\n\n çileII и. 1) бәйләм, йомгак; 2) җәя бавы, кереш çilemek ф. 1) сибәләү; 2) чылану, юешләнү çilek и. бот. җиләк, җирҗиләк çilekeş и. михнәтле кеше çileli с. 1) кайгы-хәсрәтле (кеше); 2) кайгы китерә торган çilenti и. сибәләп яуган яңгыр çilingir и. слесарь, суык тимерче çilingirlik и. слесарьлек, суык-тимерчелек çillenmek ф. сипкеллеләнү çilli с. сипкелле çim и. 1) чирәм, чирәмлек; 2) таш мүге çimmek ф. 1) чумып чыгу, чуму; 2) күмелеп бату çimbali и. цимбал, кыңгыраулы төңгер çimçek и. шәһәр чыпчыгы; кәрлә чыпчык çim çim рәв. теләмәстән; теләр-теләмәс çimdik и. чеметем çimdiklemek ф. чеметү çimek и. сөйл. мунча çimen и. чирәмлек çimensiz с. чирәмсез çimento и. цемент çimentolamak ф. цементлау çimlemek ф. чирәмләү, яшелләндерү çimlenmek ф. чирәмләнү, яшелләнү Çin и. Кытай, кытайлы çinanasonu и. бот. кытай әнисе Çince 1. и. кытай теле. 2. рәв. кытай телендә, кытайча çincilya и. зоол. шиншилла çineralya и. бот. кыргый канәфер çingene и. чегән çingenepembesi с. җете-кызыл (төс) çingülü и. бот. камелия çini и. 1) фаянс; 2) фаянстан ясалган çinko и. хим. цинк, тутыя çintiyan и. астарлап тегелгән хатын-кыз чалбары çipil с. чепи (күз) çipilleşmek ф. чепиләнү çir и. киптерелгән җимеш çiriş и. клейстер, апара җилем çirişotu и. бот. тамырыннан апара җилем ясала торган үсемлек, асфодил çirkef и. с. ) болганчык су, юынтык, түгенте; 2) күч. әшәке, нәҗес (кеше) çirkefçe рәв. әшәке рәвештә çirkeflik и. әшәкелек çirkin с. җирәнгеч, чиркен; кабәхәт çirkince рәв. җирәнгеч рәвештә çirkinleşmek ф. җирәнгечләнү çirkinlik и. җирәнгечлек, чиркенлек çirkinsemek ф. җирәнү çiroz и. 1) зоол. уылдык чәчеп зәгыйфьләнгән скумбрия балыгы; 2) күч. бик зәгыйфьләнгән кеше çirozlaşmak ф. 1) уылдык чәчеп зәгыйфьләнү (балык тур.); 2) күч. алҗу çis и. үсемлек суты çise и. пыскак яңгыр çiselemek ф. пыскаклап яву çişik и. куян баласы, куянкач çit и. 1) читән; 2) ситсы, чит иск. çitmek ф. 1) бәрү, җыеп китерү; 2) типчү; 2) ышкып юу (керне) çita и. зоол. гепард çitar и. ефәк катыш мамыктан тукылган тукыма çiten и. 1) читән; 2) кәрзин, арба (тарантас) читәне; 3) бәрәннәр өчен аран çiti и. типчү эше; типчелгән төш çitlemek ф. 1) чиртү (көнбагыш, кабак орлыгы, чикләвек һ. б.);2) читән белән әйләндереп алу çitmik и. 1) йөзем тәлгәшенең кечерәк сабагы; 2) чеметем; bir çitmik biber бер чеметем борыч çivi и. 1) кадак, чөй; 2) кайбер балыкларның тире өстендәге чәнечкесыман үсентесе ◊ çivi gibi тап-таза, нык çivilemek ф. 1) кадаклау; 2) күч. бәреп үтерү çivit и. бот. индиго үләне çizmek ф. 1) сызу; 2) сызып җибәрү; сызып ташлау; 3) сыдыру; iğneleri elimi çizdi энәләре кулымны сыдырды çizdirmek ф. сыздыру çizecek и. сызгы (балтачылар коралы) çizelge и. миллиметрлы кәгазь çizge и. график çizgi и. 1) сызык; 2) йөз чалымнары; çizgi film мультфильм çizgilemek ф. сызу, сызгалау çizgili с. сызыклы çizi и. 1) сызык; 2) буразна; 3) күч. үз-үзеңне тотыш рәвеше çiziktirmek I ф. 1) тиз генә сызу; 2) баштан чыгарып (фактларны һ. б. тикшермичә) язу\n\n\nçiziktirmek II ф. сырлау, таныгысыз итеп тиз-тиз язу, аннан-моннан сызгалау çizim и. мат. сызым, шәкел, схема çizimci и. сызымчы çizinti и. 1) вак сызыклар, сызынты; 2) язмада сызгалау çizme I и. итек\n\n\n çizmeII и. сызу эше çizmeci и. итекче çoban и. көтүче, чабан; çoban köpeği көтүче эте □ çoban kebabı эремчекле һәм итле ашамлык çobanaldatan и. зоол. тау карлыгачы çobançantası и. бот. көтүче сумкасы çobandeğneği и. бот. көтүче таягы Çoban Yıldızı, Çobanyıldızı и. Чулпан йолдызы çocuğumsu с. балаларча кыяфәтле яисә кыланышлы çocuk и. 1) бала; 2) яшь егет яисә кыз; 3) күч. балаларча кыланучы □ çocuk bahçesi балалар бакчасы; çocuk bezi биләүсә; çokuk yuvası ясле; çocuğu olmak баласы булу (туу) çocukça рәв. балаларча çocuklu с. балалы çocukluk и. балалык çocuksu с. баласыман çoğalmak ф. күбәю, ишәю çoğaltmak ф. күбәйтү, ишәйтү çoğu рәв. 1) күбесенчә; 2) күбрәге, күбрәк өлеше çoğul и. гр. күплек саны çoğulcu и. плюралист çoğulculuk и. плюрализм çoğumsamak ф. күпсенү çoğun рәв. күбесенчә, күп тапкыр çoğunluk и. күпчелек çoğunlukla рәв. 1) күпчелекнең теләге һ. б. белән; 2) күбесенчә çoğurcuk и. зоол. сыерчык çok 1. рәв.. 1) күп; 2) күбрәк, кирәгеннән артык. 2. кис. бик, бик тә, гаять дәрәҗәдә □ çok görmek күпсенү; çok eşlilik күпхатынлылык яисә күпирлелек; çok hücreli биол. күпкүзәнәкле; çok terimli мат. күпбуынлы сан; çok uluslu берничә ил катнашындагы (сәүдә, җитештерү); çok yüzlü мат. күпкырлы çokanlamlı с. гр. күпмәгьнәле; киң мәгънәле çokça рәв. күпләп çok çok с. күп-күп, бик күп çokçu и. неол. плюрализм тарафдары, плюралист çokçuluk и. плюрализм çokgen и. мат. күппочмак çokluk 1. и. 1) күплек, күп булу; 2) күпчелек. 2. рәв. күпчелек очракта, күбесенчә çokramak ф. ургылып чыгу çokrağan и. мул сулы чишмә çoksamak ф. күпсенү, күп дип исәпләү çoksesli с. 1) күптавышлы, полифоник; 2) гр. берничә аваз белдерүче (хәреф) çoktan рәв. күптән, күптәннән (бирле) çolak с. и. чулак çoluk çocuk и. бала-чага çomak и. чукмар башлы таяк çomar и. зоол. зур гәүдәле аучы эте çopra и. 1) балык кылчыгы; 2) чытырманлык çoprabalığı и. зоол. сай суларда яши торган бик кылчыклы балык çopur и. с. шадра çor и. авыру, чир çorak 1. с. 1) уңдырышсыз (туфрак); 2) ачы, тозлы (су). 2. и. 1) акбалчык; 2) тозлак, тозлы туфрак çoraklaşmak ф. уңдырышсызлану çoraklık и. 1) уңдырышсызлык; 2) ачылык, тозлылык (су тур.) çorap и. оек, оекбаш çorba и. шулпа, шурпа диал. □ çorba kaşığı аш кашыгы ◊ çorba etmek кушып болгату; çorbada tuzu olmak бераз булса да катнашы булу çorbacı и. 1) шулпа пешереп сатучы; 2) тар. Госманлы дәүләтендә мәхәлли христианнар башлыгы; 3) сөйл. кораб капитаны çorlu с. сөйл. чирле, чирләшкә, авыру çotra и. 1) агач савыт; 2) агач чиләк çotuk и. 1) тамырка, өстә күренеп торган тамыр; 2) агач төбе, төпсә; 3) йөземнең ялангач кәүсәсе çöğmek ф. чүгү; иңү, аска төшү çöğdürmek ф. чүктерү; аттыру, ыргыту (алга таба) çöğünmek ф. чөйлегү, янтаю çöğür I и. 1) бот. билчән; 2) орлыктан чыккан үсенте\n\n\n çöğürII и. озын кулкубыз, чөгер çöğürcü и. чөгердә уйнап җырлаучы çökmek ф. 1) чүгү; тәбәнәкләнү; 2) иңү, басылу; 3) (томан, чык һ. б. тур.) төшү; 4) чүгәләү; 5) күч. сөйл. юкка чыгу çökek и. 1) сулык читендәге баткаклык; 2) сай чокырлык, баткаклы иңкел çökel и. лай; утырма çökelmek ф. төпкә утыру, төпкә төшү çökelek и. пышлакның (сырның) бер төре çökeltmek ф. тондыру çökelti и. турта çökertmek ф. 1) чүктерү; 2) күч. җиңелергә мәҗбүр итү çökkün с. 1) чүккән, тәбәнәкләнгән; 2) кыйммәтсезләнгән, көчен югалткан çokturmak ф. чүктерү, иңдерү; тондыру çöktürme и. чүктерү; тондыру □ çöktürme havuzu су тондыру өчен махсус бассейн çökük с. чүккән, чүгеп төшкән, батынкы; çökük gözler батынкы күзләр; çökük omuz салынкы иңбашы çöküklük и. чүккәнлек; батынкылык çöküntü и. 1) утырма; дуен; 2) геол. җимерек, катламнарның бәрелешеп кырылган җире; 3) депрессия çöküş и. 1) чүгү; 2) ишелү, җимерелү; 3) чүгәләү, чүгү; 4) күч. көчсезләнү, зәгыйфьләнү çöl и. чүл çölleşmek ф. чүлгә әверелү çöllük с. и. 1) чүлләре күп өлкә; 2) уңдырышсыз җир çömmek ф. чүмәшү çömçe и. агач чүмеч; зур агач кашык çömelmek ф. чүмәләү, чүмәлү çömeltmek ф. чүмәлтү çömez и. 1) иск. мөдәрристән дәрес алучы һәм аңа хезмәт итүче шәкерт; 2) күч. берәүнең үз эшен дәвам итәрлек итеп тәрбияләгән шәкерте çömezlik и. күч. тугрылык, нык бирелгәнлек, иярү çömlek и. чүлмәк çömlekçi и. чүлмәкче çöngül и. кечкенә баткаклык çöp и. 1) кечкенә чыбыксыман кисәк (салам, агач, такта һ. б. ның); 2) чүп ◊ çöp atlamaz бик тә дикъкатьле; çöpten çelebi бик зәгыйфь, көчсез çöpçatan и. 1) яучы; 2) насыйп (өйләнешүдә) çöpçatanlık и. яучылык çöpçü и. чүпче, ишегалды себерүче çöpleme и. бот. үгез чәчәге үләне çöplenmek ф. 1) чемченү, кошлар кебек вак-вак кабып ашап утыру; 2) күч. вак- төяк эштән файда күрү çöplü с. 1) чүпле; 2) кечкенә чыбык саплы (йөзем, һ. б. тур.) çöplük и. чүплек çöpsüz с. чүпсез ◊ çöpsüz özüm 1) кимчелексез нәрсә; 2) бергә яши торган туганнары булмаган ир яисә хатын çörçöp и. чүп-чар çördek и. (корабта) җилкән күтәрткеч механизм çörek и. 1) күмәч, чүрәк; 2) күч. сир. күк җисеменең түгәрәк булып күренгән өлеше çörekçi и. күмәчче çöreklenmek ф. 1) йомгаклану, йомарлану; 2) күч. (читтән килеп)җирләшү; 3) күч. төйнәлү, укмашу (хисләр тур.) çöven и. 1) бот. сабын үләне; 2) чегән çözmek ф. 1) төрле мәгъ. чишү; 2) хим. таркату çözdürmek ф. чиштерү çözgü и. 1) тупас мамык тукыма; 2) тукуда буйлык; 3) әрләнгән сарык йоны çözgün с. 1) җепшек, җепшегән; 2) сүтелгән, таркалган çözgünlük и. 1) җепшеклек; 2) таркалганлык çözme I и. ефәкнең бер төре\n\n\n çözmeII и. чишү эше çözücü и. 1) чишүче; 2) таркатучы, таркаткыч çözük с. 1) чишелгән; 2) җепшек; 3) көпшәк; 4) күч. таркау çözülmek ф. 1) чишелү; 2) җепшү; 3) таркалу çözülüş и. 1) чишелеш; 2) таркалыш çözüm и. 1) җавап, мәсьәләне чишеп табылган җавап, чишем; 2) мат. тигезләмәнең тамыры; 3) мат. чишелеш çözümlenmek ф. нәтиҗәгә киленү çözünmek ф. чишелү; эрү, таркалу çözündürmek ф. хим. таркату çözünme и. хим. физ. эрү, таркалу çubuk и. 1) чыбык; 2) сызык (тукымада); 3) озын челем, чубук ◊ çubuğunu tüttürmek кайгысыз яшәү çubuklamak ф. чыбыклау, чыбык, белән суккалап кагу çubuklu с. 1) чыбыклы; 2) челемле, чубуклы; 3) буй-буй сызыклы (тукыма) çuha и. постау, сукно çukur и. 1) чокыр; 2) күч. кабер çukurlarımak ф. чокырлану çukurlu с. чокырлы çul и. с. 1) кылавын, кыл тукыма; 2) ябу ◊ çul tutmaz тапкан берен тотып бетереп баручы çulha и. тукучы çulhakuşu и. зоол. тукыркош, песнәкнең бер тере çullamak ф. 1) көчле дулкын кагу; 2) япма ябу. çulluk и. зоол. чуллык, бекас Çulpan и. Чулпан (йолдыз) çulsuz с. 1) каплаусыз, ябусыз; 2) күч. акчасыз, хәерче çurçar и. 1) зоол. вак диңгез балыгы; 2) күч. чүп-чар, кирәксез нәрсә çuval и. капчык; арыш капчыгы, чувал çuvaldız и. зур энә çuvallamak ф. 1) капчыкка тутыру; 2) күч. сөйл. эшне башкарып чыга алмау Çuvaş и. чуваш Çuvaşça 1. и. чуваш теле. 2. рәв. чуваш телендә, чувашча çukundür и. чөгендер çükür и. түтәсе көрәкчекле балта çünkü терк. чөнки çörümek ф. 1) черү; 2) (тән) күгәрү; 3) күч. көчсезләнү çürük с. 1) черек; 2) күч. дөрес булмаган; 3) күгәргән (тән) ◊ çürük sakız тапталган фикер (сүз) çürüktü с. черек, черекле çürüksüz с. черексез çürütmek ф. 1) черетү; 2) күч. (ялган, буш фикерне, сүзне) фаш итү çüş ы. 1) ишәкне туктату өчен әйтелә торган ымлык; 2) ахмакларча әйтелгән сүз яисә эшләнгән эш турында әйтелә da de 1. терк. да, дә; akimi başına topla da çalış акылыңны башыңа җый да эшлә, тырыш; sözümü tutacağını söyledi de tutmadı сүземне тыңлармын диде дә тыңламады. 2. кис. да, дә; toplantıda o da konuştu җыелышта ул да сөйләде dadaş и. 1) ир туган, кардәш; 2) егет dadı и. бала караучы хатын dağ I и. тау\n\n\n dağII и. 1) кызган тимер белән бастырылган тамга; 2) күч. олы хәсрәт, кайгы dağcı и. альпинист, тауменәр dağılmak ф. 1) таралу, таркалу; 2) таушалу; 3) күч. көчсезләнү, таркалу dağılış и. таралыш; таратылыш dağılma и. таралу; таратылу dağınık с. тарау, таралган; сибелгән, чәчелгән; таркау; saçları dağınık чәчләре тузгыган; dağınık kıyafetli җыйнаксыз кыяфәтле; kafam çok dağınık зиһенем таркау dağıstanlı и. дагстанлы dağıtmak ф. 1) тарату; таркату; 2) тарату, җәелдерү; 3) таратып ташлау; 4) күч. әшчәнлеген туктату, таркату; 5) күч. көчсезләндерү dağıtıcı и. таратучы dağlamak ф. 1) кызган тимер белән тамга басу; 2) кызган тимер белән дәвалау (азган яраны һ. б.); 3) күч. өтеп алу; яндыру; biber ağzını dağladı борыч авызын яндырды dağlı с. таулы dağlık и. с. таулык (өлкә) daha кис. 1) әле; daha kimse gelmemiş әле беркем дә килмәгән; 2) тагын, тагын да; bir saat daha beklemeli тагын бер сәгать көтәргә кирәк □ dahası var ул гына түгел, ул гынамы соң dahdah и. бахбай (ат — балалар телеңдә) dahi кис. иск. да; дә; bunu ben dahi bilmiyorum моны мин дә белмим\n\n\ndahi с. даһи, гений dahil 1. рәв. ...ны да кертеп, ...ны да исәпләгәндә; bu gün dahil ayrılalı beş gün oldu бүгеңне дә кертеп, аерылганга биш көн булды. 2. и. эч, өлеш, эчке өлеш; memleketin dahilinde мәмләкәт эчендә\n\n\n dahilII и. иск. катнаш; benim dahilim yok минем катнашым юк dahiliye и. 1) иск. эчке эшләр; 2) эчке авырулар daima рәв. даими рәвештә, даимән кит. daimi с. даими, дәвамлы dair с. мөнәсәбәтле, бәйле; караган daire и. 1) мат. түгәрәк, әйләнә; 2) квартир; фатир; 3) департамент, идарә бүлекчәсе dairesel с. мат. түгәрәксыман; әйләнә рәвешендәге dakik с. 1) тәртипле, төгәл; 2) күч. җыйнак, төгәл (кеше) dakika и. минут daktilo и. 1) машинка, кулдан бастыру машинасы; 2) к.: daktilograf daktilograf и. машинкада басучы, машинкачы dal I и. 1) ботак, тармак; тал иск.; 2) күч. эшчәнлек тармагы\n\n\n dalII и. арка, сырт; иңсә, җилкә ◊ dalına binmek башына утыру (үзеңә хезмәт иттерү)\n\n\n dalIII с. ялангач; dal kılıç ялангач кылыч dalmak ф. 1) чуму; 2) керү; 3) күч. талу dalamak ф. 1) талау (эт); 2) чагу (кычыткан; бөҗәк һ. б.) dalak и. талак (эчке орган) dalaş и. талаш, гауга dalaşmak ф. талашу dalavere и. жуликлык dalavereci и. жулик daldırmak ф. 1) чумдыру, батыру; 2) күч. чуму daldız и. уймыр (агач һ. б. ую коралы) dalga и. төрле мәгъ. дулкын; dalga dalga 1) дулкын-дулкын (чәч; тигезсез өслек тур.); 2) айдар-айдар (төс) dalgakıran и. дулкынъяргыч dalgalandımak ф. 1) дулкынландыру; 2) җилфердәтү dalgalanmak ф. 1) дулкынлану; 2) җилфердәү dalgıç и. водолаз dalgın с. 1) талгын; салмак; 2) уйчан dalgınlık и. 1) талгынлык; 2) уйчанлык; таркаулык dalkavuk с. ялагай dallanmak ф. 1) тармаклану; 2) күч. җәелү, тармаклану dallandırmak ф. тармакландыру dalma и. 1) талу; чуму; 2) спорт. көрәш алымы (кинәт бөгелеп аяктан эләктерү) dalya и. дәлия, георгин dalyan и. диңг. диңгез ярында зур җылымнар белән бүлеп алынган балык тоту урыны dam I и. 1) түбә; 2) кечкенә өй; 3) абзар ◊ dam altı баш өстеңдә түбә, сыеныр урын\n\n\n damII и. дама dama и. шашка уены ◊ dama taşı gibi әле тегендә, әле моңда этеп-төртеп йөртелгән damak и. 1) аңкау; 2) тамак damar и. 1) кан тамыры; 2) (таштагы һ. б.)сыр, төс аерымлыгы; 3) кан (нәселдән килгән холык, табигать һ. б. тур.) ◊ damarına çekmek нәселенә охшау, нәселенә тарту damarlı с. 1) кан тамырлары булган (күренеп торган); 2) сырлы, сырланып торган (мәс., мәрмәр); 3) күч. холыксыз damat и. кияү ("кызымның ире" мәгъ.) damga и. 1) мөһер, тамга; 2) күч. хурлык һ. б. ш. тамгасы damgalamak ф. 1) тамгалау; 2) күч. тамга салу, ярлык тагу damgalı с. төрле мәгъ. тамгалы; тамгаланган damgasız с. тамгасыз damıtmak ф. хим. физ. кудыру, куу damızlık с. и. 1) орлыкка калдырылган; 2) нәселле; нәсел яхшырту өчен; 3) мая; маяга калдырылган; 4) оеткы damla и. 1) тамчы; 2) мед. инсульт; 3) тамыза торган дару; göz damlası күз даруы damlamak ф. 1) таму, тамчылау; 2) күч. (берәр җиргә) чакырылмыйча (искәртмичә) бару damlalık и. тамызгыч dana и. тана dangıldamak ф. даңгылдау, даңгырдау dangıl-dungul с. рәв. тупас, ямьсез, начар danışmak ф. киңәшләшү; белешү danışık и. алдан сөйләшеп куелган danışma и. киңәш-табыш итү; киңәшмә; белешмә; danışma bürosu белешмәләр бүлеге danışman и. киңәшче; консультант Danıştay и. Дәүләт советы, Дәүләт шурасы daniska с. иң яхшы dans и. танцы, бию dantel и. челтәр dar I с. тар. киң түгел; dar sokak тар урам; dar düşünce тар фикер\n\n\n darII и. дар, дар агачы dara и. 1) тара, товарның савыт, тышлык һ. б. авырлыгы; 2) тара (савыт, тышлык һ. б.) daracık с. бик тар daralmak ф. 1) тараю, азаю; 2) күч. кыенлашу; geçimi daraldı көн итүе кыенлашты daraltmak ф. тарайту darbe и. 1) сугу, бәрү, ору; 2) көч кулланып алыштыру; hükumet darbesi хөкүмәтне көч кулланып алыштыру; 3) күч. кыен darbelemek ф. 1) сугу, ору; 2) күч. зыян китерү darboğaz и. тарлавык dargın с. ачулы, үпкәле, үпкәләүле darı и. тары darılmak ф. 1) үпкәләү, ачулану; 2) орышу darılgan с. тиз үпкәләүчән, тиз ачуланучан darlaşmak ф. кыенлашу; азаю darlık и. 1) тарлык; 2) күч. кытлык; 3) күч. ачу, үпкә darmadağın darmadağınık с. таралып яткан, чәчелеп яткан, чәчеп ташланган dastar и. сөйл. тастар datif и. гр. юнәлеш килеше dav и. зоол. Африка зебрасы dava и. 1) дәгъва, таләп; 2) судка мөрәҗәгать итү davacı и. 1) дәгъвачы, судка мөрәҗәгать итүче; 2) дәгъвачы, претендент davalı с. 1) дәгъвалы, бәхәсле (мөлкәт һ. б. ш.); 2) дәгъва белдерелгән кеше davar и. 1) вак мал, сарык һәм кәҗәләр; 2) сарык һәм кәҗә көтүе davet и. ) чакыру; 2) ашау-эчүле мәҗлес davetli с. рәсми чакырылган, чакырулы davetname и. чакыру кәгазе davrandırmak ф. 1) аякка бастыру; 2) кыланырга мөмкинлек бирү; 3) каршы тордыру; 4) батырайту, гайрәт бирү, куәт бирү davranış и. 1) хәрәкәт рәвеше; үз-үзен тоту рәвеше; 2) мөгамәлә davranmak ф. 1) хәрәкәт итү; маташу; хәзерләнү; 2) кылану davul и. зур барабан; сөрән барабаны ◊ davul derisi тирес бит (оялмый торган кеше) davulcu и. барабанчы dayamak ф. 1) сөяп кую; 2) терәү, төбәү; 3) сөйл. төбенә кадәр ачу (тәрәзәне, ишекне) dayak 1. и. 1) таяк; 2) эшермә (ишектә). 2. ф. 1) таяклау, кыйнау, ору-сугу; 2) терәү, таяу; dayak vurтаk терәү кую ◊ dayak arsızı кыен азыгы, кыйналудан курыкмаган dayaklamak ф. 1) терәү салу; 2) эшерү (ишек эшермәсен) dayalı с. 1) сөялгән, таянган; 2) күч. таянган, нигезләнгән, караган dayanmak ф. 1) таяну; сөялү; 2) өмет баглау; 3) чыдамлы булу; бирешмәү; bu gemi fırtınaya iyi dayanır бу кораб давылга бирешми; 4) (кыенлыкларга) каршылык күрсәтү; 5) барып җитү; 6) җитү, җитәрлек булу; dayanamamak сабыр итеп тора алмау dayanak и. таяныч, таянырга яраклы нәрсә dayanıklı с. 1) ныклы; 2) түземле; чыдамлы dayanıksız с. 1) нык булмаган; 2) түземсез, чыдамсыз dayanışmak ф. ярдәмләшү, таянышу dayatmak ф. 1) таяту, терәтү; 2) үҗәтләнү, карышу dayı и. 1)ага, ананың абыйсы, тайы диал.; 2) күч. зур урындагы яклаучы, таяныч; 3) ага, өлкән яшьтәге ир кешегә эндәшү сүзе dazlak с. пеләш; таз demek ф. 1) әйтү; sizin dediğinizi anladım сез әйткәнне аңладым; 2) дип әйтү; muşmulaya döngel de derler мушмулага дөнгәл дип тә әйтәләр; 3) дию; yağmur kar demedi, yola çıktı яңгыр димәде, кар димәде, юлга чыкты ◊ dediği çıkmak әйткәне рас килү; dediği dedik үз кырыгы кырык, үз сүзе сүз; deme! чынмы?! юктыр ла?!; deme gitsin әйтеп аңлатып булмый \n\n\n demek кер. сүз. димәк, димәк ки derken 1) дисәләр дә; 2) нәкъ шул вакытта debelenmek ф. 1) тыпырчыну, бәргәләнү; 2) күч. юкка маташу dede и. 1) дәү әти, картатай, әтинең яисә әнинең әтисе; 2) бабай, хөрмәтле карт; 3) җиде буын бабаның һәр бере dedikodu и. гайбәт; гайбәтчелек dedikoducu и. гайбәтче; сүз ташучы def и. 1) кире кагу; 2) сарыф итү defa и. тапкыр, мәртәбә; bir defa беренче тапкыр; ilk defalarca күп тапкырлар defetmek ф. 1) куып җибәрү, кире бору; 2) туктатып калу defin и. дәфен, күмү define и. 1) (җиргә күмелгән) хәзинә; 2) тиешле бәясен алмаган нәрсә defne и. бот. дәфнә, лавр defnetmek ф. күмү, җирләү defolmak ф. юк булу, юкка чыгу ◊ defol! күземнән югал defter и. дәфтәр defterdar и. финанс эшләре буенча җаваплы кеше değmek I ф. 1) тию; 2) тәэсир итү; 3) җитү; mektup elime değmedi хат (миңа) килеп җитмәде\n\n\n değmekф. 1) (билгеле бер бәя) тору; yüz bin lira değer йөз мең лира тора; 2) күңелгә хуш килү; 3) лаек булу değdirmek ф. 1) тидерү; 2) җиткерү, илтеп бирү; 3) бәяле, кыйммәтле итү değer и. 1) кыйммәт, бәя; тияре сөйл.; 2) игътибар; абруй; кадер; 3) мат. зурлык □ değer biçmek бәя бирү değerbilir с. бәясен (кадерен) белүче değerbilmez с. кадер белмәс; затсыз değerlendirmek ф. 1) кадерен (кыйммәтен) билгеләү; 2) бәясен белеп файдалану değerlenmek ф. 1) бәя казану; 2) кыйммәте арту değerli с. 1) кыйммәтле; кадерле; 2) хөрмәтле değersiz с. 1) кыйммәтсез; 2) абруйсыз, хөрмәтсез değil кис. түгел □ değil mi ki шулай булгач değin I бәйл. тикле, кадәр(ле), чаклы, хәтле\n\n\n değinи. сөйл. тиен (җәнлек) değinmek ф. (бер мәсьәләгә) кагылу değinme и. кагылыш; кагылу değirmek ф. 1) тигезү, тидерү, тиерү диал); 2) сөйл. җиткерү, белдерү, ишеттерү değirmen и. 1) тегермән; 2) изгеч değirmenci и. тегермәнче değirmi с. 1) түгәрәк; değirmi masa түгәрәк өстәл; 2) иңе буе тигез (тукыма) değirmilik и. түгәрәклек değiş и. алмашу; алмаш değişmek ф. 1) үзгәрү; 2) алышыну; 3) алмаштыру, алыштыру; üstümü değiştim өстемне алыштырдым değişici с. үзгәрүчән değişik с. 1) үзгә; үзгәргән; 2) алмаштырылган; 3) башка, башка төрле değişim и. 1) үзгәреш; 2) биол. нәселдә кинәт килеп чыккан үзгәреш; 3) алыш- биреш değişken 1. с. тиз үзгәрүчән. 2. и. мат. үзгәрмә зурлык değişkin с. 1) үзгәрешле; 2) үзгәртелгән değiştirmek ф. 1) үзгәртү; 2) алмаштыру, алыштыру değiş tokuş и. алыш-биреш değme I и. тию; кисешү\n\n\n değmeс. гадәти, гади değnek и. (махсус) таяк; кул-таяк değneklemek ф. таяклау, таяк белән кыйнау değnekli с. таяклы dehliz и. тар һәм озын коридор dehşet 1. и. 1) дәһшәт; 2) искитәрлек нәрсә. 2. ы. искиткеч! dehşetli 1. с. дәһшәтле; куркыныч. 2. рәв. бик нык, соң дәрәҗә(дә) dejenere и. дегенерат, тилемсә, тиләскәү dek бәйл. тикле, кадәр dekan и. декан, факультет башлыгы deklarasyon и. декларация dekorasyon и. декорация dekoratör и. декоратор delmek ф. тишү deldirmek ф. тиштерү delegasyon и. делегация delege и. делегат delgeç и. тишкеч delgi и. борау deli с. 1) тиле; 2) саташкан; 3) гадәттән тыш (зур, биек, куе һ. б.) delice рәв. тилеләрчә, тилечә delik с. и. тишек; күз; delik çorap тишек оек; iğne deliği энә күзе; fare deliği тычкан тишеге delikanlı и. 1) яшь егет; 2) үсмер егеткә эндәшү сүзе delikanlılık и. яшьлек delikli с. тишекле; тишек-тошыклы deliksiz с. тишексез ◊ deliksiz uyku бер дә уянмыйча озак йоклау delil и. 1) дәлил; 2) юр. исбатлаучы дәлил delilenmek ф. тилеләнү, тилерү delilik и. тилелек delinmek ф. тишелү dem и. 1) иск. сулыш, тын; 2) вакыт; заман; 3) пешкәннән соң чәйнең төсе һәм исе тиешенчә булу; 4) ис ◊ dem tutmak кушылып җырлау яисә уйнау; dem vurmak сөйләү (берәр нәрсә турында) demagoji и. демагогия deme и. 1) дию, әйтү; 2) төшенчә; 3) әйтеш; импровизация, импровизацион шигырь; 4) сөйл. әйтем demet и. көлтә; бәйләм demetlemek ф. җыеп бәйләү; көлтә (итеп) бәйләү demin рәв. бераз элек demir и. 1) төрле мәгъ. тимер; 2) ләңгәр, якорь □ demir yolu тимер юл demirağacı и. бот. тимер агачы demirbaş и. эш урынындагы әйберләр (хезмәткәр эштән киткәндә, яңа килгәненә тапшырып китә); bu masalar demirbaştır бу өстәлләр эш урынының рәсми әйбере demirci и. тимерче Demir Kazık, Demirkazık и. Тимерказык (йолдыз) demirlemek ф. 1) (тәрәзә капкачы, ишек, һ. б. ның) тимер элгечен элү; 2) диңг. ләңгәр (якорь) салу (кораб тур.) demirperde и. күч. тимер пәрдә (1945 - 1990 елларда Көнбатыш илләрен Көнчыгыштан аерып торган чаралар системасына бирелгән исем) demiryolcu и. тимер юлчы (тимер юл системасында эшләүче) demlemek ф. дәмләү, парлау (чәйне) demlenmek ф. 1) (чәй) парлану; 2) (пылау) пешкәннән соң бераз томалап тотылу demografi и. демография demografik с. демографик demokrasi и. демократия demokrat и. демократ demokratik с демократик denemek ф. 1) (әйберне) сынау, тәҗрибә ясау; 2) (эшкә) керешү, тотыну denek и. өстендә тәҗрибә ясалган (әйбер, җәнлек, кеше һ. б.) denet и. контроль тикшерү, (машинаның һ. б.) эшен сынау, эшләтеп карау denetlemek ф. контроль итү deney и. тәҗрибә deneylemek ф. тәҗрибә ясау denge и. төрле мәгъ. тигезлек, тынычлык denilmek ф. 1) диелү, дип әйтелү, дип аталу; 2) сөйләнелү deniz и. диңгез denizaltı и. су асты көймәсе denizanası и. зоол. медуза denizci и. диңгезче denizcilik и. диңгезчелек denizlik и. кораб, көймә кебек нәрсәләрнең чит-читендә суны тыштан кертмичә, эчтәгесен чыгара торган җайланма denk I и. 1) курҗынның, артмакның (ат, дөя, ишәк кебек хайваннарның аркасына салына торган ике яклы капчыкның) бер ягы, тәй; 2) бер авырлык яки басым көченә бәрабәр каршы авырлык (көч)\n\n\n denkII с. тиң □ denk gelmek 1) туры килү; 2) очрау denklemek ф. тигезләү, иш итү denklem и. мат. тигезләмә denklik и. тигезлек; тиңлек denli I кис. кадәр; ne denli açıksa никадәр ачык булса\n\n\n denliII с. сабыр; акыллы (кеше) densiz с. денсез, юньсез; тәрбиясез depo и. депо (нәрсәне дә булса саклау урыны); su deposu су саклагыч depozito и. депозит deprem и. җиртетрәү, зилзилә deprenmek ф. селкенү, тибрәнү, тетрәү depresyon и. депрессия depreşmek ф. кабатлану, кире кайту (авыру, борчу, һ. б. тур.) dermek ф. 1) туплау, җыю; 2) тезү derbeder и. сукбай dere и. 1) җәен кибә торган кечкенә елга; коры елга; 2) (тауларда) тарлавык; 2) яңгыр суы өчен улак derebeyi и. тар. 1) алпавыт, баяр; 2) феодал; 3) күч. деспот derece 1. и. 1) төрле мәгъ. дәрәҗә; 2) эсселек градусы; 3) градус, әйләнәнең 360 тан бере. 2. кис. кадәр, хәтле derecelemek ф. дәрәҗәләргә аеру (бүлү) dereceli с. дәрәҗәле; дәрәҗәләргә аерылган derecesiz с. дәрәҗәсез; кирәгеннән артык dergi и. журнал, җыентык, мәҗмуга derhal рәв. шундук, моментында сөйл. deri и. с. 1) төрле мәгъ. Тире; күн; deri ceket күн куртка; derisini yüzmek тиресен тунау; 2) җиләк-җимеш кабыгы өстендәге элпә derici и. тирече; күнче derilmek ф. тезелү, җыелу derin с. 1) тирән; 2) күч. тирән, тулы, җентекле derinleşmek и. 1) тирәнәю; 2) (белем) киңәю, тирәнәю; 3) (аваз, тавыш) ерагаю derinlik и. 1) тирәнлек; 2) күч. төпкел derlemek ф. 1) сайлап җыю; 2) җыеп тезү derleme 1. и. җыю, туплау эше. 2. с. җыелган, тупланган derlenmek ф. җыелу, туплану derli toplu с. җыйнак, җыелган хәлдә(ге) derman и. ) дәрман; 2) дәрман; дару; 3) күч. чара, әмәл dermansız с. көчсез, чарасыз dermatoloji и. дерматология derme и. 1) туплау, җыю; 2) туплама; коллекция dernek и. 1) төрле мәгъ. җыен; мәҗлес; туй; 2) җәмгыять, оешма ders и. 1) дәрес; 2) сабак ◊ ders vermek 1) дәрес бирү; 2) җәза бирү dershane и. 1) дәрес бүлмәсе, сыйныф бүлмәсе, класс; 2) курс derslik и. дәрес бүлмәсе, класс dert и. 1) кайгы-хәсрәт, көенү; 2) мәшәкать, михнәт; 3) авыру, чир, хасталык ◊ dert değil! борчылырга урын юк!; dertini söylemeyen derman bulamaz чирен яшергән үлгән dertlenmek ф. 1) хәсрәтләнү, кайгыру; 2) авыру, чирләү dertli с. 1) кайгы-хәсрәтле, көенүле; 2) авыру, чирле; сырхаулы dertsiz с. кайгысыз, гамьсез derviş и. төрле мәгъ. дәрвиш derya и. 1) иск. зур сулык, диңгез; 2) күч. галим кеше; 3) күч. (нәрсәдә булса) бик күп булган җир desen и. диварга һ. б. төшерелгән рәсем, бизәк desise и. хәйлә-мәкер; интрига despot и. 1) тар. Византия епискобы; 2) деспот destan и. 1) дастан; эпос; 2) хикмәтле хикәя; 3) бәет; сөйләк destancı и. дастанчы, дастан әйтүче яки язучы deste и. 1) учлам, тотам; дәстә иск.; 2) тотка, сап, кулса destek и. 1) терәү; 2) ярдәмче; 3) ярдәм, булышлык desteklemek ф. 1) терәү белән терәтү; 2) ярдәм итү; 3) куәтләү destelemek ф. учлам хәленә китерү, бер тотам итү destur 1. и. рөхсәт. 2. ы. юл бирегез! destursuz с. рөхсәтсез deşmek ф. 1) ерту, яру, өзү, тишү; 2) яралау; 3) күч. төпчү; һаман да бер үк мәсьәләгә кире кайту deşelemek ф. 1) ерткалау, әзгәләү, тузгыту, тишкәләү; 2) күч. төпченү deşik с. тишек, тишелгән, тишекле detay и. деталь, тәтек detektör и. детектор dev I и. дию, гыйфрит ◊ dev aynası зурайткыч көзге\n\n\n devII с. 1) бик зур, дәү; 2) бик әһәмиятле; гаять нәтиҗәле deva и. 1) дәва; 2) чара devam и. дәвам; □ devam etmek дәвам итү devamlı с. дәвамлы devamsız с. дәвамсыз deve и. дөя, тәвә иск.; deve tüyü дөя мамыгы devekuşu и. тәвә кошы devinmek ф. хәрәкәтләндерү, уйнату devir и. 1) төрле мәгъ. дәвер; чор; 2) әйләнү, әйләнеп чыгу; 3) бушатылу, күчерелү devirmek ф. 1) аудару, түңкәрү, түнтәрү; 2) күч. бәреп төшерү (мәс., патшаны); түнтәрү, 3) күч. янтайту; şapkasını bir yana devirdi бүреген бер якка янтайтты devleşmek ф. зураю devlet и. 1) дәүләт, бәйсез ил, мәмләкәт; 2) хөкүмәт; 3) күч. бәхет, уңыш devletçilik и. дәүләтчелек devletlerarası с. илләрара, илара, дәүләтара devletleştirmek ф. дәүләтләштерү, дәүләт милке итү devre и. 1) чор; 2) электр челтәре devretmek ф. 1) әйләнү, әйләнү-тулгану; 2) төрле мәгъ. күчерү, аудару; 3) (товар) алмашу; 4) башыннан ахырына кадәр (уку, карау һ. б.) devrik с. 1) катланган,; 2) ауган; 3) күч. бәреп төшерелгән (патша һ. б.) □ devrik cümle җөмлә кисәкләренең гадәти урыны үзгәртелгән җөмлә (мәс., алдым барып) devrilmek ф. 1) катлану, бөгелү; 2) мәтәлү, барып төшү devrim и. 1) катлам, катлау, катлану; бөгелү; 2) революция; путч; фетнә (дәүләт эчендәге кискен үзгәреш) devritmek ф. 1) катлау, бөгү; 2) мәтәлдерү, чөйкәлтү devşirmek ф. 1) җыеп алу, җыю; 2) төрү devşirilmek ф. 1) җыелу; 2) төрелү deyim и. 1) әйтү; 2) әйтем; 3) фразеология deyiş и. 1) әйтү рәвеше; 2) әд. (халык иҗатында) әйтеш; 3) сөйләү, аңлату dımdızlak с. шәп-шәрә, яп-ялангач dırdır иярт. лыгыр-лыгыр, лыкы-лыкы (сөйләшү) dırıltı и. 1) лыгырдау, лыкылдау; 2) чәкәләшү dırlanmek ф. лыгырдау, лыкылдау, такылдау dış I и. тыш, тышкы як; чит, кырый; şehrin dışı шәһәр чите\n\n\n dışс. 1) тыш, тышкы; чит; 2) чит илләр белән бәйле; dış gezi чит илгә сәяхәт dışarı dışarısı и. 1) тыш, өйдән читтәге җир; dışarıda yağmur yağıyor тышта яңгыр ява; 2) чит өлкә, чит ил; dışarıyla iyi geçinmek чит илләр белән яхшы мөнәсәбәттә яшәү dışarlık и. провинция җире dışişleri с. чит илләргә караган, чит илләр белән бәйле dibek и. киле; зур (механизмлы) киле, изгеч didik didik с. тетелгән, тетелеп беткән didiklemek ф. 1) теткәләү, өзгәләү; 2) бөрчекләү, чемчекләү; 3) җентекләп тикшерү didinmek ф. бар көченә тырышып эшләү diferansiyel и. төрле мәгъ. дифференциал difteri и. мед. дифтерия, дифтерит diğer с. башка, бүтән, икенче dik с. 1) вертикаль; үрә баскан, үрә торган; 2) текә; 3) күч. тупас, калын; sesi dik тавышы калын (көчле) dikmek ф. 1) бастырып кую, текәү; 2) җиргә кадау, утырту; 3) (йорт, бина) салу, торгызу; 4) постка кую; 5) күч. туп-туры югары чөю; 6) күч. чөйкәлтеп әчү dikdörtgen и. мат. турыпочмаклык dikelmek ф. 1) текә булу; 2) аякта басып тору; 3) күч. тупаслык күрсәтү diken и. 1) энә, чәнечке (үсемлек һәм хайваннарда); 2) тигәнәк; тигәнәле үлә; □ diken diken 1) чәнечкесе, энәсе күп булган; 2) тырпайган, үрә торган (чәч, мыек, төк һ. б. ш.) dikence и. зоол. керпе балык dikendutu и. бөрлегән dikey и. вертикаль dikici I и. игенче\n\n\n dikiciII и. 1) искене төзәтеп тегүче; 2) тегүче dikilmek ф. 1) утыртылу, бастырып куелу; 2) (яшь агач һ. б.) утыртылу; 3) килеп басу, торып басу; 4) текәлү; 5) күч. каршы куелу dikili с. үрә бастырылган (багана, таш һ. б.); утыртылган, кагылган ◊ dikili ağacı olmamak каккан казыгы да булмау, мал-мөлкәтсез булу dikim и. 1) тегү эше; 2) үсемлек утырту □ dikim evi тегү цехы; тегү фабрикасы dikine рәв. 1) үрә бастырып, тек куеп; 2) күч. каршы куеп dikiş и. 1) тегү, тегү эше; 2) тегеләсе әйбер; 3) җөй; 4) тегеш, тегү рәвеше dikişçi и. тегүче dikit и. сталагмит dikiz и. күзәтү, күзәтке □ dikiz aynası (шоферның һ. б.) күзәтү көзгесе dikizlemek ф. (яшертен, посып) күзәтү dikkat и. төрле мәгъ. диккать, игътибар; dikkatle dinlemek игътибар белән тыңлау; dikkat! игътибар! dikkatli с. дикъкатьле, игътибарлы dikkatsiz с. дикъкатьсез, игътибарсыз diklemesine рәв. вертикаль рәвештә diklenmek dikleşmek ф. 1) күтәрелү, текәләнү; yol dikleşti үр башланды; 2) күч. каршы төшү (килү) dikmelik и. күчереп утыртылган агачлык dikse и. (кош аулау өчен) өстенә сагыз сыланган ботак (таяк һ. б. ш.) diksiyon и. дикция dikta и. диктат diktatör и. диктатор dikte и. диктант dil и. төрле мәгъ. тел ◊ dil uzatmak каршы сүз әйтү; dilini bağlamak сүзсез калырга мәҗбүр итү; dillini tutmak телен тыю, сүзен үлчәп сөйләшү dilmek ф. телү; яру dilbaz и. йомшак телле dilber с. күңелне тартучы, сөйкемле; гүзәл; дилбәр иск. dilbilgisi и. тел белеме (гыйлеме) dilbilimi и. чагыштырма тел гыйлеме dilci и. телче, тел белгече dilemek ф. 1) үтенү; 2) теләү dilek и. 1) үтенеч; 2) теләк dilekçe и. гариза; үтенеч кәгазе dilenmek ф. теләнү dilenci и. с. төрле мәгъ. теләнче dilendirmek ф. теләндерү dilim и. телем dilimlemek ф. телемләү; телү dillenmek ф. 1) телгә килү; 2) (бала) сөйләшә башлау; 3) күч. телгә керү, аты-чабы чыгу dillendirmek ф. (берәрсе хакында) сүз чыгуга сәбәпче булу dillendirme и. 1) атын-чабын чыгару; 2) әд. җанландыру dilli с. телдар; шома телле (оста һәм матур сөйләшүче) dillidüdök и. 1) курай; 2) күч. күп сөйләшкән кеше dilmaç и. тылмач, тәрҗемәче dilsiz с. телсез dimdik с. рәв. 1) теп-текә; 2) туп-туры; төз din I и. 1) дин; müslüman dini мөселман дини; 2) инаныч\n\n\n dinII и. физ. дин (көч үлчәү берәмлеге) dinmek ф. тыну; тынычлану; туктау; göz yaşlarım dindi күз яшьләрем (агудан) туктады dinç с. 1) сау-сәламәт; хасталыксыз; 2) таза, көчле dinçlik и. сәламәтлек, исәнлек; күңел (җан) тынычлыгы dindar и. диндар, тәкъва dindaş с. диндәш dindışı с. дин белән бәйле булмаган dinen рәв. дин буенча, дин кушканча, динчә dingil и. күчәр; төңгел диал. dingildemek ф. 1) тетрәү, уйнаклау; 2) күч. курку dingin с. 1) хәрәкәтсез; 2) арыган, талчыккан dini с. дини, дингә баглы diniş и. тыну, тынычлану dink и. төйгеч, тукмак dinlemek ф. төрле мәгъ. тыңлау dinlenmek ф. 1) тыну, тынып тору; 2) ял итү dinlendirmek ф. 1) тын алдыру, ял иттерү; 2) сөйл. сүндерү; 3) (җирне) парга калдыру dinlendirici и. тынычлык бирә торган dinlenme и. яп итү, яп алу; dinlenme kampı ял лагеры, ял базасы dinletmek ф. төрле мәгъ. тыңлату; ишеттерү dinleyici и. ирекле тыңлаучы dinsiz с. динсез, дәһри dinozor и. динозавр dip и. 1) төрле мәгъ. төп; deniz dibi диңгез төбе; tencerenin dibi кәстрүлнең төбе; 2) түр; salonun dibindeki masalar залның түрендәге өстәлләр dipçik и. приклад, кундак dipkoçanı и. төпсә (ертып алынган документтан калган төп) diploma и. диплом diploması и. дипломатия diplomatik с. дипломатик dipnot и. текст астына төшерелгән искәрмә dipsiz с. төрле мәгъ. төпсез dirayet и. булдыклылык dirayetli с. булдыклы diremek ф. 1) сөйл. сөяү, терәү; 2) күч. киреләнү direk и. 1) терәк, терәү; колга; 2) күч. терәк, таяныч; baba ailenin direğidir ата кеше — гаиләнең терәге direksiyon и. 1) руль тәгәрмәче; 2) рульле идарә direkt рәв. турыдан-туры direktif и. директива, күрсәтмә direktör и. директор diren и. ике-өч япьле зур сәнәк, салам сәнәге direnmek ф. каршылык күрсәтү, аяк терәп карышу direnç и. 1) каршылык көче; 2) физ. электр каршылыгы dirençli и. 1) тотрыклы; 2) куәтле direniş и. каршылык күрсәтү direşmek ф. үҗәтләнү, тырышу direy и. зоол. хайваннар дөньясы, фауна diri с. 1) тере, терек, җанлы; 2) яхшылап пешмәгән, чи; 3) тере, теремек, терчә; 4) сулмаган; diri yaprak сулмаган яфрак dirilmek ф. 1) терелү; җанлану; 2) теремекләнү, көчәю diriltici с. терелткеч, терелтүче dirim и. тереклек, биологик яшәү dirlik и. 1) сөйл. тереклек, яшәү, тормыш кичерү; 2) тар. тормыш кирәге, кирәк- ярак; 3) татулык ◊ dirlik yüzü görmemek рәхәт күрмәү dirliksiz с. татулыксыз; тынычсыз dirsek и. 1) төрле мәгъ. терсәк; 2) бөгелеш, бөгелгән төш ◊ dirsek çürütmek бик күп еллар уку (белем алу) dirseklemek ф. терсәк белән төртү dirseklik и. 1) кәкре ныгыткы, кәкре деталь; 2) култыкса; 3) җиңсә; терсәк турысындагы ямау disiplin и. төрле мәгъ. дисциплина disk и. төрле мәгъ. диск diskalifiye и. дисквалификация disko и. к.: diskotek diskotek и. дискотека dispanser и. диспансер diş и. төрле мәгъ. теш; diş ağrısı теш авыртуы; diş dolusu пломба; bir diş sarımsak бер теш сарымсак □ diş eti урт dişçi и. теш табибы, теш врачы dişi с. теше, инәк, ана (җан иясе, хайван); dişi kedi ана мәче dişlemek ф. тешләү dişlek с. 1) тешләре чыгып торган, тешләч; 2) күч. үз сүзен сүз итә торган dişli с. төрле мәгъ. тешле dişsiz с. 1) тешсез; 2) күч. юаш ditmek ф. тетү; вак кисәкләргә өзгәләү divan I и. 1) тар. диван, дәүләт советы (шурасы); 2) әд. диван (бер шагыйрьнең шигырьләр җыентыгы)\n\n\n divanII и. диван, софа divane и. с. дивана, тиле; ахмак diyafram и. анат. диафрагма diyalekt и. диалект diyalog и. диалог diyanet и. 1) диянәт, дин эшләре; 2) дингә баглылык, динчелек diyar и. төбәк, өлкә, регион diye рәв. дип (диеп), дия diyecek и. әйтер сүз; başka diyeceğiniz var mı? башка әйтер сүзегез бармы? diz и. тез □ diz boyu тездән (мәс., кар); diz kapağı тез капкачы ◊ deze gelmek тезләнү, баш ию dizmek ф. тезү dize и. шигырь юлы dızenteri и. мед. дизентерия dizel и. тех. дизель dizgi и. хәреф җыю dizgin и. тезген ◊ dizginleri salıvermek дилбегәне бушату dizginlemek ф. 1) тезгенләү; 2) күч. тыеп тору dizginsiz с. төрле мәгъ. тезгенсез dizi и. 1) тезмә, тезем; рәт, саф; iki dizi inci ике рәт энҗе; 2) мат. прогрессия; dizi film ceриал dizilmek ф. тезелү dizili с. тезүле; тезмәле; теземле diziliş и. тезелеш dizlik и. 1) тезлек, тез каплагыч; 2) сөйл. тезгә кадәр төшеп торган эчке күлмәк; 3) сөйл. эш алъяпкычы doçent и. доцент dogma и. догма doğmak ф. туу, дөньяга килү; барлыкка килү doğa и. табигать □ doğa yasası табигать законы doğal с. табигатькә багланышлы; табигый; doğal gaz табигый газ □ doğal ayıklanma табигый сайланыш doğan и. лачын doğancı и. лачынчы (аучы) doğdurmak ф. тудыру doğramak ф. турау doğram и. сөйл. кисәк, туралган кисәк doğrama и. агачтан (тактадан) ясалган әйберләр (җиһазлар) doğranmak ф. 1) киселү, туралу; 2) күч. сызлау doğru I с. 1) туры; 2) дөрес; хатасыз; 3) турылыклы; тугры, хыянәтсез; doğru karar дөрес карар; doğru söylemek дөрес сөйләү\n\n\n doğruII и. 1) дөреслек; 2) мат. туры, туры сызык\n\n\n doğruIII бәйл, таба; iskeleye doğru искәләгә (пристаньга) таба doğruca 1. рәв. турыдан; туп-туры. 2. с. шактый туры doğrucu и. һәрвакыт дөресен сөйләүче doğrulmak ф. 1) тураю, төзәлү; 2) туры юнәлү; туп-туры юнәлү; юнәлү; 3) күтәрелү, калку; 4) күч. яңадан күтәрелү, көчәю doğrulamak ф. 1) дөресләү, дөресен әйтү (әйтеп бирү); 2) дәреслек табу өчен тикшерү doğruluk и. 1) төзлек, турылык; 2) дөреслек; хатасызлык; 3) тугрылык; хәйләсезлек doğrusu кер. сүз. турысы, дөресе; чынлыкта doğu и. с. 1) көнчыгыш, кояш чыгышы; 2) көнчыгыш, шәрык doğulu с. көнчыгыш кешесе, шәрык кешесе doğum и. 1) туу, туу хәле; 2) туган ел (вакыт); 3) туым (бала туу саны, проценты һ. б.), туыш □ doğum evi бала табу йорты; doğum gönü туган көн doğumlu с. (фәлән вакытта) туган; 1970 doğumlular 1970 елгылар, 1970 елда туганнар doğurmak ф. 1) тудыру, бала табу; 2) тудыру, барлыкка китерү; иҗат итү doğurgan с. 1) күп бала табучы, күп (еш) тудыручы; 2) күч. иҗатчан, күп әсәр иҗат иткән doğuş и. туыш, тумыш doğuştan рәв. тумыштан dok и. док (портның йөк санлау һәм бушату, кораб ремонтлау öлеше) doksan и. туксан doksanlık и. с. 1) төрле мәгъ. туксанлык; 2) туксан яшьлек; doksanlık bir ihtiyar туксан яшьлек бер карт doktor и. доктор, табиб, врач doktora и. 1) докторлык дәрәҗәсен яклау; 2) докторлык (гыйльми дәрәҗә) doktrin доктрина, тәгълимат doku и. биол. тукыма, организмда күзәнәкләр береге dokumak ф. 1) туку; 2) күч. агачны селкетеп җимешләрен төшерү dokuma 1. и. 1) туку; halı dokuma sanatı келәм туку сәнгате; 2) бәз, тукыма. 2. с. тукылган dokumacı и. тукучы, тукучылыкта эшләүче dokunaklı и. тәэсирле, йогынтылы; dokunaklı bir söz тәэсирле бер сүз dokunca и. зарарлы нәрсә dokundurmak и. тидерү, тидертү dokunmak ф, 1) төрле мәгъ. тию (кул һ. б.) тидерү, кагылу; 2) начар тәэсир ясау; кагылу, тию; hırsız giyimlere dokunmamış карак киемнәргә кагылмаган; belki sana bir yardımı dokunur бәлки сиңа бер ярдәме тияр dokunulmaz с. 1) тиелгесез, кагылгысыз; 2) күч. тел тидергесез dokunum и. сизү, тою dokunuş I и. кагылыш\n\n\n dokunuşи. тукылыш dokurcun и. 1) тугызташ уены (тугыз таш белән уйнала); 2) тугыз көлтә өстенә унынчысын баштүбән куеп өелгән бәпкә dokuz сан. тугыз dokuzlu и. с. тугызлы doküman и. документ dolmak ф. 1) тулу; 2) тәмамлану dolamak ф. урау, урату, чолгау, чорнау; сару dolak и. 1) чолгау; 2) сөйл. юка шарф, яулык dolam и. урам, уратым; чорнам dolama и. 1) ачык җилән; 2) мед. тырнак асты үлекләү (авыруы) dolambaç и. лабиринт dolanmak ф. 1) әйләнеп чыгу, әйләнеп йөрү, тулгану; чолгану, сарылу; 2) йөренү dolandırıcı с. и. бутаучы; хәйләче dolap и. 1) шкаф, шифоньер; 2) базар эчендәге кибет, киоск; 3) барабанлы кое чарыгы (куласасы); 4) чарык, чыгыр, куласа; 5) күч. хәйлә, әмәл dolaplı с. шкафлы dolar и. доллар dolaşmak ф. 1) әйләнеп (әйләнеп-тулганып) йөрү; 2) гизү, сәяхәт итү; 3) (сүз, хәбәр һ. б.)йөрү; 4) үрелү, ишелү, чырмашу; 5) әйләнечтән йөрү; 6) әрле- бирле йөренү dolaşık с. 1) борылмалы, бөгелмәле; 2) бер-беренә сарылган, үрелгән, ишелгән; 3) буталган (сүз һ. б. ш.) dolaşım и. 1) кан әйләнеше; 2) әйләнеш, бер юлдан әйләнеп йөрү dolay и. әйләнә-тирә, тирә-юнь, әтраф, мохит dolayı I и. 1) тирә-юнь; 2) даирә, тирәлек; 3) мөнәсәбәт\n\n\n dolayıбәйл. сәбәпле, аркасында; parasızlıktan dolayı акчасызлык (акча булмау) аркасында dolayısıyla 1. рәв. кыеклатып. 2. бәйл. сәбәпле, аркасында dolaylı с. рәв. кыеклатып, читләтеп; тирәләп (сорашу һ. б.); кыек; dolaylı tümleç гp. кыек тәмамлык dolaysız рәв. с. турыдан-туры; туры doldurmak ф. төрле мәгъ. тутыру doldurma и. 1) тутыру; 2) әд. артык һәм урынсыз тасвирлаулар (чагыштырулар) ярдәмендә хикәяләү dolgu и. тутырма, нинди дә булса буш (тишек һ. б. ш.) урынга тутырыла торган нәрсә; diş dolgusu теш пломбасы dolgun с. 1) тулы, тулган, тутырылган; 2) тулымса (кеше), тулы (гәүдәле) dolgunluk и. тулылык dolma I и. 1) тулу; 2) тулма (татлы борыч, кәбестә яфрагы һ. б.ны ит, ярма белән тутырып пешерелгән ашамлык)\n\n\n dolmaII с. чокырга таш (балчык, ком һ. б.) тутырып ясалган (басу, бакча) dolmuş I с. 1) тулган, тулы; 2) тулышкан\n\n\n dolmuşII и. 1) кеше тулгач (кеше җыелгач) кына юлына китә торган көймә; 2) шәһәр эчендә һәм шәһәртирә йөри торган кечкенә автобус (минибус) dolu I с. 1) төрле мәгъ. тулы; 2) корылган, корулы (мылтык һ. б.); 3) мәшгуль; буш вакыты юк; bu gön do/uyum бүген буш вакытым юк\n\n\n doluII и. боз (яву) dolunay и. тулган ай domalmak ф. тумпаю, бүселү, бүлтәү domalan и. томалан (ашарга яраклы гөмбә), трюфель domates и. томат; помидор dombay и. зоол. сөйл. бегемот domino и. төрле мәгъ. домино domuz и. дуңгыз, чучка ◊ domuz ayağı штопор; domuz elması җир астында үсә торган гөмбә төре don I и. 1) һәртөрле кием, кием-салым; 2) ыштан; 3) атның төсе\n\n\n donII и. с.1) суык, салкыннар; 2) туң; кырау □ don kesmek кырау сугу; don yağı 1) туңмай; 2) күч. сөйкемсез кеше donmak ф.1) туңу; 2) өшү; 3) күч. шаккату donamak ф. бизәү (матур киендерү) donanmak ф. 1) киенү, бизәнү; 2) бәйрәм билгеләрен чыгарып кую donanım и. 1) диңг. такелаж (җилкәнле кораб, зур көймә өстендәге бөтен җиһаз, йөреш кирәк-ярагы); 2) җиһаз; soğutma donanımı суыту җиһазы donanma и. 1) бәйрәм һәм тантаналарда күрсәтелгән бизәкләр (байраклар һ. б.); 2) диңгез флоты; ticaret donanması сәүдә флоты donatmak ф. 1) киендерү; 2) бизәү, матурлау; 3) бәйрәм билгеләрен күрсәтү, рәешләү; 4) күч. ачулану donatım и. җиһазлау; бизәү dondurmak ф. 1) туңдыру; 2) күч. торгын хәлендә калдыру, үзгәрешсез тоту; fiyattan dondurmak бәяләрне үзгәрешсез тоту dondurma I и. туңдыру\n\n\n dondurmaII и. туңдырма, морожный donra I и. тундра\n\n\n donraII и. 1) кавык; 2) кер (тәндә) donsuz с. киемсез, ялангач donuk с. 1) туң, туңган; 2) тонык (төс); 3) күч. туң, хиссез; dopdolu с. туп-тулы doru с. туры (ат); кызгылт җирән doruk и. 1) тау түбәсе, агач башы; 2) күч. (вакыйганың, уңышның һ. б.) иң югары ноктасы doruklamak ф. түбәләмә итү dost и. дус, дуст ◊ dost tutmak сөяркә тоту dostane рәв. дусларча, дустанә кит. dostluk и. дуслык dosya и. 1) досье; 2) папка, кәгазь папкасы doymak ф. тую □ doya doya туйганчы doygun с. туйган, канәгать doymaz с. туймас, ачкүз doyulmak ф. туену doyum и. тую, туену; □ doyum olmamak туйгысыз булу doyumluk и. 1) туярлык; 2) тар. чапкын, талау һөҗүме doyurmak ф. 1) туйдыру, туендырып тору; 2) күч. алдау; 3) күч. акча төртү doyuran и. физ. туендыручы матдә doyurucu с. 1) туендыргыч (матдә); 2) күч. канәгать калырлык doz и. доза dökmek ф. 1) агызу; su dökmek су агызу; 2) түгү, түгеп җибәрү; çayı dökmek чәйне түгеп җибәрү; 3) бушату; buğdayı dökmek бодайны бушату; 4) сибү; tavuklara yem dökmek тавыкларга җим сибү; 5) күч. түгү, кою; göz yaşı dökmek күз яше түгү; yapraklarını dökmüş ağaç яфракларын койган агач; para dökmek акча түгү; 6) күч. күп итеп җыю, туплау; sınıra asker dökmek чик буена гаскәр туплау; 7) күч. бушату; dert dökmek эчне бушату □ döke saça чәчә-түгә dökme I и. түгү\n\n\n dökmeс. 1) эретеп калыпка салу юлы белән ясалган; 2) түгелгән, агызылган; 3) капларга салынмаган, чәчелеп яисә өелеп яткан; сибелеп яткан dökük с. 1) сибелеп торган; төшеп торган; saçları omuzlarına dökük чәчләре иңбашларына төшкән; 2) искергән dökülmek ф. 1) түгелү, бушатылу; 2) төрле мәгъ. коелу, сибелү; 3) күч. бик нык искерү döküm и. 1) (чуенны һ. б.) эретеп калыпларга агызу; (чуен һ. б.) кою; 2) (тукыманың, киемнең) салынып тору; 3) җентекле итеп аңлату; 4) яфрак коелу вакыты; döküm evi кою цехы dökümcü и. (чуен һ. б.) коючы döküntü и. 1) түгенте, чүп-чар; 2) калдык-постык (тар-мар ителгән гаскәр һ. б. калдыклары); 3) биткә чыккан таплар, бетчәләр; 4) күч. эшкә яраксыз нәрсә döl и. 1) тул; яралгы; 2) ыру, нәсел, җәвер □ döl yatağı анат. аналык dölek с. 1) тыныч холыклы, ипле, түләк иск.; 2) төз, тигез (җир) döllemek ф. яралгы ясалу dönmek ф. 1) үз күчәре яисә бер үзәк тирәли әйләнү; 2) әйләнеп кайту, түнү; 3) әверелү, үзгәрү; 4) дүнү, ниятеннән (карашыннан) ваз кичү; 5) борылу, йөз тоту; 6) (укучы тур.) сыйныфта (класста) калу □ döne döne тәгәри-тәгәри döndürmek ф. 1) әйләндерү; 2) түндерү; 3) күч. идарә итү, тәртиптә тоту dönek с. аумакай dönelmek ф. (югары күтәрелгәннән соң) тешә башлау dönem и. чор, дәвер dönemeç и. 1) борылу төше, борылыш; 2) үзгәреш ноктасы dönenmek и. әйләнү, әйләнгәләү, әйләнеп йөрү dönence и. тропик параллельләрнең берсе döner 1. и. дөнәр (әйләнгеч шештә пешерелгән ит, шешлек). 2. с. әйләнә торган döngel и. бот. мушмула, башмала dönük с. 1) кире борылган; 2) күч. юнәлдерелгән dönüm I и. 1000 м2 лык мәйдан үлчәве\n\n\n dönümII и. 1) әйләнү, әйләнгәләү; 2) (табигатьтә, җәмгыятьтә кабатланып торган) күренешләрнең берсенең тәмамланып, икенчесенең башлануы; yıl dönümü ел тулу; 3) кабатлана торган хәрәкәтнең һәр юлы; iki dönüm yük getirdi ике юл йөк китерде dönüşmek ф. үзгәрү, әверелү dönüşlü с. 1) кайтмалы; 2) гр. кайтым юнәлеше булган (фигыль) dönüştürmek ф. 1) үзгәртү, әверелдерү; 2) мат. үзгәртелү dönüşüm и. формасы үзгәрү (үзгәртелү); бер үк эчтәлекнең төрле формаларда чагылышы dördül и. 1) дүртпочмак, квадрат; 2) әд. робагый, дүртьюллык dördüz сан. с. дүртәү, дүртле dört сан. дүрт ◊ dört gözle beklemek дүрт күз белән көтү dörtgen и. дүртпочмак dörtleme I и. дүртләү, дүртәрләү\n\n\n dörtlemeи. 1) басуны дүрт тапкыр сөрү; 2) (шагыйрьләр ярышында) дүртьюллыклың беренче ике юлын бер шагыйрь, калган икесен икенче шагыйрь язып иҗат итү ысулы dörtnala рәв. чаптырып, бар көчкә döş и. түш, күкрәк döşemek ф. 1) түшәү, җәю; каплау; kilim döşemek келәм җәю; çini döşemek кафель түшәү, кафель белән каплау; 2) өйне җиһазлау döşek и. ) түшәк, ястык; 2) ятак, урын-җир döşekli с. 1) түшәкле, түшәге булган; 2) и. җәенке (ялпак) көймә döşeli с. 1) түшәүле; 2) күч. җиһазы тулы булган (өй) döşeme и. 1) идән; 2) түшәмә, (диван, урындык, һ. б.ның) йомшак ител түшәп ясалган өлеше döşemeli с. 1) түшәмәле; 2) җиһазлы (өй, бүлмә) dövmek ф. 1) төю; 2) кыйнау, тукмау; 3) (тимер) чүкү; 4) кагу, суккалау; 5) тупка тоту, бомбалау döveç и. сөйл. киле döven и. ындырда иген суктыру өчен ат, үгез һ. б. белән җәем өстеннән тарттырыла торган таш döviz и. 1) илләр арасында йөргән түләү васитасы (акча, чек һ. б.); 2) валюта, чит ил акчасы; 3) девиз, лозунг dövme и. 1) төю; 2) кыйнау; 3) (тимер) чүкү; 4) татуировка □ dövme yapmak татуировка ясау dövüş и. 1) төю; 2) кыйнашу dövüşçü и. кыйнашчы dövüşken с. сугышырга яратучы; сугыш чукмары dragon I и. тар. драгун (атлы гаскәр төре)\n\n\n dragonII с. аждаһа drahmi и. драхма (Грециядә кулланыла торган акча берәмлеге) dram и. төрле мәгъ. драма dramatize etmek ф. драматизацияләү, фаҗига итеп күрсәтү dua и. дога duacı и. догачы duba и. 1) баржа; 2) понтон dublaj и. дубляж (кинофильмне башка телгә күчерү) duble и. 1) нәрсәнең дә булса икеләтә артыгы; 2) икенче кат, киемнең алынмалы астары; 3) эчлек dudak и. ирен ◊ dudağını ısırmak хәйран калу dudaksıl с. гр. иренләшкән (аваз) dudu и. 1) ханым; Ayşe dudu Гайшә ханым; 2) олы яшьтәге әрмән хатыны dul и. с. тол (хатын яисә ир) □ dul kalmak тол калу dulda и. 1) ышык җир; 2) яклау, химая duldalamak ф. ышыклау dulluk и. толлык dumağı и. томау duman и. 1) төтен; 2) тузан болыты durmak ф. 1) төрле мәгъ. тору; 2) туктау, тукталу; bileğimdeki saat durmuş беләгемдәге сәгать туктаган; 3) яшәвен дәвам итү durağan с. 1) хәрәкәтсез, тик торучан; 2) күч. артта калган durak и. 1) тукталыш; 2) пауза duraklamak ф. 1) тукталу, туктап тору; 2) күч. тынып тору, тынып калу duraklı с. 1) тукталышлы; 2) физ. тотрыклы duraksamak ф. икеләнеп калу durdurmak ф. туктату; otobüsü durdurdu автобусны туктатты durgun с. 1) тыныч, тымызык; 2) күч. сүнек, рухсыз durgunlaşmak ф. 1) тымызыклану; 2) кәефсезләнү durmadan рәв. бертуктамыйча duru с. 1) чиста; duru su чиста су; duru beyaz tenli чиста ак тәнле; 2) күч. саф (тел, ысул һ. б. тур.) duruk с. үзгәрмәгән; торгынлыктагы durulamak ф. чиста суда чайкау durum и. әхвәл, хәл; вәзгыять (мәсьәләнең һ. б.) ничек торуы; ничеклек duruş и. 1) торыш; 2) күренеш duruşma и. судта ике якның бергә килеп тикшерелүе duş и. душ (су коену җайланмасы) dut и. тут җиләге □ dut ağacı тут агачы; тут duvak и. 1) кәләш бөркәнчеге; 2) йокылык (кайбер яңа туган бәбиләрнең башындагы яры), туак диал. duvar и. дивар, таш койма, стена duymak ф. 1) тою, сизү; 2) ишетү; 3) хис итү duyar с. хисле duygu и. 1) тойгы; 2) ишетү duygulu с. 1) тойгылы, хисле; 2) сак; тавышны тиз ишеттерүчән; сизгер duygusuz с. 1) тойгысыз; 2) сөмсез; туң duymaz с. тоймас; ишетмәс duyu и. тою (организмнарның тышкы дөньядан сигналлар кабул итүе) duyum и. тоем, тою күренеше; апперцепция düdük и. 1) кечкенә сыбызгы; 2) гудок düğmek ф. төйнәү düğme и. төрле мәгъ. төймә düğmelemek ф. төймәләү düğüm и. төрле мәгъ. төен düğümlemek ф. төенләү düğümlü с. 1) төенле; 2) ботаклы düğün и. туй düğüncü и. туйчы düğunçorbası и. туй ашы (шулпага ит, он, катык һәм кыздырылган май салына) dükkan и. 1) кибет, кечкенә кибет; 2) һөнәрче алачыгы dükkancı и. кибетче, кибет тотучы düldül и. 1) дөлдөл; 2) күч. иске автомобиль dülger и. (оста) балтачы dümbelek и. (кечкенә) барабан dümbelekçi и. барабанчы dümdüz с. 1) төп-төз; 2) күч. бик гади, күрексез; 3) күч. беркатлы, артта калган, чикләнгән dümen и. 1) (су һәм һава транспортларында) руль; 2) күч. хәйлә; астан идарә итү dün 1. и. кичәге көн. 2. рәв. кичә dünden рәв. 1) кичәдән; dünden kalma yemek кичә калган аш; 2) сөйл. күптәннән; o dünden razı ул күптән риза dünkü с. 1) кичәге; 2) күптән түгелге; 3) күч. артта калган dünür и. кода, кодагый dünürcü с. башкода, кодалаучы dünürleşmek ф. кодалашу dünya и. 1) дөнья; 2) дөньяви эшләр (хәлләр); 3) җир шары dünyada рәв. гомердә дә, һичбервакыт dünyalık и. байлык; матди хәл düpedüz рәв. с. 1) төп-төз; туп-туры; 2) ачыктан-ачык; 3) ачык, гади, садә; эчкерсез (кеше) dürmek ф. төрү, катлау dürbün и. бинокль dürme и. 1) төрү; 2) кәбестәнең күпкатлы яфраклары; яфраклы кәбестә; 3) кулин. төрмә (кыстыбыйның бер тере) dürmece и. зоол. кәбестә күбәләге dörtmek ф. 1) төрле мәгъ. төртү, төртеп күрсәтү, төрттерү; 2) этәргеч бирү, кызыктыру dürtüklemek ф. 1) төрткәләү; 2) (күңелне, берәүне һ. б.) кызыктырып тору, котырту dürtülmek ф. (барып) төртелү dürtüşmek ф. төртешү dürü и. 1) төргәк; 2) бирнә, өшәнчек; туй бүләге dürülü с. төрүле, төрелгән dürüm и. катлама, катланма dürüst с. рәв. дөрес, хатасыз düş и. 1) төш; 2) хыял □ düş görmek төш күрү düşmek ф. 1) төрле мәгъ. төшү; төшеп калу; килеп төшү, егылу, егылып төшү; 2) яву; 3) туры килү, килешеп тору düşey с. и. вертикаль düşkün с. 1) (бер эшкә, нәрсәгә) күңелен салган; яратучы; sinema düşkünü кино яратучы; 2) күч. мәлҗерәгән, алҗыган, хәлсез düşman и. дошман düşmanlık и. дошманлык düşük с. 1) төшкән; төшерелгән; 2) түбән, аз; düşük fiyat түбән бәя düşünmek ф. 1) уйлану; уйлау; 2) планлаштыру; җыену; 3) тикшерү; 4) хәтерләү düşünce и. 1) төшенчә; уй; 2) аң; 3) гамь, ваем düşünceli с. 1) аңлы; 2) гамьле, ваемлы düşüncesiz с. 1) аңсыз; 2) гамьсез, ваемсыз düşündürmek ф. 1) уйга калдыру, гамьләндерү; 2) кайгыга салу, кайгыландыру düşünür и. фикер иясе düşürmek ф. 1) төрле мәгъ. төшерү, төшереп җибәрү; 2) түбәнәйтү, киметү düz I с. 1) тигез; шома; 2) сай\n\n\n düzII и. 1) тигезлек; дала, тез диал.; 2) бер төрле исерткеч эчемлек düzmek ф. 1) төзү; 2) ясау; 3) хәзерләү; gelin çeyizi düzmek килен бирнәсе хәзерләү düzelmek ф. 1) төрле мәгъ. төзәлү; 2) тигезләнү düzeltici с. и. 1) төзәтүче; 2) төзәткеч, төзәлткеч düzen и. 1) тәртип; җыйнаклылык; 2) тәртипкә салынганлык; 3) режим; 4) система düzenlemek ф. 1) тәртипкә салу; 2) (музыкада) көйләү, көйгә салу; 3) оештыру düzenleyici и. 1) көйләүче, җайга салучы; 2) оештыручы düzensiz с. 1) тәртипсез, җыйнаксыз; 2) аһәңсез; көйсез (музыка) düzey и. кимәл; дәрәҗә; kültür düzeyi культура дәрәҗәсе düzgün I с. 1) тигез; тигезләнгән; шомартылган; 2) көйләнгән, җайланган; 3) тәртипкә (көйгә, җайга) куелган\n\n\n düzgünи. кершән düzine и. дюжина, 12 данә düzlemek ф. тигезләү düzlem и. 1) тигез җир; 2) мат. яссылык düzlük и. 1) тигезлек; 2) төзлек; 3) турылык düzme с. уйдырма (сүз), ялган (мәс., документ) e ы. алайса, алай ebe и. 1) кендек әбисе (сөйл.); 2) дәү әни (сөйл.); 3. (балалар уенында) узаман ebebulguru и. сөйл. кырпак кар ebedi с. мәңгелек; әбәди (иск.) ebedileşmek ф. мәңгеләшү ebedilik -ği (-i) и. мәңге булу, мәңгелек; чиксезлек; үлемсезлек ebonit и. эбонит ece и. 1) патшабикә, краличә; 2) (сөйл.) матур / чибәр хатын / кыз; матурлык краличәсе; 3) ана, әни, әнкәй ecel и. әҗәл; үлем сәгате eciş bücüş с. рәв. әҗе-бөҗе, әҗе-гөҗе диал.; тәртипсез, рәтсез; ничек җитте шулай ecnebi 1. с. чит илдән килгән; 2. и. чит ил кешесе, әҗнәби (иск.) ecza и. дару, дәвалагыч матдә; ecza dolabı дару шкафы / долабы eczacı и. даручы, дару сатучы; аптекачы eczalı с. 1) дарулы; 2) махсус пакьләнгән, стериль eczane и. даруханә, аптека, әҗзаxаnә eda I и. 1) эшләү ысулы; 2) кыланыш; 3) кыланчыклану\n\n\n edaII и. 1) үтәү; түләү; 2) башкару, булдыру; eda etmek башкарып чыгу, әда итү иск. edalı с. 1) матур кыланышлы; 2) рәвешле; кыланчык, һавалы, назлы; 3) ыспай, кыланчык; edat и. 1) кирәк-ярак, кирәкле вак-төяк; 2) гр. ярдәмлек сүз; кисәкчә edebi с. әдәби edebiyat и. әдәбият edep -bi и. әдәп □ edep etmek оялу, тартыну edeplenmek ф. әдәплеләнү edepli с. әдәпле edepsiz с. әдәпсез edilgen с. гp. төшем, төшемле (фигыль юнәлеше һ. б.) edip и. әдип editör и. нәшир, нәшер итүче, нәшерче, нәшриятчы efe и. 1. 1) с. батыр, кыю; йөрәкле; 2) (Batı Anadolu'da) булдыклы, өлгер, уңган чос егет; 2) диал. ага, агай; efekt и. эффект efendi и. 1) иск. укымышлы кеше; 2) бәй сүзеннән соң әйтелә торган (икенче дәрәҗәле) хөрмәтләп эндәшү сүзе; 3) күч. йомшак (нәзакәтле) кеше; ◊ efendilik и. 1) әфәнделек, әфәнде булу; 2) юмартлык efendim кис. 1) "ни дидегез, ни әйттегез?" мәгънәсендә әйтелә; 2) әфәндем, әдәп һәм хөрмәт билгесе итеп әйткән сүзгә (җөмләгә) өстәмә efil efil рәв. җилфер-җилфер; җиңелчә (генә), җай гына, җайлап (кына), сак кына eflatun и. ачык шәмәхә төс eflatuni с. 1) ачык шәмәхә; 2) платоник; efsane и. 1) әкият, хикәят, риваять; борынгы халык әкиятләре; 2) күч. юк-бар сүз; уйдырма; efsanevi с. легендар, әфсанәви, әкияти; мифик; efsun и. әфсен, сихер; тылсымчылык, сихерчелек; тылсым efsuncu и. әфсенче, сихерче efsunlamak ф. әфсенләү ege и. багавыл, опекун egemen с. и. ия, хуҗа, баш egemenlik и. 1) ия (хуҗа, баш) булу; 2) суверенитет eğdirmek (-i) ф. авыштыру, янтайту; кырын салу eğe и. игәү eğeçi и. игәүче; игәүләүче eğelemek (-i) ф. игәүләү eğer терк. әгәр eğiç и. сөйл. игеч, кәшәкә (чикләвек һ. б. ш. җыяр өчен кәкрәйтелгән башлы таяк) eğik с. 1) иелгән; 2) авыш, кыеш eğilmek ф. иелү, бөгелү; кыйшайтылу eğim и. авышлык eğin и. 1) иң, иңсә; җилкә ягы; 2) гәүдә eğirmek ф. эрләү eğitici и. мәгърифәтче; мәгарифче eğitim и. 1) өйрәтү, укыту; мәгариф; 2) педагогика eğitimci и. педагог eğitmek ф. өйрәтү, укыту; тәрбияләү eğlek и. 1) кунып чыгар өчен тукталган җир; 2) туплау, туплавык (көтү туплана торган җир) eğlemek ф. 1) юату; күңелен ачу; 2) туктатып калу eğlence и. 1) ирмәк, күңел ачу өчен эшләнгән нәрсә; 2) уен; 3) күңел ачу урыны eğlenceli с. күңел ачу урыннары булган; күңел ачулы eğlenmek ф. 1) вакыт үткәрү; 2) күңел ачу eğmek (-i) ф. ию, бөгү, бөгелдерү; киерү egoist и. эгоист egoizm и. эгоизм eğrelti и. бот. дәрмана үләне eğreti с. 1) вакытлы; паллиатив; 2) ясалма (мәс., теш, чәч һ. б.); 3) ныгытылмаган eğri с. и. 1) кәкре; кәкре-бөкре; 2) авыш; 3) ялгыш; 4) мат. кәкре-сызык ◊ eğri bakmak кыек карау eğri-böğrü с. кәкре-бөкре eğrilmek ф. кәкрәю eğriltmek ф. кәкрәйтү, бөгү egzotik с. экзотик ehemmiyet и. әһәмият ehli с. кулга ияләштерелгән, йортлашкан ehliyet и. кулдан килү, көч, мөмкинлек eh ы. әһ, их ehram и. Мисыр пирамидасы ejder ejderha и. аждаһа ek и. 1) өстәмә, кушымта; 2) кештәк, ямау; 3) гр. кушымча ekmek ф. 1) игү; 2) чәчү, утырту; 3) күч. чәчеп җибәрү, тарату\n\n\n ekmek и. икмәк, ипи ekici с. и. игүче; игенче ekilmek ф. игелү, (иген) чәчелү ekili с. игүле, игелгән (кыр, басу) ekim I и. игү, чәчү\n\n\n ekimII и. октябрь ekin и. сөйл. иген ekinci и. игенче ekincilik и. игенчелек ekinlik и. басу, кыр ekip и. 1) контингент, әһлия кит.; 2) команда, экипаж, төркем eklemek ф. 1) өстәү, ялгау; 2) (тегеп һ. б.) беркетү eklem и. анат. 1) тоташма; 2) буын eklemeli с. ялгаулы eklenti и. ялганма, өстәмә ekleşmek ф. кушымчага әйләнү ekli с. ямаулы, ялгаулы, өстәмәле ekoloji и. экология ekonomi и. экономика ekran и. экран ekselans и. чит илдән килгән дәрәҗәле кеше, эксцеленц кит. eksen и. (сызымда, координатларда һ. б.) күчәр ekser и. сөйл. зур кадак, тимер чөй ekseriyet и. күпчелек eksi 1. и. мат. минус билгесе. 2. минуслы (мәс., температура); нольдән түбән eksik с. и. 1) җитешсез, көтек; 2) әйбәт түгел; шәп түгел; 3) ким; кимчелекле; 4) җитешсезлек, кимчелек; eksik çıkmak ким чыгу eksikli с. (нәрсәгә дә булса) мохтаҗ eksiklik и. җитешсезлек, көтеклек; кимлек eksiksiz с. кимчелексез; тулы eksilmek ф. кимү eksilen с. мат. кимүче сан eksper и. эксперт ekspres и. 1) экспресс; 2) күч. ашыгыч башкарылган эш ekstra с. 1) экстра, иң яхшы; 2) аеруча югары, өстәүле (бәя, түләүләр һ. б. ш.) ekşi с. 1) әче, әчкелтем (мәс., лимон, әйрән); 2) әче, әчегән ◊ ekşi yüz (surat) чытык йөз, сытык чырай ekşimek ф. 1) әчү; әчешү; 2) ачу, ачып бозылу; 3) сөйл. (йөзе)сы-тылу, чытаю el I и. 1) кул; кулның терсәктән бармак очларына кадәрге өлеше; 2) хайваннарның алгы аягы; 3) сап, кулса; 4) (микъдар билгеләмәсе буларак) уч; bir el бер уч; 5) нәүбәт, чират; 6) кул белән эшләнә торган әйберләрнең бер керешүдә эшләнгән кадәресе ◊ el açmak теләнү; el altında кул астында (якын гына); el çırpmak кул чабу, алкышлау; el işi кул эше; el kaldırmak кул күтәрү, сукмакчы булу; el vermek кул бирү, ярдәм кулы сузу; el uzatmak кул озайту; elden gelmemek кулдан килмәү; ele geçmek кулга керү, кулга төшү\n\n\n elII и. 1) ил, өлкә; 2) халык ela с. коңгырт кара (күз тур.) elaman ы. "гарык булдым" мәгънәсендә elastik с. эластик elbet elbette рәв. әлбәт, әлбәттә elbezi и. тастымал elbise и. кием-салым elbiselik с. күлмәклек; тукыма elçi и. 1) илче; арадашчы; 2) пәйгамбәр eldiven и. пирчәткә, иләсә диал. elemek ф. 1) иләү; 2) күч. сайлап алу, сайлау; 3) күч. кемне дә булса җиңеп уеннан чыгару elebaşı и. атаман; (уеңда һ. б.) узаман eleğimsağma и. сөйл. салават күпере elek и. иләк ◊ elekten geçirmek иләктән үткәрү elektrik и. электр elektrikli с. электрлы elektriksiz с. электрсыз elektromanyetik с. электромагнетик elektromıknatıs и. электромагнит elem и. 1) авырту, сызлау; 2) кайгы, хәсрәт eleman и. 1) элемент, өлте; катлаулы бер нәрсәнең аерым өлешләреннән берсе; 2) әһел, билгеле бер җәмгыять һ. б. әгъзасы, билгеле бер катлам кешесе elemli с. кайгылы, хәсрәтле; сызлаулы eleştirmek ф. тикшерү; тәнкыйтьләү, тәнкыйть итү eleştiri и. 1) (нәрсәнең дә булса) сыйфатын тикшерү; 2) тәнкыйть eleştirici 1. и. тәнкыйтьче. 2. с. тәнкыйтьчән, тәнкыйтьчел eleştirmeci и. тәнкыйтьче elhak рәв. чыннан да elhasıl кер. сүз. кыскасы, әлхасыйль elifba и. әлифба (гарәп хәрефләре алфавиты) elit и. элита ellemek ф. кул белән тоткалау; кармалау elleşmek ф. 1) кул көрәштерү; 2) күч. төртмәле сүз сөйләү; 3) кул биреп күрешү elli I с. куллы, кулы булган\n\n\n elliII сан. илле ellilik и. иллелек elma и. алма elmabaş и. диңгез үрдәгенең бер төре elmalı с. алмалы elmas и. 1) алмаз; 2) кыйммәтле таш, асылташ elmasiye и. желе elti и. килендәш, килендәшләрнең бер-берсен атау сүзе elvan 1. и. төсләр. 2. с. төрле төстәге elveda и. 1) әлвидагъ, хушлашу сүзе; 2) бәхилләшү сүзе elvermek ф. 1) җитәрлек булу, җитү; 2) ярашу; 3) җайлы яисә файдалы булу; 4) нәтиҗәгә китерү elverişli с. 1) уңышлы; 2) җайлы, уңайлы; кулай, файдалы elverişsiz с. 1) уңышсыз, нәтиҗәсез; 2) җайсыз, уңайсыз em и. им, дару emmek ф. 1) имү; 2) чөмерү; 3) суыру emanet и. әманәт □ emanet etmek әманәт итү, сакларга тапшыру emanetçi и. әманәтче; (билгеле бер түләү бәрабәренә) тапшырылган нәрсәне саклап торучы emare и. (судта һ. б.) дәлил, таныклык, галәмәт emay и. эмаль emaye с. эмальле, эмальләнгән emcek emcik и. сөйл. имчәк; ими emeç и. имгеч (кайбер үсемлек һәм хайваннарның имү органы) emek и. 1) хезмәт; 2) эш хакы; 3) имгәк, азап, михнәт □ emek harcamak хезмәт кую emekçi и. хезмәт иясе, хезмәт белән яшәүче (кеше) emeklemek ф. 1) мүкәләү, мүкәләп йөрү; 2) күч. азаплану, маташу emekli с. 1) зур хезмәт куелган; 2) пенсиядәге, пенсияле кеше □ emekli olmak пенсиягә чыгу emeksiz с. 1) эшләмичә булдырылган; 2) күч. үги бала emektar с. и. 1) күп хезмәт күрсәткән (кеше); 2) күп кулланылган, таушалган emel и. 1) максат; 2) хирыс emin с. 1) тыныч, имин; 2) шикләнүсез, шөбһәсез; 3) ышанычлы emir I и. 1) әмер; 2) боерык\n\n\n emirII и. әмир emirlik и. әмирлек emirname и. әмирнамә, боерык emisyon и. эмиссия emlak и. 1) тар. иске Төркиядә дәүләт җирләре; 2) күчерелмәс милек (мөлкәт) emlakçi и. күчерелмәс милек белән сату итүче emlemek ф. сөйл. имләү, дәвалау emmi и. сөйл. абый, абзый emniyet и. 1) иминлек, куркынычсызлык; 2) ышаныч; 3) куркынычсызлык полициясе, милициясе (һәм алар белән баглы эшләр); 4) хәвеф-хәтәрне булдырмау чаралары; 5) (машинада, механизмда һ. б.) саклык, саклану өчен куелган деталь emniyetli с. 1) имин, хәвеф-хәтәрсез; 2) ышанычлы emniyetsiz с. 1) иминлексез, хәвефле, хәтәр; 2) ышанычсыз emperyalizm и. империализм empoze с. мәҗбүри кабул иттерелгән empresyonizm и. импрессионизм emprime и. төсле басма; төсле тукыма emretmek ф. әмер итү, боеру emsal и. 1) мисал, тиң; emsali уоk мисалы юк, тиңе юк; 2) үрнәк emsalsiz с. тиңсез emzik и. 1) имезлек; 2) бәби өчен сөт шешәсе; 3) чәйнек борыны emzikli с. 1) имезлекле; 2) күкрәк баласы булган (ана) emzirmek ф. имезү en I и. иң, киңлек □ enine boyuna иңенә-буена\n\n\n enII кис. иң; en büyük иң бөек, иң зур, иң олы encümen и. комиссия, комитет endam и. 1)тән, бәдән; 2) буй, килбәт, әндам иск. endamlı с. 1) буйлы; 2) сылу, зифа endamsız с. 1) буйсыз; 2) килбәтсез ender с. сирәк (нәрсә); бик сирәк endişe и. 1) (билгеле бер нәрсә турында) уй, фикер; 2) гамь, хәсрәт, кайгырту; 3) шикләнү, вәсвәсә endişelenmek ф. уйга калу, шиккә төшү endişeli с. 1) гамьле; кайгылы; 2) вәсвәсәләнүчән, шикләнүчән; 3) шикләндергәч; төрле уйларга төшерә торган endüksiyon и. индукция endüstri и. индустрия endüstriyel с. индустриаль enek и. печтерелгән хайван enerji и. энергия eneze с. зәгыйфь; арык enfarktüs и. инфаркт enfeksiyon и. инфекция enfes с. бик нәфис enfiye и. борын тәмәкесе enflasyon и. инфляция enflüanza и. мед. грипп; бик көчле томау enformasyon и. информация e nfraruj с. инфракызыл engebe и. чокыр-чакыр engebelik и. с. чокыр-чакырлык engel и. 1) тоткар, комачау; 2) (спортта) киртә engellemek ф. 1) тоткарлау, комачаулау; 2) (керештә) матау, аяк чалу engelli с. тоткарлы, киртәле engerek и. әңгерәк (өчпочмаксыман башлы, кара төстәге агулы елан) engin I с. иңле, киң\n\n\n enginII и. ачык киңлек, сәхрә\n\n\n enginIII и. иңкел, иңкүлек enginar и. бот. артишок enginlemek ф. ачык киңлеккә чыгу enginlik и. ачык киңлек engizisyon и. инквизиция enik и. әнчек, кечек eniklemek ф. (җәнлекләр тур.) чагалау, балалау eni konu с. рәв. кирәгенчә; шактый enişte и. җизни enjeksiyon и. иньекция, укол (кадау) enjektör и. инжектор enkaz и. җимерелгән бина калдыклары; хәрәбәләр enlem и. геогр. киңлек enli с. иңле, киң enlilik и. иңлелек ense и. иңсә; җилкә ◊ ensesi kalın көчле, сүзе үтә торган; ensesine binmek җилкәгә менү enselemek ф. җилкәсеннән алу, җилкәсеннән эләктереп алу ensiz с. иңсез, тар enstitü и. институт; türkiyat enstitüsü Тюркология институты enstrüman и. музыкаль инструмент enstrümantal с. инструменталь ensülin и. инсулин entari и. озын күлмәк; халат; gecelik entari йокы күлмәге entegre и. интеграль entelekt и. интеллект entelektüel 1. с. интеллектуаль. 2. и. интеллектуал enteresan с. кызыклы enternasyonal с. интернациональ; халыкара enternasyonalizm и. интернационализм enterne с. күзәтү астына алынган entipüften с. нигезсез; кыйммәте булмаган entrika и. интрига; (үзара аралашуда) хәйлә-мәкер entrikacı и. интригачы envanter и. 1) инвентарь, дирбия; 2) керем-чыгым дәфтәре; 3) кагылгысыз запас enzim и. мед. энзима epe и. спорт. кылычбазлыкта кулланыла торган бер төр корал; шул корал белән кылычбазлык итү epey epeyce рәв. шактый epedemi и. эпидемия epedemioloji и. эпидемиология epik с. эпик; epik eser эпик әсәр er I и. 1) ир, чын ир кеше; 2) солдат; 3) сөйл. ир (хатынның ире) ◊ er meydanı көрәш мәйданы; ere gitmek (varmak) кияүгә чыгу\n\n\n erII рәв. сөйл. иртә; иртән; er geç иртә кич ermek ф. 1) ирешү; 2) җитү, җитеп тию; 3) өлгерү (үсемлекләр тур.) erat и. ир-ат; офицер дәрәҗәсенә кадәрге гаскәриләр erbap и. белгеч; бер эшнең остасы erdem и. ирлек, егетлек erdirmek ф. ирештерү; җитештерү erek и. максат eren и. ирән, изге кеше erg и. физ. эрг (эш микъдарын үлчәү берәмлеге) erganun и. муз. орган ergen и. (өйләнү яшенә җитеп тә) өйләнмәгән егет, буйдак ergenlik и. 1) өйләнмичә йөрү хәле, буйдаклык; 2) (егетләр йөзенә чыга торган) сыткы, бетчә ergimek ф. (каты нәрсәләр) эсселектән эрү ergimiş с. эрегән ergin с. 1) балигъ, җитлеккән; 2) өлгергән; ergin ekin өлгергән иген erginleşmek ф. җитлегү, балигъ булу erguvan и. бот. пурпур чәчәге erik и. өрек erim I и. ара, аралык; el erimi кул сузымы ара; göz erimi күз күреме ара\n\n\n erimII и. яхшылык галәмәте; яхшы хәбәр erinmek ф. иренү erincek с. иренчәк, ялкау erinç и. рәхәтлек, хозур erirlik и. эрүчәнлек erişmek ф. 1) ирешү; 2) җитү; vakit erişti вакыт җитте; 3) өлгерү; yemişler çabuk erişti җиләк-җимеш тиз өлгерде erişkin с. буйга җиткән; өлгергән eritmek ф. 1) эретү; 2) күч. әрәм-шәрәм итү; 3) күч. борчуга салу eriten и. эреткеч матдә (сыеклык) eritici с. эреткеч, эретүчән eritme и. эретү □ eritme peynir эретелгән сыр eriyik и. эретмә eriyiş и. эрү рәвеше erk и. ирек, ихтыяр; кодрәт erkan и. 1) югары дәрәҗәле кешеләр; мәшһүрләр; 2) генералитет; 3) идарә erkeç и. кәҗә тәкәсе erkeçsakalı и. бот. кәҗә сакалы erkek 1. и. 1) иркәк, ата (хайван); 2) ир, хатын ире; 3) күч. ышанычлы кеше. 2. с. нык, каты; erkek demir каты тимер erkekçe рәв. ирләрчә erkekli и. ирле erkeksi с. ирләр кебек erken рәв. 1) иртүк; 2) вакытыннан элек erkence рәв. иртәрәк, шактый иртә erkenden рәв. бик иртә; алдан ук, элгәртен erkli с. ирекле, ихтыярлы; кодрәтле ermin и. зоол. сары ас ermiş и. әүлия eroin и. героин (наркотик матдә) eroinman и. наркоман erotik с. эротик erozyon и. эрозия ersiz с. ирсез ersizlik и. ирсезлек, толлык erte и. нәрсәнең дә булса иртәгәсе; bayram ertesi бәйрәмнән соңгы беренче көн ertelemek ф. иртәгәчә калу erzak и. ризык esaret и. 1) әсирлек, әсарәт иск.; 2) коллык esas и. төрле мәгъ. нигез; әсас кит. esasen рәв. 1) төптән, асылда, нигездә, әсаста иск.; 2) чынында; 3) болай да, гомумән esaslanmak ф. нигезләнү esaslı с. нигезле, төпле; әсаслы иск. esef и. көенү, көенеч eseflenmek ф. көенү esen с. 1) исән, сау-сәламәт; 2) саф, чиста; 3) зирәк esenlemek ф. 1) сәламләшү; 2) саубуллашу esenleşmek ф. исәнләшү; саубуллашу esenlik и. 1) исәнлек; 2) сау-сәламәт булу eser и. әсәр; eski eserler борынгы әсәрләр; 2) эз, ишарәт; buralarda sudan eser yok биредә суның әсәре дә юк esinti и. йомшак җил esintili с. җиләс esintisiz с. бөтенләй җилсез esir I и. әсир, тоткын\n\n\n esirII и. эфир, радиодулкыннар җыелмасы esirgemek ф. 1) саклау, яклау, исергәү иск.; 2) кызгану esirgeyici с. и. 1) саклаучы, яклаучы; кызганучы; 2) сакчыл, сак тотучан esirlik и. әсирлек, тоткынлык eskatologya и. эсхатология (дөньяның бетүе турында уйланулар; шул турыдагы тәгълимат) eski с. 1) иске; искергән; 2) борынгы; 3) элекке, элеккеге; 4) тәҗрибәле □ eski püskü иске-москы ◊ eski hamam eski tas иске мунча, иске таш (үзгәрмәгән, кабатланып килгән нәрсәләр тур); eski kurt карт бүре eskimek ф. 1) искерү; 2) карарлашу, ныгып урнашу eskiçağ и. тар. тарихкача дәвер (беренче язма ядкарьлекләр барлыкка килгәнче булган дәверләр) eskiden рәв. борыннан, борынгыдан, искедән eskıdünya и. Иске Дөнья (Европа, Азия, Африка) eskileşmek ф. искерү eskilik и. искелек eskimo и. төньяк халыклары; эскимослар eskiyiş и. искерү, искереш eskiz и. эскиз eskrim и. кылычбазлык, кылыч уены eskrimci и. кылычбаз eslemek ф. игътибарга алу esmer с. 1) карасу (тәнле); 2) кара кучкыл (төс) esnaf и. 1) вак һөнәрче(ләр), вак сәүдәгәр(ләр); 2) күч. алдакчы esnemek ф. 1) иснәнү; 2) тәэсиргә бирелү; йогынтыга бирелү (тартылу, сузылу һ. б.); 3) киерелү esnek с. 1) йомшак, эластик; 2) күч. йомшак; йогынтыга тиз бирелүчән espas и. 1) (типографиядә) хәреф җыю таякчыгы; 2) җыймада юл арасы, интервал; eki espas ile yazmak ике интервал белән язу esperanto и. эсперанто (теле) espri и. тапкыр сүз; хикмәтле сүз esrar I и. серләр\n\n\n esrarII и. наркотик киндераш, баң esre и. гарәп язмасында хәрәкә билгесе esrik и. исерек, сәрхуш estağfirullah ы. әстәгъфирулла (төрекләрдә рәхмәт яисә мактау ишеткәндә әйтелә торган нәзакәтлелек сүзе) estek köstek и. юк-бар сәбәпләр; сәбәпкә сылтау □ estek köstek etmek юк-бар сәбәпләр табу estet и. эстет estetik 1. и. эстетика. 2. с. эстетик eş и. 1) иш, сыңар; 2) иптәш, дус-иш; 3) хәләл җефет, ир яисә хатын □ eş anlamlı гp. синонимик, ишмәгънәле eşmek ф. 1) казу, ишеп төшерү; 2) күч. тикшеренү eşarp и. шарф, муен яулыгы eşdeğer и. тиңкыйммәтлелек eşdeğerli с. тиңкыйммәтле eşek и. ишәк ◊ eşek arısı кыргый балкорты төре; eşek kulağı ат кузгалагы eşelemek ф. 1) (туфракны һ. б.) болгату; 2) күч. җентекләп тикшерү eşelmobil и. җитештерелгән мал кыйммәтенең артуына яисә кимүенә бәйле рәвештә эш хакы түләү системасы eşey и. биол. җенеслелек eşgüdüm и. эштәге координация eşhas и. шәхесләр; төрле кеше eşik и. 1) бусага; 2) геогр. субүләр сырт eşilmek ф. ишелү, казынты хасил булу eşinmek ф. (хайваннар тур.) тибенү, тибендә йөрү eşit с. тиңдәш, тиң eşitlemek ф. тиң итү, тиңләштерү; тигезләү eşitlik и. 1) тиңлек, тиңдәшлек; 2) иҗтимагый тигезлек eşitsizlik и. тиңсезлек, тигезсезлек eşkenar с. мат. тиңьянлы, тигезьяклы □ eşkenar dörtgen тигезьяклы дүртпочмак; квадрат eşkiya и. бандитлар, рэкетирлар һ. б. ш. eşkıyalık и. бандитлык eşlemek ф. 1) бер-беренә иш ике нәрсә барлыкка китерү; 2) кинофильмны тавышландыру (кадрны һәм тавышны бер-берсенә туры китерү) eşlik и. 1) ишлек, иш булу; 2) гармония □ eşlik etmek 1) кушмалык итү, җырчыга кушылып музыка коралында уйнау; 2) юлдаш булу eşsesli с. гр. омонимик (сүзләр) eşsiz с. 1) иптәшсез, җефетсез; 2) тиңсез (гаять шәп) eşya и. әйбер, әйберләр eşzamanlı с. синхроник, бер үк вакытта барлыкка килгән et и. 1) ит; 2) җимеш йомшагы; 3) тән, бәдән □ et suyu ит шулпасы etmek ф. 1) итү, кылу; 2) билгеле бер бәягә тору; 3) хасил итү etajer и. этажерка etap и. этап etek и. итәк □ etek bezi бәби чүпрәге ◊ etek öpmek ялагайлану; тәлинкә тоту; eteğine yapışmak кемнән дә булса ярдәм сорау eteklik и. 1) итәклек (тукыма); 2) итәк (кием) eter и. хим. эфир eterlemek ф. мед. эфир белән наркоз (яисә анестезия) ясау etiket и. 1) этикетка; ярлык; 2) этикет etiketçi и. 1) ярлык, этикетка ябыштыручы; 2) этикет яклы кеше; әхлакчы etiketlemek ф. этикетка ябыштыру etilen и. этилен etimoloji и. этимология, этимология фәне etken с. и. 1) тәэсир итә торган; 2) гр. гади хәбәр; 3) хим. катализатор etkenlik и. тәэсирлек, тәэсирле булу etki и. тәэсир, йогынты etkilemek ф. тәэсир итү etkilenmek ф. (кемнең, нәрсәнең дә булса) тәэсирендә калу etkili с. тәэсирле etkin с. хәрәкәтчән, актив etkinlik и. эшчәнлек etkisiz с. тәэсирсез etlenmek ф. итләнү; симерү etli с. 1) итле; 2) итләч, симез etlik и. 1) иткә асралган терлек; 2) итлек, ит саклый торган урын etnik с. этник etnografya и. этнография etnoloji и. этнология etraf и. 1) тирә-юнь, тараф; 2) яклар, тарафлар etraflı с. 1) дус-ишле; 2) әтрафлы; киң etraflıca рәв. киңәйтеп, әтрафлы рәвештә etsiz с. 1) итсез; 2) ябык, арык ettirgen с. гр. төшем юнәлешендәге (фигыль) etüt и. 1) этюд; 2) сабак (дәрес) хәзерләү өчен билгеләнгән вакыт etüv и. калорифер (химик лабораториядә матдәне билгеле бер температурада саклый торган җайланма) ev и. 1) төрле мәгъ. өй; 2) күч. гаилә □ ev adamı өйдә торучан һәм юаш кеше; ev eşyası өй әйберләре, өй җиһазлары; ev işi өй эше, кул эше, кулдан эшләнгән нәрсә; ev bark өй эче, өйдәгеләр; ev halkı бер өйдә торучыларның барчасы; ev kadını хуҗабикә evce рәв. бөтен өй эче белән evci и. с. бәйрәм һәм каникул көннәрендә өенә кайткан (кайтырга рөхсәте булган) укучы һ. б. evcil с. йортлашкан (хайван) evcilik и. өй ясап уйнау; кунак-кунак уены evcilleşmek ф. йортлашу, кулга ияләшү evdeş и. өйдәш evegen с. 1) кабаланчык, ашыгучан (кеше); 2) тиз көчәючән (авыру) evelemek ф. сүзен авызында әвәләү, бытылдау evermek ф. өйләндерү evet ы. әйе, ие, ээ; шулай evgin с. ашыгыч, тәҗелле evham и. шик, икеләнү evhamlı с. шикләнүчән evirmek ф. 1) әверү, әверелдерү; 2) өйләндерү □ evirmek çevirmek бер урыннан икенче урынга күчерү; әверү-чәверү диал.; әвеш-түеш китерү evirgen с. булдыклы evlat и. 1) балалар, бала-чага; 2) токым, яңа буын; 3) иләт, ил-көн, халаек иск.; өлкәнең барлык яшәүчеләре evlatlık и. 1) балалык, угыл-кызлык; 2) балалыкка алынган ул яки кыз evlatsız с. баласыз, токымсыз evlek и. 1) басу яисә бакчаның аерымланган бер өлеше, кишәрлек; 2) бөтен җир кишәрлеген (гектарны, дисәтинәне) дүрткә бүлү өчен сызылган буразна, ызан; 3) (җир үлчәме буларак) түтәрәм; 4) арык; бер арык сугарган кишәрлек evlenmek ф. өйләнешү; өйләнү; кияүгә чыгу evlendirmek ф. өйләндерү; кияүгә бирү evli и. 1) өйлә; 2) өйләнгән; кияүгә чыккан evlilik и. өйләнгәнлек; кияүдә булу evliya и. әүлия evrak и. эш кәгазьләре; документлар evre и. этап, дәвер, чор evren и. 1) бөтен дөнья, җиһан; 2) күч. мохит evrim и. эволюция, үсеш evrimci и. эволюционист, эволюция теориясе тарафдары evrimcilik и. эволюционизм evvel и. с. әүвәлге, тәүге; беренчел; вакыйганың һ. б. башы evvela рәв. 1) башта, беренчедән; 2) беренчеләй evvelce рәв. 1) әүвәлрәк, баштарак; 2) билгеле вакыйгадан һ. б. элегрәк evvelden рәв. әүвәлдән, электән evvelki с. әүвәлге ey ы. 1) әй, и; 2) (аерым аһәң белән) әйе, ие eyalet и. өлкә, штат eylem и. шөгыль; гамәл eylül и. сентябрь eyvah ы. вай!, ай! eyvallah ы. 1) бик яхшы; ярый; дөрес; 2) рәхмәт; 3) Аллага тапшырдык! ezmek ф. төрле мәгъ. изү, сыту; таптау, таптату eza и. иза, изалау ezan и. азан; азан уку ezber и. 1) яттан уку, ятлау; 2) яттан укырга бирелгән текст ezberci и. дәресен яттан җавап бирүче укучы; аңламастан ятлаучы ezberlemek ф. ятлау ezel и. чиксез борынгы заманнар, чиксез борынгылык; мәңгелек; әзәл ezeli с. мәңгелек; борынгы ezgi и. 1) моң, аһәң; 2) көй, көйнең кабатлана торган өлеше; 3) көй, җай; ысул ezgili с. моңлы, аһәңле ezgin с. 1) изелгән; 2) йончыган; 3) алҗыган; мәлҗерәгән ezginlik и. изелгәнлек; йончыганлык; алҗыганлык ezici и. төрле. мәгъ. изүче ezik с. 1) йомшарган, изелгән; 2) зәгыйфь, мескен ezilmek ф. 1) изелү, онталу, ваклану; 2) сытылу; 3) күч. изелү; изүгә дучар булу eziyet и. интегү, җәфа, азап □ eziyet çekmek җәфа чигү; eziyet vermek җәфалау ezme и. измә; пюре faal с. кит. күп эшли торган, эшчән faaliyet и. эшчәнлек, фәгалият иск. fabl и. әд. мәсәл fabrika и. фабрика, завод fabrikacı и. фабрикачы, фабрикант; заводчы fabrikasyon и. 1) фабрикация; 2) фабрикада эшләнгән нәрсә fabrikatör и. к.: fabrikacı facia и. фаҗига, һәлакәтле хәл façuna и. ышкылудан ашалып бетмәсен өчен арканны тасма белән урап кую façunalık и. арканга урату өчен махсус ясалган тасма fagot и. фагот (тынлы музыка коралы) fahiş с. әхлаксыз, әшәке, фахиш кит. fahişe и. фахишә fahrenhayt и. фаренгейт (температураны үлчәү берәмлеге) fahri с. мактаулы, мактанычлы, фәхри иск. fail с. эшчән, эшмәкәр; актив, фагыйль иск. faiz и. (капиталдан) процент; табыш □ faiz yürütmek процентын исәпләп чыгару faizci и. процентка акча бирүче; рантье faizleridirmek ф. акчаны процентка бирү faizli с. процентлы faizsiz с. процентсыз fakat терк. фәкать fakir и. 1) фәкыйрь; 2) фәкыйрь, фәкыйрең, фәкыйрегез (мин диясе урында тыйнаклык йөзеннән әйтелә торган сүз) fakirce рәв. фәкыйрьләрчә, ярлыларча fakirleşmek ф. фәкыйрьләшү fakirlik и. фәкыйрьлек, ярлылык faksimile и. факсимиле (әдәби ядкарьлекнең төп нөсхәсеннән фотографик күчермә) faktör и. фактор fakülte и. факультет fal и. багу, фал ачу; китаптан очраклы бер өзекне укып күрәзәләү; fal taşı фал ташы, рәмел ташы falaka и. (эллекке мәктәптә) тыңлаусыз балага җәза бирү җайланмасы (аякка бәйләнә торган такта) falan и. с. фәлән ◊ falan filan (fıstık, feşmekan, festekiz) фәлән-төгән, фәлән-төгән фәсмәтән falanca рәв. фәләнчә falanına а. сан фәләненме falcı и. фалчы falçete и. итекче пычагы falso и. фальшь, ялгыш алым һ. б. ш. falsolu с. фальшьле falyanos и. зоол. дельфиннең иң зур гәүдәле төре familya и. гаилә fanatizm и. фанатизм fanfan с. ачык итеп сөйләшми торган; авызында ботка пешерүче fani с. фани fanta и. зоол. күк чәүкә fantasma и. фантазия fantastik с. фантастик fantaziya и. фантазия fantezi и. 1) фантастик әсәр (роман, хикәя, картина һ. б.); 2) мода яки традиция белән исәпләшмичә киенү яисә кылану fanus и. 1) фонарь, юл лампасы, факел; 2) диңгез маягы; 3) пыяла калпак fanuslu с. 1) фонарьле, факеллы; 2) маяклы; 3) калпаклы far I и. фара, автомашина һ. б. яктырткычы\n\n\n farII и. күз кабакларына сөртү өчен бизәнү буявы faraş и. чүп соскысы faraza кер. суз. фаразан, билфараз, әйтик farazi с. фарази, хыялый, күз алдына китерелгән faraziyat и. фараз ителгән нәрсәләр faraziye и. фараз, гипотеза farbala и. бөрмә, бөрмәле итәк fare и. зоол. күсе ◊ fare deliği кереп качарлык урын farımak ф. 1) ваз кичү, җиксенү; 2) хәлдән таю; 3) искерү, таушалу fariğ с. эшеннән котылган, мәшәкатьләрдән азат; эшен тапшырган, эштән азат fark и. 1) аерма; 2) аеру, аерымлау; fark etmek 1) аеру; күреп алу, абайлау; 2) аңлау, сизү; 3) үзгәрү; farkına varmak абайлап алу, аңлау farklı с. 1) аермалы; 2) үзгәргән, үзгәрешле farklılaştırmak ф. аермалы итү farklılık и. аермалылык farksız с. аермасыз, өстенлексез farmakoloji и. фармокология farmason и. 1) масон оешмасы; 2) динсез, фармазон fars и. фарс, көлкеле-мыскыллы сәхнә әсәре fart furt farta furta рәв. пырдымсыз farz и. 1) фарыз, һичшиксез үтәлергә тиешле дини йөкләмә; 2) һичшиксез үтәлергә тиешле кагыйдә farzımuhal и. фараз ителгән хәл fasa fiso и. фәлән-фәсмәтән fasarya и. аңлаешсыз һәм буш fasıl и. 1) бүлек, бүлем, өлеш; 2) (пьеса уйналышында аерым) күренеш fasıla и. аерып торган нәрсә, бүлгеч fasikül и. зур бер китапның, (әсәрнең) бер өлеше булган том faska и. киң бинт fason и. фасон, рәвеш (киемдә) fasone и. 1) бизәкле йон тукыма; 2) шундый тукыманың бизәк үрнәге fasulye и. бот. фасоль; kuru fasulye өлгергән коры фасоль; taze fasulye кузаклы яшел фасоль faş faş etmek фаш итү faşır faşır иярт. шаулап, гөрләп (агу тур.) faşist и. фашист faşizm и. фашизм fatalizm и. фатализм fatih и. яулап алучы, фатих иск. fatiha и. Коръәннең беренче сүрәсе fatura и. сатылачак малның (товарның) төрен, микъдарын һәм бәясен күрсәтеп, сатучы тарафыннан язылган язу, фактура faturalamak ф. фактура язу faturalı с. фактуралы fauna и. фауна, хайваннар дөньясы favori и. 1) фаворит; 2) бакенбард, чигә сакалы fay и. геол. җир кабыгының әүсәкләре (плитәләре) бер-берсенә бәрелү нәтиҗәсендә барлыкка килгән кырынтылар fayans и. с. фаянс, керәч fayda и. файда faydalanmak ф. файдалану faydalı с. файдалы faydasız с. рәв. файдасыз fayrap и. 1) пароходта пар казанының утын көчәйтергә кушу командасы; 2) пар казанының нормаль эшләве; 3) күч. (эшне, һ. б.) кызулату faz и. фаза ◊ faz kalemi токның барлыгын-юклыгын тикшерү коралы fazilet и. кыйммәт, кирәклелек, фазиләт иск. faziletli с. кыйммәтле, кирәкле, Фазиләтле иск. fazla и. с. 1) күп; артыклык; 2) артып калган нәрсә, артык; калдык; 3) күбрәк, артыграк fazlalaşmak ф. артып китү fazlalık и. артыклык; артык күплек feci с. фаҗигале fecir и. кояш чыгу алдыннан булган вакыт, таң, иртә feda и. фида; canım feda җаным фида fedai и. фидаи, берәр эш яисә идея өчен үз мәнфәгатен корбан иткән кеше fedakar с. и. фидакяр fedakarca рәв. фидакарларча fedakarlık и. фидакярлек federal с. федераль federalist и. с. 1) федерализм тарафдары; 2) федерализмга бәйле federalizm и. федерализм federasyon и. федерация federatif с. федератив federe с. федерациягә кергән fek и. аеру, кубару felaket и. фәләкәт, зур бәла-каза; һәлакәт felaketli с. фәләкәтле, һәлакәтле felç с. паралич, фалиҗ felçli с. параличлы feldmareşal и. фельдмаршал felek и. 1) күк гөмбәзе; 2) дөнья, галәм; 3) язмыш; 4) хәрби. оркестрда кыңгыраулы музыка коралы ◊ feleğin çemberinden geçmiş күпне күргән (кеше) felemenk и. Фламанд (хәзерге Голландия, һәм Франциянең төньяк-көнчыгыш өлешләрен берләштергән өлкәнең борынгы исеме) felfellemek ф. сүлпәнләнү fellik fellik рәв. җәһәт-җәһәт felsefe и. фәлсәфә, философия felsefeci и. фәлсәфәче, философ felsefi с. фәлсәфи feminist и. феминист feminizm и. феминизм (хатын-кыз азатлыгы һәм ир-ат белән тигез хокуклылык өчен көрәш хәрәкәте) fen и. 1) фән (табигать фәне); 2) техника; 3) белем; 4) күч. хәйлә fena I и. юк булу, югалу, җуелу\n\n\n fenaII с. начар, әшәке, яман; хөрти fenalaşmak ф. начарлану, начарлашу, әшәкеләнү fenalık и. начарлык; әшәкелек; хөртилек fenci и. техника галиме; табигать фәннәре укытучысы fener и. 1) фонарь, урам яктырткычы; 2) диңгез маягы □ fener balığı дельфинның кечерәк төре; fener böceği көя fenerci и. диңгез маякчысы, маякчы fenerli и. фонарьле fenersiz и. фонарьсыз ◊ fenersiz yakalanmak көтмәгәндә уңайсыз бер хәлгә төшү fenike и. Финикия fenikeli и. финикияле fenni с. фәнни fenol и. фенол fenomen и. феномен, гаҗәп хәл (очрак) feodal и. феодал feodalite и. феодаллык feodalizm и. феодализм fer I и. кит. тармак (хуҗалык, фән-гыйлем һ. б. тармагы)\n\n\n ferII и. 1) нурлылык, күркәмлек; 2) күз нуры; җанлылык feragat и. хокукыннан үз теләге белән баш тарту ferağ и. 1) ваз кичү, баш тарту хәле; 2) күчемсез мөлкәткә хокукны башкага тапшыру ferah I и. кит. сөенеч\n\n\n ferahII с. киң, мул (кием-салым һ. б. тур.); иркен (дала һ. б.) ferahlamak ф. 1) киңәю; odaferah-ladı бүлмә киңәйде; 2) күңел рәхәтләнү ferahlatmak ф. сөендерү, күңелгә рәхәтлек бирү ferahlatıcı и. күңелгә рәхәтлек бирүче ferahlık I и. киңлек, ачыклык\n\n\n ferahlıkи. күңел рәхәтлеге ferde и. тукыма төргәге, кечерәк рулон feribot и. паром ferik I и. 1) зур чеби; 2) алма сорты\n\n\n ferikII и. генерал feriklik и. генераллык; армия генералы булу ferma и. ау этенең корбанын күзәтеп тик торышы ferman и. фәрман fermanlı с. 1) тар. хөкем ителгән (җинаятьче); 2) күч. үзбашка кыланучы fermantasyon и. ферментация; төнәтелү ferment и. фермент; әчетке fermuar и. молния (каптырмалы тасма) fersiz с. нурсыз (күз, караш) fersizleşmek ф. нурсызлану feryat и. сөрән салу, фөрьяд кит. fes и. фәс (баш киеме) fesat и. 1) рухи яисә мораль-әхлакый бозыклык; 2) каршылык, кирелек, үчләшү fesatçı и. бозыклык чыгаручы fesih и. бетерү, бозу, юкка чыгару (карар, канун һ. б. ш.ны) fesleğen и. бот. рәйханның бер төре fesrengi и. куе кызыл төс festival и. фестиваль fetiş и. фетиш, чиктән тыш әһәмият бирелгән нәрсә fetişizm и. фетишизм fettan и. 1) фетнә чыгаручы; 2) күч. көнчелек чыгаручы (кыз) fetva и. фәтва, дини күрсәтмә, бәхәсле нәрсәгә дини авторитет тарафыннан бирелгән аңлатма fevkalade с. гадәттән тыш, фәүкыльгадә иск. fevkaladelik и. гадәттән тыш булу, фәүкыльгадәлек fevri с. дуамал feyiz и. 1) муллык, иркенчелек; 2) юмартлык; бүләк; 3) уңыш, өлгәшү; 4) рухи тынычлык, рухи өлгәшү feyizli с. муллыклы fıçı и. мичкә fıçıcı и. мичкәче fıçılamak ф. мичкәгә тутыру fıkır-fıkır иярт. быкыр-быкыр (кайнау) fıkırdamak ф. 1) быкырдау, быкырдап кайнау; 2) дулкынланып тору; 3) күч. кыланчыклану, чытлыклану fıkırdak с. күч. уйнак, кыланчык, чытлык fıkırdaşmak ф. чытлыклану fıkırtı и. быкырдау авазы, быкырдавык fıkra и. 1) әсәрнең аерым бер бүлеге, эпизод; 2) кануннамәдә бүлекчә, параграф һ. б. ш.; 3) анекдот; 4) көндәлек газит мәкаләсе; газиттагы көндәлек хәбәр fıkracı и. 1) мәзәкче анекдотчы; 2) газетта көндәлек хәбәрләр язучы, хәбәрче fıldır fıldır иярт. елтыр-елтыр; мелт-мелт fındık и. чикләвек fındıkbiti и. зоол. чикләвек корты fındıkçı и. 1) чикләвек сатучы; 2) күч. чытлык хатын-кыз fındıkfaresi fındıksıçanı и. зоол. чикләвек кимерүче тычкан fındıki с. чикләвек кабыгы төсендәге fındıkkıran и. чикләвек ваткыч fındıkkurdu и. зоол. чикләвек корты fırça и. 1) мисвәк, щетка; elbise fırçası кием щеткасы; diş fırçası теш щеткасы; 2) күч. рәсем сәнгатенең бер төре fırçalamak ф. мисвәкләү, щетка белән чистарту fırdolayı рәв. түгәрәкләп, әйләнә-тирәләп fırdöndü и. 1) вертлюг (тоташкан арканнар, валлар һ. б. берсе әйләнгәндә икенчесе әйләнмәсен өчен куелган тоташтыргыч җайланма); 2) шуңа охшаш бер уенчык (отышлы уенда да кулланыла); 3) күч. флюгер (фикерен, карашын үзгәртеп торучы) fırfır I и. күлмәк-күнчек читләренә беркетелә торган тасма челтәр\n\n\n fırfırиярт. фыр-фыр fırfırlı с. тасма челтәрле fırıldak и. 1) пырлавык, уенчык җил тегермәне, флюгер; 2) җилләткеч, кечкенә вентилятор; 3) морҗа өстенә куела торган түбәчек fırıldakçiçeği и. бот дүрт лепелдәкле чәчәк fırıl fırıl иярт. зыр-зыр (әйләнү) fırın и. 1) икмәк миче; 2) икмәк пешерү эшханәсе; 3) тимер мичле казан fırıncı и. 1) икмәк пешерүче; 2) мичче fırınlamak ф. мичтә икмәк һ. б. пешерү fırınlı с. мичле fırka и. 1) груһ, фирка, партия; 2) хәрби корпус, дивизия, җиде полктан торган гаскәри берләшмә fırkacı и. фиркачы, партияле fırlamak ф. 1) атылып чыгу, чыгу; 2) очып чыгу, очып китү; 3) (бәяләр) кинәт күтәрелү fırlak с. 1) чыгынкы, чыккан, чыгып торган; 2) тасрай, тасрайган (күз) fırsat и. форсат fırsatçı и. форсатчы, уңайлы очрак көтеп ятучы fırt и. бер тапкыр суыру (мәс., сигаретны); бер йоту fırtına и. 1) давыл; 2) күч. кыен хәл, чарасызлык □ fırtına kuşu давыл кошы fısfıs иярт. пыш-пыш (сөйләшү) fısfıslamak ф. пыш-пышлау, пышылдау fısıldamak ф. пышылдау fısıl fısıl иярт. пыш-пыш, пышыл-пышыл fısıltı и. пышылдык, пышылдаган тавыш fısır иярт. чытыр-чытыр (яну); чылтыр-чылтыр (агу) fıskiye и. кечкенә фонтан fıslaşmak ф. пышылдау; шыпыртлау fıstık и. бот. 1) пестә; 2) күч. гүзәл кыз fıstıkçı и. пестәче, пестә җитештерүче яки сатучы fıstıki и. с. саргылт яшел fış fış иярт. кыштыр-кыштыр; челтер-челтер fışır fışır иярт. кыштыр-кыштыр fışırdamak ф. кыштырдау fışırtı и. кыштырт (итү) fışkı и. яңа тирес fışkılamak ф. тиресләү fışkılık и. тиреслек fışkın и. курпы fışkırmak ф. 1) сиптерү, бөркү; 2) чыгу fışkırdak и. сиптергеч fışnamak ф. әчеп кабару; күпчү fıtık и. мед. бүсер fiber и. фибр fiberglas и. с. фиберглас, пыяла мамык fidan и. үренте, үсенте fidanlık и. үрентелек; үрентеләр җитештерә торган хуҗалык fide и. күчәт, күчереп утыртыласы шытым fideci и. күчәтче fidecilik и. күчәтчелек figür и. төрле мәгъ. фигура figüran и. 1) фигурант, статист (кинофильмда массаны күрсәтүдә генә катнашучы артист -гадәттә хәзерлексез кеше); 2) берәр оешмага яисә мәрасимгә чакырылып та, бик пассив рольдә калган кеше figüranlık и. фигурантлык, статистлык figürlü с. фигуралы fihrist и. 1) күрсәткеч, индекс; 2) каталог; 3) исемлек fiil и. 1) (чынбарлыктагы) эш, хәрәкәт; 2) гр. фигыль fiilen рәв. чыннан да, Турыдан-туры; сүздә генә түгел, чынбарлыкта да, эштә дә fiili с. сүздә генә түгел, эштә дә башкарылган fikir и. төрле мәгъ. фикер; уй, караш fikirli с. фикерле fikirsiz с. фикерсез fikren рәв. фикере белән, фикереннән, фикрән иск. fikri с. фикергә бәйләнешле, фикри fikstür и. спорт. уйналачак матчлар җәдвәле fil и. зоол. 1) фил; 2) күч. (шахматта) фил filan и. фәлән filanıncı с. фәләненче filarmoni и. филармония filarmonik и. филармония оркестры; филармониягә бәйләнешле музыкаль төркем fildişi и. 1) фил теше; 2) анат. тешнең сөяк тукымасы file и. 1) челтәр капчыкчык, сетка (ситке); 2) (челтәрләп һәм төенләп үрелгән) балык ятьмәсе filet и. диңг. тигез төпле сай җир filinta и. 1) кыска мылтык, флинт; 2) күч. зифа буйлы кеше filiz I и. 1) бөре; 2) уҗым\n\n\n filizII и. мәгъдән, руда filizi с. ачык яшел, яшь яфрак төсендәге filizkıran и. (гадәттә май уртасында була торган) салкын җил filizlemek ф. артык дип саналган бөреләрне кисү filizlenmek ф. бөреләнү filizli с. бөреле film и. 1) кинофотопленка; 2) кинофильм, фильм filo и. флот filoloji и. филология filotilla и. флотилия, (хәрби) кораблар төркеме filoz и. җылым калкавычы filozof и. философ filtre и. фильтр filtreli с. фильтрлы filtresiz с. фильтрсыз final и. финал finanse и. финанс □ finanse etmek финанслау fincan и. чынаяк, йомры, чокыр fincanböreği и. кечкенә кабартма fince 1. и. фин теле. 2. рәв. фин телендә, финча fingirdemek ф. шаталаклану fingirdek с. шаталак (хатын-кыз), чытлык finiş и. финиш fino и. кечкенә йонлач эт болонка firar и. 1) качу, качып китү; 2) качу (тоткын тур.) firavun и. 1) фиргавен; 2) күч. тиран, явыз кеше firavunfaresi и. зоол. фиргавен күсесе, мәчесыман бер хайван firavunluk с. фиргавенлек fire и. товарны йөрткәндә (сатканда һ. б.) пәйда булган кимү firfiri с. кызыл шәраб төсендәге, җете кызыл firma и. фирма firuze и. фирәзә, фирүзә (асылташның бер тере) fiske и. 1) чиртү, чиртеш; 2) чеметем fiskelemek ф. чиртү fistan и. ябу; җилән fisto и. 1) бизәкле тасма; 2) Челтәрсыман бизәкле тукыма fiş и. 1) штепсель, токка тоташтыргыч җайланма; 2) квитанция fişek и. патрон; шартлаткыч матдә fişlemek ф. квитанция тутыру fit I и. 1) коткы; 2) (уенда һ. б.) квит\n\n\n fitII и. бер төр озынлык үлчәве fıtçi и. коткычы, котыртучы fitil и. 1) филтә; 2) билтә (иске ату коралларында дары кабызгыч); 3) юрмәп тегү; 4) тукымада тар юлак ◊ fitil almak каударланып кабынып китү, пырлау; fitil vermek кыздыру, котырту, аздыру fitillemek ф. тар. филтәгә яки билтәгә ут төртү fitilli с. 1) филтәле; билтәле (мылтык); 2) тар юлаклы (тукыма) fitilsiz с. 1) филтәсез (лампа); 2) билтәсез (мылтык, туп) fitlemek ф. коткы салу, котырту fitleyici и. коткычы, коткы салучы fitne и. 1) үзара низаглар; 2) фетнә; баш күтәрү; 3) низагчы яисә низагларга сәбәпче булган кеше, фетнә fitneci и. 1) фетнәче; 2) интригачы fitnelemek ф. фетнә чыгару fiyasko и. фиаско, зур уңышсызлык, көлкегә калу fiyat и. бәя, хак; □ fiyat biçmek бәя кую; fiyat kırmak бәяләрне төшерү fiyatlarımak ф. бәясе (бәя, бәяләр) арту fiyonk и. күбәләк сурәтеңдәге бизәнү әйбере fizik и. 1) физика; 2) гәүдә, килбәт, бәдән □ fizik ötesi метафизика fizikçi и. 1) физик, физика буенча белгеч; физика укытучысы; 2) физиодәвалау белгече fiziksel с. физик көч белән бәйле fizyoloji и. физиология fizyonomi и. физиономия fizyoterapi и. физиотерапия flama и. 1) ялау (сөңге очына тагылган кечкенә байрак, әләм); 2) (корабларда сигнал өчен кулланыла торган) байракчык flaman и. фламанд flamingo flaman kuşu и. фламинго flandra и. диңг. сигнал байрагы □ flandra balığı зоол. пычкыбалыкның бер тере flanel и. фланель (тукыма төре) flaş и. 1) (фотога төшергәндә кыска арада) яктыртып алу; 2) тиз генә, яктыртып ала торган лампа; 3) күч. иң мөһим flegmon и. мед. флегмона, тире астындагы яки үпкәдәге эрен flora и. флора florin и. флорин, Голландиядә кулланыла торган акча берәмлеге flört и. флирт flurya и. зоол. яшелле-сарылы бер кош flüt и. флейта, курай flütçü и. флейтачы, курайчы fob и. фоб (алучының йортына китереп бирү шарты белән сату һәм шуның бәясе) fobi и. курку авыруы, куркучанлык, билән fodla и. ярлыларга таратыла торган махсус төр икмәк fodul с. тәкәббер, һавалы, эреләнүчән foga и. артиллериядә "ут!" командасы fok и. зоол. тюлень fol и. маяга калдырылган йомырка folk и. халык, масса, гавам folklor и. фольклор, халык иҗаты folklorcu и. фольклорчы folluk и. (тавыклар өчен) йомырка салу оясы fon и. 1) фонд; 2) декорация, фон; 3) (рәсемчелектә) грунт fonda и. диңг. кораб ләңгәр салган җир fondan и. йомшак эчлекле кәнфит fonem и. (тел гыйлемендә) фонема fonetik 1. и. фонетика. 2. с. фонетик fonetikçi и. фонетикачы, фонетист fonksiyon и. функция; роль fonograf и. фонограф fonoloji и. фонология font и. чуен; чуен яки корыч кисәге fora I диңг. "җилкәннәрне ач!" командасы\n\n\n foraII и. машина (механизм һ. б. ш.) сүтү forint и. форинт, Венгриядә акча берәмлеге form I и. форма\n\n\n formII и. бланк forma и. 1) (полиграфиядә) форма, металл рам; 2) (китапның һ. б.) басма табагы; 3) форма, хәрби яисә спорт киеме (формасы) formalite и. формалылык; формасына (рәвешенә) китерү, рәвешчелек formaliteci и. педант formalizm и. формализм formasyon и. формация, шәкелләнү formül и. формула formülleşmek ф. формуллашу foroz и. ятьмәне бер салуда чыккан балык микъдары fors и. 1) өч яисә дүрт почмаклы байрак; 2) күч. форс, шәп тәэсир итү forum и. төрле мәгъ. форум fosfor и. фосфор fosforışı и. фосфоренция, фосфор яктыруы яки шуңа охшаш яктыру fosforik и. фосфор кислотасы fosforlu с. фосфорлы fosil и. фосиль (геологик катламнарда торып калган хайван, үсемлек калдыклары һ. б.) foslamak ф. бушка чыгу, әрәмгә китү fosurdamak ф. гыжылдау fosurdatmak ф. тәмәке төтене чыгару fosur fosur иярт. пыш-пыш (тәмәке суыру) fota и. шәраб мичкәсе foto и. фото, фотография fotoğraf и. фотография fotoğrafçı и. фотограф fotojenik с. 1) фотографиягә бәйле; 2) фотоген, фотогеник fotokopi и. фотокопия fötr и. фетр, киез frak и. фрак fraksiyon и. (сәяси) фракция francala и. озын тар икмәк frank и. франк (Франция акча берәмлеге) fransız и. с. француз fransızca 1. и. француз теле. 2. рәв. француз телендә, французча frapan с. күзгә ташланып торган frekans и. тетрәү һ. б. ешлыгы fren и. 1) ышкылу; 2) тормоз frenlemek ф. тормозлау fresk и. фреска freze и. 1) кыру, кыру эше; 2) фрезер урдыны (станогы) frezeci и. фрезер frezelemek ф. фрезерлау friksiyon и. фрикция, ышкылу frişka и. диңг. әкрен җил früktoz и. фруктоза fuar и. ярминкә fuaye и. фойе fuhuş и. фәхешлек fukara с. и. ярлы, мескен funda и. себерке үләне fut и. фут (инглиз озынлык үлчәме) futa I и. пута, озын һәм чагыштырмача тар билбау\n\n\n futaII и. озын һәм тар ярыш каегы futbol и. футбол futbolcu и. футболчы füme и. с. 1) төтен төсе; 2) ысланган (балык, ит) fümerol и. гейзер fütürist и. футурист futürizm и. футуризм fütüroloji и. футурология, киләчәк турындагы фән füze и. ракета füzen и. күмер каләм, карандаш gabardin и. габардин (туныма төре) gabari и. тех. габарит gacırdamak ф. мыгырдау, күңелгә тия торган тавыш чыгару gacır gucur иярт. шыкыр-шакыр, чыгыр-чыгыр gag и. интермедия gaga и. томшык, кош борыны gagalamak ф. чуку gagalı с. томшыклы gagavuz и. гагауз (башлыча Көньяк Молдавиядә яшәүче төрки халык) gagavuzca 1. и. гагауз теле. 2. рәв. гагауз телендә, гагаузча gaip с. күз алдында булмаган, күренеп тормаган; гаип gaiplik и. гаиплек, билгесезлек, юкка чыкканлык gaklamak ф. каркылдау (карга тур.) gala и. презентация, тәкъдим итү (билгеле бер әсәрне тәгъдим итү өчен җыелган кичә, мәҗлес һ. б.) galaksi и. 1) галактика, йолдызлар тупламы; 2) Киек каз юлы galebe и. җиңү; өстенлек □ galebe çalmak өстенлек алу, җиңеп чыгу galeri и. 1) төрле мәгъ. галерея; рәт; 2) штрек (шахталарда) galeyan и. кызулану, кайнарлану gali и. галера (бер төрле диңгез көймәсе) galiba кер. сүз. мөгаен, ихтимал, булса кирәк galip и. с. җиңүче ◊ galip gelmek җиңеп чыгу galon и. галлон galvaniz и. гальванизация, гальванизлау galvanometre и. гальванометр gam I и. гамма, (башлыча) авазлар гаммасы\n\n\n gamII и. гамь gamlı с. гамьле gamlılık и. гамьлелек gammaz и. с. гайбәтче, сүз йөртүче gammazlamak ф. хурлап сөйләү gamsız с. гамьсез gamsızlık и. гамьсезлек gamze и. бит чокыры gangster и. гангстер gangsterlik и. гангстерлык ganimet и. 1) ганимәт, үлҗә, трофей; 2) күч. уңайлы мөмкинлек, форсат gar и. вокзал garabet и. гариплек garaj и. гараж garanti и. гарантия garantilemek ф. гарантияләү; кәфил булу garantili с. гарантияле garantisiz с. гарантиясез garantör и. гарантия бирүче, кәфил, гарант garazlı с. кинәле, үчле garazsız с. кинәсез, үчсез gardiyan и. гвардияле, гвардин сөйл. gardiyanlık и. гвардия солдаты булу gargara и. 1) голт-голт йоту; 2) гаргарә, авыр хырылдау garip с. 1) читтә йөрүче; зимагур сөйл.; 2) серле, аңлашылмас garnitür и. төрле мәгъ. гарнитур garnitürlü с. гарнитурлы garpçı и. көнбатыш мәдәниятен үзләштерү тарафдары, гарепче иск. garson и. официант, ашханәдә һ. б. хезмәт күрсәтүче gasil и. мәет юу gavur и. с. ) кяфер; 2) күч. мәрхәмәтсез gavurlaşmak ф. кяферләшү gayret и. гайрәт; дәрт, рухый көч gayretlenmek ф. гайрәтләнү gayretli с. гайрәтле gayretsiz с. гайрәтсез gayrı кис. инде, моннан соң gayri и. башка; бүтән gayzer и. геогр. гейзер gaz I и. газ, һавасыман хәлдәге матдә\n\n\n gazII и. газ, өрфия (тукыма) gazal и. 1) газәл, тау боланы; 2) күч. гүзәл яр gazap и. ачу, үпкә gazaptandırmak ф. ачуландыру gazaplanmak ф. ачулану gazaplı с. үпкәле, ачулы, ярсу gazel и. 1) газәл, мәхәббәт шигыре; 2) серенада gazete и. газет gazeteci и. газетчы gazetecilik и. газетчылык gazi и. 1) газый, дошманны җиңгән кеше; 2) каһарманнарга бирелгән данлыклы исем gazlamak I ф. газ белән агулау\n\n\n gazlamakф. керосинлау gazlanmak ф. 1) керосинлану; 2) газлану gazlı с. газлы gazoil gazoyl и. газолин, керосинның бер тере gazojen и. газогенератор gazyağı и. керосин, керосинның бер төре gebe и. көмән, авыр gebelik и. көмәнлелек, авырлылык gebermek ф. аяк сузу, үлү gebertmek ф. үтерү gebeş с. 1) юан, симез; 2) аңгыра gece и. 1) төн; кичә иск.; 2) кичә, кичке мәҗлес, төнлә үткәрелә торган күңел ачу мәҗлесе ◊ gece kuşu 1) өке; 2) күч. төнлә йокламый торган кеше gececi и. төнгелеккә калучы, төнлә эшләүче geceki с. кичәге gecekondu и. 1) төнкунды (шәһәр идарәсеннән рөхсәтсез корылган бина (өй)); 2) такта өйчек gecelemek ф. 1) төнгә калу, төнләү; 2) төн уздыру; 3) төнгелеккә тукталу geceli с. төнле; geceli gündüzlü кичәле-кәндезле gecelik и. төнлек, төнгелек gecikmek ф. кичегү, соңлау gecikmeli с. кичеккән, соңарган gecikmesiz с. кичеккесез, кичектергесез geciktirmek ф. кичектерү geciktirilmek ф. кичектерелү geç рәв. кичегеп, соң, соңарып geçmek ф. 1) төрле мәгъ. кичү; 2) күчү, күченү; 3) төрле мәгъ. үтү; 4) үтеп керү; 5) үтеп китү; 6) баш тарту, ваз кичү; 7) кичерү, гафу итү; 8) узу, узып китү; 9) күчереп алу; 10) кит. теркәлү; 11) элгәшү, (уку материалын тиешенчә) үзләштереп бару; 12) (мич һ. б.) сүнү; 13) артык пешүдән изрәү (җимешләр тур.); 14) эвф. үлү, кичү кит.; 15) сир. мирас булу, мирас булып калу; 16) язу (мәс., акылдан, һуштан һ. б.) ◊ geç! игътибар итмә!; geçmiş olsun авыруга яисә бәла-казага дучар булган кешегә әйтелә торган сүз geçe рәв. үткәч, үтеп, узгач, узып (вакыт тур) geçen с. үткән, узган, кичкән geçende рәв. баягынак geçer с. 1) йөрешле, кулланылышта булган; 2) үтә торган, үтемле (товар) geçerli с. 1) ярарлык, ярыйсы; 2) кулланылышта йөргән; гамәлдә булган geçerlik и. үтемлелек geçersiz с. яраксыз, гамәлдән чыгарылган geçersizlik и. яраксызлык geçici с. үтүче, үтеп китәсе (күренеш), кичәчәк geçilmek ф. кичелү, үтелү (мәс., юл, гомер) geçim и. 1) татулык; 2) яшәү, көн-күреш geçimli с. тату; тыныч холыклы geçinmek ф. киченү, ничек тә яшәү geçirmek ф. 1) төрле мәгъ. күчерү; 2) кичерү; 3) китәрү, читләтү; 4) аша чыгару, үткәрү; 5) тирәләү; 6) (нәрсә белән булса да) тышлау, каплау, каплату; 7) каләм очына алу, язып кую, теркәү; 8) (мосафирны һ. б.) озату; 9) (тартып) кию, (тарттырып) кидерү geçişmek ф. үзара керешү, катышу geçiştirmek ф. 1) әһәмият бирмәү; 2) котылу geçit и. 1) кичү (урыны); 2) җир асты кичүе (мәс., шәһәр урамнарында) geçkin с. 1) узып киткән; артып киткән; 2) бик олы яшьтәге; 3) артык өлгергән (үсемлек, яшелчә һ. б. тур.) geçmez с. 1) үтмәс (товар); 2) ялган (акча); 3) терелгесез (авыру, чир); 4) йогышсыз (авыру, чир) gedik 1. и. 1) китек, кителгән җир; җимерек; 2) җитешсезлек. 2. с. китек, кителгән gedikli с. китекле, кителгән; җимерекле, җимерелгән gedilmek ф. кителү geğrek и. сөбә кабыргасы, кәкрә диал. gelmek ф. 1) төрле мәгъ. килү; 2) килешү, ятышу; ятышлы булу; 3) тоелу, кебек күренү; кебек булу; 4) чыдау; 5) ярашу, ярау; 6) якынлашу; 7) (ярдәмче фигыль буларак) килү; elden gelmek кулдан килү gelberi и. кисәү таягы gelecek с. и. 1) киләчәк; 2) язмыш, күрәчәк geleğen и. геогр. кушылдык gelen giden с. килгән-киткән gelenek и. йола; традиция, ата-баба йоласы gelenekli с. йолалы gelgeç с. килделе-киттеле; карарсыз, сәбатсыз gelgit и. талкыну, бушка йөрү gelin и. төрле мәгъ. килен ◊ gelin havası диңгезнең аз гына дулкынланып торуы gelince кер. сүз. (фәлән мәсьәләгә) килгәндә gelincik и. 1) зоол. ас; 2) бот. лалә, чүл тюльпаны, кызалак gelinçiçeği и. бот. төнбоекның бер төре gelinkuşu и. чыпчыксыман бер кош gelinlik и. 1) киленлек, килен булу; 2) җиткән кыз gelinparmağı и. озынча йөзем gelir и. килер, керем; даими табыш gelişmek ф. 1) үсеп җитү; 2) тазару, көрәю; 3) алгару, үсеш алу gelişigüzel рәв. 1) аннан-моннан; 2) ничек туры килсә шулай geliştirmek ф. үстерү; алгарту gelme и. с. 1) төрле магъ. килү; 2) килгән gelmiç и. эре балык сөяге gem и. ат авызлыгы; авызлык gemi и. көймә, кораб gemici и. 1) көймәче; 2) диңгезче; матрос; 3) хәрби диңгезче gemicilik и. диңгезчелек gemilik и. верфь gemlemek ф. 1) авызлыклау; 2) төрле мәгъ. йөгәнләү genç с. и. яшь, яшь кеше; буйга җиткән ◊ genç irisi буйчан малай (яисә кыз) gençleşmek ф. яшәрү gençlik и. 1) яшьлек; 2) буйга җиткәнлек gene терк. 1) янә, тагын; 2) шулай да genel с. гомуми; генераль genelge и. циркуляр genelkurmay и. генераль штаб genellemek ф. гомумиләштерү genelleşmek ф. гомумиләшү general и. генерал genetik и. генетика geniş с. киң, иңле genişlemek ф. киңәю genişletmek ф. киңәйтү genişlik и. киңлек genleşmek ф. кабару, күләме арту genlik и. 1) киңлек; 2) муллык geometri и. геометрия geometrik с. геометрик germek ф. 1) киерү; 2) киереп кигезү gerçek с. и. 1) дөреслек, чынлык; 2) факт; 3) чын gerçekçi с. и. реалист, чынлыкчы gerçeklemek ф. дөресләү gerçekli с. чын, хак, дөрес gerçeklik и. дөреслек, чынлык gerçekten рәв. чынлап; чыннан да gerçi терк. гәрчә gerdan и. 1) муен; 2) (ит түшкәсенең) муен тирәсе gerdanlık и. муенса gerdel и. чиләк, тубал gerdirmek ф. киерелдерү gereç и. кирәк-ярак; чимал gereğince рәв. кирәгенчә gerek хәб. сүз. кирәк gerekmek ф. кирәгү, кирәк булу gerekçe и. 1) кирәкле шартлар; 2) сәбәп, сылтау; 3) әзерлек gerekçeli с. шартлары булган; әзерлекле gerekçesiz с. шартлары булмаган, әзерлексез gerekli с. кирәкле gereklik и. кирәклек gereksemek gereksinmek ф. кирәксенү gereksiz с. кирәксез gereksizlik и. кирәксезлек geren и. балчыксыл туфрак; уңдырышсыз туфрак gergef и. махсус киерге, киергеч gergi и. 1) киерге, кирге; 2) сөйл. пәрдә gergin с. киеренке gergince рәв. киеренке рәвештә gerginlik и. киеренкелек geri 1. и. 1) арт, арткы як; 2) калган өлеш. 2. с. артта калган, 3. рәв. кире, артка таба (китү һ. б.) □ geri almak кире алу; geri çevirmek кире кайтару; geri dönmek кире кайту; geri kalmak артта калу; geri koymak кичектерү; geri vermek кире бирү gerilmek ф. киерелү gerici I с. киерә торган, киергеч (мускул)\n\n\n gericiII с. и. искелек тарафдары, кадимче gericilik и. кадимчелек, реакционлык gerilemek ф. 1) кире чигенү, кире борылу; 2) түбәнәю; 3) артта калу gerileyici с. кире чигенүче; регрессив gerili с. киерүле, киерелгән gerilik и. кирелек; артта калганлык gerinmek ф. 1) киерелү (кеше тур.); 2) күч. рәхәтлек тою germanistik и. германистика, gerundium и. рәвеш фигыль, герундий getirmek ф. 1) төрле мәгъ. китерү; 2) килештерү, яраштыру; килешле, ярашлы итү; 3) күч. китерү; hatıra getirmek хәтергә китерү; dünyaya getirmek дөньяга китерү getiri и. керем, табыш getiriş и. китереш gevmek ф. чәйнәү; күшәү geven и. бот. күгән geveze с. 1) телдәр, лыгырдык, телчән; 2) күч. сертотмас gevher и. 1) гәүһәр, кыйммәтле таш; 2) күч. җәүһәр, гаять кыйммәтле нәрсә geviş и. күшәү (хайваннар тур.); □ geviş getirmek күшәп тору gevrek с. и. 1) кетердек; уалучан; 2) күч. сөенечле (көлү тур.); 3) уалучан печенье (тере) gevremek givremek ф. 1) куырылу; кетердәрлек булып кибү; 2) сөйл. (иген) өлгерү gevşemek ф. 1) бушау; 2) сүлпәнәю gevşek с. 1) буш; 2) күч. сүлпән, салмак, җансыз geyik и. болан, киек диал. geyikdili и. бот. сыер теле geyikotu и. бот. сәдәф уты gez I и. 1) укның керешкә куела торган киртеге, киз; 2) төзәгеч (мылтыкта һ. б.)\n\n\n gezII и. 1) төенле бау (җир үлчәү өчен); 2) (төзелештә балта осталары тарафыңнан кулланыла торган) үлчәгеч gezdirmek ф. 1) гиздерү; 2) өләшү, тарату gezegen и. планета gezelemek ф. 1) әйләнү, тулгану; 2) аптырап тору gezenti и. с. йөремсәк gezgin 1) к.: gezginci; 2) с. йөрүчән, хәрәкәтчән gezginci с. илгизәр; сәяхәтче gezi I и. сәяхәт\n\n\n geziII и. мамык һәм ефәкне кушыл тукылган тукыма төре gezinti и. ) сәйран; тамаша итеп йөрү; 2) гизеләчәк җир, сәйран урыны, тамашалык; 3) коридор, йөренерлек мәйдан; 4) муз. көйдән көйгә күчү gıcık и. 1) тамак төбе кымырҗуы; 2) күч. котыртучы, тәңкәгә тиюче gıcırdamak ф. шыгырдау, чыгырдау gıda и. ашамлык, туклану әйбере; аш-су; тәгамь; азык-төлек gıdaklamak ф. кытаклау gıdalanmak ф. туклану, тәгамьләнү gıdalı с. туклыклы gıdasız с. туклыксыз gıdıklamak ф. 1) кытыклау; 2) күч. күңелгә хуш килә торган сүзләр сөйләү gıpta и. көнчелек; □ gıpta etmek көнчелек хисе кичерү, көнләшү gırgır и. 1) дәвамлы һәм тупас тавыш; 2) ыгы-зыгы, вак-төяк чәйнәшү gırnata и. муз. кларнет gırt иярт. кырт; gırt gırt кырт-кырт, кытыр-кытыр gırtlak и. 1) сулыш юлы, бронх; 2) бугаз; 3) күч. ашап-эчү gırtlaklamak ф. бугаздан буу gıyaben рәв. 1) үзе югында; 2) кеше аркылы, үзен күрмичә gibi бәйл. кебек, кеби иск.; шикелле gibilerden бәйл. шуның ише(ләрне) gicişmek ф. кычыну gider и. чыгым gidermek ф. китәрү, бетерү giderayak рәв. чыгып китәргә торганда giderek рәв. әкренләп; тора-бара gidici с. китүче, китәчәк (кеше) girmek ф. төрле мәгъ. керү girgin с. елгыр, һәр җиргә керүчән giriş I и. кереш, керү рәвеше (процессы)\n\n\n girişи. кереш, сүз башы, мөкаддимә иск. girişim и. (бер эшкә) керешү girişimci и. инициатор girişken с. елгыр, һәркем белән танышучан girişmek ф. 1) (бер эшкә) керешү, тотыну; 2) күч. бәрелешү, кыйнаша башлау girmelik и. керү акчасы gişe и. билет сату (акча өләшү һ. б.) кассасы git gide рәв. тора-бара gitar и. гитара gitarcı и. гитарачы gittikçe рәв. тора-бара giymek ф. 1) кию; 2) күч. (авыр сүз һ. б.га) түзү; дәшмичә үткәрү giyecek и. кием-салым giyim и. кием □ giyim kuşam кием-салым, өс-баш; giyim evi кием-салым кибете giyinmek ф. 1) киенү; 2) (киемне) билгеле бер кибеттән генә алу, билгеле бер ательеда гына тектерү □ giyinip kuşanmak киенү-ясану giyinik с. киенгән giyinti и. кием-салым giyotin и. гильотина giysi и. өс-баш, кием-салым giz I и. сер\n\n\n gizII и. диңг. корабның койрык өлешендәге авыштырып куелган байрак терәге gizlemek ф. яшерү gizlenmek ф. яшеренү gizli с. яшерен gizlice рәв. яшерен gizli gizli рәв. яшертен glikoz и. хим. глюкоза gliserin и. глицерин goblen и. гобелен gocunmak ф. борчылу gofret и. вафля (печенье тере) gol и. (футболда һ. б. ш. уеннарда) гол; туп кертү golcü и. туп кертүче golf и. гольф (спорт уены тере) goril и. 1) зоол. горилла; 2) күч. сакчы, каравылчы göbek и. 1) кендек; 2) күч. үзәк göçmek ф. күчү, күченү göçebe и. с. күчмә göçer с. күчмә göçermek ф. күчерү göçmen 1. и. эмигрант; качак; мөһаҗир. 2. с. күчмә, сәйяр (мәс., кошлар) göçücü и. с. күчүче, күченүче göçünmek ф. күченү göçürmek ф. күчерү göçüş и. күчеш göden и. анат. күтән göğem с. күгелҗем, күксел göğüs и. 1) күкрәк; 2) көймәнең алды (күкрәге) ◊ göğüs geçirmek аһ-ваһ итү; göğüs germek күкрәк киереп каршы тору göğüslü с. күкрәкле, киң күкрәкле gök I с. күк\n\n\n gökи. күк, күк йөзе; gök ekseni җир күчәре ◊ göke çıkmak 1) күккә ашу; 2) күтәрелеп бәрелү, бик ачулану; gökden inmek күктән төшү (иңү) gökçe с. күгелҗем gökçek с. гүзәл gökçül с. аксыл күк, күксел gökdelen и. күксөзәр (небоскреб) gökkuşağı и. салават күпере gökküresi и. күк гөмбәзе göktaşı и. метеор, күк ташы göktürk и. тар. күктөрек (740 елга кадер хәзерге Монголия территориясендә яшәп, соңыннан kapa диңгездән Амур елгасына чаклы сузылган империя корган борынгы төрки халык) gökyakut и. сапфир gökyofu и. Киекказ юлы gökyüzü и. күк йөзе göl и. кул; буа gölek и. күлдәвек gölet и. кечерәк буа, бөя gölge и. 1) төрле мәгъ. күләгә; күләгәле җир; 2) ышык gölgebalığı и. зоол. шамбы (жумба) gölgelemek ф. күләгәләү gölgeli с. күләгәле gölgesiz и. күләгәсез gömmek ф. күмү; күмелдерү gömgök с. күм-күк, зәп-зәңгәр gömlek и. 1) күлмәк; 2) сүрү, тышча; 3) династия, буын; 4) лампы куыгы; 5) папка ◊ gömlek eskitmek "чабата туздыру", мәгънәсезгә гомер уздыру gömlekçi и. күлмәкче, күлмәк тегүче яисә сатучы gömleklik с. и. күлмәклек gömük с. күмелгән gömüldürük и. (атларга кидерелгән) күкрәк каешы, күмелдерек (ияр артка китмәсен өчен) gömültü и. аучыларның яшеренеп торуы өчен чокыр gömülü с. күмүле, күмелгән gön и. күн göndermek ф. юллау, күндерү gönenmek ф. кинәнү gönendirmek ф. кинәндерү gönül и. 1) төрле мәгъ. күңел; 2) горурлык ◊ gönül açılmak күңел ачылу; gönül almak (кемнең дә булса) күңелен ачу; gönül bulanmak күңел болгану; gönül darlığı күңел тарлыгы; gönül eğlencesi күңел юаткыч; gönülü kalmak күңеле калу; gönülünce (gönülümce) теләгәнчә (теләгәнемчә) gönüllemek ф. көнләү, көнләшү; ачулану gönüllü с. и. 1) күңелле; үз теләге белән эш итүче, үзихтыярый; 2) горур; 3) сөйл. сөекле, сөйгән gönülsüz с. 1) теләксез; ихтыярсыз; 2) горурлыксыз, горурсыз görmek ф. 1) төрле мәгъ. күрү; 2) күрешү, күрешеп сөйләшү ◊ görmediğe dönmek 1) тәмам савыгып җитү; 2) кайгы-хәсрәтне оныту göre бәйл. 1) күрә, карап; büyüklüğüne göre зурлыгына күрә; 2) буенча; 3) =ча, чә кушымчасы белән тәрҗемә ителә; bana göre минемчә görenek и. гадәт, йола göreneksiz с. гадәтсез, йоласыз görev и. (рәсми) вазыйфә; эш, эш күрү; эш урыны, хезмәт görevlenmek ф. вазыйфа алу görevlendirmek ф. вазыйфә бирү görevli с. вазыйфалы, хезмәтле görevsiz с. вазыйфасыз, эшсез görgü и. 1) әдәп-инсаф; 2) эш тәҗрибәсе, тәҗрибәлелек görgülü с. 1) дөнья күргән, тәҗрибәле; 2) инсафлы görgüsüz с. 1) әдәп-инсафсыз; әдәп-хаясыз; 2) тәҗрибәсез görünmek ф. күренү görünüş и. күренеш, манзара görüş и. 1) күрү; 2) күч. караш görüşmek ф. күрешү göstermek ф. төрле мәгъ.. күрсәтү gösterge и. 1) төрле мәгъ. күрсәткеч; 2) күрсәтмә □ gösterge bilimi информатика gösteri и. 1) смотр, демонстрация; 2) күргәзмә göstermelik и. с. 1) күрсәтмәлек, үрнәк; 2) күрсәтү өчен хәзерләнгән gösterme parmağı и. имән бармак göstertmek ф. күрсәттерү götürmek ф. 1) китерү, алып китерү; 2) алып китү; 3) күч. юкка чыгару; 4) күч. үтерү götürü рәв. күмәртәләп, берьюлы, тоташ (бәя биреп) götürüm и. сөйл. сабырлык gövde и. 1) гәүдә; 2) түшкә; 3) кәүсә; 4) төп өлеш; 5) гр. сүз нигезе gövem и. кигәвен gövermek ф. 1) яшелләнү, яшәрү; 2) күгелҗемләнү göverti и. сөйл. яшелчәләр göymek ф. яндыру; ягу göynümek ф. 1) көенү, хәсрәтләнү; 2) пешү, өлгерү (җимешләр тур.) göynük с. и. 1) янган, көйгән; 2) кояшта янган; 3) ышна җире; 4) күч. кайгылы göyük и. 1) янган; көйгән; көек; 2) төн кызу (авырудан) göyünmek ф. көенү göz и. 1) төрле мәгъ. күз; 2) чокырчык, күз сөйл.; 3) аерым тартма, бүлекчә, бүлемтек; 4) игътибар, күз иск.; 5) сөйл. урта төш □ göz akı күз агы; göz bilimi офтальмология ◊ göz almak күз камаштыру; göz atmak күз ату, карап алу яисә карап тору; göz çıkarmak күз чыгару; göz değmek күз тию; göz dikmek күз текәү; göz evi күз уемы, күз чокыры; göz etmek күз белән ымлау; göz kapağı күз кабагы; göz karası күз карасы; göz kalmak үзенә булдырасы килү; göz açmak 1) күз ачу, бераз тынычлану; 2) дөньяга килү; 3) кемнең дә булса күзен ачу, ачык аңлату; göz ağrısı дәрт, мавыгу; göz(ü) açık аңлы, аңлап торучы; тиз төшенүче; göz kesmek булдырачагына ышану; göz önü күз уңы, күз алды; gözden düşmek күздән төшү; göze batmak күзгә ташлану gözbağcı и. күз буучы, сихерче gözbağı и. күз буу gözbebeği и. күз бәбәге, күз кешесе сөйл. gözcü и. 1) каравылчы; 2) шымчы, күзәтче gözcülük и. 1) каравылчылык; 2) шымчылык gözdağı и. куркытып тору gözde с. иң яратыла торган; популяр; модада булган gözdişi и. азау теше göze и. 1) күзәнәк; 2) кечкенә чишмә gözemek ф. 1) тупчу, тишекне үреп ямау; 2) (тигезсез тишелгән үсентене сирәк җирләренә) күчереп утырту gözebiltmi и. цитология (фәне) gözene и. умартачы битлеге gözenek и. 1) күзәнәк; 2) кечкенә уем, тишекчә, күзәнәк; 3) бидәр, рельефлы нәкыш gözenekli с. 1) күзәнәкле; 2) тишекчәле gözeneksiz с. күзәнәксез gözer и. эре иләк, ындыр иләге gözetmek ф. 1) күз-колак булу; 2) күз алдыңда тоту; игътибар итү; 3) көтү (форсатны, вакытны һ. б.) gözetici и. 1) күз-колак булучы; 2) күзәтүче gözetlemek ф. яшеренеп күзәтү gözkapağı и. күз кабагы gözlemek ф. 1) күзләү; көтү; 2) игътибар белән күзәтү; 3) тикшерү; 4) яшеренеп күзәтү gözlü с. 1) күзле; 2) күзәнәкле, тишекле gözlük и. күзлек gözlükçü и. күзлекче gözlüklü с. күзлекле; gözlüklü yılan зоол. күзлекле елак; göz yuvası күз оясы, күз уемы gözsüz с. күзсез, сукыр gözsüzlük и. күзсезлек gözükmek ф. күренү gözyaşı и. күз яше gramer и. грамматика gravür и. гравюра gravürcü и. гравюрчы grek и. борынгы грек кешесе grekçe 1. и. борынгы грек теле. 2. рәв. борынгы грек телеңдә gres gresyağı и. машина мае grev и. забастовка grevci и. забастовкачы gri с. соры, көл төсендәге grip и. мед. грипп guguk и. кәккүк, күке guguklu с. күкеле (сәгать) gulu gulu иярт. гол-гол, голдыр-голдыр (күркә голдырдавы) gurbet и. горбәт, читтә йөрү gurbetçi и. горбәттәге кеше, читтә йөрүче, зимагур gurbetlik и. читтә булу gurlamak ф. быгырдау guruldamak ф. (эч) быгырдау gurup и. 1) (кояш, ай) бату (баю); 2) күч. бетү, төкәнү, соңына килү gurur и. горурлык, горур иск., масаю gururlanmak ф. горурлану gururlu с. 1) горур; горурлы иск.; 2) масаюлы gusto и. зәвык gusül и. госел, ритуал коену gusülhane и. госелханә, коену бүлмәсе gübre и. 1) тирес; 2) ашлама gübreböceği и. зоол. тирес корты gübrelemek ф. тиресләү, ашлау gübrelik и. тиреслек gücenmek ф. үпкәләү, ачулану gücendirmek ф. хәтерен калдыру, кәефен кыру, үпкәләтү gücük и. 1) зәгыйфь, көчсез; 2) көтек, койрыгы кыскартылган ◊ gücük ay көтек ай, февраль güç I и. 1) көч, куәт, кодрәт; 2) потенциал; 3) эшләү, мәшгульлек; 4) күч. уңдырыш\n\n\n güçII рәв. с. 1) кыен, авыр, көчкә; 2) мөшкел, кыенлыклы ◊ güçe sarmak мөшкелләнү guçbela рәв. көчкә, кыенлык белән güçlenmek ф. көчәю güçleşmek ф. авырлашу, кыенлашу güçlü с. көчле güçlük и. 1) кыенлык, авырлык; 2) тоткарлык, комачау güçlülük и. көчлелек güçsüz с. көчсез güçsüzlük и. көчсезлек güdü и. 1) инстинкт; 2) эчке психологик мотив güdük с. 1) көтек, койрыксыз; 2) ярым-йорты güdükleşmek ф. көтекләнү, көтекләшү güdüklük и. көтеклек güdülmek ф. 1) көтелү; 2) алга сөрелү güdüm и. 1) идарә; 2) юнәлдерү; 3) көтелгән нәрсә; güdüm bilimi идарә гыйлеме güdümcü и. идарәче güdümlü с. 1) идарәле; 2) юнәлтелгән, юнәлдерешле güfte и. җырның һ. б. музыкаль әсәрнең сүзләре güğüm и. саплы чүлмәк; бакыр комган gül и. гел, роза gülmek ф. төрле мәгъ. көлү güldür güldür иярт. гөлдер-гөлдер; челтер-челтер güldürmek ф. көлдерү güldürücü с. көлдерүче; көлдергеч güleç с. көләч güleçlik и. көләчлек gülgiller и. бот. розасыманнар gülsuyu и. гөл (роза) суы; хушбуй gülümsemek ф. көлемсерәү gülünç с. көлке gülünçleşmek ф. көлкегә әйләнү gülünçlü с. көлкеле gülüşmek ф. көлешү gümbürdemek ф. гөмбердәү güme и. куыш (аучы, каравылчы һ. б. өчен) gümeç и. кәрәз gümrük и. 1) тамгаханә (таможня); 2) баҗ (пошлина) gümrükçü и. 1) таможня хезмәткәре; 2) баҗ җыючы, тамгаханәче, тамгачы gümrüklemek ф. читтән кергән товарны тамгалау gümrüklerimek ф. тамгалану (читтән кергән товар турында) gümrüklü с. тамгаланган, тамгалы (товар) gümrüksüz с. тамгаланмаган, тамгасыз (товар) gümüş и. с. төрле мәгъ. көмеш gümüşbalığı и. зоол. көмешбалык (диңгез балыгы тере) gümüşçü и. көмешче gümüşi gümüşü с. көмеш төсендәге gümüşlemek ф. көмешләү gümüşlü с. көмешле gümüşrengi с. көмеш төсле (төсендәге) gümüşsü с. көмешсу; кемешсыман gün I и. 1) төрле мәгъ., кояш; көн; 2) көн, тәүлек; gön aşın көн аша, ике көнгә бер; ertesi gön берсекөн; bir gün бер көн, бер тапкыр; gün batısı көнбатыш; gün doğusu көнчыгыш; günün birinde көннәрдән бер көнне; bugünkü günde бүгенге (бүгенгесе) көндә; günden güne көннән-көн, көннән-көнгә ◊ gün bu gün нәкъ вакыты; günü gününe görmek үз вакытында башкарып (үтәп) бару günah и. с. төрле мәгъ. гөнаһ günahkar и. гөнаһлы, гөнаһ эшләүче, гөнаһкяр günahlı с. гөнаһлы günahsız с. гөнаһсыз günaydın ы. хәерле иртә; хәерле көн günbatımı и. кояшбаеш güncel с. көнүзәк günçiçeği и. сөйл. көнбагыш gündelik и. с. 1) көнлек эш хакы, көнлек; 2) көндәлек, һәркөнге gündelikçi и. көнлекчә gündem и. көн тәртибе (җыелышка куелган мәсьәләләр) gündoğusu и. көнчыгыш gündüz рәв. төрле мәгъ. көндез göndüzcü и. көндез укучы; көндез эшләүче gündüzün рәв. көндезен günebakan и. көнбагыш güneş и. (күк җисеме буларак) кояш ◊ güneş gibi 1) кояш кебек (нурлы, матур); 2) көн кебек (ачык, билгеле); güneşi balçıkla sıvamak ачык хакыйкатьне яшереп, бозып күрсәтергә маташу güneşlenmek ф. 1) кояшта кибү; 2) кояшта кызыну güneşletmek ф. кояшта киптерү güneşli с. кояшлы güneşsiz с. кояшсыз güney и. көньяк güneybatı и. көньяк-көнбатыш güneydoğu и. көньяк-көнчыгыш günlük I и. күнлек, ладан (төтәсләү өчен кулланыла торган хушисле агач сагызы)\n\n\n günlükс. 1) көнлек, бер көнгә җитәрлек яисә бер көндә башкарылган; 2) билгеле көн яшәгән, булып узган һ. б. ш.; beş günlük çocuk биш көнлек бала; 3) көндәлек дәфтәре günücü и. көнче günücülük и. көнчелек güpegündüz рәв. көпә-көндез gür с. 1) күпләп (мул) үскән; куе; gür saç куе чәч; 2) көр gürcü и. грузин gürcüce 1. и. грузин теле. 2. рәв. грузин телендә, грузинча güreş и. көрәш güreşmek ф. көрәшү güreşçi и. көрәшче gürlemek ф. гөрләү, гөрелдәү gürleşmek ф. көрәю gürlük и. көрлек gürüldemek ф. гөрелдәү gürültü и. 1) гөрелте; 2) күч. тавыш-гауга gürültücü и. тавышчан кеше gürültülü с. гөрелтеле; шау-шулы gürültüsüz рәв. с. 1) гөрелтесез; 2) тавыш-тынсыз gütmek ф. 1) (терлек) көтү; 2) күч. (берәр уйны, ниятне) тормышка ашырырга омтылу (тырышу); amaç gütmek максатка омтылу güve и. зоол. көя göveç и. 1) керәч чүлмәк; 2) чүлмәк ашы güvelenmek ф. көяләү güven и. 1) ышаныч; 2) егетлек, батырлык □ güven kazanmak ышаныч казану; güven vermek ышаныч уяту, ышаныч бирү; güveni sarsılmak ышанычы төкәнү güvenmek ф. ышану, таяну güvence и. 1) әманәт, залог; 2) гарантия □ güvence vermek гарантия бирү güvenceli с. гарантияле güvencesiz с. гарантиясез güvenç и. ышаныч güvenli с. ышанычлы güvensiz с. ышанычсыз güvercin и. зоол. күгәрчен güvercinboynu güvercingöğsü и. яшел, зәңгәр һәм ал төсләрдә ялтыраган төс güverte и. палуба güverteli с. палубалы güvey и. кияү güvez с. шәмәхә кызыл güya кис. гүя (ки) güz и. сир. көз güzel с. 1) гүзәл, матур; 2) кимчелексез, һәйбәт; 3) сөйгән яр, сөеше güzelce с. әйбәт кенә, ярыйсы гына güzelleşmek ф. матураю; яхшыру güzellik и. гүзәллек, матурлык güzergah и. кичү, кичем; юл, трасса güzey и. геогр. күләгәле як, кояшсыз як güzide с. сайлап алынган güzlemek ф. көзләү, көз үткәрү güzlek и. 1) көзге яңгырлар; 2) көз үткәрү урыны güzlük с. 1) көзен башкарылган; 2) көзен чәчелгән (ашлык) güzün рәв. көзен ha 1. ы. һа, һай-һай, (гаҗәпләнүне белдерә). 2. кис. ә, йә; sen geldin һа? син килдең, ә?. 3. терк. я (йә); ha bu gün, ha yarın я бүген, я иртәгә habaset и. иск. 1) явызлык, усаллык; ачу; 2) начарлык, әшәкелек habbe и. иск. бөртек ◊ habbeyi kubbe yapmak энәдән дөя ясау haber и. хәбәр, яңалык □ һаber vermek хәбәр итү ◊ dış haberler чит ил яңалыклары haberci и. хәбәр китерүче, хәбәрче haberdar с. хәбәрдар haberleşmek ф. хәбәрләшү habersiz с. хәбәрсез habersizlik и. хәбәрсезлек Habeş и. Эфиопиядә яшәүче төп халык habis с. 1) иск. усал, ачулы; явыз, яман; 2) азгын, тиз төзәлми торган (шеш, яра); тиз үтми торган (авыру, чир) habl и. 1) канат, аркан; 2) җепсел hac и. хаҗ haccetmek ф. хаҗ кылу hacet и. дини. хаҗәт hacı и. хаҗи hacılarkuşağı и. салават купере hacil с. тартынучан, оялчан hacim и. 1) күләм; 2) зурлык hacimli с. күләмле haç и. хач, тәре; □ haça germek тәрегә кадаклау; Kızıl Haç Cemiyeti Кызыл Хач Җәмгыяте haçlamak ф. тәрегә кадаклау haçlı с. хач; тәреле haçlılar и. төре походларында катнашкан кешеләр haçvari и. әвернә had [had(d)] и. чик, сызык, дәрәҗә ◊ haddini aşmak чиктән ашу; haddini bildirmek урынына утырту; haddinden fazla чиктән тыш\n\n\nhad [had(d)] с. 1) үткен; 2) киеренке, кискен hadde и. прокатлау станы hademe и. җыештыручы, хезмәтче hadım и. евнух, хәрәм агасы hadımlaştırmak ф. печү hadi ы. әйдә, әйдә әле, я ярый, яле; hadi gidelim әйдә киттек; hadi yolun açık olsun! я ярый, яхшы юл сиңа! hadis и. хәдис, пәйгамбәр сүзе hadise и. вакыйга; гауга, инцидент hadiseli с. гаугалы, ызгышлы hadisesiz с. тыныч, ызгышсыз, җәнҗалсыз hadsiz с. чикләнмәгән haf и. спорт. ярымсакчы (футболда) hafakan и. йөрәк тибеше тетрәү, калтырау hafız и. хафиз, коръән хафиз hafıza и. хәтер; hafızasını kaybetmek хәтерен югалту hafızalı с. зиһенле, хәтерле hafif с. 1) җиңел; 2) җилбәзәк, җиңел караучан; hafif elbise җиңелчә кием; hafif gölge ярым күләгә; hafif endüstri җиңел промышленность ◊ hafif bir hareket уйламыйча эшләгән эш hafifçe рәв. җиңелчә hafiflemek ф. җиңеләю hafiye и. күзәтүче, яшерен агент hafre и. казылмалар (археологик) hafta и. атна; hafta başı атна башы; geçen hafta үткән атна haftalık с. атналык haftalıkçı и. атналап эшләүче haftan и. кафтан haftaym и. спорт. тайм (футболда 45 минутлык уеннан соң 15 минутлык ял вакыты) haham и. раввин (яһуд динендәге руханый) haile и. театр. трагедия hain и. хаин, сатлык җан hainleşmek ф. мәкерлек эшләү haiz с. (нәрсәгә дә булса) ия булган hak и. хак тәгалә, алла, ходай\n\n\n hakи. хак, хаклык, хокук; □ hak etmek лаек булу; hak eşitliği тигезлек, тигез хокуклылык hakan и. каган hakanlık и. 1) каганлык, каганат; 2) каган булу hakaret и. хәкарәт, хурлау, мыскыллау hakem и. 1) судья, арбитр; 2) жюри hakemlik и. арбитраж hakikat и. хакыйкать, дөреслек; □ hakikat olmak чынга ашу hakikatsiz с. аумакай hakiki с. хакыйкый, чын, дөрес hakim и. хәким, белгеч, галим, акыллы кеше\n\n\nhakim и. 1) хаким, өстен, югары; 2) хуҗа, түрә hakimiyet и. хакимият; хакимлек итү hakimlik и. хакимлек hakir с. түбән, дәрәҗәсез hakkak и. гравер hakkaniyet и. дөреслек, хаклык hakketmek ф. лаек булу, ирешү, казану hakkında и. хакында, турында haklamak ф. тар-мар итү; вату, җимерү haklaşmak ф. исәпләшү; исәп-хисапны өзү haklı с. хаклы; haklı talepler хаклы таләпләр haklılık и. хаклык, хаклылык haksız с. хаксыз hal I и. хәл, халәт, торыш; baygın halde аңсыз хәлдә; hal hatır sormak хәл сорашу; hava hal/һава торышы\n\n\nhal II и. иск. карар, нәтиҗә □ hal etmek хәл итү\n\n\nhal III и. түбәсе ябылган базар hala и. апа (әтинең сеңпесе яисә апасы)\n\n\nhala рәв. хәзергә кадәр; әле дә; hala ödemedi хәзергә кадәр түләмәде halat и. аркан, канат halavet с. татлы, баллы ◊ sözde halavet тәмле сүзле halayık и. 1) кол; 2) ялчы, хезмәтче halazade и. әтинең сеңлесенең (яисә апасының) кызы (яисә улы) halef и. дәвам иттерүче, алмашка килүче halel и. зарар, зыян halen рәв. хәзер, хәзерге вакытта halı и. келәм, палас halıcı и. келәмче, келәм тукучы halıcılık и. келәм тукучылык halife и. хәлиф halifelik и. 1) хәлифәт; 2) хәлиф булу halis и. кушылмаган, саф halisane рәв. чын йөрәктән, эчкерсез halita и. катнашма, кушылма halk и. халык; □ halk ağzı сөйләш (диалект эчендәге)', halk oyu референдум, халык фикере halka и. боҗра, алка halkalamak ф. 1) боҗра хәленә китерү; 2) коршау halkalanmak ф. боҗралану halkalı с. боҗралы halkavi с. боҗра рәвешендә булган halkçılık и. халыкчанлык hallaç и. мамык тараучы (тәрәшләүче) hallaçlamak ф. тәрәшләү, тарау (мамыкны) halletmek ф. хәл итү halli с. хәлле, мул тормышлы halsiz с. хәлсез, хәрәкәтсез halsizlik и. хәлсезлек; мохтаҗлык halt и. күңелгә ятмаган эш halter и. спорт. 1) штанга; гантель; 2) авыр атлетика halterci и. штангачы halvet и. 1) иск. кешеләрдән читләшү, ялгызлык; 2) иск. аулак җир; 3) мунчада эссе салу бүлмәсе ◊ halvet gibi бик эссе (бүлмә) ham с. 1) өлгермәгән, пешмәгән; 2) чи, эшкәртелмәгән; 3) күч. тормышка ашмый торган, буш hamak и. гамак, үрмә ятак hamakat и. иск. ахмаклык, юләрлек hamal и. йөк ташучы hamam и. мунча; □ hamam yapmak мунча керү hamamböceği и. кара таракан hamarat с. уңган, җитез (хатын) hamasi с. героик, легендар (дастан, шигырь) hamaylı и. бөти, амулет, талисман hamel и. Хәмәл йолдызлыгы hamhalat с. тупас, ямьсез hamil 1. с. төялгән; kömür hamil vapur күмер төялгән пароход. 2. и. ия, хуҗа, биләүче hamile с. йөкле, авырлы (хатын) hamilelik и. йөклелек, балага узганлык hamiş и. хат тәмамланганнан соң өстәп язылган язу (post scriptum) hamiyet и. патриотизм, гражданлык hamla и. диңг. 1) ишкәк ишү; 2) көймә койрыгындагы утыргыч hamlamak ф. көчсезләнү, хәлсезләнү (хәрөкәтсезлектән) hamlacı и. (зур көймәнең койрыгында утырган) ишкәкче hamur и. камыр; □ hamur açmak камыр җәю; hamur işi камыр ризыклары hamurlaşmak ф. камырлану; йомшару hamursuz с. төче; hamursuz ekmek төче күмәч hamut и. камыт han I и. хан; han soyu хан нәселе\n\n\n hanII и. юлаучылар йорты; караван-сарай ◊ han gibi сарай кебек киң hançer и. хәнҗәр hançere и. бугаз □ hançere sesleri бугаз тартыклары hançerlemek ф. хәнҗәр белән кадау hane и. 1) өй; hane halkı өйдәгеләр; 2) бүлмә; 3) шакмак (шахмат тактасында һ. б.); бүлек; 4) мат. санның урыны hanedan 1. и. тар. династия, нәсел, буын. 2. с. күч. кунакчыл hangar и. япма, лапас hangi а. кайсы, нинди? hangisi с. кайсысы hanım и. ханым hanımböceği и. камка, чуар таракан hani кис. 1) кая; кая соң; 2) иде бит; hani geçen gün yanımda oturuyordu işte □ adam кичә янымда утыра иде бит, менә шул кеше; 3) һич булмаса, ичмаса; 4) дөресен әйткәндә hanlık и. ханлык hantal с. шыксыз, килбәтсез, шөкәтсез hantallaşmak ф. шыксызлану, ямьсезләнү hap и. 1) таблетка, дару сәдәбе, пилюля; hap almak дару эчү; uyku hapı йокы даруы; 2) арго. әфьюн hapçı и. наркоман hapır hapır hapır hupur иярт. хапыр-хопыр hapis ф. и. тоткын, кулга алынган □ hapis yatmak төрмәдә утыру hapishane и. төрмә hapsetmek ф. 1) кулга алу, төрмәгә утырту; 2) күч. тоткарлау hapşırmak ф. төчкерү har I иярт. шабыр-шыбыр; har har akıyor (su) шабыр-шыбыр ага (су)\n\n\n harII и. эссе, кызулык ◊ harı geçmek тынычлану, сүрелү hara и. ат заводы harabe и. хәрабә, җимерек, җимереклек harabelik и. хәрабәлек haraç и. тар. ясак haram с. хәрәм, тыелган; haram mal хәрәм мал harami с. иск. юлбасар, талаучы; kırk harami кырык юлбасар harap с. 1) харап, җимерелгән; 2) таркалган haraplaşmak ф. җимерелү, тузу haraplık и. җимереклек hararet и. кызу(лык); җы-лы(лык), температура; güneşin hararet/кояш җылысы; hastanın hararet/авыруның тән кызулыгы hararetlenmek ф. эсселәү, тән кызу haraza и. талаш, ызгыш, кычкырыш; □ haraza etmek кычкырышу, талашу harbi I и. шомпол\n\n\n harbiII с. хәрби Harbiye и. хәрби академия □ Harbiye mektebi хәрби училище harbiyeli и. курсант harcamak ф. акча туздыру, акча сарыф итү harcıalem с. арзан, һәркем алырлык harcırah и. юл чыгымы harç I и. чыгым\n\n\n harçи. (төзелеш өчен) измә harçlı I с. чыгымлы\n\n\n harçlıс. штукатурланган; измә ярдәмендә ясалган; harçlı duvar штукатурланган дивар harçlık и. кесә акчасы □ һәгçlık etmek акчаны вак-төяккә тотып бетерү hardal и. горчица □ hardal yakısı горчичник hare и. дулкынсыман бизәк harekat и. хәрәкәт (сугыш хәрәкәте) hareke и. хәрәкә (гарәп язуында) hareketlenmek ф. хәрәкәтләнү harekeli с. хәрәкәле harekesiz с. хәрәкәсез hareket и. хәрәкәт; el hareketi кул хәрәкәте □ hareket etmek 1) хәрәкәт итү; 2) гәүдәне хәрәкәтләндерү; 3) юлга чыгу harem и. тар. гарем; хәрәм ◊ harem ağası хәрәм агасы haremlik и. 1) тар. хатын-кызлар ягы (өйнең); 2) җәмәгать, иптәш harf и. хәреф; büyük harf баш хәреф; küçük harf юл хәрефе ◊ harf atmak сүз кушу (таныш булмаган хатын кызга); harfi harfine сүзгә сүз, төгәл итеп, җиренә җиткереп harfiyen рәв. сүзгә сүз harıl harıl с. әзлексез, туктаусыз, дәвамлы harılanmak ф. пырдымсызлану, чыгымчылау (хайван тур.) harıltı и. гөрелте, шау, тавыш harın с. 1) чыгымчы, тискәре; 2) күч. холыксыз harınlamak ф. киреләнү, тискәреләнү haricen с. тышкы hariç и. 1) тыш, тышкы як; чит, кырый; 2) чит ил; hariçte kalmak чит илдә яшәү; 3) бәйл. башка (тыш); Turgut hariç hepimiz Тургуттан башка һәммәбез; evin harla өйнең тышкы ягы harika 1. и. искитәрлек күренеш, могҗиза. 2. с. искиткеч яхшы harikulade с. ише булмаган, искиткеч harita и. карта; harita çantası планшет; Avrupa haritası Европа картасы ◊ haritada olmak игътибар үзәгендә булу haritacı и. картограф haritalamak ф. картага төшерү harlamak ф. шарт-шорт килү, чытырдау (ут) harlatmak ф. кабызу, яндырып җибәрү harman и. 1) уру, сугу, игеннәрне җыеп алу эше; 2) ындыр табагы; harman makinesi ашлык сугу машинасы □ harman savurmak җилгәрү; harman dövmek ашлык сугу ◊ harman çorman тәртипсез, төрле җирдә аунау; harman etmek бер төр әйбернең төрле сортларныннан аз-аз алып бергә кушу harmancı и. ашлык сугучы harmoni и. гармония harp и. сугыш □ harp suçları хәрби җинаятьчеләр; harp etmek сугышу harpa и. арфа has с. 1) xac; bu memlekete has bir adet бу якларга хас бер гадәт; 2) чын, кушылмаган; has gümüş саф көмеш; has mal яхшы мал hasar и. зыян, зарар hasat и. урак өсте, уру; hasat yakti урак өсте ◊ hasat etmek уру haseki kupesi и. бот. суҗыяр haset и. хөсет, көнчелек; □ haset etmek көнләшү hasetlik и. хөсетлек hasıl и. хасил, бар булу □ hasıl olmak хасил булу hasıla и. нәтиҗә, ахыр hasılat и. файда, табыш hasılatlı с. табышлы. hasım и. дошман, яу hasımlık и. дошманлык hasır 1. с. үреп ясалган әйбер, үрмә; hasır şapka салам эшләпә. 2. чыпта □ hasır otu камыш, җикән hasırcı и. үрүче, бәйләүче hasırlamak ф. чыпта сугу, бәйләү, үрү hasret и. хәсрәт, бәхетсезлек hasretli с. хәсрәтле, сагышлы hasretlik и. хәсрәтлелек hassa 1. с. үзенчәлекле. 2. и. гвардия; hassa askeri сакчы гаскәр hassas с.1) сизгер; 2) хисле hassasiyet и. сизгерлек hasta и. хаста, авыру; □ hasta olmak авыру, авырып китү hastane и. хастаханә hastalanmak ф. авыру hastalık и. хасталык haşarı с. 1) тәртипсез, йөгәнсез, бозык; 2) иркә haşarılaşmak ф. кулдан ычкыну, тыңламый башлау haşere и. бөҗәк haşhaş и. мәк haşiş и. гашиш haşiye и. 1) билге, тамга; 2) кыска гына язма haşlamak ф. 1) парда пешерү; 2) пешекләү; 3) кайнату; 4) чеметү (суык); 5) яндыру (борыч) haşmet и. күркәмлек haşmetli с. күркәм hata и. хата; gramer hatası грамматик хата □ hata etmek хаталану, ялгышу hatalı с. хаталы hatasız с. хатасыз, ялгышсыз hatır и. хәтер; □ hatırından çıkarmak исеннән (хәтереннән) чыгару, оныту; hatıra getirmek исенә төшерү hatıra и. хатирә, истәлек; hatıra defteri истәлек дәфтәре; hatıra levhası мемориаль такта hatırlamak ф. хәтерләү, искә төшерү hatırlatmak ф. хәтерләтү, искә төшерү hatırlı с. хөрмәтле, абруйлы hatırsız с. дәрәҗәсез, абруйсыз hatim и. 1) хәтем, коръәнне башыннан ахырына кадәр уку; 2) тәмамлау hatime и. 1) иск. ахыр, соң; 2) эпилог hatip и. оста телле оратор, телдар hatta кис. хәтта hattat и. хәттат, каллиграф hav и. мамык, йон hava и. 1) һава; havaya atmak һавага чөю; 2) һава торышы, көн; hava açmak көн аязу; hava bozmak һава бозылу; havanın hali һава торышы; 3) климат; hava değiştirmek климат алыштыру; havası sert кырыс климат □ һаva kuvvetleri һава көчләре; hava üssü авиабаза; hava alanı аэропорт; hava gazı газ; hava küre атмосфера havacı и. авиатор havadar с. җилләнә торган havadis и. яңалык, хәбәр havai с. 1) һава белән бәйле; 2) күк төстә; 3) күч. җилбәзәк havailik с. җилбәзәклек havalanmak ф. 1) җилләнү, җилләтелү; 2) һавага күтәрелү; 3) күч. һавалану havale и. 1) йөкләмә, вазыйфә; 2) җибәрелгән акча havalı с. һавалы, саф һавалы havan и. 1) киле; 2) иск. миномет ◊ havanda su dövmek юкны бушка аудару havasız с. 1) һавасыз, һава булмаган, тынчу; 2) күч. ямьсез, җансыз havayolu и. һава юлы havlamak ф. һаулау, өрү (эт тур.) ◊ havlayan köpek ısırmaz өргән эт тешләми havlı с. йонлы, мамыклы havlu и. сөлге havra и. синагога (яһүдләр гыйбадәтханәсе) havsala и. анат. 1) оча сөяге; 2) күч. зирәклек, тиз төшенүчәнлек havuç и. кишер havuz и. 1) сулык, бассейн, буа; 2) диңг. док havuzcuk и. анат. бөер лаканчыгы havuzlamak ф. ремонтлау өчен докка кую havya и. паяльник (эретеп ябыштыручы корал) havyar и. уылдык, икра; siyah havyar кара икра havza и. бассейн; мәйдан; boşaltma havzası елга бассейны haya и. оят hayal и. хыял; hayal kurmak хыяллар кору, хыяллану hayalci и. хыялланучы hayalet и. 1) өрәк; 2) шәйләнгән нәрсә, ачык күренмәгән нәрсә hayalı с. оялчан, әдәпле hayali с. хыялый hayasız с. оятсыз hayat и. хәят, тормыш, тереклек; hayat ağacı шәҗәрә ◊ hayat baharı тормыш язы hayati с. 1) тормышка бәйле; 2) мөһим, әһәмиятле hayatiyet и. яшәү көче haydalamak ф. куалау, ашыктыру, әйдәләү haydi ы. и. әйдә, ягез, я әле, ярый; haydi gidеlik әйдә киттек!; haydi git ярый, кит haydut и. юлбасар, талаучы haydutluk и. талау, юл кисү, бандитлык hayır I мод. сүз. юк; hayır, görmedim юк, күрмәдем\n\n\n hayırс. хәерле, яхшы, изге; hayır haber яхшы хәбәр hayırdua и. хәер-дога hayırhah с. хәерхаһ, яхшы теләк hayırlaşmak ф. килешү, бер фикергә килү (сату, сәүдә эшендә) hayırlı с. хәерле, файдалы, уңышлы hayırsever и. шәфкать итүче, игелек күрсәтүче hayırsız с. хәерсез; уңышсыз, файдасыз haykırmak ф. кычкыру, кычкырып җибәрү haylaz и. 1) юньсез; 2) ялкау haylazlaşmak ф. ялкаулану, эшсез йөрү hayli рәв. шактый; hayli yoruldum шактый арыдым hayran с.1) хәйран калган; 2) сокланучы; □ hayran olmak соклану hayrat и. саваплы эш, изгелек hayret 1. и. аптырау, каушау. 2. ы. гаҗәп! □ hayret etmek шаккату hayvan и. хайван, терлек; büyük baş hayvan мөгезле эре терлек hayvanca с. хайванын, тупас hayvancılık и. терлекчелек hayvanlaşmak ф. хайванга әйләнү, кешелек сыйфатын югалту haz и. рәхәт, ләззәт, хозурлык hazım и. сеңдерү, үзләштерү hazımlı с. күч. 1) киң күңелле; тыныч холыклы; 2) үзләштерә алган hazımsız с. 1) тотрыксыз, холыксыз; 2) үзләштерә алмаган hazır с. әзер; hazır elbise әзер кием; gitmeye hazırız без китәргә әзер; yemek hazır mı? аш әзерме? hazırcevap с. тапкыр hazırlamak ф. 1) әзерләү; 2) хәзерләү hazırlanmak ф. әзерләнү, хәзерләнү hazırlatmak ф. хәзерләтү hazırlık и. хәзерлек hazırlıklı с. хәзерлекле hazırlıksız с. хәзерлексез hazırlop и. пешкән йомырка hazine и. хәзинә, байлык; devlet hazinesi дәүләт байлыгы; tükenmez hazineler бетмәс-төкәнмәс хәзинәләр □ kelime hazinesi сүз байлыгы haziran и. июнь, июнь ае hazret и. хәзрәт; изге heba с. файдасыз, әрәмгә киткән; □ heba etmek юкка әрәм итү hece и. иҗек hecelemek ф. иҗекләп уку heceli с. иҗекле hedef и. 1) мишень; 2) максат, морад heder и. югалту, зыян, зарар ◊ heder etmek әрәм итү hediye и. бүләк; hediye vermek бүләк бирү hediyelik с. бүләк өчен, бүләккә hekim и. врач, доктор, табиб hektar и. гектар hektolitre и. гектолитр hektometre и. гектометр hela и. бәдрәф helak и. һәлак булу, үлү; □ helak etmek һәлак итү helal с. 1) хәләл; 2) никахлы; 3) намуслы helallaşmak ф. килешү hele кис. 1) бигрәк, бигрәк тә, тагын; 2) ахыр чиктә, ниһаять; 3) әле; яле helezon и. спираль helezoni с. спиральсыман helikopter и. вертолет helke и. саплы чүлмәк, чиләк helva и. хәлвә helvacı и. хәлвәче helvacıkabağı и. баллы кабак helyograf и. гелиограф helyoterapi и. гелиотерапия helyum и. хим. гелий hem бәйл. һәм hemcins и. бер җенестән булган hemen рәв. хәзер, хәзер үк, бик тиз, шунда ук, тиздән hemoglobin и. гемоглобин hendek и. чокыр, канау hengam hengame и. гөрелте, шау-шу, тавыш-гауга hentbol и. гандбол henüz кис. яңа гына, әле генә; әле дә, әле һаман hep а. 1) бары(сы), бөтен(есе); hepimiz gördük барыбыз да күрдек; 2) һәрвакыт; hep seni düşünüyorum һәрвакыт сине уйлыйм hepsi а. барысы hepten рәв. тулысынча her а. һәр; her yıl һәр ел; her dem taze (ağaçlar) мәңге яшел (агачлар); her halde һәр хәлдә hercümerç и. ыгы-зыгы, мәхшәр herek и. колга, киртә (үрмәле үсемлекләр өчен) hereklemek ф. колгага ныгыту (бәйләү) hergele и. 1) ат яисә ишәк көтүе; 2) күч. тәрбиясезлек hergeleci и. ат көтүчесе, елкычы herhangi а. теләсә нинди, теләсә кайсы; ниндидер бер herkes а. һәркем herze с. мәгънәсез, буш, юк-бар hesap и. хисап hesapçı и. хисапчы hesaplamak ф. хисаплау hesaplaşmak ф. хисаплашу hesaplı с. хисаплы; экономияле hesapsız с. хисапсыз heva и. теләк, дәрт heves с. һәвәс hey ы. һай, һәй heybe и. 1) ат аркасына салына ала торган ике бүлекле капчык; 2) иң башына асыла торган сумка heybet с. мәһабәт, күркәм heyecan и. дулкынлану халәте; тәэсирләнү; кызыксыну heyecanlanmak ф. дулкынлану, тәэсирләнү heyecanlı с. 1) дулкынланучан, ярсучан; 2) дулкынландыргыч; 3) ярсулы; тәэсирле heyelan и. убылу, ишелү (туфрак тур.) heyet и. делегация, комиссия, коллегия heyhat кер. сүз. кызганыч, кызганыч ки heykel и. һәйкәл heykelci и. скульптор heykeltıraş и. скульптор hezimet и. җиңелү, паника hıçkırmak ф. 1) очкылык тоту; 2) үксеп елау hıçkırık и. 1) очкылык; 2) үксү, үксеп елау □ hıçkırık tutmak очкылык тоту hıfzısıhha и. гигиена, санитария hımbıl с. ялкау hımhım с. тыңкыш hımhımlamak ф. тыңкышлап сөйләшү hıncahınç с. рәв. шыгрым тулы hınç и. нәфрәт, үч, ачу hınçlı с. ачулы, үчле hınzır и. 1) иск. дуңгыз; 2) күч. явыз ниятле кеше hınzırlık и. күч. дуңгызлык, явыз ниятлелек hır и. гауга, талаш hıra с. зәгыйфь, ябык hırbo с. и. сөйл. аңгыра, миңгерәү hırçın с. кызу канлы hırçınlaşmak ф. кабынып китү, ярсу hırçınlık и. кызулык, кызу канлылык hırdavat и. тимер-томыр әйберләр hırgür и. ызгыш, талаш hırıldamak ф. хырылдау hırıltı и. 1) хырылты; 2) күч. гауга hırıltıcı и. гаугачы, җәнҗалчы hırızma и. боҗра, алка (борынга кидерелә торган) hırka и. бишмәт (сырган) hırlamak ф. 1) хырылдау; 2) ырылдау (эт тур.) hırpalamak ф. 1) яраксыз хәлгә китерү, таушалдыру; туздыру; 2) күч. кагу, кимсетү hırpani с. тузган, искергән hırs с. саран, карун hırsız и. карак hırsızlama с. урланган hırsızlık и. караклык hırslanmak ф. 1) бик нык теләү; 2) кабыну, кызып китү hırslı с. 1) комсыз, саран; 2) ачулы, үпкәле hırtı pırtı и. иске-москы, чүп-чар hısım и. туган □ hısım akraba туган-тумача hısımlık и. туганлык hışıldamak ф. кыштырдау hışım ф. ачу, ярсу hışımlarımak ф. ачулану hışırdamak ф. шыштырдау hışırdatmak ф. шыштырдату hıyar и. кыяр hız и. тизлек; hız kesmek тизлекне киметү hızar и. зур пычкы hızarcı и. пычкычы hızlanmak ф. кызулау, көчәю, шәбәю hızlandırmak ф. тизләтү, кызулату, көчәйтү hızlı с. тиз hızlılık и. тизлек hibe и. багышлап бирү, бүләк итеп бирү hicap и. оят, кыенсыну, тартыну hicran и. 1) аерылу; 2) аерылу сагышы hicret и. һиҗрәт; күчү hicri и. һиҗри hiç а. һич hiçbir а. һичбер hiçlik и. сукыр бер тиенлек hiddet и. үпкә, ачу, ярсу hiddetlenmak ф. ачулану, ярсу, кызу hiddetlendirmak ф. ачуландыру hiddetli с. кызу канлы, ярсу hiddetsiz с. салмак hidrat и. гидрат hidrojen и. водород ◊ hidrojen bombası водород бомбасы hidroliz и. гидролиз hikaye и. хикәя; □ hikaye etmek хикәяләү hikayeci и. хикәяче hikmet и. хикмәт hilaf и. 1) каршы, аркылы; 2) сөйл. ялган hilafet и. тар. хәлифәлек hilal и. һилал, яңа туган ай hile и. хәйлә hileci и. хәйләче, хәйлә коручы hilekar и. хәйләкәр hilekarlık и. хәйләкәрлек hileli с. хәйләле hilesiz с. хәйләсез himaye и. химая (кемне дә булса) канат астына алу himayeli с. химаяле, якпаулы himmet и. һиммәт, теләккә омтылучанлык, тырышлык himn и. гимн hindi и. күркә Hindistan и. Һиндыстан Hindu и. һинд теле (рәсми тел) hintbezelyesi и. борчак (бер төре) hindiba и. бот. һиндыба hintdornuzu и. 1) диңгез күсесе, свинка; 2) һинд дуңгызы hintkamışı и. бамбук hintkeneviri и. киндер (бер тере) hintkestanesi и. кәстәнә, каштан (агачы) hintkirazı и. манго Hintli и. 1) һинд, һинд кешесе; 2) индеец hintyağı и. касторка мае hiperbol и. мат. гипербола hipermetrop с. ерактан яхшы күрүче hipertansiyon и. югары кан басымы hipodrom и. ипподром hipotansiyon и. түбән кан басымы hipotenüs и. мат. гипотенуза (геометрик термин) hipotez и. гипотеза, фараз his и. хис, тойгы hislenmek ф. хисләнү hisli с. хисле hisse и. 1) өлеш; 2) акция; 3) сабак □ hisse senedi акция hissedar и. акционер hisseleşmek ф. үзара бүлешү hisseli с. өлеше булган hissi с. хисчән hitap и. мөрәҗәгать; □ hitap etmek мөрәҗәгать итү hitit и. тар. хетт (халык исеме) hiza и. тигезлек hizmet и. хезмәт; hizmetine bakmak хезмәт күрсәтү; yurda hizmet ватанга хезмәт hizmetçi и. 1) хезмәт башкаручы; 2) хезмәтче хатын hizmetçilik и. хезмәтчелек hizmetkar и. хезмәткәр hoca и. 1) укытучы; 2) мулла hocalık и. 1) укытучылык; 2) муллалык hohlamak ф. 1) тын өрү; 2) тын белән җылыту hokey и. хоккей hokkabaz и. 1) фокусчы, жонглер; 2) күч. жулик, алдакчы hol и. холл, фойе, алгы бүлмә hollanda и. Голландия hollandalı и. голланд, голландияле homoseksüel с. гомосексуаль homurdanmak ф. мыгырдану homur homur иярт. мыгыр-мыгыр hoparlör и. репродуктор, динамик hoplamak ф. сикерү (сөенечтән, куркудан һ. б.) hoplatmak ф. сикертү hoppa с. җилбәзәк, җилкуар hoppalık и. җиңел акыллылык hopurdatmak ф. хопырдату hor с. түбән дәрәҗәле; бәясе төшкән, кадерсез horlamak ф. кимсетү, рәнҗетү hormon и. гормон horon и. хоран (төрек халык биюе) horoz и. 1) әтәч; horoz dövüşü әтәч сугышы; 2) курок, чакма horozlanmak ф. әтәчләнү horozmantan и. әтәч гөмбәсе hortlamak ф. 1) өрәккә әйләнү; 2) күч. (ниндидер бер мәсьәлә) яңадан калкып чыгу hortlak и. өрәк, вампир hortum и. 1) хортум (филдә); 2) борын (кайбер бөҗәкләрдә); 3) шланг, резин эчәк hortumlu с. хортумлы hoş с. хуш □ hoş bulduk хуш булдык (хуш килдегез! сүзенә җавап); hoş geldiniz хуш килдегез; hoşuma gitti бик ошады hoşaf и. компот ◊ hoşaf gibi бик арыган; hoşafın yağı kesilmek югалып калу hoşça с. яхшы ◊ hoşça kalın (kal) сау булыгыз hoşgörü и. түземлек; яхшы мөгамәлә hoşgörülü с. түземле; яхшы мөгамәләле hoşgörüsüz с. түземсез; яхшы мөгамәлә күрсәтмәгән hoşgörüsüzlük и. түземсезлек hoşlanmak ф. хушлану, рәхәтлек хис итү hoşlaşmak ф. хуш күрү, ошату hoşluk и. хушлык, рәхәтлек hoşnut и. канәгать hoşnutsuzluk и. канәгатьсезлек hoşt ы. чәбә (этләрне куу ымлыгы) hoşur с. тупас, әдәпсез hotoz и. кикрик hovarda и. с. типтерүче, азгын hovardalaşmak ф. азып-тузып йөрү hödük с. тупас hödüklük и. тәрбиясезлек, тупаслык höl и. дым, дымлылык hörgüç и. өркәч hörguçlü с. өркәчле höyük и. калкулык, үр hububat и. бөртеклеләр hudut и. чик; hududu geçmek чикне бозу hudutlarıdırmak ф. чикләү hudutlu с. чикле hudutsuz с. чиксез hukuk и. хокук hukukçu и. юрист, хокук белгече hukuki с. юридик, хокукый hulasa и. 1) йомгак, нәтиҗә, резюме; 2) хим. экстракт; 3) көр. сүз. кыскача әйткәндә hulasaten рәв. кыскача huluskarlık и. ихласлык hulya и. татлы хыял humma и. бизгәк, калтырау humus I и. үсемлекләр черемәсе\n\n\n humusII и. фасольне төеп, (яшелчәләр кушып) хәзерләнгән ашамлык huni и. бүрәнкә hurafe и. хорафат hurda и. вак-төяк, иске-москы hurdacı и. вак-төяк белән сату итүче hurdahaş рәв. челпәрәмә □ hurdahaş etmek челпәрәмә китерү hurma и. хөрмә husul и. тормышка ашу, барлыкка килү husumet и. дошманлык huş и. каен агачы hutbe и. хөтбә huy и. 1) холык, табигать, характер; 2) гадәт huylanmak ф. 1) вәсвәсәләнү (кеше тур.); 2) өркү (хайван тур.) huylu с. 1) холыклы; kötü huylu начар холыклы; 2) вәсвәсәле; 3) өркәк (хайван) huysuz с. холыксыз, начар холыклы huysuzlanmak ф. хәвефләнү, шикләнү huzur и. 1) хозур, тынычлык; huzurunu bozmak тынычлыгын бозу; 2) хозур(ына); huzuruna almak янына алу; huzuruna çağırmak хозурына (янына) чакыру huzurlu с. күңелле, хозурлы huzursuz с. борчулы, хәвефле huzursuzluk и. борчу hücre и. 1) күзәнәк; 2) хөҗрә, кечкенә бүлмә; hücre bilimi цитология hücum и. һөҗүм, штурм; □ hücum etmek һөҗүм итү hükmen рәв. судья карары буенча hüküm и. хөкем hükümdar и. хөкемдар hükümdarlık и. хөкемдарлык hükümet и. хөкүмәт hümanist с. гуманист hümanizm и. гуманизм hüner и. һөнәр hüngürdemek ф. сулкылдап елау hüngürtü и. сулкылдау hür с. хөр, азат hürmet и. хөрмәт □ hürmet etmek хөрмәт итү hürmetsizlik и. хөрмәтсезлек hürriyet и. хөррият hüthüt и. Һөдһөд hüviyet и. шәхес □ hüviyet cüzdanı шәхес таныклыгы hüzün и. моң, борчу, сагыш hüzünlerimek ф. моңлану, борчылу hüzünlü с. ямансу, моңсу ıcığı cıcığı и. эче-тышы ◊ ıcığı cıcığını çıkarmak 1) эчен-тышын тикшерү; 2) нечкәлекләренә кадәр тикшерү ığrıp и. 1) ятьмә, челтәр; 2) күч. ялган, хәйлә ıh ы. дөяне чүктерү өчен әйтелә ıhmak ф. чүгү (дөя тур.) ıhı ы. менә шул ıhlamak ф. аһылдау, уфылдау ıhlamur и. юкә; ıhlamur çayı юкә чәе ıkınmak ф. 1) сулышны тоткарлау; көчәнү; 2) тын бетү, тын кысылу ıklamak ф. 1) авыр сулыш алу, тын кысылу; 2) сулкылдау, үксү аз ıklaya sıklaya көч-хәл белән ıklım tıklım с. туп-тулы ılgamak ф. атны куу (җайдак тур.) ılgar и. 1) ат чабуы; 2) тар. атлы һөҗүм ılgarlamak ф. атлы һөҗүм ясау ılgım и. чагым, мираж □ ılgım salgım күренер-күренмәс., беленер-беленмәс ılgıncar и. кыргый чия ılıca и. кайнар (минераль) чишмә ılık с. җылы; талгын ılıklaşmak ф. җылыну, талгынлану ılıklaştırmak ф. җылыту ılıklık и. җылылык ılıman с. геогр. уртача; ılıman iklim уртача климат ılımlı с. тыныч, басынкы ılınmak ф. җылыну ılıtmak ф. җылыту ıpıslak с. юпь-юеш ırak с. ерак ıraklaştırmak ф. ераклаштыру ıraklık и. ераклык ıraksamak ф. (булачагына) ышанып җитмәү ıraksak с. физ. мат. бер-береннән ераклашучы ıralamak ф. сыйфатлау, билгеләү, чагылдыру ırgalamak ф. селкетү ırgat и. көнлекме, ялланып эшләүче ırk и. ыруг, нәсел, раса; beyaz ırk ак раса; sarı ırk сары раса ırkçı и. расист ırkçılık и. расачылык ırki и. раса белән бәйле ırkiyat и. этнология ırktaş и. кабиләдәш ırmak и. елга, дәрья □ ırmak ayağı кушылдык ırz и. намус ◊ ırzına dokunmak намуска кагылу; ırzına geçmek намусын таптау; көчләү ırzlı с. намуслы, әдәпле ısı и. физ. 1) җылылык; 2) температура □ ısı iletilmesi җылы-биреш; ısı kapasitesi җылысыешлык; ısı alan эндотермик ısıl и. җылытудыргыч ısın и. калория ısınmak ф. 1) җылыну; 2) күч. күнегү, ияләнү ısındırmak ф. 1) җылыту; 2) күч. сыендыру ısıölçer и. калориметр ısırmak ф. 1) тешләү, чәйнәү; dudak ısırmak иренне тешләү; kalemi ısırmak каләмне чәйнәү; 2) күч. яманлау, гайбәтен сөйләү ısırgan и. бот. кычыткан ısırık и. 1) тешләнгән урын (әз); 2) тешләм, кабым ısırılmak ф. тешләнү ısırtmak ф. тешләтү ısıtmak ф. җылыту ısıtıcı с. кыздыручы ısıveren и. физ. хим. экзотермик, җылы бирүче ıska и. тидерә алмау ıskala и. 1) муз. гамма; ıskala yapmak гамма уйнау; 2) шкала ıskarça и. артык төялгәнлек ıskonto и. 1) ташлама; 2) фин. дисконт ıskuna и. диңг. шхуна, җилкәнле судно ıslamak ф. юешләү, чылату ıslah и. ислах, реформа; төзәтү, үзгәртү, төзәтмә, үзгәреш □ ıslah etmek төзәтмәләр кертү; ıslah evi хезмәт белән төзәтү колониясе ıslahatçı и. ислахчы, реформачы, үзгәрешләр кертү тарафдары ıslak с. юеш, дымлы; ıslak bez юеш чүпрәк; ıslak yer дымлы җир ◊ ıslak kargaya dönmek манма су булу ıslaklık и. юешлек, дымлылык ıslık и. 1) сызгыру, сызгырган тавыш; 2) ысылдау; yılan gibi ıslık çalıyor елан кебек ысылдый □ ıslık çalmak сызгыру ıslıklamak ф. сызгыру; сызгырып куу ısmarlamak ф. 1) заказ бирү; 2) йомыш тапшыру; 3) киңәш бирү □ Allaha ısmarladık Аллага тапшырдык ıspanak и. шпинат ıspatula и. калак, гипостель ıspavli и. тросс ıspazmoz и. 1) спазм; тән тартышу; 2) буылу, бугаз кысылу ısrar и. үз сүзендә тору □ ısrar etmek үзенекен итү ısrarlı с. катгый, ныклы ıssız с. хуҗасыз, ташландык; аулак (җир) ıssızlaşmak ф. кешесез калу ıssızlık и. 1) кеше яшәми торган җир; 2) ялгызлык ıstakoz и. омар, диңгез кысласы ıstampa и. калып; мөһер, тамга ıstanbol и. сюртук ıstırap и. газап, җәфа ıstıraplı с. газаплы, интегүле ıstırar с. мәҗбүри; ıstırarında kalmak мәҗбүр булу ışımak ф. балку, нурлану, яктыру ışık и. яктылык, нур ışıklanmak ф. яктыру, таң ату ışıklandırmak ф. яктырту ışıklı с. якты, нурлы ışıklılık и. яктылык ışıksız с. яктыртылмаган, караңгы ışıldamak ф. җемелдәү, ялтырау ışıldak и. яктырткыч, прожектор ışıldatmak ф. яктырту, нурландыру ışıltı и. яктылык, балкыш, нурланыш ışın и. нур □ ışın hastalığı нур авыруы ışınım и. радиация, нурланыш ışıtmak ф. яктырту, балкыту ışkı и. ышкы ıtır и. хуш ис ıtırlı с. хуш исле ıtnap и. күп сөйләү, лыгырдау ıtriyat и. хушбуйлар, ислемайлар ıtriyatçı и. парфюмерия әйберләре сатучы ıvır zıvır и. с. вак-төяк, ыбыр-чыбыр ızbandut и. әшәке адәм, бандит ızgara 1. и. тимер учак, мангал, рашпер. 2. с. тимер учакта кыздырыл хәзерләнгән iade и. 1) кайтару, кайтарып бирү; 2) кире кагу; 3) элекке хәленә китерү ibadet и. гыйбадәт ibadethane и. гыйбадәтханә ibare и. гыйбарә, өзек ibaret с. гыйбарәт, эченә алган ibibik и. һөдһөд (кош) ibik и. кикрик ibikli с. кикрикле ibiş и. ибис (кош) iblis и. иблис ibra и. аклау ibre и. 1) энә, ук; pusula ibresi компас угы; 2) ылыс ibret и. гыйбрәт, сабак □ ibret almak гыйбрәт алу ibreten рәв. гыйбрәт өчен ibretli с. гыйбрәтле ibrik и. чүлмәк, кувшин; toprak ibrik балчык чүлмәк ibrişim и. калын ефәк җеп □ ibrişim kurdu ефәк корты icabet и. килешү, ризалык □ icabet etmek чакыруны кабул итү icap и. кирәклек, хаҗәт, зарурлык icat и. 1) иҗат, ачыш; 2) тудыру, барлыкка китерү; □ icat etmek иҗат итү ◊ icat çıkarmak мөгез чыгару icra и. 1) үтәү, башкару; 2) (музыка әсәрен) башкару; 3) хөкем карарын тормышка ашыру iç 1. и. 1) эч; şehrin içinde шәһәр эчендә; 2) эч, корсак; iç hastalıklarım авырулары; 3) күңел, йөрәк; içimde эчемдә (күңелемдә); iç ferahlığı күңел күтәрәнкелеге; 4) эче, төш; fındık içi чикләвек теше. 2. с. 1) эчке; iç alem эчке (рухый) дөнья; iç çamaşırı эчке кием; 2) эчке эшләр белән бәйле; iç politika эчке сәясәт □ iç asalak биол, эндопаразит; iç başkalaşım геол. эңдоморфизм; iç ses линг. синкопа; iç ses türemesi эпентеза ◊ içi dış» birdir эчендәге тышында; içim açıldı күңелем күтәрелде; içi sıkılıyor эче поша; içini boşatmak эчен бушату içmek ф. 1) эчү; 2) тарту; 3) сеңдерү içbükey с. батынкы; içbükey mercek батынкы линза; içbükey ayna батынкы көзге içcümle и. туры сөйләм içderi и. бот. эндодерма içecek 1. и. эчемлек. 2. с. эчәргә яраклы; içecek su эчәргә яраклы су içedönüktük с. йомык, аралашмый торган içek и. линг. инфикс, эчкушымча içeri с. эчке, эчкәре içerik и. эчтәлек içerlemek ф. ачу тоту, ачу саклау içgüdü и. инстинкт, эчке сизем, тойгы içgüvey и. кияү (хатынының атасы йортында яшәүче) içici и. эчкече içicilik и. эчкечелек içim и. 1) эчем, йотым; 2) эчемлек; 3) тәмәке тарту için бәйл. өчен; annem için әнием өчен içinde бәйл. суз. әчеңдә içirmek ф. 1) эчерү; 2) тарттыру; boyayı içirmek буяуны сеңдерү içirilmek ф. эчерелү içişleri и. эчке эшләр; içişleri bakanı эчке эшләр министры içitmek ф. укол кадау; прививка ясау içitim и. прививка, укол içki и. исерткеч; içki hastalığı алкоголизм içkicilik и. эчкечелек içkili с. сәрхуш, исерек içkin с. фәлс. эчке, имманент içkisiz с. 1) эчкесез; 2) аек içlem и. төшенчә içlenmek ф. дулкынлану, тынычсызлану, борчылу içli с. 1) эчендә әйбер булган, төшле; 2) күч. хисле; борчулы; 3) күч. үпкәчел içlidışlı с. эчкерсез, чын күңелдән булган içlik и. эчке кием içplazma и. эндоплазма içsalgı и. эчке бизләр; эчке секреция içsel с. төрле мәгъ. эчке, эчтәге içten рәв. чын күңелдән, йөрәктән içtima и. тупланма içtimai с. иҗтимагый içtimaiyat и. җәмгыять белеме, социология içtimaiyatçı и. социолог içtüzük и. эчке тәртип içyağı и. эч мае içyüz и. асылы, нигезе idam и. үлем җәзасы; idama mahkum edilmek үлем җәзасына хөкем ителү idamlık и. үлем җәзасы алган кеше idare и. идарә; □ idare etmek идарә итү idareci и. җитәкче idaresizlik и. хуҗасызлык, хуҗалыкны алып бара белмәү iddia и. 1) раслау; 2) дәгъва iddiacı с. кире, үзсүзле iddiacılık и. үзсүзлелек, кирелек iddialaşmek ф. дәгъвалау iddiasız с. гади, дәгъвасыз, тыйнак ide idea и. фикер, идея ideal 1. и. идеал, бөек максат. 2. с. идеаль idealist и. идеалист, хыялый idealleştirmek ф. идеаллаштыру ideolog и. идеолог ideoloji и. идеология idil и. идиллия idiopati и. психопатия idman и. 1) күнегү, тренировка; гимнастика; 2) күч. күнегү, ияләнү idmancı и. спорт күнегүләре ясаучы idmanlı с. өйрәнгән, күнеккән idmansız с. күнекмәсез idrak и. тану, төшенү, белү, аңлау; idrak kabiliyeti таныл-белү сәләте idraksiz с. аңсыз, аңгыра idrar и. сидек idrisağacı и. шомырт агачы ifa и. тормышка ашыру, башкару ifade и. 1) чагылыш; белдерелү, белдерү; ifadesini bulmak чагылышын табу; 2) әйтем, тәгъбир; güzel bir ifade образлы тәгъбир ifadelendirmek ф. чагылдыру, гәүдәләндерү iffet и. гыйффәт, намуслылык iffetli iffetlu с. гыйффәтле, саф ifildemek ф. калтырау, дерелдәү iflah и. иминлек, тынычлык iflas с. 1) бурычларын түләргә хәле җитмәгән, белгән; 2) күч. җиңелгән ifrat рәв. чамадан тыш, ифрат ◊ ifrata vardırmak артыгын кылану ifrit и. гыйфрит ifşa и. фаш итү iftar и. ифтар, уразада авыз ачу iftarlık и. авыз ачу өчен әзерләнгән ризык iftihar и. куаныч, горурлык □ iftihar etmek горурлану, куану iftira и. яла, гайбәт iftiracı и. ялганчы iğ и. орчык iğdiş с. печелгән iğne и. 1) әнә; iğne deliği энә күзе; 2) тел; saat iğnesi сәгать теле; 3) энә, ук; iğnesini batırmak угын батыру; 4) кармак; balık iğnesi кармак; 5) укол; iğne vurmak укол кадау ◊ iğne deliğine kaçmak җир тишегенә керердәй булу; iğne üstünde oturmak әнә өстендә утыру iğnelemek ф. кадау iğneleyici с. кадалучан iğneli с. энәле iğneyaprak и. ылыслы агач iğrenmek ф. җирәнү iğrenç с. җирәнгеч iğrendirmek ф. җирәндерү ihale и. йөкләмә, тапшырылган эш ihbar и. хәбәр □ ihbar etmek хәбәр итү ihbarname и. рәсми хәбәр ihlal и. бозу, зарар китерү ihmal и. игътибар итмәү, ильтифатсызлык күрсәтү ihracat и. экспорт, чит илгә чыгару ihracatçı и. экспортер ihracatçılık и. экспорт ihraç и. 1) чыгарылу; 2) чит илгә товар чыгару; □ ihraç edilmek чыгарылу; partiden ihraç edildi партиядән чыгарылды ihsan и. игелек, шәфкать ihsas и. 1) тойгы, хис; 2) читләтеп әйтү, ишарә итү, сиздерү ihtar и. искәртү, кисәтү ihtilaf и. бәхәс, фикер каршылыгы ihtilal и. 1) ихтилал, революция; 2) фетнә ihtilalci и. революционер ihtimal рәв. ихтимал, фараз ihtimam и. игътибар, кайгырту ihtira и. ачыш, уйлап табу ihtiram и. ихтирам, хөрмәт ihtiras и. көчле теләк ihtisas I и. тойгы\n\n\n ihtisasи. белгечлек ihtişam и. күркәмлек, һәйбәтлек ihtiva и. үз эченә алу ihtiyaç и. ихтыяҗ, зарурлык ihtiyar I с. карт; ihtiyar adam карт кеше\n\n\n ihtiyarII и. иск. (үз ихтыяры белән) сайлап алу ihtiyari с. ихтыяри, ирекле ihtiyarlamak ф. картаю ihtiyarlık и. картлык ihtiyat и. 1) саклык; ihtiyat tedbirleri саклану чаралары; 2) запас, хәстәрлек ihtiyatlı с. сакчыл ihtiyatsız с. саксыз ihvan и. фикердәш ikame с. урнашкан; □ ikame etmek 1) урнаштыру; 2) аягүрә тору; 3) судка бирү ikamet и. билгеле бер җирдә яшәү ikametgah и. яшәү урыны, тору урыны ikaz и. игътибарын җәлеп итү ikbal и. уңыш, бәхет ikdam и. нык тору, тырышу □ ikdam etmek бөтен көчен салу ikebana и. икебана, чәчәк тезү сәнгате iken кис. икән iki сан. ике; ikimiz икебез ikicanlı с. авырлы, йөкле ikici и. дуалист ikicilik и. дуализм iki çenetli с. ике якка ачылмалы (җимеш) iki eşeyli с. ике җенесле ikilemek ф. икеләтү, ике тапкыр арттыру ikilem и. дилемма ikili с. икеле, ике өлештән торган ikindi и. икенде, төштән соңгы вакыт ikiyüzlü с. ике йөзле ikiz и. игез; ikiz doğmak игез бала туу ikizkenar с. тигезьяклы iklim и. 1) климат; 2) өлкә ikmal и. 1) тәмамлау, бетерү; 2) тулыландыру; 3) камиллек ikna и. ышаныч казану ikona и. икона ikram и. 1) хөрмәт, кадер; 2) сый, хөрмәт □ ikram buyurmak сыйлау; кунакка ни дә булса бирү; 2) сатып алучыга яхшылык йөзеннән товарның бераз бәясен киметү ikramcı с. кунакчыл ikrar и. тану, танылу iksir и. эликсир □ hayat iksiri тереклек суы iktidar и. 1) куәт, егәр; 2) хакимлек, власть iktisadi с. икътисадый iktisat и. икътисад iktisatçı и. экономист, икътисадчы il и. губерна, вилаять ilmek ф. бәйләп кую, тоташтыру; эләктереп кую, эләктерү\n\n\nilmek II. и. элмәк ilaç и. 1) дару; 2) күч. чара ilaçlamak ф. дарулау, дару сөртү, бәлзәмләү ilaçlı с. дару катнаштырылган; даруланган ilaçsız с. 1) дәвалап булмый торган; 2) дарусыз ilah и. илаһ, алла, тәңре ilahe и. алиһә ilahi с. илаһи ilahiyat и. илаһият, теология ilahiyatçı и. теолог, дин белгече ilam и. хөкем, суд карары; □ ilam almak хөкем карары язылган документны алу ilan и. игълан, хәбәр ilave и. 1) өстәмә; 2) кушымта □ ilave etmek өстәү ilçe и. илчә (Төркиядә административ берәмлек) ile бәйл. белән; dostuyla (dostu ile) дусты белән; baba ile oğul атасы белән улы ilenmek ф. каргау, каһәрләү ilenç и. каргыш, каһәр, ләгънәт ileri и. с. 1) ал, алгы (як); 2) ал, киләчәк; 3) алгы; ileri hat алгы сызык; 4) алдагы, әүвәлге; 5) алда; saat beş dakika ileridir сәгать биш минутка алда; 6) күч. алга киткән, алдынгы; ileri fikirler алдынгы фикерләр ◊ ileri gelenler алдынгы карашлы кешеләр ilerici с. алдынгы карашлы, яңалык яклы ilericilik с. прогрессивлык, алдынгы карашлылык ilerlemek ф. алга бару, үсү iletmek ф. 1) илтү; 2) физ. үткәрү iletim и. үткәрүчәнлек iletken и. 1) хәбәр итүче; 2) уздыручы; 3) үткәргеч iletkenlik и. үткәрүчәнлек iletki и. транспортир ilgeç и. элгеч ilgi и. мөнәсәбәт, бәйләнеш ilgilenmek ф. кызыксыну ilgilendirmek ф. кызыксындыру, кагылу; bu beni ilgilendirmez бу миңа кагылмый ilgili с. бәйләнешле ilginç с. кызыксыну уята торган ilgisiz с. бәйләнешсез, кагылышы булмаган ilgisizlik и. ваемсызлык ilham и. илһам, рух ilik I и. элмәк (төймәләү өчен)\n\n\n ilikII и. җелек ◊ iliklerine geçmek җелекләренә үтү; iliğini kurutmak җелеген корыту iliklemek ф. эләктерү ilim и. гыйлем, фән □ ilim adamı галим; ilimler akademisi фәннәр академиясе; hukuk ilmi юриспруденция, хокук фәне ilinti и. мөнәсәбәт, бәйләнеш ilintili с. катнашы булган ilişmek ф. ябышу, эләгү, тию ilişik 1. с. 1) эләктерелгән, беркетелгән, тагылган; 2) мөнәсәбәтле, бәйләнешле. 2. и. 1) мөнәсәбәт, бәйлелек; 2) кушымта iliştirmek ф. эләктерү; ялгау ilk с. башлангыч, элек, беренче; ilk adım беренче адым ilkbahar и. яз; ilkbahar geldi яз килде ilkçağ с. борынгы заман, антик чор ilke и. 1) беренче (төп, баш) сәбәп; 2) принцип, нигез ilkel с. 1) башлангыч; 2) борынгы, артта калган; 3) гади ilkin рәв. алдан, борын-борыннан килә торган ilklik и. беренчелек ilkokul и. башлангыч мәктәп ilköğretim и. башлангыч белем ilkönce рәв. башта, иң элек ilkyaz и. яз ille кис. иллә, бигрәк тә, иллә мәгәр illet и. авыру, чир, хаста □ illet etmek 1) тәңкәгә тию; 2) имгәтү, гарипләү; illet olmak ярсу, нервылану illetli с. 1) чирләшкә; 2) күч. кабат-кабат хаталанучы illüstrasyon и. иллюстрация illüzyon и. иллюзия illüzyonist и. иллюзионист ilmi с. гыйльми; ilmi araştırma гыйльми тикшеренү ilmik и. элмәк, күз; ilmik sökmek күзе китү (сүтелү) ilmiklemek ф. элмәкләп бәйләү ilmühaber и. таныклык iltica и. яшеренер урын, ышык урын iltifat и. илтифат iltifatlı с. илтифатлы iltihabi с. ялкынсынган iltihap и. ялкынсынган урын (тәндә) iltihaplanmak ф. ялкынсыну; эренләү iltimas и. яклау, яклашу iltimasçı и. яклаучы iltimaslı с. яклаучысы булган (кеше) ilzam и. җавап кайтармаслык итү (бәхәстә), авызын томалау im и. билге, тамга ima и. 1) читләтеп әйтү, сиздерү, ишарәтләү; 2) читләтеп әйтелгән сүз; □ ima etmek читләтеп әйтү imal и. 1) җитештерү; эшләп чыгару; 2) ясау, эшләү; ayakkabı imal etmek аяк киеме эшләп чыгару imalat и. җитештерелгән продукция imalatçı и. җитештерүче, эшләп чыгаручы (кеше яисә предприятие) imalı с. кинаяле, читләтеп әйтелгән imam и. имам, мәхәллә башлыгы imambayıldı и. бадымҗаннан хәзерләнгән ризык imamlık и. имамлык iman и. иман, ышаныч imanlı с. иманлы imansız с. имансыз imansızca рәв. ерткычларча, вәхшиләрчә imansızlık и. имансызлык, динсезлек imar и. 1) тезү, салу; 2) төзекләндерү imaret и. хәйрия җәмгыяте imbat и. җәйге муссон, диңгез җиле imbik и. дистилляцияләү, сафландыру (суны) imdat 1. и. ярдәм, коткару. 2. ы. коткарыгыз! imdi терк. шулай итеп imece и. күмәк хезмәт, өмә imge и. хыял imgelem и. хыялыйлык imha и. юк итү, кыру imik и. бугаз imkan и. мөмкинлек, ихтималлык; imkan bulundukça мөмкин кадәр □ imkanı yok мөмкин түгел imkansız с. мөмкин булмаган, тормышка ашыра алмаслык imkansızlaşmak ф. мөмкин булмау imkansızlık и. мөмкин түгеллек imla I и. тутыру\n\n\n imlaII и. имла, сүзләрне дөрес язуда кабул ителгән тәртип, орфография imlemek ф. 1) билгеләү; тамгалау; 2) ымлау, ым кагу imparator и. император imparatorluk и. империя, монархия □ Osmanlı imparatorluğu Госманлы империясе imren и. кызыгу imrenmek ф. 1) теләү; 2) көнләшү, кызыгу imrenti и. 1) теләк; 2) көнчелек imsak и. тыелу; тыйнаклык □ imsak etmek ашаудан тыелу imtihan и. имтихан, сынау imtiyaz и. өстенлек, аерым хокук imtiyazlı с. өстен булган, өстенлекле imza и. имза □ (bir şeye) imza atmak, (bir şeyi) imza etmek имза кую, кул кую imzalamak ф. кул кую imzalı с. кул куелган, имзалы imzasız с. имзасыз in I и. 1) өн; 2) мәгарә ◊ in gibi тар һәм караңгы (урын)\n\n\n inII и. сир. инсан, кеше □ in misin, cin misin? кешеме син, җенме син? (әкиятләрдә) inmek ф. 1) төрле мәгъ. төшү; 2) (кунакханәгә) урнашу; 3) чигенү, кимү (су, шеш һ. б.); 4) иңү, чүгү inadına рәв. 1) киреләнеп, каршы, исәпләшмичә; 2) киресенчә inak и. догма, кагыйдә, канун inal и. ышанычлы кеше inan и. инану, ышаныч inanmak ф. инану, ышану inanç и. ышаныч, гарантия inançlı с. 1) ышанычлы; 2) динле, диндар inançsız с. 1) ышанычсыз; 2) динсез inandırmak ф. ышандыру, инандыру inanılmaz с. кеше ышанмаслык, акылга сыймаслык inanlı с. диндар, тәкъвә, динле inansız с. 1) инанмаган; 2) динсез, алласыз inat 1. и. киреләнү. 2. с. кире, үзсүзле inatçı с. кире, тискәре inatlaşmak ф. киреләнү, карышу ince с. 1) юка; 2) нәфис, нечкә; 3) күч. нәфис, күңелгә ятышлы; ince bir karşılık әдәпле җавап; ince zevk нечкә зәвык incelemek ф. 1) бөртекләп (җентекләп) эшләү; 2) җентекләп тикшерү (карау) incelik и. 1) нечкәлек, нәзеклек, юкалык; 2) әдәплелек, нәзакәтлелек; 3) үткенлек; 4) нечкәлек incelmek ф. 1) нечкәрү, юкару, нәзегәю; 2) ябыгу; 3) күч. нәзакәтләнү; 4) сыегаю (куе сыеклык тур.) inceltmek ф. нечкәртү, юкарту inci и. энҗе; inci gerdanlık энҗе муенса inciçiçeği и. энҗе чәчәк incik I с. бәрелгән, сыдырылган\n\n\n incikII и. тез, балтыр сөяге İncil и. Инҗил, Евангелие incinmek ф. имгәнү incir и. инҗир incitmek ф. 1) имгәтү, җәрәхәтләү; 2) үпкәләтү inç и. (инглизләрдә) 2,540 см га тигез булган үлчәү берәмлеге indikatör и. индикатор indirmek ф. төшерү, аска ию indirgemek ф. иң уңайлы хәлгә китерү indirim и. ташлама indirilmek ф. төшерү, түбәнәйтү individüalist и. индивидуалист individüalizm и. индивидуализм inek и. сыер; inek ahırı сыер абзары inekçi и. 1) көтүче, мал караучы; 2) мал хуҗасы inekçilik и. терлекчелек infaz и. үтәлү, тормышка ашу infial и. ярсу, ачу, тәэсирләнү infilak и. шартлау, ярылу İngiliz и. инглиз İngilizce 1. и. инглиз теле. 2. рәв. инглиз телендә, инглизчә ingin с. түбән inginlik и. 1) түбәнлек, иңкүлек; 2) картлык inhisar и. 1) чикләү; 2) монополия inhisarcı и. монополист ini и. каен эне, кайниш inik с. төшкән, иңгән inikas и. кайтаргыч, чагылдыргыч inilmek ф. төшү, иңү inildemek ф. ыңгырашу, иңрәү iniş и. төшү; кире чүгү inişli с. төшеп торган, сөзәк inkar и. инкяр □ inkar etmek инкяр итү inkılap и. 1) инкыйлап, революция; 2) үзгәреш inkılapçı и. инкыйлапчы, революционер inkıraz и. иск. инкыйраз, бетү, һәлакәт, юк булу inkişaf и. ачылу, фаш булу inlemek ф. ыңгырашу, иңрәү inme и. 1) су чигенүе; 2) паралич inmeli с. паралич суккан inorganik с. органик булмаган insaf с. инсаф insaflı с. инсафлы, тәүфикълы, тыйнак insan и. инсан, кеше insaniyet и. инсаният, кешелек, кешелек дөньясы insaniyetli с. инсаниятле, кешелекле, мәрхәмәтле insanlık и. 1) кешелек дөньясы; 2) кешелек ◊ insanlıktan çıkarmak кешелектән чыгару insanoğlu и. адәм баласы insanüstü с. кеше кулыннан килмәслек inşa и. төзелеш, корылма inşaat и. төзелеш (эшләре) inşaatçı и. төзүче inşallah кер. сүз. иншалла, алла кушса, алла боерса intan и. йогышлы авыру intani с. инфекцион, йогышлы integral и. интеграл intibah и. уяну intibak и. туры килү, яраклашу intihar и. 1) үзен-үзе үтерү, үз-үзенә кул салу; 2) күч. үзен-үзе куркыныч астына кую intikal и. күчү, күчеш intikam и. үч intikamcı с. үчле, үч алучан intişar и. 1) таралу, җәелү; 2) басылып чыгу, нәшер ителү intizam и. тәртип intizamlı с. тәртипле, оешкан intizamsız с. тәртипсез, буталчык intizar и. интизар, зарыгу inzal и. 1) төшерү; 2) бушату inzibat и. тәртип, дисциплина inzibati с. дисциплинар inzibatsız с. тәртипсез inziva и. ялгыз яшәү; үз эченә бикләнү ip и. җеп, бау, канат, аркан ◊ ipe çekmek асып кую; ip çözmek араны өзү; ip ucu җеп очы, дәлил, эз ipek и. ефәк; ipek böceği ефәк корты; ipek kozası ефәк кузысы ipekçilik и. ефәклелек, ефәк корты үрчетү ipekhane и. ефәк урау эшханәсе ipekli с. ефәк ...; ipekli gömlek ефәк күлмәк ipipullah и. ярлы, хәерче кеше iplemek ф. җеп чорнау ipliklerimek ф. сүсәрү, тузу ipnotize hipnotize с. гипнозланган; ipnotize etmek гипнозлау ipnoz hipnoz и. гипноз ipotetik с. фаразый ipsi с. җепсыман ipsiz с. 1) җепсез; 2) бәйсез; 3) күч. сукбай iptal и. бетерү, юкка чыгару, гамәлдән чыгару irade и. 1) ихтыяр көче; 2) Ирадә, теләк, омтылыш iradecilik и. фәлс. волюнтаризм iradeli с. нигезле İranlı с. иранлы, фарсы irat и. табыш, төшем irdelemek ф. тикшерү, өйрәнү irfan и. 1) белем; 2) алдан күрү iri с. зур, эре irilik и. эрелек, зурлык irili ufaklı с. эреле-ваклы irin и. эрен irinlenmek ф. эренләү irinli с. эренле iris и. анат. күзнең төсле катламы iriş и. беләк iriyarı с. эре, таза, зур гәүдәле irkilmek ф. 1) мед. ялкынсыну; 2) сискәнеп китү, куркып калу irmik и. ярма, эре итеп тартылган он irrasyonalizm и. иррационализм irtibat и. элемтә, бәйләнеш irticai и. импровизация, алдан хәзерләнмәгән чыгыш irtifa и. 1) биеклек; 2) геогр. үр is и. корым, серем isabet 1. и. 1) максатка ирешү; 2) отыш; 3) туры килү. 2. ы. бик яхшы! isabetli с. урынлы, вакытлы isabetsiz с. урынсыз, ялгыш ise кис. исә İsevi и. христиан, христиан динендәге кеше isfendan и. чаган, өрәңге isim и. исем ◊ ismin cismine uysun исемең җисемеңә туры килсен isimli с. исемле isimsiz с. исемсез, билгесез; isimsiz kahraman билгесез батыр iskan и. урнашу iskandil и. лот (прибор) İskandinavyalı и. Скандинавия кешесе iskarpela и. өтерге iskarpin и. туфли; ökçeli iskarpin үкчәле туфли iskele и. пристань iskelet и. 1) скелет; 2) каркас iskemle и. утыргыч, урындык, эскәмия İskoç и. шотландияле İslam и. ислам islamlaşmak ф. ислам динен кабул итү islemek ф. ыслау, каклау; balık islemek балык ыслау islenmek ф. 1) ыслану; 2) көю (мәс., сөт) isli с. ысланган, какланган ismen рәв. атап, исемен әйтеп isnat и. 1) (берәр эшне, фикерне һ. б.) башка берәүгә тагу, аныкы дип күрсәтү; 2) яла, гайбәт İspanyol и. испан, испанияле İspanyolca 1. и. испан теле. 2. рәв. испан телендә, испанча ispat и. исбат, дәлил □ ispat etmek исбат итү ispatlamak ф. исбатлау ispatlanmak ф. исбатлану ispermeçet и. спермацет □ ispermeçet balinası кашалот ispir и. ат караучы ispirto и. спирт ispirtolu с. спиртлы ispirtosuz с. алкогольсез, спиртсыз ispiyon и. шпион, шымчы ispiyonlamak ф. шпионлык итү, шымчылык итү ispritizma и. спиритизм israf и. исраф, әрәм-шәрәм istasyon и. станция, вокзал istatistik и. статистика istavroz и. тәре □ istavroz çıkarmak чукыну istemek ф. 1) теләү; 2) сорау; kitap istedi китап сорады istek и. 1) теләк, үтенеч; 2) таләп; 3) гр. теләк наклонениесе istektendirmek ф. теләк кузгату (уяту) istekli с. көчле теләкле, ашкынулы isteksiz с. теләксез ister и. кирәклек, зарурлык, хаҗәт isteri и. истерия isterik и. истерик istetmek ф. 1) сорату; 2) чакырттыру, китертү istiap и. сыйдыру, эченә алу istif и. 1) әрдәнәләп өю; 2) шыплап тутыру istifa и. үз теләге белән эштән китү istifade и. файдалану, файда алу istifçi и. 1) төрүче, төреп бәйләүче; 2) спекулянт, алыпсатар istiflemek ф. тутырып кую, урнаштыру istihkak и. 1) хакы булу, хаклык; 2) хезмәт хакы istihkam и. дошманга каршы тору өчен ныгытма, окоп istikamet и. юнәлеш; □ istikamet vermek юнәлеш бирү, юнәлтү istiklal и. бәйсезлек, азатлык istikrar и. тотрыклылык, ныклык istila и. 1) оккупация; һөҗүм; 2) күч. җәелү, яулап алу, сарып алу istim и. пар, бу □ istim üstünde olmak (пар белән эшли торган җайланмалар тур.) эшли башларга хәзер булу istimara и. 1) үлчәү, кыйммәтен билгеләү; 2) (берәр савытның) сыйдырышлылыгын билгеләү istinga и. диңг. җилкәннәрне җыйдыру арканы istirahat и. ял □ istirahat etmek ял итү istirham и. үтенеч; □ istirham etmek үтенү, ялвару istiridye и. зоол. устрица istismar и. 1) эксплуатация; изү; 2) файдалану istismarcı и. эксплуататор, изүче istisna и. искәрмә, чыгарма □ istisna etmek искәрмә ясау istop 1. ы. стоп, тукта! 2. и. туп белән уйнала торган уен İsveççe 1. и. швед теле. 2. рәв. швед телендә, шведча İsveçli и. швед, Швеция кешесе İsviçreli и. швецарияле, Швейцариядә яшәүче isyan и. фетнә, чуалыш, баш күтәрү isyancı и. фетнәче, баш күтерүче iş и. 1) эш, хезмәт; iş sırasında эш вакытында; 2) эш, шөгыль; devlet işleri дәүләт эшләре □ iş başı эшли башлау, ачылу; iş başı yapma эшли башлау; хезмәт көне башлану; iş bırakımı эш ташлау (эшчеләрнең барысы бергә эш ташлавы); iş birliği 1) хезмәттәшлек; 2) (берәр эшнең) уртак башкарылуы; iş birliği yapmak бергә башкару, хезмәттәшлек итү; iş bölümü хезмәт бүленеше; iş işlemek чигү чигү; iş vermek эш бирү ◊ işe bak! кара инде син, ә! (аптырап әйтелә); işi aksi gitmek эше кирегә китү; işten (bile) değil бик җиңел эш işadamı и. эшмәкәр işaret и. ишарәт, ишарә, билге; □ işaret etmek ишарәләү; işaret sıfatı гр. күрсәтү алмашлыгы; işaret parmağı баш һәм урта бармак арасындагы икенче бармак, имән бармак işaretçi и. сигнал бирүче işaretlemek ф. билгеләү, тамга салу işaretli с. тамгалы, тамгаланган, билгеләнгән işçi и. эшче □ işçi sigortası эшчеләрне страховкалау işemek ф. сию işgal и. яулап алу işgücü и. эшче көчләр işgünü и. эш көне işgüzar с. 1) булдыклы, эшлекле; 2) үзен күрсәтү өчен эшкә тыгылучы işitmek ф. төрле мәгъ. ишетү; ağır işitmek начар ишетү; azar işitmek ачулы сүз ишетү, сүгелү işitilmek ф. ишетелү işitmemezlik с. ишетә алмаслык işitmezlik с. ишетмәслек işittirmek ф. ишеттерү işkembe и. 1) (күшәүче хайваннарда) кырык карта; 2) эче-бавыры, башы-аягы işkence и. җәза, азап; □ işkence etmek җәзалау işkenceci и. җәллад, азаплаучы işkil и. шик, шөбһә işkillenmek ф. шикләнү, шөбһәләнү işkilli с. шикле, шөбһәле, шикләнүчән işlemek ф. 1) эшләү, хәрәкәт итү; tezgah işliyor станок эшли; 2) чигү; 3) тикшерү; 2) (берәүгә) үз фикерләрен сеңдерү; 5) (яра) төзәлү işlek с. эшчән işlem и. эш барышы işleme и. 1) чигелгән бизәк; 2) күч. җентекләп тикшерү эше işleniş и. эшләнеш işlev и. вазыйфа işli с. чигүле, чигеп бизәлгән işlik и. 1) эш киеме; 2) һөнәрханә, эш урыны işmar и. ишарә □ işmar etmek (кул, баш, йөз хәрәкәте белән ясалган)ым, хәрәкәт işporta и. лоток işportacı и. йөреп сатучы; кырык тартмачы; лотокчы işsiz с. эшсез işsizlik и. эшсезлек iştah и. тамак ачу, ашыйсы килү iştahtanmak ф. аппетит ачылу işte а. менә, менә шул, менә бу işteş с. эштәш, хезмәттәш □ işteş fiil гр. уртаклык юнәлеше işteşlik и. хезмәттәшлек iştigal и. мәшгуль iştirak и. катнашу, уртаклык işve и. кыланчыклык, чытлыклык, көязлек işyeri и. эш урыны it и. эт; it eniği эт баласы; it sürüsü эт көтүе ◊ it ürür kervan yürür эт өрә кәрван бара; эт өрер бүре йөрер itmek ф. 1) этү, төртү; 2) этәрү; этеп ачу, этеп төшерү; 3) физ. этү, кире кагу itaat и. итагать; буйсыну, сүз тыңлау itaatli с. итагатьле itaatsiz с. итагатьсез italik с. курсив (типография хәрефе) İtalyan и. Италия кешесе İtalyanca 1. и. итальян теле. 2. рәв. итальян телендә, итальянча itburnu и. гөлҗимеш itdirseği и. арпа (күздә) itelemek ф. этү, төртү itelenmek ф. этелү itfaiye и. янгын сүндерүчеләр командасы itfaiyeci и. янгын сүндерүче ithaf и. багышлап язу ithalmak ф. импорт, кертү, чит илдән кертү itham и. гаепләү □ itham etmek гаепләү ithamname и. гаепләү акты itibar и. игътибар, дикъкать □ itibar etmek игътибар итү, хөрмәтләү ◊ itibara almak игътибарга алу itibaren бәйл. бирле; ilk gördüğü dakikadan itibaren берекче тапкыр күргәннән бирле (күргән минуттан бирле) itibari с. шартлы itibarlı с. игътибарлы itibarsız с. игътибарсыз itibarsızlaşmak ф. игътибарсызлану, кайгыртмау itibarsızlık и. игътибарсызлык itici 1. и. этүче, этәргеч. 2. с. кырыс, сөйкемсез itidal и. тынычлык, сабырлык; салкын канлылык □ itidalini kaybetmek сабырлыгын югалту itidalli с. тотнаклы itidalsiz с. тотрыксыз; холыксыз itikat и. ышаныч, иман □ itikadı pekleşmek ышанычы ныгу itikatlı с. динле, иманлы, инанган, тайпылмас itikatsız и. динсез, имансыз itimat и. ышаныч □ itimat telkin etmek ышаныч бирү itimatsız с. ышанмаучан, шикләнүчән; ышанычсыз itimatsızlık и. ышанычсызлык itina и. кайгырту, борчылу; □ itina etmek кайгырту itinalı с. кайгыртучан, игътибарлы itinasız с. игътибарсыз, илтифатсыз, салкын itiraf и. дөресен әйтү, тану, ачып салу itiraz и. ризасызлык; каршы төшү, ризасызлык белдерү □ itiraz etmek каршы чыгу itişmek ф. 1) этешү, төртешү; 2) күч. төрткәләшү, шаярышу itiyat и. гадәт, күнекмә itlik и. этлек, начарлык ittifak и. иск. иттифак, бергәлек, берләшмә ittifakla рәв. бердәм, уй-фикер берлеге белән ivmek ф. ашыгу, кабалану ◊ iven kız ere varmaz, varsa dahi baht bulmaz кияүгә ашыккан кыз иргә бармас, барса да бәхет тапмас ivdirmek ф. тизләтү, шәбәйтү, кызулату ivecen с. ашыгучан; җитез ivedi 1. и. ашыгычлык. 2. с. ашыгыч ivedilerimek ф. ашыгу, кабалану ivedili с. ашыгыч ivgi и. сөйл. балта, аркылы балта, бәлҗә iye и. ия, хуҗа, милек биләүче iyelik и. милеккә хокук iyi с. яхшы, әйбәт iyileşmek ф. 1) яхшыру; 2) сәламәтләнү iyileştirmek ф. 1) яхшырту; 2) сәламәтләндерү iyilik и. 1) яхшылык; 2) муллык, мул тормыш iyimser и. оптимист, киләчәккә ышаныч белән караучы iyodür с. йодлы; potasyum iyodür йодлы калий iyon и. физ. хим. ион; iyon nizamı ионнар тәртибе iyot и. йод iz и. төрле мәгъ. эз ◊ izini kaybettirmek эзен югалту izafe и. 1) үзләштерү; 2) кушу izafet и. 1) изафә; 2) фәлс. бәйләнеш izah и. аңлату, төшендерү izahat и. аңлатма izbe с. иңкел һәм дымлы (җир) izci и. эзтабар; тикшерүче izdiham и. 1) зур төркем; 2) кысрыклык, тыгызлык izin и. 1) рөхсәт; 2) ял, отпуск izinli с. ялдагы, отпускадагы (кеше) izinsiz 1. и. 1) (җәза буларак) ял көнендә ял бирелмәгән; 2) бу төр җәзаның исеме. 2. рәв. рөхсәтсез izlemek ф. 1) эзеннән бару; эзәрлекләү; 2) күзәтү, карау; 3) (билгеле бер юнәлештә) китү izlek и. сукмак izolasyon и. изоляция izolatör и. изолятор izzetinefis и. горурлык; үз-үзеңне ярату jaguar и. ягуар jaketatay и. визит киеме, рәсми визит вакытында киелә торган махсус тегелешле пиджак jaluzi и. жалюзи jambon и. окорок, тозланган яки ысланган дуңгыз ите jandarma и. 1) жандарм, жандармерия; 2) күч. зирәк, үткен jandarmalık и. 1) жандарм хезмәте; 2) күч. зирәклек janjanlı с. янып (ялтырап) торган, төрле jant и. тугым (тәгәрмәчтә) Japon и. япон, япон кешесе Japonca 1. и. япон теле. 2. рәв. япон телендә, японча jartiyer и. бәйләвеч, будыргыч jelatin и. желатин jeneratör и. генератор jenerik и. титра jest и. жест jeton и. жетон ◊ jetonu geç düşmek тиз аңлый алмау, озак барып җитү jile и. жилет jilet и. куркынычсыз пәке, бритва jimnastik и. гимнастика jimnastikçi и. гимнаст jinekolog и. гинеколог jinekoloji и. гинекология jokey и. жокей judo и. дзюдо jurnal и. 1) әләк, донос; 2) көндәлек (рапорт) jübile и. юбилей Jüpiter и. Юпитер jüpon и. эчке итәк, астар итәк jüri и. жюри kaba с. 1) тупас, дорфа; килешсез; kabа adam дорфа кеше; 2) гади, ямьсез, тупас; 3) эре бөртекле; эре тартылган (он); 4) күперенке, кабарынкы; kaba kulak мед. колак арты бизе шешү авыруы, свинка kabaca 1. рәв. тупас; ашык-пошык. 2. с. 1) зур гына; 2) якынча kabadayı 1. и. дуамал, гаугачы. 2. с. 1) кыю, булдыклы; 2) иң яхшы kabahat и. гаеп, гөнаһ, хата эш; kabahati yüklemek гаебен (башкага) аудару; kabahati var гаебе бар; kabahat etmek (yapmak) хата эш кылу kabahatli с. гаепле; гөнаһлы kabahatsizlik и. гаепсезлек; гөнаһсызлык kabak 1. и. 1) кабак, ташкабак; kabak çekirdeği кабак төше; kabak dolması фаршланган ташкабак; kabak haşlaması парда пешерелгән кабак; 2) кальянның бер тере (гашиш); kabak çekmek гашиш тарту. 2. с. 1) күч. тупас, тәрбиясез; 2) өлгермәгән, җитешмәгән, пешмәгән, тәмсез (кавын, карбыз тур.); karpuz kabak çıktı карбыз өлгермәгән булып чыкты; 3) пеләш; kabak kafalı a) пеләш башлы; б) күч. ахмак, акылсыз kabakçı и. 1) кабак сатучы; 2) арго. гашиш сатучы kabakgiller и. бот. кабаксыманнар kabaklamak ф. агач ботакларын кырку (кисеп төшерү) kabaklaşmak ф. 1) чәч коелу, пеләшләнү; 2) ашалып шомару kabaklık и. 1) өлгермәгәнлек, пешмәгәнлек (кавын, карбыз тур.); 2) пеләшлек; 3) күч. билгесезлек kabala рәв. тулысынча, бөтенләй kabalak I и. иск. хәрбиләр кия торган баш киеме\n\n\n kabalakII и. диал. (су буйларында һәм кырларда үсә торган) кабакка охшаш яфраклы үсемлек kabalaşmak ф. 1) тупас (әдәпсез) кылану; 2) начар (тупас) сүзләр әйтү kaban I и. сөйл. текә үр\n\n\n kabanII и. пәлтә kabarmak ф. 1) кабару, күтәрелү, күперү (камыр тур); 2) кубу, аерылу; 3) күч. тәкәбберләнү, һавалану kabara и. кадак (аяк киеме өчен) kabarcık и. 1) кабарчык; куык; 2) эренле шеш kabarcıktanmak ф. кабарып чыгу, кабарчыклану kabarcıklı с. кабарчыклы, куыклы kabare и. кабаре (зур булмаган кафе) kabartmak ф. 1) кабарту, күпертү; 2) (җирне) йомшарту kabartma и. 1) кабарту эше; 2) басып (чокырлатып) бизәк төшерү kabız и. эч кибү, эч кату kabil I с. булдыра алырлык, мөмкин булган\n\n\n kabilII бәйл. кебек, кебегрәк, охшаш; рәтеннән kabile и. кабилә kabiliyet и. сәләт, мөмкинлек kabiliyetli с. сәләтле kabiliyetsiz с. сәләтсез kabin и. төрле мәгъ. кабина kabine и. 1) министрлар советы; kabine buhranı дәүләт кризисы; 2) кабинет, эш бүлмәсе □ kabine başkanı премьер-министр kabir и. кабер, гүр kablo и. кабель kabuk и. кабык, кайры ◊ (kendi) kabuğuna çekilmek (үз) кабыгына бикләнү, йомылу kabuklanmak ф. кабыклану kabul и. 1) кабул итү, килешү; 2) кабул итү, күрешү; 3) кабул итеп алу (нәрсәнедер) kaburga и. 1) кабырга; 2) нәрсәнең дә булса чите (кырые, яны) kabus 1. и. куркыныч төш, саташу. 2. с. куркыныч kabza и. тоткыч, тотка, сап kabzımal и. алып сатар kaç а. 1) күпме, ничә, никадәр; 2) берничә, ничәдер; kaç gündür söyleyemiyorum берничә көн инде сөйли алмыйча йөрим kaçmak ф. 1) качу, яшеренү; 2) юкка чыгу; 3) керү; göze bir çöp kaçmış күзгә чүп керде ◊ kaçanın anası ağlamamış сакланганның анасы еламас kaçak I и. с. качак, качкын\n\n\n kaçakи. саркып чыккан сыеклык, чыккан газ һ. б. ш. kaçakçı и. контрабандист kaçamak I рәв. яшерен, астыртын\n\n\n kaçamakи. кукуруз оныннан пешерелгән майлы ашамлык kaçar а. ничәләп, ничәшәр kaçık с. 1) янтайган; 2) сүтелгән, күзе киткән; 3) күч. юләр, акылга зәгыйфь kaçıklık и. 1) авышлык, сөзәклек; 2) күч. юләрлек kaçınmak ф. качу, тайпылу, читләшү kaçıncı а. ничәнче kaçınılmaz с. котылгысыз kaçırmak ф. 1) китүенә (качуына) сәбәп булу; 2) (бер эшне) вакытында эшли алмау; ilacın saatini kaçırdım даруны вакытында эчә алмадым; uçağı kaçırdım самолетка соңга калдым; 3) яшерен үткәрү (кертү, китерү); 4) яшерү □ fırsatı kaçırmak форсаттан файдалана алмау ◊ aklını kaçırmak акылдан язу; fazla(ca) kaçırmak артыгын эчү kaçkın и. качкын kadar бәйл. кадәр, хәтле, чаклы kadeh и. бокал, рюмка kadem и. 1) иск. адым; 2) күч. бәхет, тәләй kademe и. баскыч, басма kader и. тәкъдир, язмыш kadı и. казый, судья kadın и. 1) хатын; 2) хуҗабикә ◊ kadın ağızlı гайбәтче kadife и. бәрхет kadir и. 1) иск. кадер, бәя, дәрәҗә; 2) астр. йолдызның яктылык зурлыгы kadit с. ябык, зәгыйфь kadran и. циферблат; шкала kadril и. кадриль kadro и. кадрлар, шәхси состав kafa и. 1) баш, кеше яки хайван башы; 2) күч. акыл, зиһен ◊ kafa patlatmak баш вату, уйлау; kafa tutmak баш бирмәү, баш имәү kafatasçı и. расачы, расачылык тарафдары kafatası и. баш сөяге kafein и. кофеин kafes и. 1) читлек; kuş kafesi кош читлеге; 2) рәшәткә; 3) каркас kafeterya и. кафетерий kafi с. җитәрлек kafile и. 1) кәрван; 2) төркем; комаңда; askeri kafile хәрби эшелон; muhtelit kafile җыелма комаңда kafir и. кяфер kafiye и. рифма, кафия kafkasyalı с. кавказлы, Кавказда яшәүче kafur и. 1) камфара; 2) күч. ап-ак, кардай ак kagir с. таштан (кирпечтән) салынган (өй, бина, кибет) kağan и. каган kağıt и. 1) кәгазь; kağıt para кәгазь акча; duvar kağıdı обой кәгазе; 2) (рәсми) документ; resmi kağıt рәсми язу; aşı kağıdı прививка ясалу турында белешмә kağıtçı и. кәгазь сатучы; кәгазьче kağıtçılık и. кәгазь җитештерү kağnı и. ике көпчәкле үгез арбасы kağşamak ф. 1) какшау, бушау; 2) җимерелү, таркалу; 3) зәгыйфьләнү, начарлану kağşak с. какшаган, тузган kah бәйл. кайсы чакта, кайбер вакытта kahır и. кайгы, көенеч, хәсрәт □ kahrını çekmek кыенлык күрү, азап чигү; kahrına uğramak азап күрү, җәбер күрү kahin и. күрәзәче, фалчы kahpe и. 1) фахишә; уйнашчы; 2) күч. мәкерле, хәйләкәр □ kahpe felek каһәр суккан язмыш ◊ kahpe(nin) dölü адәм актыгы kahraman и. каһарман, батыр kahramanca рәв. каһарманнарча, батырларча kahretmek ф. 1) җимерү, туздыру; 2) җәзалау, интектерү; 3) каргау, рәнҗү kahrolmak ф. газаплану, җәфалану, азап чигү kahvaltı и. иртәнге аш □ kahvaltı etmek 1) иртәнге ашны ашау; 2) җиңелчә генә тамак ялгау kahve и. 1) кофе; 2) кафе; yazık kahve җәйге (ачык һавадагы) кафе ◊ kahve parası чәйлек kahveci и. кафе тотучы, кафе хуҗасы kahya и. 1) иск. идарә итүче, эконом; 2) тар. старшина; староста; 3) күч. кеше эшенә кысылучы kaide и. 1) кагыйдә, тәртип; 2) нигез, фундамент kainat и. дөнья, җир йөзе kak 1. и. как; kayısı kakı абрикос кагы. 2. и. күч. ябык, нечкә kakmak ф. 1) кагу, шаку; 2) этү, төртү; 3) гравёрлау kakaç с. какланган, кипкән kakao и. какао kakavan с. тәкәббер, масаючан, һавалы kakıç и. балык чәнчү коралы kakım и. 1) ас; 2) ас мехы kakınç и. шелтә, үпкә kakırdamak ф. 1) шытырдау, кыштырдау, шартлау; 2) кибү, кату kakışmak ф. төрткәләшү kakmacı и. гравёр kaknem с. 1) ябык, чандыр; 2) шыксыз, ямьсез; 3) усал, ачулы kaktüs и. кактус kakül и. маңгай чәче, маңгайдагы чәч бөтеркәсе kalmak ф. 1) төрле мәгъ. калу; aç kaldı ач калды; 2) булу, тору; otelde kalıyorum кунакханәдә торам (тукталдым); bir hafta yollarda kaldı бер атна юлда булды; 3) класстан күчми калу □ kaldı ki аннан башка; (bana) kalsa (kalırsa) минемчә kala бәйл. кала; ikiye beş kala ике (тулырга) биш минут кала; köye iki kilometre kala benzin bitmiş авылга ике километр кала бензин бетте kalabalık 1. и. төркем, өер; kalabalık içinde халык төркеме эчендә. 2. с. күп санлы, бик күп; kalabalık bir şehir күп халыклы шәһәр; kalabalık bir aile зур гаилә; □ kalabalık etmek 1) ыгы-зыгы тудыру; 2) урын алып тору, өелеп тору, чәчелеп яту (әйберләр тур.) kalafat и. 1) диңг. (көймә, кораб) такталарын тыгызлау (ябыштырып ныгыту) эше; 2) тар. гаскәриләр кия торган бер төр башлык; 3) тар. вәзирләр кия торган башлык kalamar и. кальмар kalas и. калын такта; өрлек kalay и. 1) аккургаш, кургаш катлавы; 2) сөйл. бик каты ачулану, сугу kalben рәв. чын күңелдән, йөрәктән kalbi с. йөрәктән чыккан kalbur и. эре иләк; kalbur makinesi чәчкеч ◊ kalbur deliğinden düşmek иләк тишегеннән чыгу, энә күзеннән үтү; kalburla su taşımak иләк белән су ташу kalburüstü с. танылган; сайлап алынган ◊ kalburüstüne gelenler җәмгыятьнең каймагы kalça и. бот □ kalça kemiği анат. бот сөяге; eller kalçaya! куллар янга! kalçete и. үрелгән бау kalçın и. читек kaldırmak ф. 1) төрле мәгъ. күтәрү; işinden başını kaldırmadan эштән башын күтәрмичә; toz kaldırmayın! тузан күтәрмәгез!; 2) җыеп алу; ekinleri kaldırmak игеннәрне җыеп алу; 3) урнаштыру, тапшыру; hastanı hastahaneye kaldırmak авыруны хастаханәгә тапшыру (салу); 4) бетерү, булдырмау, юкка чыгару, үткәрмәү; askeri üsleri kaldırmak хәрби базаларны бетерү; ortadan kaldırmak юкка чыгару; 5) уяту, торгызу; 6) чыдау, кичерү, түзү; 7) күмү (мәетне) ; içi (mideyi) kaldırmak күңелне болгату kaldıraç и. этәргеч, рычаг; kaldıraç kolu рычаг тоткасы kaldırım и. 1) тротуар; 2) таш түшәлгән юл kale и. 1) ныгытма, крепость; 2) капка; kaleye gol atmak капкага туп кертү; 3) терәк, таяныч; 4) фил (шахматта) kaleci и. капкачы kalem и. 1) каләм; карандаш, ручка; dolma kalem авторучка; kalem açmak карандаш очлау; kurşun kalem карандаш; renkli kalemler буяу карандашлары; 2) канцелярия, бюро; 3) кискеч ◊ kalem sahibi яхшы язучы, әдип; каләм иясе kalemtıraş и. каләм очлагыч kalender и. дәрвиш; читләшкән kalfa и. 1) өйрәнчек, оста ярдәмчесе; 2) балаларны өйләреннән мәктәпкә, мәктәптән өйләренә озатып йөрүче кеше kalıcı с. үлемсез, мәңгелек (әсәр тур.) kalık с. и. сөйл. 1) калдык, артык; 2) сазаган кыз, карт кыз kalımsız с. фани kalın I с. 1) калын; 2) юан ◊ kalın kafalı аңгыра\n\n\n kalınи. калым kalınbağırsak и. анат. юан эчәк kalınlaşmak ф. 1) тазару, калынаю; 2) куеру, тыгызлану kalıp и. 1) калып, форма, үрнәк; 2) аяк киеме калыбы; 3) кисәк; iki kalıp sabun ике кисәк сабын; 4) кыяфәт, килбәт, күренеш □ kalıp kıyafet тышкы күренеш ◊ kalıbını basmak раслау kalıplamak ф. калыплау, формага салу kalıt и. мирас kalıtçı и. варис kalıtım и. биол. нәселдәнлек, нәселдән нәселгә күчү kalıtımbilimi и. генетика фәне kalıtsal с. нәселдән килгән (күчкән) kalibre и. калибр kalifiye с. квалификацияле; kalifiye işçi квалификацияле эшче kalinos и. алабуга балыгы kalite 1. и. сыйфат; kalitesi bozuk сыйфаты түбән. 2. с. яхшы сыйфатлы, дәрәҗәле; kalite şarap яхшы сыйфатлы шәраб kaliteli с. яхшы сыйфатлы kalitesiz с. сыйфатсыз, түбән сыйфатлы kalkmak ф. 1) калку, күтәрелү, тору; 2) китү, кузгалып китү; tren kalktı поезд кузгалып китте; 3) бетү, юкка чыгу; күренми башлау; şirket kalktı ширкәт таркалды; piyasadan kahve kalktı сатуда кофе күренми башлады; 4) кубу, төшү; derisi kalktı тиресе купты; 5) җыеп алу; ürün kalktı уңыш җыеп алынды kalkan и. калкан ◊ kalkan dikeni бот. шайтан таягы kalker и. известьташ kalkık с. 1) калку, чыгып торган; 2) чыгынкы, кабарынкы kalkınmak ф. күтәрелеп китү, аякка басу kalkındırmak ф. күтәрү, торгызу kalleş с. ышанычсыз kaloş и. калош kalp I и. йөрәк □ kalp adalesi анат. миокард; kalpten чын күңелдән ◊ kalbi(ni) açmak йөрәк серен ачу\n\n\n kalpII и. иск. үзгәреш\n\n\n kalpIII с. ялган, ясалма; kalp akçe ялган акчалар; kalp adam риялы кеше kalpli с. йөрәк авырулы kalpsiz с. күч. каты күңелле, рәхимсез kalsiyum и. хим. кальций kaltaban и. шарлатан, ялганчы kaltak и. 1) ияр (бер төре); 2) сөйл. азгын хатын-кыз kalya и. кыздырылган кабак (яисә бадымҗан) kam и. шаман, кам kama и. хәнҗәр kamara и. 1) кают; 2) (Англиядә) закон чыгару палатасы kamarot и. стюард (диңгез судносында) kamaşmak ф. теш камашу; күз чагылу kambiyo и. акча алыштыру (бер илнекен икенче илнекенә) kambur и. 1) бөкре; 2) чыгынты kamçı и. камчы kamera и. (кино)камера kameraman и. (кино)оператор kamış и. камыш kamp и. төрле мәгъ. лагерь; turistik kamp туристик лагерь kampana и. кыңгырау, чаң kampanya и. кампания; seçim kampanyası сайлау кампаниясе kamu и. бөтен халык, җәмәгатьчелек; kamu oyu җәмәгатьчелек фикере; kamu tanrıcı пантеист, табигать көчләренә табынучы kamyon и. йөк машинасы kamyonet и. пикап, җиңел йөк машинасы kan и. кан; kan boğmak башына кан саву; kan cisimciği кан тәнчекләре; kan damarları кан тамырлары; kan dolaşımı кан әйләнеше; kan sulanması азканлылык, анемия ◊ kan beynine çıkmak ярсу, ачулану; kan davası канлы үч тоту; kan emici кан эчүче; kanı bozuk затсыз, затлы нәселдән булмаган; kanı donmak кан кату; kanını kurutmak тәңкәсенә тию kanmak ф. 1) ышану, инану; 2) алдану; 3) канәгать калу, риза булу kanamak ф. кан агу, канау kanaat и. 1) канәгать булу; 2) ышаныч, ышану □ kanaat getirmek ышану, ныклы бер фикергә килү kanal и. төрле мәгъ. канал kanalizasyon и. канализация kanarya и. кенәри kanat и. 1) канат (кошларда, самолетта); kanat açmak очып китү; 2) йөзгеч, канат (балыкларда, су хайваннарыңда); 3) фланг; 4) капкач (тәрәзәдә, ишектә) kanatlanmak ф. канатлану, очып китү kanatlı с. канатлы kanatsız с. канатсыз kanaviçe и. канва kanca и. ыргак; элгеч; багор ◊ kancayı takmak бәйләнү, тәңкәсенә тию kancalamak ф. эләктерү, каптыру kancık kancuk и. ана хайван kançılarya и. канцелярия kandırmak ф. 1) ышандыру, инандыру; 2) кызыктыру, алдау; 3) туйдыру (ашатып, эчертеп) kandil и. шәмдәл kangal и. йомгак, киләп, бәйләм kangallamak ф. чорнау, урау kanguru и. көнгерә kanıksamak ф. 1) күнегү; 2) тую, туеп бетү kanıt и. дәлил, нигез kani с. ышанган, күнгән kanlamak ф. канга буяу kanlı с. канлы kanser и. рак, яман шеш kansız с. кансыз kantar и. бизмән, үлчәү □ kantar çekmek 1) үлчәү; 2) күч. бизмәнгә салу ◊ kantarı belinde хәйләкәр kantarlamak ф. үлчәү kantat и. муз. кантата kantin и. ашханә, буфет (билгеле бер учреждение эчеңдә) kanun I и. канун, закон; kanuna aykırı законга каршы (эшләр) □ kanun koyucu закон чыгаручы\n\n\n kanunII и. кыллы музыка уен коралы kanyak и. коньяк kaos и. хаос, тәртипсезлек kap I и. 1) кап, савыт; kap kacak кухня (аш өе) савыт-сабасы; 2) тыш, тышча; kap geçirmek тышлау; yorgan kabı юрган тышы; 3) порция, аш төре; iki kap yemek ике порция ашамлык\n\n\n kapII и. плащ kapmak ф. эләктерү, тоту kapamak ф. 1) ябу; 2) бикләү; 3) томалау; 4) өзү, туктату kapak и. капкач, каплавыч; tencere kapağı кастрюль капкачы kapaklanmak ф. барып төшү, егылу kapalı с. ябык, бикле kapan и. капкын; ау, тозак kapanmak ф. 1) ябылу, бикләнү; 2) тәмамлану kapasite и. 1) физ. сыйдырышлылык (мәс., конденсаторның); 2) күч. аңлау сәләте kapı и. 1) ишек, капка; kapıyı çalmak ишек шаку; 2) эш урыны; kapı yoldaşı хезмәттәш, коллега kapıcı и. швейцар, каравылчы kapılmak ф. 1) эләгү; 2) күч. мавыгу, бирелү; 3) күч. күзе төшү, гашыйк булу; 4) күч. (сүзгә) алдану kapik и. бер тиенлек акча kapital и. капитал kapitalizm и. капитализм kaplamak ф. каплау, бөркәү, тышлау, йөзләү kaplama 1. и. каплам; duvar kaplaması стена капламы. 2. с. каплама, капланган; bu bilezik kaplama değil бу беләзек капламалы (башка бер металл белән капланган) түгел kaplan и. каплан, юлбарыс kapot и. капот kapris и. көйсезлек, кирелек, назлылык kapsam и. өлкә, сфера kapsamak ф. тоту, чолгау эченә алу kaptan и. капитан kaput I и. 1) шинель; 2) капот; 3) презерватив\n\n\n kaputII и. (көрт уенында) рәттән берничә тапкыр җиңү kar и. кар\n\n\nkar и. табыш, төшем; файда; □ kar bırakmak табыш китерү kara I и. җир, коры җир, континент\n\n\n karaII 1. и. 1) кара төс; 2) күч. йөз кызыллыгы, тап. 2. с. 1) кара; 2) караңгы; 3) күч. кара, авыр, бәхетсез □ kara biber кара борыч; кага buğday карабодай; kara ciğer бавыр; kara çalı бот. күгән куагы; kara çayır бот. тиле бодай; kara sinek чебен karaağaç и. карама агачы karabaş и. 1) монах, кара бүрек; 2) аскет, дәрвиш karaburçak и. бот. вика, кәрешкә karaca и. кыр кәҗәсе, җәйрән karagül и. каракүл сарыгы karağı I и. кисәү агачы\n\n\n karağıи. сукырлык (тавык күзе) karahindiba и. бот. тузганак karaim и. караим karaimce 1. и. караим теле. 2. рәв. караим телендә, караимча karakol и. полиция, полиция участогы karakter и. холык, характер karalamak ф. 1) каралту, пычрату, буяу; 2) күч. яманлау karalama и. каралама karalık и. каралык karaltı и. шәүлә karamsar с. өметсез, күңел төшенкелегенә бирелгән (кеше) karanfil и. канәфер чәчәге karanlık и. караңгылык karantina и. карантин karar и. 1) карар; karar almak карар кабул итү; 2) таман; чама; çorbanın tuzu karar шулпаның тозы таман; □ karar kılmak карарга килү; karara bağlanmak мәсьәлә хәл ителү kararmak ф. 1) каралу; 2) караңгылану kararlamak ф. якынча билгеләү kararlı с. тәвәккәл, кыю kararsız с. 1) үзгәрүчән, алмашынучан; 2) икеләнүчән, кыюсыз karavaş и. тар. кол, кәнизәк karayolu и. таш юл karbon и. углерод □ karbon dönemi геол. ташкүмер чоры; karbon kağıdı күчергеч кәгазь kardaş kardeş и. кардәш; öz kardeş бертуган; kız kardeş кыз туган, кыз кардәш; erkek kardeş ир туган kare и. 1) квадрат; 2) дүртпочмак □ kare kök мат. квадрат тамыр kareli с. шакмаклы karga I и. карга □ ekin kargası кара карга ◊ karga karganın gözün oymaz карга карганың күзен чукымас\n\n\n kargaII и. диңг. 1) (нәрсәнең дә булса) баштүбән килүе; 2) җилкәннәрне җыю kargacık burgacık с. кәкре, чалыш (язу тур.) kargı и. 1) камыш; 2) ыргаксыман зур кармак (эре балыклар өчен); 3) иск. сөңге kargımak ф. каргау kargış и. каргыш kargo и. 1) йөк корабы; 2) транспорт белән йөк ташу; ташылган йөк karı и. 1) хатын-кыз; 2) ир хатыны □ karı koca ирле-хатынлы karık I и. (ак кардан) күз чагылу\n\n\n karıkи. 1) канау; арык; 2) буразна karıkmak ф. күз чагылу karın и. корсак, эч, карын karınmak ф. катышу karınca и. кырмыска; karınca yuvası кырмыска оясы □ karınca asidi кырмыска кислотасы karıncayiyen и. зоол. кырмыскаашар karınlamak ф. килеп туктау (ярга) karınlı с. зур корсаклы karıntı и. су әйләнмәсе karış и. карыш; toprağı karış-karış müdafaa etmek һәр карыш җирне саклау ◊ karış boylu карыш буйлы karışmak ф. 1) буталу, катышу; 2) югалу, юкка чыгу; 3) үзгәрү karışık с. тәртипсез, буталчык, катлаулы, четерекле karışlamak ф. карышлап үлчәү karides и. креветка karikatür и. карикатура kariyer и. 1) карьера; 2) мәсләк; белгечлек, профессия karkas и. каркас, тимер-бетон бина karlamak ф. кар яву karlı с. карлы, кар белән капланган ◊ karlı yıl karlı yıl карлы ел - уңышлы (игенле) ел\n\n\nkarlı с. файдалы, табышлы karlık и. кар базы karluk и. карлук (төрки кабилә) karmaç и. болгаткыч, миксер karmakarış с. тәртипсез, буталчык, таркау karmakarışık с. үтә тәртипсез karmanyolacı и. бандит, талаучы karmaşık с. катлаулы; четерекле karnabahar и. чәчәк(ле) кәбестә, төсле кәбестә karnaval и. карнавал karne и. 1) кенәгә; 2) көндәлек; 3) карточка; ekmek karnesi икмәк карточкасы; giriş karnesi пропуск karnıkara 1. и. фасоль. 2. с. и. күч. кара йөрәк karnıyarık и. бадымҗан (баклажан) ризыгы karoser и. кузов karpit и. карбид karpuz и. 1) карбыз; 2) түгәрәк, шар; lamba karpuzu плафон karşı 1. с. каршы, каршы яктагы; karşı еv каршы йорт; karşı taraf каршы як. 2. бәйл. каршы; akşama karşı кичкә таба; кичкә каршы. 3. и. каршы як, ал; karşısına çıkar каршысына чыгар karşılamak ф. 1) каршы алу; 2) канәгатьләндерү, җавап бирү karşılaşmak ф. очрашу karşılaştırmak ф. чагыштыру karşılaştırmalı с. чагыштырма karşılık и. төрле мәгъ. җавап □ karşılık vermek җавап бирү karşın бәйл. (... га) карамастан karşıt с. каршы, капма-каршы kart kartvizit и. визит карточкасы; открытка\n\n\n kartс. карт; олы яшьтәге (кеше) kartal и. беркет kartalmak ф. шиңү, сулу karton и. 1) картон, катыргы; 2) блок kartopu и. балан kartotek и. картотека kartuk и. (атка яисә тракторга тагыла торган) зур тырма kartpostal и. почта открыткасы karyola и. карават; karyola örtüsü карават япмасы; portatif karyola раскладушка kas и. мускул; yürek kası йөрәк мускулы kasmak ф. 1) кыскарту, тарайту; 2) күч. кысу, изү, җәберләү kasa и. 1) касса; 2) сейф; 3) әрҗә; 4) кузов kasaba и. поселок, кечкенә шәһәрчек kasadar и. кассир kasalamak ф. инкассирлау, кассага алу kasap и. 1) итче; 2) ит кибете kasara и. диңг. рубка (корабта зур палуба өстенә ясалган кечерәк күтәртмә палуба) kasavet и. тынычсызлык, кайгы kase и. касә kasım и. ноябрь, ноябрь ае kasımpatı и. хризантема kasınmak ф. тартышу, көзән җыеру kasınç и. кысылу, буылу, спазма kasıntı и. 1) (киемдә) кыскарту өчен бөгелгән урын; 2) күч. һавалылык, тәкәбберлек kasıntılı с. 1) бөгелгән, бөгеп тегелгән; 2) күч. тәкәббер kasırga и. давыл kasıt и. 1) максат; benim kastım bu değildi минем максатым бу түгел иде; 2) начар ният; bana kastı mı var? миңа карата начар нияте бармы? kaside и. касыйдә, мәдхия, мактау шигыре kasket и. каскетка, баш киеме kasnak и. 1) тугым; 2) кыса, чит kast и. каста kastar и. мамык җепне яисә тукыманы агарту kasten рәв. юри, махсус, ачу итеп kastetmek ф. ниятләү, чамалау, күз уңында тоту kastor и. 1) кондыз; 2) кондыз мехы kasvet и. эч пошу, хәсрәт, сагыш kaş и. 1) төрле мәгъ. каш; kalın kara kaşlar калын кара кашлар; yüzük kaşı йөзек кашы; 2) ияр кашы ◊ kaş atmak каш сикертү; kaş yapayın derken göz çıkarmak каш ясыйм дип, күз чыгару; kaşla göz arasında күз ачып йомганчы; kaşlarını çatmak каш җыеру (чыту) kaşalot и. кашалот (китның бер тере) kaşarlanmak ф. 1) тәҗрибә туплау; 2) күч. ваемсызлану, яман эшкә бирелү kaşbastı и. тасма (маңгайга төшереп башка бәйләнә) kaşe и. 1) тамга, мөһер; 2) пилюля kaşımak ф. кашу kaşık и. кашык; çorba kaşığı аш кашыгы; çay kaşığı чәй кашыгы □ kaşıkçı kuşu пеликан, баба кош kaşıklamak ф. 1) кашык белән ашау; 2) күч. (кашык белән ашала торган ризыкны) аппетит белән (яратып) ашау kaşıntı и. кычыту kaşkol и. кашне kaşmer и. 1) клоун; 2) хәйләкәр, алдакчы kaşmir и. кашемир kat 1. и. 1) кат, катлам; bir kat et, bir kat hamur бер кат ит, бер кат камыр; 2) кат, этаж; evin ikinci katı өйнең икенче каты. 2. рәв. кат, мәртәбә; ondan iki kat pahalı аннан ике кат кыйммәтрәк katmak ф. өстәү, кушу katalog и. каталог katar и. 1) состав, поезд; аskeri katar хәрби эшелон; 2) колонна, саф; тезем; kamyon katarı йөк машиналары колоннасы katarlamak ф. бер рәткә тезелү kategori и. категория katı с. каты; katı cisim каты җисем ◊ katı söz каты (тупас) сүз katık и. 1) икмәк белән ашала торган берәр җиңел ашамлык (зәйтүн, сыр, хәлвә һ. б. ш.); 2) әйрән, катык katılmak I ф. кушылу, катнашу; өстәлү; fikrinize katılıyorum фикерегезгә кушылам\n\n\n katılmakф. буылу, чәчәү; katıla katıla ağlamak буыла-буыла елау katılık и. катылык, ныклык katıntı и. катнашма, кушылма katır и. 1) качыр; 2) күч. кире, үҗәт katışmak ф. катышу, кушылу katıyağ и. туң май kati с. катгый, кискен katil и. 1) үтерүче, катыйль, палач; 2) үтерү □ katil etmek к.: katletmek katip и. сәркәтип, секретарь kafiyen рәв. 1) беркайчан (да), бервакытта (да); 2) катгый katiyet и. кискенлек, катгыйлык katkı и. 1) катнашу, ярдәм, өлеш; 2) кушылма; 3) сөйл. туйга чакырылганнарның (туйга кадәр, көндез) җибәргән бүләкләре katlamak ф. бөкләү, катлау katletmek ф. үтерү katman и. катлам, кат katmer и. 1) катлам, катларның һәрберсе; 2) уртасына май ягылган ике кат икмәк кисәге katolik и. католик katot и. катод katran и. сумала, дегет ◊ katran gibi дегет кебек, кап-кара katrançamı и. нарат агачы katranlamak ф. сумалалау katran yağı и. дегет мае kauçuk и. каучук; suni kauçuk синтетик каучук □ kauçuk köpük пенопласт kav и. 1) чакма мамыгы; 2) идән асты, подвал kavak и. тирәк, тирәк агачы kaval и. курай, сыбызгы kavanoz и. пыяла банкы kavas и. йомышчы, курьер kavga и. гауга, тавыш, бәхәс kavim и. кавем, халык kavlamak ф. кубу, кубып төшү kavlıç и. бүсер kavramak ф. 1) эләктерү, нык кысып тоту; 2) күч. төшенү, аңлау kavram и. аң, фикер kavruk с. 1) кипкән, коры; 2) кыздырылган; 3) күч. ябык, кипкән kavrulmak ф. 1) куырылу, кыздырылу; 2) кызыну kavun и. кавын kavurmak ф. 1) куыру, кыздыру; 2) яндыру, көйдерү kavuşmak ф. 1) кавышу, очрашу; 2) алу, ирешү kavuz и. кибәк kaymak ф. шуу, таю; ayağı kaydı аягы тайды\n\n\nkaymak II. и. төрле мәгъ. каймак ◊ toplumun kaymak tabakası җәмгыятьнең каймагы kaya и. кыя kayak и. чаңгы kayakçı и. чаңгычы kayalık с. кыялы, кыя ташлы kaybetmek ф. 1) югалту; kan kaybetmek кан югалту; 2) оттыру; maçı kaybetmek ярышны оттыру ◊ gözden kaybetmek күздән югалту; kendini kaybetmek югалып калу kaybolmak ф. югалу, юкка чыгу kaydetmek ф. 1) язып алу, теркәү; 2) игътибар итү; 3) хәтердә калдыру kaydırmak ф. шудыру kaygan с. шома, тайгак kaygı и. кайгы, борчу kaygılanmak ф. кайгыру, борчылу kaygılı с. кайгылы, борчулы kayık и. көймә, каек kayın I и. бүк агачы\n\n\n kayınII и. каенага, биага kayınbaba и. каената, биата kayıp и. 1) югалту; 2) югалган kayır и. утырым, дуен kayırmak ф. 1) кайгырту, игътибар бирү; zayıfları kayırmak гарипләрне кайгырту; 2) урнаштыру kayırıcı и. кайгыртучы kayısı и. өрек; абрикос; kayısı ağacı өрек агачы; kayısı tatlısı (reçeli) өрек кайнатмасы kayış и. каеш kayıt и. 1) язу, теркәү; kayıttan düşmek исемлектән сызылу; kayıta geçirmek билгеләү; 2) төзәтмә, өстәмә, чикләү □ kayıt kuyut төрле чикләүләр kayıtmak ф. ваз кичү kayıtlamak ф. алдан килешү, сөйләшеп кую kayıtsız с. 1) теркәлмәгән; 2) күч. шарт куелмаган, чикләнмәгән; 3) күч. ваемсыз kaykılmak ф. бөгелү, кыйшаю, кыегаю kaynamak ф. кайнау kaynaç и. гейзер kaynak и. 1) чишмә, кизләү, чыганак; 2) эретеп ябыштыру kaynakça и. библиография kaynakçı и. эретеп ябыштыручы kaynana и. каенана, биана kaynar с. кайнар kaynarca и. гейзер, кайнар чыганак kaynatmak ф. 1) пешерү, кайнату; 2) эретеп ябыштыру kaypak с. 1) тайгак; kaypak bir yol тайгак юл; 2) күч. ышанычсыз, тотрыксыз kayra и. мәрхәмәт, шәфкать kayrak и. 1) яссы таш; 2) уңдырышсыз җир; 3) кайрак, беләү ташы kayran и. алан kayser и. кайзер, император kayşamak ф. ишелү, убылу, җимерелү kaytan и. 1) кәйтән, мамык (яисә ефәк) бау; 2) диңг. җилкәнне яртылаш җыю арканы kaytarmak ф. 1) кайтару, кире бирү; 2) эштән качу kaz и. 1) каз; kaz tüyü каз каурые; 2) күч. юләр ◊ kaz beyinli каз миле (юләр) kazmak ф. 1) казу; 2) уеп ясау kaza и. каза, һәлакәт kazaen рәв. сизмәстән, абайламастан kazak I и. свитер\n\n\n kazakII и. 1) казак, атлы гаскәри; с. 2) хатынына баш булган ир\n\n\n kazakи. казакъ kazakça 1. и. казакъ теле. 2. рәв. казакъ телендә, казакъча kazalı с. куркыныч, хәвефле kazan и. казан; kazana atmak казанга салу kazanmak ф. 1) табыш алу, казану, ирешү, булдыру; 2) оту, алу □ başarı kazanmak уңыш казану; para kazanmak акча эшләү kazanç и. хезмәт хакы, керем, табыш; senelik kazanç еллык керем kazançlı с. файдалы, табышлы, керемле kazı и. казу, казылма □ kazı yapmak казу эше белән шөгыльләнү kazımak ф. кыру, кырып чистарту kazık и. казык, субай, багана kazıklamak ф. 1) казык кагу; 2) тар. казыкка утырту, җәзасын бирү kazma и. кәйлә kazmir и. кашемир kazurat и. экскремент, нәҗес kebap и. 1) шашлык, кәбаб; 2) кыздырылган ашамлык kebze и. сөйл. калак сөяге keçe и. киез, тула keçeci и. киез басучы keçelemek ф. 1) киез белән тышлау; 2) киез белән ышкып ялтырату keçi и. кәҗә □ ankara keçesi ангор кәҗәсе keder и. кайгы, хәсрәт, көенеч kederlenmek ф. кайгыру, хәсрәтләнү kederli с. кайгылы, сагышлы, хәсрәтле kedi и. мәче, песи kefalet и. гарантия, ышаныч kefen и. кәфен kefenlemek ф. кәфенләү kefil и. гарант, җаваплылыкны үз өстенә алучы kehanet и. күрәзәче kehribar и. с. 1) гәрәбә; 2) гәрәбәдән эшләнгән kek и. кекс keke и. тотлыгу kekelemek ф. тотлыгу, тотлыгып сөйләшү kekeme и. сакау kekik и. тимьян куагы, исле үлән keklik и. кыр тавыгы kekre с. авызны камаштыра торган kel и. 1) таз, пеләш; 2) кырчын, кутыр; 3) ялангач, шәрә ◊ kel açılmak кимчелек күренү kelamıkadim и. Коръән, Коръәне кәрим kele и. үгез бозау kelebek и. күбәләк; gece kelebekleri төн күбәләкләре □ kelebek gözlük пенсне; kelebek kurbağalama баттерфляй kelep и. 1) өлгермәгән кавын; 2) салның бер төре; 3) сөйл. дивана kelepçe и. кул богавы; kelepçe takmak кулга богау салу kelepir с. арзан, очсыз, юнь keler и. кәлтә □ su keleri саламандра; yeşil keler яшел кәлтә kelime и. сүз; kelime hazinesi сүз байлыгы, лексика kelimesiz с. сүзсез kelle и. 1) баш, баш түбәсе; 2) данә, баш; iki kelle lahana ике баш кәбестә; 3) башак keloğlan и. Келоглан (төрек әкиятләре герое) kem с. 1) начар, яман, әшәке; kem söz яман сүз; 2) иск. ким, аз ◊ kem göz каты күз, күз тидерә торган кеше kemal с. 1) камил, җитлеккән, тәҗрибәле; 2) (күп дигәндә) бәясе; bunun kemali on kuruş моның бәясе күп дигәндә ун куруш keman и. 1) скрипка; keman çalmak скрипкада уйнау; 2) иск. җәя ◊ keman etmek бөгү; keman gibi сызылып киткән (каш) kemancı и. скрипкачы kemane и. смычок, кәманча keme и. сөйл. күсе, комак kemer и. 1) билбау, каеш; 2) (киемнәрдә) бил ◊ kemer burun кәкре борын kemik и. сөяк; kemik iliği җелек; adud kemiği кулбаш сөяге; boyun kemikleri муен умырткалары ◊ kemik atmak сөяк ташлау; kemiklerine (kemiğe) işlemek җелегенә үтү (суык һ. б.) kemikleşmek ф. сөякләнү, сөяккә әйләнү kemikli с. сөякле kemiksiz с. сөяксез kemirmek ф. кимерү kemircik и. кимерчәк kemirgen и. кимерүче kem kum рәв. ык-мык □ kem kum etmek ык-мык итү kemlik и. явызлык, яманлык kenar 1. и. кырый, чит; яр; derenin kenarları елга кырые, елга ярлары; kumaşın kenarı тукыманың чите. 2. с. читтәге, аулак kenarlı с. читле, кырыйлы kenarsız с. чиксез, очсыз-кырыйсыз kendi а. үз; kendi evim үземнең өем □ kendince үзенчә ◊ kendi düşen ağlamaz үзе егылган еламас kendiliğinden рәв. үзеннән-үзе, үз алдына kendilik и. асыл, нигез kendir и. киндер kene и. талпан, урман бете kenet и. металл кыстыргыч (атлама, беркеткеч) kenetlemek ф. ныгыту, беркетү, тоташтыру kenevir и. киндер ◊ kenevir kuşu киндер чыпчыгы kent и. шәһәр kepaze с. 1) шыксыз, ямьсез; 2) әшәке, начар □ kepaze etmek оятка калдыру kepçe и. 1) чүмеч; 2) шабала; 3) бәләкәй сөкә (күбәләк авы) kepek и. 1) көрпә; 2) кавык kepenek I и. күбәләк, вак күбәләк\n\n\n kepenekII и. бурка kepenk и. тәрәзә капкачы kepez и. кыя таш (диңгездә) kepir и. тозлы туфрак keramet и. 1) могҗиза; 2) илаһи көч kere и. мәртәбә, тапкыр, кабат kerem с. иск. киң күңелле, намуслы kereste и. төзелеш агачы; kereste fabrikası такта яру заводы kerevet и. карават kerevit и. кысла kerhane и. фәхешханә kermen и. ныгытма, кирмән kerpeten и. келәшчә kerpiç и. кирпеч kertmek ф. киртек ясау kerte и. 1) тамга, киртек; 2) күч. дәрәҗә kertenkele и. кәлтә елан kertik и. тамга, киртек kervan и. кәрван kesmek ф. 1) кисү; ekmeği kesmek ипи кисү; 2) өзү, бүлдерү, туктату; münasebeti kesmek мөнәсәбәтләрне өзү; savaşı kesmek сугышны туктату; 3) кыскарту, киметү, азайту kesafet и. тыгызлык; nüfus kesafeti халыкның тыгызлыгы kesat и. (сәүдә эшендә) акрынаю kese и. букча, янчык kesek и. балчык кисәге; кәс keseklenmek ф. кәсләнү kesekli с. кәсле keseli с. янчыклы keser и. айбалта, балта kesik с. кисек, киселгән kesilmek ф. киселү kesim и. 1) кисем, бүлем; 2) кисү; 3) тар. аренда; kesime vermek арендага бирү kesin с. хәлиткеч, кискен, катгый kesinleşmek ф. катгый карарга киленү, кискен хәл ителү kesinlikle рәв. кискен рәвештә kesinti и. 1) кисенте; 2) (эшнең) тукталып торуы kesir и. мат. вакланма □ ondalık kesir унарлы вакланма kesişmek ф. 1) төрле мәгъ. кисешү; 2) суешу kesişme и. кисешү; kesişme noktası кисешү ноктасы kesit и. киселеш, кисем keski и. кискеч keskin с. 1) үткен; 2) күч. кискен keskinlik и. кискенлек kesmik и. 1) кибәк; 2) әчегән сөтнең куе өлеше; 3) таш булып каткан кәс kestane и. 1) каштан агачы; 2) аксыл-коңгырт төс kestirme с. 1) кыска, киселгән; kestirme yol кыска юл; 2) соңгы, кискен, катгый; kestirme cevap катгый җавап keşif и. 1) ачыш, белү; coğrafi keşifler географик ачышлар; 2) разведка, күзәтү keşiş и. монах keşişhane и. монастырь keşke кис. әгәр, икән ket и. комачау, киртә ◊ ket vurmak тоткарлау ketçap и. кетчуп keten 1. и. җитен. 2. с. җитен тукымадан булган keten kuşu и. киндер чыпчыгы kevgir и. сөзгеч, тишекле чүмеч kevser и. кәүсәр, оҗмах чишмәсе keyfi с. үзбаштан, баш-баштак keyfiyet и. сыйфат keyiflenmek ф. кәефләнү keyifli с. кәефле keyifsiz с. кәефсез kez рәв. мәртәбә, тапкыр; bir kez daha sor тагын бер мәртәбә сора kezzap и. ялганчы kıble и. 1) кыйбла, тараф; 2) Мәккәгә караган як kıç и. арткы як kıdem и. стаж kıdemli с. стажлы, өлкән kığ и. тизәк, тирес; кый диал. kıkırdamak ф. кеткелдәү, хихылдау kıkırdak и. кимерчәк □ kulak kıkırdağı колак яфрагы kıkırdak doku и. кимерчәк тукыма kıkır kıkır иярт. кет-кет; кыт-кыт; kıkır kıkır gülmek кыт-кыт көлү kıl и. 1) кыл, төк; 2) җепсел; 3) кәҗә мамыгы ◊ kıl gibi нечкә; kıl kadar кыл кадәр (аз гына да); kılına dokunmamak тырнак белән дә кагылмау; kılını kımıldatmamak кыл да кыймылдата алмау kılmak ф. (ярд. ф.) итү, кылу, башкару, эшләү; azade kılmak азат итү; sıfıra müsavi kılmak нульга тигезләү kılağı и. техн. кылчык (металлда) kılağılamak ф. үткенләү, үткерләү, янау kılavuz и. 1) юл күрсәтүче, гид; 2) белешмә kılavuzlamak ф. алып бару, үткәрү kılcal с. кылдай нечкә; kılcal damar бик нечкә кан тамыры kılcan и. ат кылыннан үрелгән ятьмә тозак (кош аулау өчен) kılçık и. кылчык kılçıklı с. кылчыклы kılçıksız с. кылчыксыз kılıç и. кылыч ◊ kılıç yarası gider dil yarası gitmez кылыч ярасы тезелер, тел ярасы төзәлмәс kılıç bacak с. кәкре аяклы kılıçlamak ф. кылыч белән чабу (чәнчү) kılıçlı с. кылычлы kılıf и. тышлык, япкыч, чехол; yastık kılıfı мендәр тышлыгы; şemsiye kılıfı зонтик чехолы kılıflamak ф. тышлык киертү kılık и. кыяфәт, килбәт; kılığını değiştirmek кыяфәтен үзгәртү kılıklı с. (нинди дә булса) кыяфәтле; dilenci kılıklı bir adam тeләнче кыяфәтле бер кеше kılıksız с. кыяфәтсез, ямьсез, шыксыз kılsız с. йонсыз kımıldamak ф. кыймылдау, хәрәкәт итү kımıltı и. хәрәкәт, йөреш kımız и. кымыз kımlanmak ф. талпыну, калкыну kın и. кын kına и. кына; kına koymak (sürmek, vurmak, yakmak) кына белән буяу kınamak ф. шелтәләү, әрләү kınacık и. бот. гөмбә (бөртекле культураларда) kinaçiçeği и. кына гөле kınalamak ф. кына белән буяу kınnap и. шпагат, нык бау kıpmak ф. күз кысу, күз йомгалау kıpçak и. кыпчак kıpık с. кысык; kıpık gözlü кысык күзле kıpırdamak ф. кыбырсу kıpırdak и. кыбырдык, кыбырсык kıpır kıpır 1. иярт. кыбыр-кыбыр, өзлексез (кыймылдау). 2. с. тиктормас, кыбырсык kıpkırmızı с. кып-кызыл kıpkızıl с. 1) кып-кызыл; 2) күч. үтә (җете, куе) кызыл kır I с. аксыл-соры, чал\n\n\n kırи. кыр kırmak ф. 1) кыру, вату, җимерү, сындыру; 2) күч. бетерү, юк итү; сындыру; direncini kırmak каршы торуын бетерү kıraç с. уңдырышсыз (туфрак) kırağı и. кырау, бәс □ kırağı çalmak кырау төшү kıran и. 1) чит, кырый; 2) к.: kıraç; 3) сөйл. тау сырты\n\n\n kıran1. с. ватучы, кыручы. 2. и. үләт kıranta 1. и. чәченә чал керә башлаган ир-ат; kıranta bir erkek чәченә чал кергән ир-ат. 2. с. 1) олпат, акыллы, сабыр; 2) чал кергән (чәч, сакал) kırat и. карат (асылташларны үлчәү берәмлеге) kırbaç и. чыбыркы kırcın и. үләт, мал кырылу kırgın с. боек, күңелсез, үпкәле kırgız и. кыргыз kırgızca 1. и. кыргыз теле. 2. рәв. кыргыз телендә, кыргызча kırık I и. сынык, ватык\n\n\n kırıkи. сөяркә (ир кеше) kırılmak ф. 1) җимерелү, кырылу ватылу; 2) кырылу, үлү; açlıktan kırılmak ачлыктан кырылу; 3) кәеф китү (бозылу); 4) кимү, туктау; rüzgar kırıldı җил туктады; fiyat kırıldı бәяләр төште kırım и. күпләп үтерү, юк итү □ ırk kırımı геноцид kırımlı и. кырымлы, Кырымда яшәүче kırıntı и. сынык, ватык, кыйпылчык kırışmak ф. корышу, җыерылу, таушалу kırk сан. кырык ◊ kırk evin kedisi биләмче, өйдән-өйгә йөрүче; kırk yıl бик озак вакыт kırkmak ф. кырку, кисү, алу kırlangıç и. карлыгач kırlık и. дала, тигезлек kırmızı с. кызыл kırmızıbiber и. кызыл борыч kırnak и. кәнизәк, җария, кол хатын-кыз kırpmak ф. 1) кырку, кисү, алу; 2) күз кысу (йомгалау) kırsal и. авыл җире kırtasiye и. язу-сызу әйберләре, канцелярия кирәк-яраклары kırtasiyeci и. 1) язу-сызу әйберләрен сатучы; 2) күч. бюрократ kısmak ф. кысу, киметү kısa с. кыска ◊ kısa görüşlü тар карашлы kısaca 1. рәв. кыскача. 2. с. кыска гына, кыскарак кына kısalmak ф. кыскару kısalık и. кыскалык kısaltmak ф. кыскарту kısık с. 1) карлыккан; 2) кысылган; 3) өзек, калтыравык kısılmak ф. кысылу, азаю kısım I и. кисәк, өлеш, бүлек\n\n\n kısımи. сөйл. уч kısır I с. 1) кысыр; 2) күч. файдасыз, буш\n\n\n kısırи. бодай ярмасы һәм яшелчәләр салып пешерелгән аш kısıt и. 1) гражданлык хокукларыннан мәхрүм итү; 2) хөкемгә тартылган кешенең үз мөлкәте һәм акчасыннан теләгәнчә файдалана алмавы kısıtlamak ф. 1) хокукларны чикләү; 2) юр. хөкемгә тартылган кешегә үз мөлкәтеннән теләгәнчә файдаланырга ирек бирмәү kıska и. сөйл. кыяклы суган kıskaç и. кыскыч kıskanmak ф. 1) көнләү, көнләшү; 2) көнләшү, кызыгу; күпсенү, кызгану; 3) кызгану, җәлләү, яклау kıskanç с. и. көнләшүчән, көнләүчән kıskançlık и. көнләшү, көнләү kıskı и. (ике әйбер арасына) кыстырылган нәрсә kıs kıs иярт. хи-хи (көлү, мыскыллап көлү) kıskıvrak рәв. нык kısmen рәв. өлешчә, бераз; өлешләп kısmet и. бәхет, уңыш; язмыш kısrak и. бия kıstas и. үлчәү, критерий □ kıstas tutmak үлчәү (критерий) итеп алу kış I и. кыш □ kış baba Кыш бабай; kış bastırdı кыш җитте\n\n\n kışII ы. көш-көш (кошларны кугаңда әйтелә) kışkırtmak ф. 1) коткы салу, котырту; 2) кошларны куу kışla и. казарма kışlamak I ф. 1) кыш җитү (башлану); bu yıl erken kışladı бу ел кыш иртә килде; 2) кышлау, кыш үткәрү\n\n\n kışlamakф. (кошларны)өркетү, куу kışlık с. кышкы; kışlık giysi кышкы кием kıt с. аз, җитәрлек түгел kıta и. 1) кыйтга, өлкә; 2) континент, материк; avrupa kıtası Европа континенты kıtık и. сүс; чүбек kıtırdamak ф. кетердәү kıtır kıtır 1. с. кетердәп торган. 2. рәв. кетердәтеп, кетер-кетер итеп kıtırtı и. кетердәү, шытырдау, kıtlama рәв. (чәйне) шикәр тешләп (эчү) kıtlık и. кытлык kıvam и. 1) консистенция (сыек һәм каты җисемнәрнең йомшаклык, тыгызлык, катылык дәрәҗәсе); 2) күч. (нәрсәнең дә булса) иң уңайлы вакыты; җай, уңайлы шартлар kıvanmak ф. куану, горурлану kıvanç и. куаныч kıvançlı с. куанычлы kıvılcım и. очкын, чаткы kıvırmak ф. 1) бөдрәләү, көдрәләү; 2) бөгү, кырыен бөгү; 3) күч. башкарып чыгу; 4) күч. ялганлау, бөгештерү kıvırcık 1. с. бөдрә. 2. и. 1) бөдрә ак йонлы сарык төре; 2) шул сарыкның ите; 3) бөдрәләнеп торган яфраклы бер яшелчә kıvrak 1. с. 1) җанлы, хәрәкәтчән; 2) сөйл. каударланучан; 3) сөйл. матур, сөйкемле. 2. и. сөйл. (хатын-кызларның) баш яулыгы, бөркәнчек kıvraklık и. җитезлек, өлгерлек kıvrılmak ф. бөгелү, бөкләнү kıymak ф. 1) ваклау, турау, чабу; 2) аямау, кызганмау; рәхимсезлек күрсәтү; paraya kıyarsan alabilirsin акчаңны кызганмасаң, ала алырсың; kıyamamak кызгану, мәрхәмәт итү kıya и. җинаять (кеше үтерү) kıyacı и. с. җинаятьче, кеше үтерүче kıyafet и. кыяфәт kıyak с. сөйл. 1) кеше үтерүче, залим; 2) яхшы, өстен булган kıyamet и. кыямәт kıyas и. 1) тиңләштерү; 2) чагыштыру; 3) охшату kıyasen рәв. 1) тиңләштереп; 2) чагыштырып; 3) охшатып, ияреп kıyasıya с. рәв. аяусыз, рәхимсез kıyası с. 1) тиешле, яраклы, кагыйдәгә туры килгән; 2) яраклаштырылган kıyaslamak ф. тиңләштерү, охшату kıyı и. 1) яр; kıyı sıra яр буйлап; kıyı boyu çizgisi яр буе сызыгы; 2) яр буе; kıyı bölgesi диңгез буе өлкәсе kıyıcı 1. и. тураучы, ваклаучы. 2. с. залим kıyıcılık и. катылык, кансызлык, мәрхәмәтсезлек kıyık с. бик ваклап туралган kıyılmak ф. 1) туралу; 2) мәрхәмәтсезлек күрсәтелү; үтерелү kıyınmak ф. ватылу, хәлсезләнү, кыйналган кебек хис итү, ару kıyıntı 1. с. вакланган, туралган, изелгән. 2. и. хәлсезлек, ару kıyma и. вак итеп туралган ит, тарттырылган ит, фарш □ kıyma makinesi ит турагыч kıymalı с. фаршланган; фарш тутырылган kıymet и. 1) кыйммәт, хак, бәя; 2) әһәмият, мөһимлек □ kıymet biçmek бәяләү; kıymetini bilmek бәяңне белү; kıymetten düşmek очсызлану kıymetli с. кыйммәтле, бәяле, кадерле kıymetsiz с. бәясез, арзан kıymık и. шырпы, кыйпылчык; parmağıma kıymık battı бармагыма шырпы кадалды kız и. 1) кыз; kız arkadaş дус кыз; 2) кыз бала; üç kızı var өч кызы бар ◊ kız almak өйләнү kızmak ф. 1) кызу, эсселәнү; 2) күч. ярсу, ачулану kızak и. чана □ ayak kızakları чаңгы; тимер аяк; kızak yapmak шуу; su kızağı су чаңгысы kızaklamak ф. шуу kızalak и. мәкнең бер төре kızamık и. кызамык kızamıkçık и. кызылча kızan I и. 1) сөйл. малай; 2) егет\n\n\n kızanII и. сөйл. шылтыр (ана хайваннарда җенси теләкне белдерә) kızarmak ф. төрле мәгъ. кызару kızartmak ф. 1) кызарту; 2) кыздыру kızartı и. кызыллык kızböceği и. энә карагы kızdırmak ф. 1) кыздыру; 2) күч. ачулану, орышу kızgın с. 1) эссе, эссе һавалы; 2) күч. кызу канлы, кызып китүчән kızıl с. 1) кызыл; ачык кызыл; 2) чамасыз; kızıl deli чиктән ашкан юләр ◊ kızıl akçe алтын тәңкә; kızıl ağaç зирек агачы kızılca с. кызгылт kızılcık и. кизил агачы kızılsı и. июльнең икенче яртысы, иң эссе вакыт; челлә kızılkanat и. кызыл канат (балык) kızıllık и. кызыллык kızılşap с. и. аксыл шәмәхә, миләүшә төсе kızıltı и. шәфәкъ алсулыгы kızılyara и. чуан kızışmak ф. 1) төрле мәгъ. кызу, кызышу; 2) күч. ярсу, ярсып китү kızışık с. кызу, дуамал kızıştırmak ф. кабызу, көчәйтеп җибәрү kızmemesi и. грейпфрут ki терк. ки kibar с. 1) әдәпле; күркәм, нәзакәтле; 2) затлы; 3) затлы нәселдән булган kibarlaşmak ф. 1) ат казану, дәрәҗәгә ирешү; 2) әдәплеләнү kibarlık и. 1) мәшһүрлек, билгелелек; 2) нәфислек, күркәмлек kibir и. горур ◊ kibirine dokunmak горурлыгына тию kibirlenmek ф. горурлану, масаю kibirli с. горур, масаюлы kibrit и. шырпы □ kibrit çakmak шырпы кабызу; kibrit kutusu шырпы кабы kibritçi и. шырпы сатучы kifayet и. 1) җитәрлек, кирәк кадәр; 2) (билгеле бер эшкә) сәләтлелек kifayetli с. җитәрлек kifayetsiz с. җитәр-җитмәс, аз kik и. спорт көймәсе, байдарка kiklon и. циклон, көчле давыл kil и. кызыл балчык kiler и. келәт, чолан; азык-төлек шкафы kilim и. келәм, палас kilimci и. келәм тукучы яисә сатучы kilise и. чиркәү kilit и. йозак, бик ◊ kilit altında йозак астында (бикле) kilitlemek ф. бикләү kilitli с. бикле kilitsiz с. биксез kiliz и. камыш kilizman и. камышлык killi с. кызыл балчыклы kilo и. кило, килограмм ◊ kilo almak авырлык арту, тазару kilogram и. килограмм kilogramkuvvet и. физ. килограмм авырлык kilovat и. киловатт kilovolt и. киловольт kim а. кем; kimin кемнең? kiminle? кем белән?; kimin için кем өчен kimi а. кайберсе, берәрсе kimlik и. 1) кем булуы; нәрсә булуы; 2) таныклык, шәхес таныклыгы kimono и. кимоно kimse а. 1) кемдер, әллә кем; 2) һичкем kimsecik а. беркем дә, һичкем kimsesiz с. беркемсез, ялгыз kimsesizlik и. ялгызлык, ятимлек kimya и. химия; kimya endüstrisi химия промышленносте kimyacı и. химик kimyasal с. химик; kimyasal birleşim химик берләшмә (состав) kimyevi с. химик; kimyevi gübre химик ашлама kimyon и. бот. ак әнис (тмин) kimyoni с. коңгырт яшел kimyonlu с. әнисле; kimyonlu köfte әнисле котлет kin и. кинә, ачу, усаллык, үч □ kin almak үч алу kinaye и. киная, төрттерү kinayeli с. кинаяле kinci с. көнче; яман kincilik и. көнчелек kinematik и. кинематика kinin и. хина, хинин kiniş и. чыгынты (тактада) kinsiz с. кинәсез, ачусыз kip и. 1) өлге; 2) гр. тармак (наклонение) □ bildirme kipi хикәяләү тармагы kir и. кер □ kir götürmek кер күтәрү; kir tutmak тиз керләнү kira и. 1) аренда, (акча түләп) вакытлыча файдалану; kira arabası прокатка алынган автомобиль; 2) вакытлыча файдаланган өчен түләнгән акча kiracı и. арендачы, вакытлыча файдаланучы kiralamak ф. 1) (берәрсенә) арендага бирү, вакытлыча файдалануга бирү; 2) (берәрсеннән) арендага алу kiralı с. файдалануга тапшырылган (билгеле бер түләү хисабына) kiraz и. төче чия □ ekşi kiraz чия; kiraz elması кытай алмасы kirazlık и. чиялек kirde и. кукуруз көлчәсе kireç и. известь, известь эремәсе kiremit и. чирәп kiriş и. 1) сеңер; 2) кыл; 3) кереш; 4) өрлек, матча kirişlemek ф. җәя керешен тарту; кылны тарту kirizma и. җир казу kirizmalamak ф. (җирне) казу, казып чыгу, казып йомшарту kirli с. керле, пычрак; kirli çаmaşır юасы кер, юасы киемсалым kirlikan и. вена каны kirlilik и. керлелек kirloş kirloz с. сөйл. җыйнаксыз, шапшак kirmen и. кирмән, ныгытма kirpi и. керпе kirpik и. 1) керфек; 2) бот. җепсел ◊ kirpiklerimi kavuşturmadım керфектә какмадым, күз дә йоммадым, йокламадым kirpikli с. 1) керфекле; 2) бот. җепселле, җепселсыман kist и. киста, су тулган шеш kişi и. 1) кеше, шәхес; 2) сөйл. ир; 3) әд. персонаж; 4) гр. зат ◊ kişiyi vezir eden de karısı, rezil eden de ирне ир иткән дә хатын, хур иткән дә хатын kişilik и. кешелек kişilikli с. кешелекле kişisel с. шәхси, кешегә бәйләнешле kişizade с. затлы нәселдән булган kişmiş и. кишмиш (йөземнең бер төре) kişnemek ф. сир. кешнәү kitabe и. иск. язу, язма; Оrhоп kitabeleri Орхон язулары kitap и. китап □ kitap bilgisi китаплар исемлеге; kitap odası китап бүлмәсе; kitap zarfı китап тышы kitapçı и. китап сатучы kitapçılık и. китап бастыру яисә китап сату эше; китапчылык kitaplık и. 1) китапханә; 2) китап шүрлеге kitapsever и. китап сөюче kitapsız с. 1) китапсыз; 2) мәҗүси kiyanus и. циан (газ) kizir и. авыл старостасы ярдәмчесе klakson и. сирена, гудок klan и. клан, нәсел-ыру klapa и. яка кайтармасы klarnet и. кларнет klas 1. и. сыйныф. 2. с. күч. менә дигән klasisizm и. классицизм klavsen и. муз. клавесин klavye и. клавиатура, клавиш kleptoman и. мед. клептоман kleptomani и. мед. клептомания (психик авыру) klik и. өер klimatoloji и. климатология klinik 1. и. клиника; doğum kliniği бала табу йорты. 2. с. клиник; klinik ölüm клиник үлем klips и. алка klişe и. 1) клише; 2) негатив; 3) штамп klor и. хлор klorlamak ф. хлорлау klorlu с. хлорлы; klorlu su хлopлы су klorofil и. хлорофилл kloş и. клёш, клёш итәк klüp и. 1) клуб; 2) спорт оешмасы koca I и. ир (хатынның ире) □ kocaya varmak кияүгә чыгу; kocaya vermek кияүгә бирү\n\n\n kocaII с. 1) зур, киң, әре; 2) карт; 3) күч. олы, зур, мәшһүр kocamak ф. картаю, олыгаю kocabaşı и. авыл башлыгы, мохтар kocakarı и. карчык □ kocakarı yazı әбиләр чуагы kocalı с. ирле, иргә чыккан хатын kocalık и. 1) ир булу (хатынның ире булу); 2) картлык kocaman с. 1) бик зур; 2) олы яшьтәге, карт kocasız с. кияүгә чыкмаган, ирсез koç и. кучкар, тәкә koçmak ф. кочу koçak с. 1) батыр, кыю, тәвәккәл; 2) юмарт koçan и. 1) чәкән; 2) күчән koçkar и. кучкар, тәкә kodaman с. дәрәҗәле, алдынгы kodeks и. фармакопея (дару хәзерләү күрсәтмәләре) kof с. 1) буш, төшсез (чикләвек һ. б. ш. тур.); 2) күч. буш, әһәмиятсез; kof söz буш сүз koğmak ф. куу koğuş и. бүлмә, палата; камера kokmak ф. 1) ис килү, аңку; güzel kokmak хуш ис тарату; 2) бозылып исләнү kokain и. кокаин kokak с. сасы, начар исле koket и. чытлык, кыланчык koklamak ф. иснәү, ис сизү kokmuş с. 1) сасыган, исләнгән; 2) күч. тапталган, күп кабатланган, яңалыгы булмаган koku и. ис kokulu с. исле kokusuz с. иссез kokuşmak ф. исләнү, сасу, бозылу kokutmak ф. 1) ис сеңдерү; 2) бозык ис керү, исләндерү kol и.1) кул; (иңбаштан алып бармак очларына кадәр); 2) җиң; 3) бугаз, елга култыгы; deniz kolu диңгез бугазы; 4) тотка, сап; 5) бригада, төркем; tamir kofu ремонт бригадасы; üç kota ayrılтаk өч төркемгә аерылу; 6) бүлек □ kol bağı бәйләвеч kola и. 1) крахмал; 2) җилем □ kola vurmak крахмаллау kolalamak ф. крахмаллау kolalı с. крахмалланган; kolalı yaka крахмалланган яка kolan и. 1) бау; ияр бавы; 2) каеш; makine kolanı машина каешы kolay с. җиңел, уңай, кулай; kolay ders җиңел дәрес kolayca рәв. җиңел генә, җиңелрәк кенә kolaylamak ф. эшнең ахырына якынлашу, эшне бетерергә тору kolaylanmak ф. уңайлану, җиңеләю kolaylık и. җиңеллек □ allah size kolaylık versin Алла сезгә җиңеллек бирсен kolaylıkla рәв. җиңеллек белән, җиңел kolbaşı и. бүлек башлыгы kolçak и. бияләй; беләккә бәйләвеч, беләксә koldaş и. иск. иптәш, коллега kolej и. коллеж kolejli и. коллеҗда укучы koleksiyon и. коллекция; pul koleksiyonu маркалар коллекциясе koleksiyoncu и. коллекционер kolektif с. коллектив, күмәк, гомуми kollektifleştirmek ф. коллективлаштыру kolektör и. коллектор kolera и. холера koli и. пакет, бандероль kolik и. мед. чәнчү kolit и. мед. колит (юан эчәк ялкынсынуы) kollamak ф. 1) көтү, хәстәрләү; fırsat kotlamak форсат көтү; 2) кайгырту, күз-колак булу kollu с. 1) култыксасы булган; 2) җиңле; 3) тармаклы kolluk I и. манжет, җиңсә, беләксә\n\n\n kollukII и. полиция kolon и. багана (басмада) koloni и. колония kolonya и. одеколон kolonyal с. колониаль kolsuz и. 1) кулсыз; 2) җиңсез koltuk и. 1) култык; koltuk altında култык астында; 2) кәнәфи koltukçu и. 1) кәнәфи ясаучы һәм сатучы; 2) иске өй җиһазлары алып сатучы; 3) трактир хуҗасы koltuklamak ф. култыклау, култык астына кыстыру koltuklu с. терәкле, култыксалы kolye и. колье, муенса kolza и. гәрәнкә, бүкән шалкан koma и. мед. кома, клиник үлем komedi komedya и. комедия komik с. комик, көлкеле komiklik с. комизм komiser и. комиссар; polis komiseri полиция комиссары komiserlik и. комиссариат komisyon и. комиссия; imtihan komisyonu имтихан комиссиясе; teftiş komisyonu ревизия комиссиясе komita с. яшерен политик җәмгыять komite и. комитет; askeri komite хәрби комитет komodin и. тумбочка komodor и. командор komot и. комод kompartıman и. купе; iki kişilik kompartıman ике кешелек купе kompetan с. компетентлы, белемле, хәбәрдар komple с. тулы, комплектланган kompleks 1. с. четерекле, буталчык. 2. и. психол. комплекс kompliman и. комплимент komplo и. яшертен эш алып бару, тозак кору komposto и. 1) компот; elma kompostosu алма компоты; 2) компост kompozisyon и. композиция kompozitör и. композитор kompres и. мед. компресс □ kompres yapmak компресс кую komprime и. таблетка, дару сәдәбе; aspirin komprimesi аспирин таблеткасы kompüter и. компьютер komşu 1. и. күрше. 2. с. чиктәш komut и. боерык, әмер, команда komutan и. командир, гаскәр башлыгы komünikasyon и. элемтә, коммуникация; komünikasyon araçları коммуникация чаралары konmak I ф. 1) куну (кош, күбәләк, тузан һ. б.); 2) куну, кунып чыгу; 3) (берничә көнгә) тукталу\n\n\n konmakII ф. куелу, салыну; yemeğe tuz konur ризыкка тоз салына konak и. 1) куну урыны, кунар җир; 2) торак; konaklara yerleştirmek торакка урнаштыру; 3) бина; hükümet konağı хөкүмәт бинасы konaklamak ф. кунарга урнашу konç и. куныч; çizme koncu итек кунычы konçerto и. концерт; piyano konçertosu фортепьяно өчен язылган концерт konçlu с. кунычлы; konçlu don кальсон konçsuz с. кунычсыз kondansatör и. конденсатор kondurmak ф. 1) кундыру, урнаштыру; 2) аннан-моннан эләктереп кую kondüktör и. кондуктор konfederasyon и. конфедерация, берләшмә konferans и. 1) конференция, киңәшмә; 2) лекция, доклад; konferans salonu актлар залы konferansçı и. лектор, докладчы konfeti и. конфетти konfor и. комфорт, уңайлык konforlu с. уңайлы, комфортлы konforsuz с. уңайлыклары булмаган Kongolu и. с. Конго халкыннан булган кеше, Конго кешесе kon gövde с. конус кәүсәле (пальма) kongre и. конгресс, корылтай koni и. конус; kesik koni кисек конус konik с. конус формасындагы konjonktür и. конъюктура konkav с. физ. батынкы konkordato и. конкордат, килешү konkre с. конкрет, анык, билгеле konkur и. конкурс, бәйге konkurhipik и. ат чабышы, ат ярышы konsantrasyon и. туплау, концентрация konsantre и. концентрат konser и. концерт; konser turu турне konservatuvar и. консерватория konserve и. консерв; konserve kutusu консерв банкасы konsey и. киңәшмә, шура konsol и. тумбочка konsolos и. консул konsomasyon и. 1) җиңелчә ашамлык (эчемлек); 2) капкалап алу konsültasyon и. 1) мед. консилиум; 2) киңәшмә kont и. граф kontak и. контакт kontes и. графиня kontra и. каршы □ kontra gitmek каршылык күрсәтү kontrast с. и. контраст, каршылык kontrat и. контракт, килешү kontrbas и. муз. контрабас kontrol и. контроль, тикшерү; kontrol kaybetmek контрольне югалту; devlet kontrolü дәүләт контроле kontrolör и. контролер kontrplak и. фанер такта konu и. тема, сюжет, фабула □ konunun dışına çıkmak темадан читкә китү konuk и. кунак □ konuk evi кунакханә konukçu и. чит өлкәдән килгән кунакларны йөртүче (кунакларны кабул итүгә җаваплы кеше) konuklamak ф. кунак итү, кунакка чакырыл алу konukluk и. кунак булу konuksever и. кунакчыл konum и. 1) торыш, урнашу рәвеше; coğrafi konum географик урнашу; 2) күч. хәл, торыш, халәт konur с. сөйл. коңгырт, кара кучкыл konuş и. 1) урнашу; 2) дислокация konuşmak ф. 1)төрле мәгъ. сөйләшү; 2) сөйләү; чыгыш ясау konuşmacı и. 1) оратор, чыгыш ясаучы; 2) комментатор konut и. торак; konut inşaatı торак тезелеше konvansiyon и. конвенция, килешү konvoy и. конвой konyak и. коньяк kooperatif и. кооператив koordinasyon и. координация, ярашканлык kopmak ф. 1) өзелү, кубу; tel koptu кыл өзелде; 2) кубу, кинәт башлану; savaş koptu сугыш башланды □ kopmaz hatıralar онытылмас хатирәләр koparmak ф. 1) куптару, өзү; çiçek koparmak чәчәк өзү; 2) күтәрү; çiğlik koparmak тавыш күтәрү; toz koparmak тузан күтәрү kopça и. каптырма kopçalamak ф. эләктерү, каптыру kopuk с. 1) өзелгән; 2) күч. сукбай kopuz и. иск. кубыз kopuzcu и. кубызда уйнаучы kopya и. копия, күчермә □ kopyasını çıkarmak күчермәсен алу kor 1. и. утлы күмер. 2. с. күч. кызыл koramiral и. хәрби. диңг. корпус адмиралы kordiplomatik и. дипломатлар корпусы kordon и. 1) аксельбант, бау, шнур; 2) нәзек чылбыр; 3) чолгау, камап алу; kordon koymak камап алучы отряд кую koreli и. Корея кешесе, кореяле koreograf и. балетмейстер, хореограф koreografi и. хореография korgeneral и. генерал-полковник, корпус генералы koridor и. коридор korkmak ф. курку, шүрләү, кот очу korkak и. с. куркак; korkak takımından değilim куркаклардан түгелмен korkaklık и. куркаклык korkulu с. куркыныч korkuluk и. 1) куркылык, карачкы; 2) күпер рәшәткәсе, баскыч рәшәткәсе korkunç и. куркыныч korkusuz с. куркусыз, кыю korkutmak ф. 1) куркыту; 2) янау, өркетү korlanmak ф. күмерләнү korluk и. 1) мангал, тимер учак; 2) кызган күмер korna и. (автомобиль һ. б. транспортта) сигнал; kornayı öttürmek сигнал бирү kornet и. муз. корнет korniş и. кәрниз korsan и. пират; диңгез юлбасары; korsan gemisi пиратлар корабы korsanlık и. пиратлык, диңгез юлбасарлыгы korse и. киң пояс, корсет kort и. теннис корты kortej и. кортеж koru и. агачлык, кечкенә урман (карап үстерелә торган) korumak ф. саклау, яклау korucu и. урман каравылчысы koruk и. өлгермәгән йөзем (виноград) koruluk и. урманлы урын koruma 1. с. саклый торган, саклагыч; koruma gözlüğü саклагыч күзлек. 2. ф. саклау; sağlık koruma сәламәтлек саклау korunmak ф. саклану, сыену korunak и. яшеренү урыны koruyucu 1. и. саклаучы, каравылчы, сакчы. 2. с. Саклый торган koskoca с. гаять зур, бик зур kostak с. 1) нәфис, гүзәл; 2) кыю koşa рәв. берьюлы, бергә koşaltı и. парлап җигелгән ат koşu и. йөгереш, чабыш; koşu atı чабыш аты koşucu и. йөгерешче koşuk и. шигырь; халык җыры; koşuk düzmek шигырь язу koşul и. шарт, таләп koşulmak ф. 1) кушылу; 2) күч. җигелү koşum и. җигем, җигелү (ат һ. б. йөк хайваны тур.) □ koşum atı җигем аты koşun и. 1) рәт; саф; 2) иск. саф-саф тезелгән гаскәр; 3) йөгереш, чабыш, ярыш koşuntu и. иярченнәр, свита koşuşmak ф. 1) чабышу, йөгерешү, бергә йөгерү; 2) арлы-бирле йөгерү (нәрсәдер эзләп) koşut и. параллель kot I и. тамга, билге; код\n\n\n kotII и. киҗе-мамык тукыма kota и. икътисадый чикләү, квота kotarmak ф. 1) (бер савыттан икенчесенә) бушату; 2) ашарга хәзерләү; 3) күч. (бер эшне) тәмамлау kotlamak ф. 1) биеклек ноктасын билгеләү; 2) кодка салу kotlet и. сир. котлет koton с. и. мамык kotonperle и. чигү җебе kotra I и. яхта, көймә, катер; yarış kotrası ярыш көймәсе\n\n\n kotraII и. чал, камыштан үрелгән балык тоту җайланмасы kovmak ф. куу; куалау, куып җибәрү kova I и. чиләк; bir kova su бер чиләк су; bahçe kovası сусипкеч\n\n\n kovaII и. куга, җикән камышы Kova III астр. Сукояр kovalamak ф. куалау; куу, эзәрлекләү; bir hırsızı kovalamak каракны эзәрлекләү kovan и. 1) умарта; kovan yeri умартачылык; 2) гильза; 3) чөй □ kovan çiçeği мелисса kovanlık и. умарталык kovboy и. ковбой kovcu и. ялганчы, гайбәтче kovuk и. куыш, бушлык; ağaç kovuğu агач куышы kovuş и. куу, сөрү kovuşturmak ф. (җинаять буенча) тикшерү үткәрү koy и. диңг. бухта, кечкенә култык koymak ф. 1) төрле мәгъ. кую; 2) салу; salataya tuz koymak салатка тоз салу; 3) кертү, үткәрү; içeri kimseyi koymuyorlar эчкә беркемне дә кертмиләр; 4) күч. тию, кагылу; bu söz ona çok koymuş бу сүз аңа бик нык тигән koyacak и. төрле әйберләр урнаштыру өчен һәртөрле җайланма koyak и. үзән, үзәнлек koyar и. елгалар кушылган урын; елга тамагы koyu с. куе, каты; koyu bal куе бал; koyu çay каты чәй koyulaşmak ф. 1) куеру; 2) күч. көчәю, куеру koyuluk и. куелык koyun I 1) сарык; 2) күч. беркатлы (хәйләсез) кеше ◊ koyun dede ахмак\n\n\n koyunII и. куен; кочак koyungözu и. бот. пиретрум koyuvermek koyvermek ф. җибәрү, ычкындыру, азат итү koz и. 1) әстерхан чикләвеге; 2) (кәрт уенында) козырь; 3) күч. уңайлы мизгел koza и. кузы, кокон; ipek kozası ефәк кузысы kozalak и. 1) кузы; 2) күркә; çam kozalağı нарат күркәсе kozmetik и. косметика kozmik с. космик; kozmik füze (roket) космик корабль; kozmik ışınım космик радиация kozmogoni и. космогония (күк җисемнәренең килеп чыгышын өйрәнү) kozmografya и. космография (җир шары һәм галәм турындагы фән) kozmoloji и. космология kozmonot и. космонавт kozmopolit и. космополит kozmos и. космос köfte и. котлет; ızgara köfte кыздырылган котлет köftelik с. котлет өчен хәзерләнгән; köftelik kıyma котлет өчен фарш köfter и. какның бер төре köftün и. түп, сыгынты (сыер азыгы) köhne с. 1) иске, тузган; köhne ev иске өй; 2) күч. артта калган, заманга ярашмый торган köhnemek köhneleşmek ф. искерү, тузу kök I и. 1) тамыр; kökünden çekmek тамыры белән чыгару; diş kökü теш тамыры; 2) нигез, чыганак; 3) мат. тамыр; kare kökü квадрат тамыр; 4) гр. тамыр; kelime kökü сүзнең тамыры\n\n\n kökII и. иск. боргыч (кыллы музыка коралында, көйләү өчен) kökçük и. тамырчык köken и. 1) тармак, үсемлек тармагы; bir kökende üç kavun бер тармакта өч кавын; 2) күч. нигез; 3) чыгыш, нәсел □ köken bilimi этимология фәне köklemek ф. 1) төбе-тамыры белән йолку; 2) күкләү, эре атлатып тегү; 3) чәчнең вак толымнарын бер толым итеп берләштерү köklenmek ф. 1) тамыр җибәрү; 2) күч. урнашу köklü с. 1) тамырлы; 2) күч. нигезле, нык урнашкан köknar и. ак чыршы köksü и. 1) тамыр-сабак; 2) үзәк тамыр kökten рәв. тамырдан, нигездән □ kökten sürme чыгышы буенча, нәселдән килгән köktenci и. радикал köktencilik и. радикализм kökteş с. гр. тамырдаш kökün и. питомник, үсемлек үстерү урыны köle и. тар. кол; köleniz колыгыз □ toprak kölesi крепостной крестьян köleleşmek ф. коллыкка төшү kölelik и. коллык, ирексезлек □ kölelik düzeni колбиләүчелек строе kölemen и. тар. коллардан торган гаскәр kömür 1. и. күмер. 2. с. кап-кара; kömür gözlü кап-кара күзле kömürcü и. күмерче kömürleşmek ф. күмергә әйләнү kömürlük и. күмерлек, күмер саклый торган урын köpek и. эт; av köpeği ау эте; kapı köpeği бәйдәге эт köpekbalığı и. акула köpekdişi и. казык теш köpeklemek ф. 1) арып хәлдән таю, эт булу; 2) көчсезләнү, хәерчеләнү köpeklenmek ф. койрык болгау, куштанлану köpeklik и. 1) этлек, яманлык; 2) куштанлык köprü и. төрле мәгъ. күпер; köprü ayağı күпер ныгытмасы köprübaşı и. 1) күпер башы; 2) ныгытма, плацдарм köprücü и. күперләр төзүче (салучы) köprücük и. умрау сөяк köpük и. күбек köpüklenmek ф. күбекләнү köpüklü с. күбекле, күбекләнүчән köpüksüz с. күбексез köpülemek ф. сыру (юрган һ. б.) köpürmek ф. 1) күбекләнү, куперү; 2) күч. (ачудан) кабарыну köpürtmek ф. күбекләндерү, күпертү köpürtüş и. күпертмә kör и. 1) сукыр, күзсез; kör adam сукыр кеше; kör göz сукыр күз; 2) тонык; kör ışık тонык яктылык; 3) үтмәс; kör bıçak үтмәс пычак □ kör etmek сукырайту; ◊ kör boğaz туймас тамак; kör çapa китмән; kör ebe сукыр тәкә, күз бәйләш уены körbağırsak и. сукыр эчәк kördüğüm и. чишә алмаслык итеп бәйләнгән төен körelmek ф. 1) сүнү, кибү; kuruyup körelmek корып кибү; 2) тупаслану köreşe и. бозлавык, кар өстендә чираган боз катламы körfez 1. и. геогр. диңгез култыгы. 2. с. аулак, тыныч (җир) körkandil 1. и. сукыр лампы, 2. с. лаякыл исерек körkaya и. риф, су асты кыясы körkuyu и. ташландык кое, сусыз кое körlemeden рәв. 1) белмичә, аңламыйча; 2) төбәп тормыйча (ату) körleşmek ф. 1) үтмәсләнү, тупаслану; 2) күч. ташландык хәлгә килү körletmek ф. 1) сукырайту; 2) киметү, тупасландыру, начарландыру körlük и. 1) сукырлык; renk körlüğü дальтонизм; 2) күч. чынбарлыкны аңламау körpe с. төрле магъ. яшь; körpe fidan яшь үсемлек; körpe kadın яшь хатын; körpe kuzu яшь бәрән körpelik и. яшьлек, сафлык körük и. күрек, өрдергеч; demirci körüğü тимерче күреге körüklemek ф. өреп үрләтү, өреп кабызып җибәрү köse с. күсә, сакал-мыегы үсми торган (ир-ат) □ köse sakal сирәк сакал, күсә сакал köseği и. кисәү агачы; кисәү таягы kösele и. тупас күн; kösele çanta күннән эшләнгән сумка kösem и. 1) көтү башы (хайваннар тур.); 2) юл күрсәтүче, җитәкче kösemenlik и. юл күрсәтү, җитәкчелек □ kösemenlik etmek җитәкчелек итү kösnü и. сөйл. көчле теләк; җенси теләк köstebek и. сукыр тычкан köstek и. 1) тышау, богау; 2) (сәгать, ачкыч һ. б.да) чылбыр; 3) күч. комачау kösteklemek ф. 1) тышаулау; 2) күч. аяк чалу köstekli с. 1) тышаулы; 2) чылбырлы (сәгать һ. б.) köşe и. төрле мәгъ. почмак; чат; sokağın köşe başında урам почмагында; üçköşe өчпочмак ◊ köşeyi bucağı aramak һәр почмактан эзләү, дөнья бетереп эзләү köşegen и. мат. диагональ köşek и. бута, дөя баласы köşeklemek ф. балалау (дөя тур.) köşeli с. почмаклы □ köşeli parantez квадрат җәяләр köşk и. вилла, павильон, аерым йорт; av köşkü аучы йорты kötek и. таяк ◊ kötek atmak кыйнау; kötek yemek таяк ашау, кыйналу kötü с. начар; kötü alışkanlık начар гадәт kötülemek ф. 1) начарлану; ябыгу; 2) яманлау, хурлау kötülük и. 1) начарлык, әшәкелек; 2) хәл авыраю kötümsemek ф. өметсезлеккә бирелү, ышанычны югалту kötümser с. пессимист, өметсез, киләчәккә ышанычсыз караучы kötümserlik и. пессимизм kötürüm с. параличлы, паралич суккан, күтәрәмгә калган köy и. авыл; köy hayatı авыл тормышы; köy okulu авыл мәктәбе köydeş и. авылдаш köylü 1. и. 1) авыл халкы; авыл кешесе; 2) авылдаш; 3) күч. авыл гыйбады. 2. с. авылда туган; авылда яшәүче köz и. утлы күмер кисәге közlemek ф. кыздыру, куыру (утлы күмер өстеңдә) kral и. король kralcı и. король хакимлеген яклаучы kraliçe и. төрле мәгъ. королева; dans kraliçe биюләр королевасы krallık и. король хакимияте, монархия kramp и. көзән җыеру, тартышу krater и. кратер kravat и. галстук kravatlı с. галстуклы kravatsız с. галстуксыз kredi и. кредит □ kredi açmak кредит ачу krem и. 1) крем, иннек; 2) крем төсе, аксыл сары төс krema и. крем, каймак □ krema makinesi сепаратор (сөттән каймак аера торган аппарат) krematoryum и. крематорий kreten и. кретин, аңгыра, тинтәк kretenizm с. кретинлык, аңгыралык, тинтәклек kriko и. тех. домкрат kriminoloji и. криминология kristal и. 1) кристалл; 2) бәллүр kristalleşmek ф. кристаллашу, кристаллга әверелү kriter и. критерий kritik 1. и. 1) тәнкыйть, кимчелекләрне күрсәтү; 2) тәнкыйтьче. 2. с. критик, кискен борылышлы, куркыныч kritisizm и. критицизм kriz и. кризис krizantem и. хризантема, алтын чәчәк kroki и. эскиз, каралама, схема, сызым krom и. хим. хром kronograf и. хронограф kronoloji и. хронология kros и. кросс kruvaze с. ике якка да төймәләнә торган (костюм) kruvazör и. крейсер kuaför и. чәч алучы, парикмахер, чәчтараш kuartet и. квартет kubat с. 1) тупас; 2) шыксыз, килбәтсез kubbe и. гөмбәз kubbeli с. гөмбәзле kubur и. 1) торбасыман футляр; 2) (туалет бүлмәсендәге) канализация торбасы kucak и. төрле мәгъ. кочак; kucağına almak кочагына алу; denizin kucağında диңгез кочагында kucaktamak ф. кочаклау, кочакка алу kucaklaşmak ф. кочаклашу kuçu kuçu ы. маһ-маһ, эт чакыру ымлыгы kudret и. кодрәт, көч, куәт kudretli с. кодрәтле, көчле, талантлы kudretsiz с. көчсез, мескен, хәлсез kudurmak ф. 1) котыру (авыру); 2) күч. ярсу, кызулану; 3) күч. тәртипсезләнү (балалар тур.) kudurgan с. котырган, ярсу, азгын kudurtmak ф. котырту kuduruk с. 1) котырган (авыру); 2) күч. азгын kuduz с. 1) котырган, ярсулы; 2) котыру авыруы (хайваннарда) kufi с. куфи (язу төре) kuğu и. аккош kuğurmak ф. гөрләшү kuka I и. 1) җеп йомгагы; 2) балалар уены\n\n\n kukaII 1. и. кокос агачы тамыры. 2. с. шул тамырдан ясалган kukla и. курчак, марионетка; kukla filmi мультипликацион фильм; kukla tiyatrosu курчак театры kuku и. күке kukuç и. төш (җимешләрдә) kukuleta и. капюшон, башлык kukumav и. чырайсыз ябалак kul и. кол; kulunuz колыгыз (түбәнчелек белән әйтелә) kula с. ачык керән, коңгырт (ат төсе) kulaç и. колач (үлчәү берәмлеге = 2,13 м) kulaçlamak ф. 1) колачлап үлчәү; 2) колачлап йөзү kulak и. колак □ kulak davulu колак пәрдәсе; kulak kepçesi колак бөтеркәсе; kulak kiri колак сагызы; kulak yumuşağı колак яфрагы kulakçı и. табиб-лоринголог kulakdemiri и. терән (сабанда) kulaklık и. колаклык kulakmemesi и. колак йомшагы kule и. манара kulis и. сәхнә арты kullanmak ф. 1) төрле мәгъ. куллану; 2) йөртү; эшләтү; otomobil kullanmak автомобиль йөртү □ sigara kullanmak (гадәт буларак) сигарет тарту kulluk I и. коллык\n\n\n kullukII тар. каравыл kulp и. 1) тотка, сап; fincanın kulpu чынаяк тоткасы; 2) күч. яла, ялган kulplu с. тоткалы, элмәкле, саплы kuluçka и. утыра торган тавык; kuluçka makinesi инкубатор; kuluçkaya oturmak чеби чыгару өчен йомыркалар өстенә утыру (тавык тур.) kulun и. колын kulunç и. чәнчеп авырту; karın kulunçu эч чәнчү (авырту) kulübe и. куыш, алачык, киоск kulvar и. кулуар, коридор kum и. ком; kum çölleri ком чүлләре kuma и. (күпхатынлылыкта) көндәш kumanda и. боерык, әмер kumandan и. командир kumandanlık и. командирлар, гаскәри идарә kumanya и. провиант, азык kumar и. кәрт (карта) уены kumaş и. тукыма kumkuma и. чүлмәк ◊ dedikodu kumkuması гайбәт чүлмәге kumla и. комлык, пляж kumlu с. комлы kumluk и. комлык kumral с. коңгырт, коңгырт сары kumru и. урман күгәрчене kumsal 1. с. комлы. 2. и. (яр буендагы) комлык, пляж kumtaşı и. комташ kumuk и. комык kumukça 1. и. комык. 2. рәв. комык телендә, комыкча kumul и. дюна, ком калкулыгы kundak и. биләүсә, бала чүпрәге kundaklamak ф. биләү, биләүгә төрү kundura и. бик гади аяк киеме, башмак kunduracı и. башмакчы kunduz и. кондыз kunt с. нык, таза kupa I и. 1) кубок (спорт ярышларында бирелә торган приз); 2) (кәрттә) черви; kupa beyi черви тузы\n\n\n kupaII и. иск. ике кешелек карета kupkuru с. бик коры, коп-коры kur I и. гашыйклык; үзенә каратырга тырышу\n\n\n kurII и. курс; borsa kursu биржа курсы kurmak ф. 1) кору, төзү, салу; 2) бору (сәгатьне); 3) (нинди дә булса бер) фикергә килү kurabiye и. курабье (печенье) kurada с. бетерешкән; таушалган kurak с. 1) коры, явымсыз; 2) коры, дымсыз (җир) kuraklık и. корылык kural и. кагыйдә; ahlak kuralı әхлак кагыйдәсе; gramer kuralları грамматика кагыйдәләре kurallı с. кагыйдәгә туры килгән kuralsız с. кагыйдәдән чыгарма; кагыйдәсез kuram и. теория kuran и. Коръән kurbağa и. бака □ kurbağa otu казаяк kurban и. корбан □ kurban bayramı корбан бәйрәме; kurban çalmak корбан чалу; kurban gitmek корбан булу kurbanlık с. корбанлык (хайван) kurcalamak ф. 1) актару; 2) кагылу; тукталу; meseleyi kurcalamak мәсьәләгә кагылу (тукталу) kurdele и. тасма kurdeşen и. кычыткан бизгәге (авыру) kurdurmak ф. төзетү, кордыру kurgan и. 1) курган; 2) ныгытма кирмән kurgu и. бора торган ачкыч (мәс., сәгатьнең), монтаж kurmay 1. и. штаб; genel kurmay генераль штаб. 2. с. хәрби академияне бетергән kurnaz с. хәйләкәр, тапкыр kuron и. (тешкә кидерелгән) металл каплама kurs I и. диск\n\n\n kursII и. курс; şoför kursu шоферлар курсы; türkçe kursu төрек телен өйрәнү курсы kursak и. 1) бүксә; 2) ашказаны kurşun и. 1) кургаш; 2) пуля kurşuni с. каракучкыл kurşunkalem и. карандаш kurşunlamak ф. 1) кургашлау; 2) пуля белән ату kurşunlu с. кургашлы kurt I и. бүре\n\n\n kurtII и. суалчан kurtarmak ф. коткару, азат итү kurtarıcı и. коткаручы, азат итүче, иреккә чыгаручы kurtlanmak ф. 1) кортлау; 2) күч. кыбырсу; 3) күч. (бер җирдә, һавага чыкмыйча) озак утыру kurulmak ф. корылу, төзелү, салыну kurtlu с. 1) кортлы; 2) күч. тынычсыз; кыбырсык kurtulmak ф. 1) котылу; 2) ычкыну, ычкынып китү kurtulmalık и. йолым kurtuluş и. азатлык, котылу kuru с. 1) төрле мәгъ. коры; 2) ябык, зәгыйфь; 3) күч. гади, кызыксыз kurumak ф. 1) кору, кибү; çamaşırlar kurdu керләр кипте; 2) күч. ябыгу kurucu с. оештыручы, нигез салучы, тезүче kurukafa и. баш сөяге kurukahve и. кыздырылган кофе kurul и. комиссия, оешма, киңәшмә □ bakanlar kurulu министрлар советы kurulamak ф. киптерү, корыту kurulanmak ф. сөртенү; корытылу kurulma и. корылыш, төзелеш kurultay и. корылтай kurum I и. җәмгыять, лига, оешма □ birleşmiş milletler kurumu Берләшкән милләтләр оешмасы; türk tarih kurumu Төрек тарих җәмгыяте\n\n\n kurumII и. корым kuruntu и. 1) ялгыш уй; 2) вәсвәсә kuruntucu и. шикләнүче, шомланучы, вәсвәсәләнүче kuruş и. куруш (вак акча) kuruşluk с. курушлык; elli kuruşluk şeker илле курушлык шикәр kurut и. корт, кипкән эремчек kurutmak ф. 1) корыту, киптерү; 2) күч. бөлдерү kurye и. курьер kusmak ф. косу kusur и. 1) кимчелек, җитешсезлек; 2) гаеп □ kusura bakmamak гаепләмәү kusurlu с. җитешсез, кимчелекле kusursuz с. кимчелексез kuş и. кош; yırtıcı kuş ерткыч кош; evcil kuş йорт кошы ◊ kuş uykusu сак йокы; kuş yürekli куркак kuşak и. 1) билбау, каеш, кушак; 2) буын; 3) геогр. пояс; sıcak kuşak тропик пояс kuşaklamak ф. ныгыту, беркетү kuşanmak ф. 1) киенү; 2) кораллану kuşatmak ф. чолгап алу, камау kuşatma и. чолганыш, камалыш kuşbakışı и. югарыдан түбәнгә карау kuşbaşı с. кечкенә (кош башы кадәр) kuşbaz и. кошчы, кошчылык белгече kuşbazlık и. кошчылык kuşçuluk и. кошчылык kuşdili и. яшертен тел; эзоп теле kuşkonmaz и. бот. кошкунмас, торна җиләге, давыл үләне kuşku и. курку, шом, хәвеф kuşkucu с. 1) шикләнүчән; 2) скептик kuşkuculuk и. скептицизм, шикләнүчәнлек kuşkulanmak ф. 1) шикләнү, хәвефләнү; 2) курку, борчылу kuşluk и. көннең беренче яртысы kuşmar и. тозак (кош аулау өчен) kuşsutü и. күч. күгәрчен сөте kuştüyü и. кош мамыгы kut и. иск. кот, бәхет kutlamak и. 1) котлау, тәбрикләү; 2) бәйрәм итү kutlu с. котлы, бәхетле kutsamak ф. изгелаштерү kutsal с. изге, мөкатдәс kutsallık и. изгелек kutsuz с. бәхетсез kutu и. тартма, әрҗә, кап ◊ kutu gibi кечкенә һәм җыйнак kutup и. котып kutuptanmak ф. полярлашу, капма-каршы булу Kutup Yıldızı, kutupyıldız! и. Казык йолдыз kutur и. диаметр kuvars и. кварц kuvvet и. 1) куәт, көч, егәр; var kuvvetiyle бар куәтенә; 2) (хөрби көчләр; hava kuvvetleri һава көчләре kuvvetlendirmek ф. ныгыту, көчәйтү kuvvetlendirici и. куәт бирүче kuvvetli с. куәтле, көчле, ныклы kuvvetölçer и. динамометр kuvvetsizlik с. көчсезлек, хәлсезлек kuyruk и. 1) койрык; kuyruk sallamak a) койрык болгау; б) күч. Ялагайлану; 2) чират; kuyruğa girmek чиратка басу kuyruklu с. 1) койрыклы; 2) сөйл. чаян □ kuyruklu yıldız kuyruksallayan комета\n\n\n kuyruksallayanи. зоол. сиртмә койрык kuyruksokumu и. оча сөяге kuyruksuz с. койрыксыз kuytu с. аулак, кешесез kuyu и. 1) кое; kuyudan su çekmek коедан су чыгару; petrol kuyusu нефть скважинасы; 2) шахта, чокыр, баз ◊ kuyusunu kazmak (кемгә дә булса) чокыр казу kuyucu и. бораулаучы kuyum и. ювелир әйберләр kuyumcu и. ювелир kuzey и. төньяк □ kuzey batı теньяк-кенбатыш; kuzey doğu төньяк-кенчыгыш kuzgun и. козгын kuzguni с. чем-кара kuzin и. тудыка, туганнан-туган (кыз бала) kuzu и. бәрән, бәти, кузы küçücük с. бик кечкенә küçük с. кечкенә, нәни □ küçük baş вак терлек küçülmek ф. кечерәю küçümsemek ф. кимсетү küf с. күксегән küfe и. зур кәрзин küflenmek ф. күгәрә башлау, күксү küfretmek ф. сүгенү, тиргәнү küfür и. сүгенү сүзләре küfürbaz и. әшәке телле küheylan и. тулпар, акбүзат kükremek ф. 1) акыру; 2) ташу (елга, диңгез); 3) үкерү (арыслан тур.); 4) күкрәп үсү; 5) күперү (камыр һ. б. тур.) kükürt и. күкерт kül и. көл külah и. 1) иск. ирләр баш киеме; 2) кәгазь кап; 3) күч. хәйлә külbastı и. кыздырган ит külçe и. коелма, кисәк; on kiloluk demir külçesi ун килолык тимер кисәге külfet и. 1) авырлык, мәшәкать; 2) зур чыгым külfetli с. авыр, читен, кыен, мәшәкатьле külfetsiz с. җиңел, җайлы külhan и. мунча миче külhani и. сукбай, йолкыш külkedisi и. күч. җылы яратучы küllemek ф. көл сибү küllenmek ф. 1) кәл белән каплану; 2) күч. тынычлану, онытылу küllü с. көлле; küllü su селтеле су küllük и. 1) төпчек (көл) савыты; 2) чүп савыты külot и. пантолон külrengi и. көлсу төс kült и. культ külte и. көлтә, бәйләм kültür и. 1) мәдәният; kültür bakanı мәдәният министры; 2) культура; ziraat kültürleri авыл хуҗалыгы культуралары kültürel с. мәдәни; kültürel bağlar мәдәни бәйләнешләр kültürfizik и. физкультура kültürlü с. мәдәниятле, тәрбияле kültürsüz с. тәрбиясез külüstür и. иске-москы küme и. 1) өем; 2) тотам, учма; 3) төркем; yıldız kümesi йолдызлык kümebulut и. өем болыт kümelemek ф. җыю, җыеп өеп кую kümelenmek ф. туплану, җыелу kümes и. тавык кетәге, тавык абзары küncü и. көнҗет künde и. күч. тышау, богау künye и. шәхес эше, досье küp I и. тар муенлы чүлмәк\n\n\n küpII и. куб □ metre küp кубометр küpe и. алка küpeli с. алкалы kür и. дәвалау □ kür yeri курорт kürdan и. тешчистарткыч (чыбыкча) ◊ kürdan gibi шырпы кебек, бик ябык küre I и. 1) түгәрәк, шар; 2) сфера\n\n\n küreи. домна миче kürek и. 1) көрәк, соскы; 2) ишкәк kürekli с. көрәкле, ишкәкле küremek kürelemek ф. көрәү küremsi рәв. шарсыман kürk и. күрек, мех; kürk manto мех манто (кыска тун) kürkçü и. мехчы, күрекче kürsü и. 1) трибуна, кафедра; 2) кафедра, бүлек kürt и. курд kürtaj и. аборт, бала төшерү küs с. ачулы, усал küsmek ф. 1) ачулану, үпкәләү; 2) сөйл. кору, үсеп китә алмау küseğen с. ачулы, ярсулы küsgün с. кискен küspe и. түп (үсемлек, җиләк-җимештән) küstah с. әдәпсез, тупас, дорфа küstere и. 1) ышкы; 2) беләү ташы küstürmek ф. ачуландыру, үпкәләтү küsur и. 1) өлеш, кисәк; 2) артык; yüz küsur lira йөздән артык лира küt с. 1) тупас; küt parmaklar кыска һәм калын бармаклар; 2) җәенке; küt köşe җәенке почмак küt küt иярт. тук-тук kütle и. масса, халык kütlemek ф. шаку, бәрү kütlü и. эшкәртелмәгән мамык kütlük и. кәүсә, түмәр, бүкән, кискә, агач төбе kütüphane и. китапханә küvet и. ванна; тас labirent и. 1) лабиринт; 2) күч. катлаулылык, буталчыклык, чуалчыклык laborant и. лаборант laboratuar и. лаборатория laçın 1. и. зоол. лачын, сапсан. 2. с. нык, кыю laçka 1. и. 1) бушайту, бушайта төшү; 2) тех. люфт. 2. с. яраксызга әйләнгән laf и. 1) сүз; сөйләшү, сөйләм; laf açıldı сөйләшү башланды; 2) буш сүз, сүз боткасы, сафсата ◊ lafı bırak буш сүз сөйләвеңне ташла, сафсата сатма; laf kaçırmak әйтеп ташлау, сүз ычкындыру; lafını şaşırmak әйтер сүз табалмау lafçı и. 1) күп сөйләүче, такылдык, тел бистәсе; 2) гайбәтче laflamak ф. 1) сөйләшү, гәпләшү; 2) ләчтит сату, такылдау, күп сөйләү lağım и. 1) тар. җир асты юлы; 2) пычрак сулар агызыр өчен җир астындагы канау, торба lağımcı и. 1) җир асты су юлларын (торбаларын) чистартучы; 2) тар. сапер lağvetmek ф. юкка чыгару lahana и. кәбестә; lahana dolması кәбестә төрелмәсе (кәбестә яфрагына төреп пешерелгән ит, дөге һ. б.); lahana turşusu тозлы кәбестә, әчеткән кәбестә lahim 1. и. 1) ит; 2) мед. яман шеш, саркома. 2. с. симез lahmacun и. итле камыр ашы lahuti с. илаһи, изге, мөкатдәс; дини lahza и. мизгел laik с. дөньяви (дини булмаган) laikleştirmek ф. секулярлаштыру (берәр нәрсәне дини оешмалар карамагыннан алып, дәүләткә тапшыру; чиркәү һәм монастырь милкен конфискацияләү) lakap и. кушамат □ lakap takmak кушамат бирү lakırdı и. 1) сүз, сөйләшү; lakırdı atmak сүз кату, бер-ике сүз алмашу; 2) буш сүз, сафсата; lakırdı etmek буш сүз сөйләү, сафсата сату ◊ lakırdı altında kalmamak сүз эзләп кесәгә кермәү; lakırdıyı ezip büzmek сүзен оештырып әйтә алмау lakin терк. ләкин, тик laklak и. буш сүз lakonik с. лаконик; кыска һәм ачык lal 1. и. лал, якут. 2. с. кызыл, лал төсе, кызыл кара lale и. бот. лалә lam и. гарәп алфавитындагы "Л" хәрефенең исеме ◊ lam cim каршы килү lamba и. лампы, фонарь lambasız с. лампысыз lame с. көмеш яисә алтын җепләр белән чигелгән (тукыма), көмеш яисә алтын әйберләр белән бизәлгән (күн) lanet 1. и. ләгънәт, каргыш. 2. с. яман; алла каргаган lanetlemek ф. ләгънәтләү, каргау langır lungur иярт. 1) даңгыр-доңгыр (тимер чыңгылдаган тавыш); 2) күч. уйламыйча сөйләү lanse с. аерып күрсәтелгән, тәкъдим ителгән lapa и. ботка; pirinç lapası дөге боткасы larva и. корт, личинка lasta и. тоннаж (судноларның тонна исәбе белән авырлыгы яки күләме) lastik 1. и. 1) резина, каучук; 2) бетергеч, бозгыч; 3) калош. 2. с. резин; lastik çizme резин итек latanya и. бот. латания (җилпәзәсыман яфраклы пальма) lateks и. латекс, сөтсыман сок бирә торган үсемлек latif с. 1) ягымлы, мөлаем, назлы, иркә; 2) нәфис, юка, нәзек, зифа; 3) үткен фикерле, үткен сүзле, тапкыр latife и. шаярту, мәзәк latifeci и. мәзәкче, шаян (җор) кеше lav и. лава lava и. 1) диңг. «тарт» (команда), 2) күч. гайбәт lavabo и. юынгыч, кул югыч layık с. лаек, лаеклы laytmotif и. лейтмотив laz и. лаз, көньяк Кавказда яши торган халык һәм шуның бер кешесе lazer и. физ. лазер lazım с. кирәкле, тиеш; lazım gelmek кирәк булу; lazım gelirse (olursa) кирәк булса leblebi и. ногыт, кыздырылган ногыт борчагы; leblebi unu ногыт борчагы оны legal с. легаль leğen и. 1) ләгән, таз; 2) анат. оча сөяге (кешедә), янбаш сөяге (хайваннарда) Leh и. поляк кешесе leh бәйл. өчен, ... файдага; lehimde минем файдага; devre 3:0 (üç sıfıra) galatasaray lehine bitti тайм Галатасарай файдасына 3:0 белән бетте Lehçe и. поляк теле lehçe и. 1) шивә, сөйләш; 2) тел lehim и. эретеп ябыштыру эше lehimci и. эретеп ябыштыручы lehimlemek ф. эретеп ябыштыру lejyon и. легион leke и. 1) тап; yağ lekesi май табы; 2) күч. тап; leke sürmek (кемдер исеменә) тап төшерү; 3) мед. миң lekeli с. 1) таплы; 2) күч. хур булган, абруе төшкән lekesiz с. 1) тапсыз, чиста; 2) күч. тап төшмәгән, керсез, гаепсез leksikograf и. лексикограф leksikoloji и. лексикология lektör и. лектор, укытучы (югары уку йортында) lemis и. 1) кагылу, тотып карау; 2) тойгы, сизем lenger и. 1) якорь; lenger bırakmak якорь ташлау; 2) киң бакыр савыт lengüistik и. лингвистика, тел белеме; lengüistik teoriлингвистик теория lenk с. аксак, чатан lerze и. тетрәнү, калтырану, дерелдәү leş и. 1) үләксә; 2) күч. череп бозылган (начар ис килгән) әйбер leşger и. 1) солдат, гаскәри; 2) гаскәр, армия letafet с. нәфислек, зифалык; ягымлылык, йомшаклык leva и. лев (Болгариядә акча берәмлеге) Levanten и. левантияле (Көнчыгышта туган европалы) levent 1. и. 1) матрос (янычарлар дәверендә); 2) зимагур. 2. с. 1) мәһабәт гәүдәле, зифа буйлы, килешле сынлы; 2) ирекле, бәйсез levha и. 1) ләүхә, элмә такта, плита; sokak levhası урам исеме язылган такта; 2) лозунг levrek и. зоол. алабуга leviye и. рычаг leylak и. бот. сирень leyle и. иск. төн, кич; leyle berat Шәгъбан аеның 14 өнә каршы төн — Мөхәммәт пәйгамбәр пәйгамбәрлеккә чакырылган вакыт (Бәраәт кичәсе) leylek и. ләкләк ◊ leylek bacak озын, нәзек аяклар leyleksiler и. зоол. ләкләксы-маннар leziz с. тәмле, татлы lezzet и. 1) ләззәт, тәм; 2) канәгатьлек, ләззәт lezzetlendirmek ф. 1) тәм кертү, тәмле итү; 2) ләззәтләндерү lezzetsiz с. 1) тәмсез, ләззәтсез; 2) күңелгә ятышсыз, күңелсез lıkır lıkır иярт. лыкыр-лыкыр (эчү авазы); lıkır lıkır içmek йотлыгып ашыгып эчү lıkırdamak ф. лыкырдау (су агу) liberalizm и. либерализм liberallik с. либеральлек libyalı и. ливияле lider и. лидер, җитәкче, юлбашчы liderlik и. лидерлык, җитәкчелек lif и. 1) биол. җепсел; 2) мунчала lifli с. җепселле lig и. 1) лига, бергәлек, оешма, җәмгыять; 2) профессиональ футболчылар командасы lika и. эшкәртелмәгән ефәк кисәге (штемпель мендәрчеге өчен) likidasyon и. сәүд. ликвидация (бөлүе, ябылуы сәбәпле сәүдә оешмасының хисапларын өзүе, алачагы булганнарга калган мал һәм акчадан өлешләрен бүлеп бирүе) likör и. ликер liman и. порт, гавань; liman mahreci порттан чыгу урыны; hava (uçak) limanı аэропорт limit и. лимит, чик, норма limitet с. җаваплыгы чикләнгән; limitet şirket җаваплылыгы чикләнгән ширкәт (фирма) limon и. лимон; limon asidi лимон кислотасы limonata и. лимонад limontuzu и. хим. лимон кислотасы linç и. линч суды, судсыз-нисез җәзалау linolyum и. линолеум linyit и. лигнит (түбән сортлы соры ташкүмер) lira и. лира (Төркиядә акча берәмлеге) lirik 1. и. 1) лирика; 2) лирик шигырь. 2. с. лирик lirizm и. лиризм lisan и. тел; сөйләм; lisana gelmek телгә килү, сөйләшә башлау (әкиятләрдә) lisans и. 1) югары уку йортын тәмамлау турында диплом; 2) лицензия; 2) таныклык, таныклык язуы lisansüstü и. аспирантура lise и. лицей liste и. 1) исемлек; 2) хисап кәгазе litre и. литр livar и. көрек (балыкларны су эчендә тере килеш саклар өчен махсус читлек яисә сулы чокыр) liyakat и. 1) кыйммәт; 2) сыйфат, дәрәҗә; 3) сәләтлелек, булдыклылык lizol и. лизол (дизенфекция өчен кулланыла торган махсус май) lobi и. кунакханәләрнең беренче катыңдагы зур зал, кунакханәгә керү катында зур холл lobut и. башында чукмары булган кыска таяк, күсәк loca и. ложа (театрда) lodos и. 1) көньяктан искән җил; 2) көньяк loğlamak ф. җирне каток белән таптатып тигезләү lojistik с. 1) логистик; 2) тылдагы lojman и. йорт-җир, квартир, торак; предприятие карамагында булган квартир (гадәттә, предприятиедә эшләүче белгечләр өчен ачсыз бәягә арендага бирелгән квартир) lokal 1. и. 1) клуб; 2) бина, йорт. 2. с. җирле lokanta и. ресторан, ашханә; lokanta vagonu вагон-ресторан lokavt и. локаут lokma и. 1) кисәк, локма, калҗа; bir lokma кисәкчек, кечкенә кисәк; 2) татлы кабартма; 3) күч. симез калҗа, майлы калҗа (күз кызарлык нәрсә) lokomotif и. локомотив lokum и. 1) рахат-лукум; 2) (кәрт уенында) буби lololo 1. и. юк нәрсә, сафсата, юк-бар, буш сүз. 2. с. мәгънәсез, ялган lop I с. йомшак һәм йомры □ lop yumurta кабыгы белән пешкән йомырка\n\n\n lopII и. өлеш, кисәк lopçuk и. анат. тәнчек lort и.1) лорд; lortlar kamarası лордлар палатасы (Англия парламентында); 2) бай кеше lostarya и. кечкенә ресторан losyon и. лосьон loş с. ярым караңгы, тонык loşlaşmak ф. каралу, караңгылану loşluk и. караңгылык lota и. зоол. шамбы (балык) lotarya и. лоторея lök I 1. с. авыр, зур. 2. и. ата дөя\n\n\n lökи. к.: lökün lökosit и. лейкоцит lökün и. (ярыкларны) сылау lübnanlı и. ливанлы lügat и. 1) сүзлек; 2) сүз, билгеләмә; lügat ilmi лексикография lüks I 1. и. купшылык, көязлек. 2. люкс. 3. с. купшы, көяз\n\n\n lüksII и. 1) физ. люкс, яктылык үлчәү берәмлеге; 2) лампы төре lüle и. 1) локон, бөтеркә; 2) тәмәке трубкасы lüp и. бушлай килгән әйбер lüpçü и. бушлай килгән әйберне яратучы, әрәмтамак lütfen кер. сүз. рәхим итегез, зинһар өчен, зинһар lütfetmek ф. шәфкать күрсәтү, мәрхәмәт йөзеннән ни дә булса рөхсәт итү lütufkar с. ягымлы, игелекле, ярдәмчел lütufkarlık и. ягымлылык, мөлаемлык, ачык йөзлелек lüzum и. мохтаҗлык, ихтыяҗ, хаҗәт; лөзүм иск. lüzumsuz и. кирәксез, хаҗәтсез; артык maalesef кер. сүз. кызганыч, кызганыч ки maaş и. айлык, айлык хезмәт хакы macar и. венгр, маҗар macarca 1. и. маҗар теле, венгр теле. 2. рәв. маҗар телендә, маҗарча macera и. маҗара macun и. 1) паста; 2) ябыштыргыч; 3) әлбәсыман татлы ашамлык maç и. матч madalya и. медаль madde и. 1) матдә; 2) маддә, бүлек maddi с. матди madem бәйл. сүз. -ганга;-ганга күрә; икән мәгънәсен белдереп, җөмлә башында килә □ maden öyle алайса;алай икән maden 1. и. 1) металл; maden bilimi металлургия (фән); 2) руда, минерал; 3) шахта, рудник, ятма, чыганак; radyom madeni радиоактив рудалар ятмасы. 2. с. металл, металлдан ясалган; maden kap металл савыт madenci и. 1) шахтер; 2) металлург; 3) рудник хуҗасы madencilik и. 1) тау сәнәгате; 2) шахтер профессиясе madensuyu и. минераль су madik и. сөйл. интрига, явыз ният, хәйләкәрлек, алдау madrabaz 1. и. азык-төлекне күмәртәләп сатучы сәүдәгәр. 2. с. күч. хәйләкәр maestro и. маэстро mafiş 1. хәб. сүз. юк (калмады, бетте). 2. и. татлы ризык төре mafsal и. 1) анат. буын, буынтык; 2) тех. (берәр нәрсәдә) ялганган урын, беркетелгән урын, шарнир magazin и. популяр журнал magma и. геол. магма magneziya и. магнезия magnezyum и. хим. магний mağara и. мәгарә, грот mağaza и. 1) кибет; 2) склад, амбар, келәт; 3) трюм mağazacı и. кибетче mağlubiyet и. җиңелү; mağlubiyete uğramak җиңелүгә дучар булу mağlup и. җиңелүче, оттыручы mağrur с. мәгърур, тәкәббер, масаючан, кәпрәючән mağrurlanmak ф. мәгърур булу, һавалы булу mahalle и. мәхәллә, квартал mahalleli и. 1) мәхәлләдәш, күрше; 2) мәхәллә кешеләре mahalli с. җирле; mahalli hükümet җирле хакимият maharet и. осталык, маһирлык maharetli с. оста, маһир maharetsiz с. булдыксыз mahbes и. зиндан mahbup и. сөйгән яр mahcup с. тыйнак, оялчан mahfaza и. шкатулка, кечкенә тартма mahfazalı с. футлярлы, тышлы mahfuz с. саклы, саклана торган mahir с. маһир, оста mahirlik и. маһирлык, осталык mahiyet и. 1) асыл, төп нигез; 2) сыйфат, хосусият, үзлек mahkeme и. суд; мәхкәмә; mahkemeye çekilmek судка тартылу; mahkeme huzuruna çıkmak суд каршына басу mahkum с. 1) хөкем ителгән, хөкемгә тартылган; idam mahkumu үлем җәзасына хөкем ителгән; 2) күч. дучар булган, дучар ителгән мәҗбүр ителгән; ben burada oturmaya mahkumum мин монда утырырга мәҗбүрмен mahkumiyet и. 1) хөкем астында булганлык; 2) төрмәдә утыру срогы (вакыты) mahmur с. 1) махмыр; 2) исерек; 3) йокылы (күзләр); 4) талгын, иркә, назлы; mahmur bakış назлы караш mahmurfaşmak ф. 1) назлану; 2) талчыгу, ару mahmuz и. 1) шпор (җайдак итегенә беркетелгән кечкенә тимер); 2) типке (әтәч аягының арткы бармагы); 3) бот. тырнак гөл, календула; 4) таран mahmuzlamak ф. 1) шпорлау, шпорлап әйдәү; 2) таранлау, төрттерү, бәреп төшерү mahpus и. тоткын, мәхбүс mahrama и. к.: makrama mahrem 1. с. 1) тыелган, рөхсәт ителмәгән (шәригать буенча); 2) яшерен, сер итеп саклана торган, конфиденциаль. 2. и. 1) ышанычлы дус; 2) якын туган mahrum с. мәхрүм mahrumiyet и. мохтаҗлык, ихтыяҗ, җитешсезлек mahsul и. 1) уңыш; 2) күч. нәтиҗә, хезмәт җимеше mahsur с. камалган, чолганган, блокадаланган mahsus с. 1) махсус; 2) үзенә бер төрле, аерым; хас, хас булган; bu hal ona mahsustur бу хәл аңа хас mahşer и. мәхшәр mahşeri с. мәхшәр кебек, мәхшәргә охшаш mahut с. билгеле, мәгълүм, телгә алынган mahvetmek ф. вату, җимерү, юкка чыгару mahvolmak ф. ватылу, җимерелү, юкка чыгу mahya и. (бәйрәм кичләрендә, урамнарда) электр лампочкалары белән язып яктыртылган язу яисә рәсем mahzen и. (саклау урыны буларак) идән асты, баз mahzun с. күңелсез, кайгылы, ямансу, моңсу mahzunluk и. күңелсезлек, моңсулык mahzur и. 1) куркыныч, хәвеф-хәтәр; 2) комачау; 3) дефект, җитешсезлек mahzurlu с. 1) куркыныч; 2) авыр, кыен, читен mail с. 1) авышкан, иелгән; 2) авыш, сөзәк; 3) яратучан, һәвәс; 4) охшаш, якын maiyet и. 1) (югары дәрәҗәдәге кешене) озата баручылар; yakın maiyet ярдәмчеләр; 2) берәрсенең боерыгы (җитәкчелеге) астында эшләү majeste и. Галиҗәнаб; majeste kral галиҗәнаб король majör и. муз. мажор majüskül и. баш хәреф makale и. мәкалә makam и. 1) урын; 2) вазыйфә, ранг, хезмәт урыны; 3) инстанция, власть; 4) мәкам, тон (муз.) makara и. кәтүк, блок makaralı с. кәтүкле, блоклы makarna и. макарон, макарон ризыклары makas и. 1) кайчы; 2) тимер юл стрелкасы; 3) компостер makasçı и. стрелочник makaslamak ф. 1) кисү; 2) (әсәрне, мәкаләне, фильмны һ. б.) кыскарту makbul с. 1) кабул ителгән, рөхсәт ителгән; 2) яраклы, ошый торган makbuz и. квитанция, расписка makedonca и. (Македониядә кулланылган) славян теле makedonyalı и. македонияле maket и. макет, модель maketçi и. макетчы, модельер maki и. зоол. лемур (маймылның бер төре) makine и. 1) машина, прибор, машинка; 2) механизм, мотор; 3) аппарат; idare makinesi идарә аппараты makineleşmek ф. механикалаштыру makineli 1. с. механикалаштырылган. 2. и. пулемет makinist и. 1) машинист; 2) механик, техник makrama и. 1) зур яулык; 2) салфет, кечкенә сөлге (төрек мунчаларыңда) maksat и. максат maksatlı с. 1) максатлы, максатчан; 2) начар ниятле maksatsız 1. с. максатсыз. 2. рәв. күч. белмичә, теләмичә maksi с. озын maktu с. 1) төгәл билгеләнгән (бөя); 2) күмәртәләп сатыла торган makul с. 1) аңлаешлы; 2) мәгъкуль, максатка ярашлы makyaj и. макияж, грим; makyaj odası грим бүлмәсе makyajcı и. гример mal и. 1) мал (йорт хайваннары); 2) мал, байлык; 3) товар  mal müdürlüğü район финанс идарәсе mala и. көрәкчек, кельма (ташчы коралы) malak и. буйвол баласы malalamak ф. (мастерок белән) тигезләү, ышку, шомарту malarya и. малярия maliye и. финанслар; maliye muamelatı финанс операцияләре □ maliye bakanlığı финанслар министрлыгы maliyeci и. финансист mallanmak ф. баю, байлык туплау malt и. салат (сыра кайнатуда файдаланыла) maltız и. мальталы\n\n\n maltızи. тимер учакның бер төре malul и. инвалид, гарип; harb malulü сугыш инвалиды malum с. билгеле, мәгълүм malumat и. мәгълүмат malumatlı с. мәгълүматлы, белемле malumatsız с. белемсез, белдексез, мәгълүматсыз malzeme и. материал mama и. мәми (балалар телендә) mamalıga и. мамалыга (кукуруз оныннан ботка) mamul 1. с. ясалган, җитештерелгән, әзерләнгән. 2. и. әзер эшләнмә mamulat и. эшләнмәләр, әйберләр mana и. 1) мәгънә; manalar ilmi семантика; 2) идея, фикер □ mana vermek аңлату, юрау manalı с. мәгънәле manasız с. 1) мәгънәсез, буш; 2) урынсыз manasızlık и. мәгънәсезлек; юк-бар, сафсата manastır и. монастырь manav и. 1) җиләк-җимеш һәм яшелчә сатучы; 2) җиләк-җимеш һәм яшелчә сатыла торган урын manca и. 1) (этләр һәм мәчеләр өчен) азык; 2) ашамлык mançu и. маньчжур manda I и. буйвол\n\n\n mandaII и. мандат mandacı и. мандат буенча идарә итүче mandal и. 1) бик, эшермә; 2) кер каптыргыч, чемчүер диал. mandalina и. мандарин mandallı с. 1) бикле (биге бар), эшермәле; 2) каптырылган mandalsız с. 1) биксез; эшермәсез; 2) каптырылмаган mandıra и. ферма, утар mandolin и. мандолина manej и. манеж manevi с. мораль, рухый; таnevi borç мораль бурыч; manevi kudret рухый көч maneviyat и. 1) табигатьтән өстен көчләр; 2) рухи көч, мораль manevra и. маневр manga и. төркем, отделение; manga başı отделение командиры mangal и. мангал, тимер учак manganez и. марганец mangır и. арго. акча, монета mani I и. мания (авыру)\n\n\n maniII и. кызу темплы халык җыры\n\n\nmani и. комачау mania и. 1) киртә; 2) комачау manifatura и. мануфактура; текстиль manifesto и. 1) манифест; 2) диңг. декларация (йөк исемлеге) manika и. (суднода) вентиляция торбасы maniple и. 1) манипулятор; 2) телеграф ачкычы manita и. арго. алдау; хыянәт manivela и. рычаг, тоткыч, сап mankafa и. аңгыра, ахмак, томана manken и. манекен mankenlik и. манекен хезмәте manometre и. манометр mansiyon и. хуплау, хуп күрү, мактау, яхшы дип табу manşet и. 1) манжет; 2) мәкалә башы (газөтның беренче битеңдәге мәкалә башы) mantar и. 1) гөмбә; ak mantar шампиньон; 2) бөке, пробка mantarcı и. 1) гөмбә сатучы; 2) арго. ялганчы, алдакчы; буш сүз (юк-бар) сөйләүче mantı и. мантый (пилмәннең бер төре) mantık и. мантыйк, логика; mantığa aykırı логикасыз, мантыйкка каршы килә торган; çocuk mantığı балалар мантыйгы mantıkçı и. мантыйкчы mantıkdışı с. логикасыз, мәгънәсез mantıklı с. мантыйклы, акыллы, мәгънәле mantıksız с. мантыйксыз, мәгънәсез manyetik с. магнетик manyetizma и. 1) магнетизм; 2) гипноз, үз ихтыярына буйсындыру □ manyetizma yapmak гипнозлау manyeto и. магнето, индуктор manyezit и. магнезит manzara и. манзара, панорама, күренеш manzume и. 1) шигырь, шигьри әсәр; 2) иск. система mapa и. 1) диңг. болт; 2) фонарь maraba и. игенче maral и. марал marangoz и. балта остасы □ marangoz masası верстак marangozluk и. балта эше, балта остасы булу maraton и. марафон maraz 1. и. 1) авыру; 2) бәла-каза. 2. с. күч. кире, көйсез, үз сүзле maraza и. талаш, әйткәләшү, ызгышу marazlarımak ф. авыру, чирләү marazlı с. авыру, чирле marazlık и. күч. авыр хәл, чарасызлык marda и. сыйфатсыз товар mareşal и. маршал; hava mareşali авиация маршалы marifet и. 1) иск. мәгърифәт, белем; 2) осталык, сәнгать; 3) фокус, секрет; 4) курьез, сәерлек marifetli с. сәләтле, булдыклы marifetsiz с. булдыксыз mark и. марка (акча берәмлеге) marka и. 1) марка, келәймә, тамга, билге; 2) талон, номер, жетон markaj и. футболда көч кулланып саклану алымнары markalamak ф. келәймә кую, тамгалау markalı с. маркалы, келәймәле markasız с. келәймәсез, тамгасыз markiz и. ) болдыр түбәсе; кәрниз; 2) киң кәнәфи markizet и. маркизет (юка материя) marley и. (идәнгә җәяр өчен) пластмасс материал maroken и. сафьян, сәхтиян (кәҗә тиресеннән күн) mars и. Марс (планета) marsık и. кисәү, кисәү башы (янып бетмәгән агач кисәге) marş и. 1) марш; 2) гимн □ matem marşı матәм маршы; İstiklal marşı Бәйсезлек маршы (Төркиянең милли гимны); 3) стартер mart и. март ◊ mart dokuzu март бураны martaval и. арго. ялган (юк-бар) сүз, уйдырма martı и. акчарлак martin и. бер корулы мылтык maruf с. күренекле, танылган maruz с. дучар булган, (кемнеңдер, нәрсәнеңдер) йогынтысына бирелгән marya и. 1) кәҗә, сарык; 2) сарык ите; 3) вак балыклар masa и. 1) өстәл; 2) бүлек (дәүләт учреждениясендә); бюро, департамент; 3) банкротлыкка дучар булган кешенең мөлкәте □ masa tenisi өстәл теннисы masaj и. массаж □ masaj yapmak массаж ясау masajcı и. массаж ясаучы masal и. мәсәл, әкият, миф masif с. массив, авыр, авыр үлчәмле mask и. үлгән кеше маскасы maskara и. с. 1) шамакай, көлдерүче, шаян, күңелле; 2) көлке, адәм көлкесе; 3) карнавал маскасы maskaralarımak ф. көлдерү, шамакайлану maskaralık и. 1) шамакайлану, кылану; 2) тәртипсезлек, болагайлык maske и. 1) маска; 2) противогаз ◊ maskesi düştü чын йөзе ачылды, маскасы төште maskelemek ф. маска белән каплау, маска кидерү, яшерү maskesiz с. маскасыз; ачык masmavi с. зәп-зәңгәр masraf и. чыгым masraflı с. зур чыгымнар таләп итүче, кыйммәт masrafsız с. зур чыгымнар таләп итмәүче, арзан massetmek ф. сеңдерү, суыру mastar и. гр. исем фигыль mastı и. такса (эт токымы) mastika и. 1) мастика; 2) аракының бер төре masum 1. с. гөнаһсыз, гаепсез. 2. и. гөнаһсыз сабый maş и. маш, ясмыкның бер төре maşa и. 1) кыскыч; 2) эскәк, пинцет; 3) күч. (кемнеңдер кулында) корал (уенчык) булган кеше maşallah ы. машалла maşatlık и. яһүдиләр зираты maşlah и. шабыр, киң күлмәк mat I и. 1) (шахматта) мат; 2) җиңелү, чарасызлык\n\n\n matII с. 1) тонык, ялтыравыксыз; 2) үтә күренми торган matafora и. (суднода шлюпкалар беркетелгән) балка matafyon и. диңг. люверс matara и. фляжка matbaa и. басмаханә, матбага matbaacı и. 1) басмаханә эшчесе; 2) басмаханәче, матбагачы matbaacılık и. нәшрият, китап басу эше matbuat и. матбугат, пресса matem и. траур, матәм; matem içinde траурда □ matem tutmak траурда булу matematik и. математика matematikçi и. математик matematiksel с. математик materyal и. материал materyalizm и. материализм matine и. көндезге сеанс (кино, концерт, спектакль) matiz I и. диңг. тросның бер төре\n\n\n matizII с. арго. исерек matkap и. дрель, борау matlaşmak ф. тоныклану, төссезләнү matmazel и. мадемуазель matrak и. 1) иск. күсәк, кыска таяк; 2) арго. кәеф-сафа корырга, яратучы matruş с. кырынган, сакалы-чәче кырылган (алынган) maval и. арго. ялган, уйдырма mavi с. күк, зәңгәр; mavi göz кук күз mavileşmek ф. зәңгәрләнү mavilik и. зәңгәрлек, күклек mavimsi с. зәңгәрсу maviş и. зәңгәр күзле, аксыл йөзле (яратып әйтелә) mavna и. зур йөк көймәсе maya I и. 1) чүпрә, оеткы, ачыткы; 2) күч. нигез, башлангыч\n\n\n mayaII и. үрчем алырга калдырылган ана хайван\n\n\n mayaIII и. халык җырының бер төре mayabozan и. биол. антифермент mayalamak ф. оеткылау, оеткы (ачыткы) салу, чүпрә салу mayalanmak ф. әчү, кабару, күперү mayalı и. чүпрәле, оеткылы mayalık и. оеткылык mayasıl и. 1) экзема; 2) геморрой mayasız с. төче; чүпрәсез, оеткысыз mayhoş с. 1) әчкелтем-төчкелтем; 2) күч. салкын, киеренке (мөнәсәбәт) mayın и. 1) мина; 2) арго. тилемсә mayıncı и. минер mayınlamak ф. мина кую, миналау mayıs I и. май (ай исеме)\n\n\n mayısи. яңа тизәк, тирес mayi 1. и. сыеклык, сыекча. 2. с. сыек mayistra и. диңг. 1) төньяк-көнбатыштан искән җил; 2) җилкән maymun и. маймыл maymunlaşmak ф. маймыллану, кылану mayo и. су коену киеме mayonez и. майонез maytap и. кечкенә фейерверк, бенгаль уты mazak и. зоол. тригла (диңгез балыгы) mazbut с. пөхтә, җыелган, җыйнак, чиста; mazbut bir oda җыештырылган бүлмә mazeret и. гафу үтенү, аклану mazeretli с. гафу итәрлек, акларлык mazeretsiz с. гафу итмәслек mazgal и. амбразура mazı и. бот. савыр (ылыслы агач) mazlum с. 1) мәзлум, җәберләнгән; 2) күч. басынкы, юаш mazoşizm и. мазохизм mazot и. 1) мазут; 2) арго. спиртлы эчемлек; 3) арго. тәмәке mazur с. 1) гафу ителгән; 2) гафу итәрлек, лаеклы mazurka и. мазурка mebus и. депутат mebusluk и. депутатлык mecal и. көч, гайрәт mecalsiz с. көчсез, хәлсез mecaz и. күчерелмә мәгънәдәге сүз, метафора mecazi с. образлы, метафорик, күчерелмә мәгънәдәге mecbur с. мәҗбүр булган, мәҗбүр ителгән mecburen рәв. мәҗбүри, мәҗбүри рәвештә, ирексез mecburi с. мәҗбүри, ирексез mecelle и. җыентык; кануннар җыентыгы meclis и. 1) мәҗлес, парламент, палата; 2) шура, совет; idare meclisi администрация шурасы; 3) җыелыш, киңәшмә, очрашу; meclis kurmak җыелышу mecmu с. җыелма; барлык mecnun и. 1) юләр, тиле, акылдан шашкан; 2) мәҗнүн; акылдан шашарлык дәрәҗәдә гашыйк булган mecusi и. с. мәҗүси, потка табынучы mecusilik и. мәҗүсилек meç и. 1) кылыч; 2) рапира meçhul с. билгесез, билгеле булмаган medeni с. 1) мәдәни, цивилизацияле; medeni memleketler цивилизацияле илләр; 2) гражданлыкка бәйле; medeni hukuk гражданлык хокукы medenileşmek ф. мәдәниләшү, цивилизацияләшү medenilik и. мәдәнилек; цивилизациялелек medeniyet и. мәдәният, цивилизация medeniyetsiz с. мәдәниятсез; цивилизациясез medet 1. ы. мәдәт (ярдәм сорал Аллага ялвару). 2. и. ярдәм □ medet ummak ярдәм көтү medrese и. мәдрәсә (дини уку йорты) ◊ medreseye düşmek аптырашта калу; очына чыга алмау mefruşat и. мебель, җиһаз; mefruşat mağazası мебель кибете meftun с. гашыйк булган; мавыккан megafon и. мегафон; megafonla ünlemek мегафонга кычкыру meğer кис. мәгәр, тик mehmetçik и. мәхмәтчик (төрек солдатына ягымлы итеп, үз итеп таккан кушамат) mehtap и. ай яктысы; mehtapta ай яктысында mehter и. тар. (янычарларда) музыкант mehterhane и. (янычарларда) хәрби оркестр урыны mekan и. 1) урын, урнашкан җир; 2) йорт-җир, өй, торак; 3) торак пункт (авыл, шәһәр) mekanik 1. и. 1) механика; 2) механизм. 2. с. механик; mekanik enerji механик энергия. 3. рәв. механик рәвештә, машиналь рәвештә mekanikçi и. механик mekanize с. механикалаштырылган mekanizma и. механизм, машина □ devlet mekanizması дәүләт машинасы, дәүләт аппараты; hareket mekanizması мотор mekik и. соса (туку эшендә) mekruh с. 1) җирәнгеч, шакшы; чирканыч, начар; 2) мәгърух (шәригать буенча тыелган, ләкин зур зарурлык булганда рөхсәт ителә торган нәрсә) mektep и. иск. мәктәп ◊ mektep görmemiş тәрбиясез mektup и. хат, корреспонденция □ mektup kutusu почта әрҗәсе mektuplaşmak ф. хат алышу melankolik с. меланхолик melce и. сыеныр урын melek и. фәрештә; melek gibi фәрештә кебек, фәрештәдәй meleke и. 1) үзлек, хосусият, сыйфат; 2) тәҗрибәлелек; күнегү, осталык meleme 1. и. мәэлдәү; бәэлдәү (сарык, кәҗә тавышы). 2. с. авыр сабырлы, тыныч (кеше) meleş и. ике бәрән китергән сарык melez 1. и. 1) мулат, метис, бастард; 2) кушылгак, гибрид. 2. с. 1) гибридлы; 2) кушылган, катнаш melezlemek ф. кушу, катнаштыру melodi и. мелодия, кәй melodram и. мелодрама melon и. котелок (эшләпә) meltem и. (җәен җир өстеннән диңгезгә таба исә торган) җил meme и. күкрәк; җилен, имчәк ◊ memeden kesmek (баланы) күкрәктән аеру memeli с. 1) күкрәкле, имчәкле; 2) имезүче (мәс. хайваннар) memeliler и. зоол. имезүчеләр memleket и. 1) ил; 2) шәһәр, район, өлкә; 3) ватан memluk 1. с. иск. кемгә дә булса буйсынган; 2. и. 1) кол; 2) мәмлук memnu с. тыелган memnun с. риза, канәгать; шат; ben yerimden memnunum мин эшемнән (эш урынымнан) канәгать memnuniyet и. ризалык, канәгатьлек, шатлык memnuniyetle рәв. риза булып, канәгать булып, шатланып memnuniyetsizlik и. ризасызлык, канәгатьсезлек memur и. 1) хезмәт итүче; 2) хезмәткәр, түрә; devlet memuru дәүләт хезмәткәре memurluk и. 1) хезмәт; эш урыны; 2) бүлек, идарә menajer и. менеджер; импрессарио menderes и. геогр. борылма, борылыш (елгада) mendil и. 1) кулъяулык; 2) тастымал menekşe и. 1) бот. миләүшә; 2) шәмәхә төс menenjit и. мед. менингит menetmek ф. тыю; каршы килү; комачаулау meneviş и. (терпе төстәге) ялтыравык menevişlenmek ф. төрле төсләр белән ялтырау menfaat и. мәнфәгать, файда, табыш; menfaatinizdedir сезнең файдага menfi 1. и. 1) иск. сөргенгә җибәрелгән кеше; 2) негатив. 2. с. 1) кире (суз, җавап); 2) кимчелек эзләүче, кире (кеше) menfur с. җирәнгеч, шакшы, кабәхәт, пычрак, начар mengene и. пресс, эскәнҗә; demirci mengenesi тимерче прессы meni и. биол. сперма, мәни, орлык menkul с. и. юр. күчмә; menkul mülkiyet күчмә мөлкәт mensubiyet и. мөнәсәбәт, бәйләнеш mensup с. мөнәсәбәтле, бәйле menteşe и. эләктергеч, келә mentol и. ментол menü и. меню merak и. 1) кызыксыну; herkes merakla bekliyordu барысы да кызыксыну белән көтәләр иде; 2) мавыгу; 3) борчылу, курку; 4) меланхолия, сагыш □ merak etme! борчылма; merak etmek (ни беләндер) кызыксыну meraklanmak ф. 1) кызыксыну, мавыгу; 2) борчылу; курку meraklandırmak ф. 1) кызыксындыру; 2) борчылдыру, борчу meraklı с. 1) кызыксынучан; 2) мавыгучы; 3) борчулы, куркулы meraksız с. 1) бернәрсә белән дә кызыксынмаучы; 2) тыныч, пошынмас, ваемсыз meram и. 1) теләк; 2) ният, максат merasim и. мәрасим, церемония; тантана; merasim atışı салют merasimli с. рәсми, церемонияле, мәрасимле merasimsiz с. церемониясез merbut с. 1) бәйләнгән, кушылган; 2) бәйле mercan и. 1) зоол. коралл; 2) мәрҗән □ mercan adası коралл утравы mercek и. физ. линза mercimek и. ясмык merdane I с. иск. батыр, кыю, гайрәтле\n\n\n merdaneII и. 1) цилиндр; 2) уклау merdiven и. баскыч, трап ◊ merdiven dayamak (билгеле бер олы яшьне) ваклый башлау merhaba ы. исәнме (сез); сәлам merhamet и. мәрхәмәт, кызгану, шәфкать merhametli с. мәрхәмәтле, шәфкатьле, йомшак күңелле merhametsiz с. мәрхәмәтсез, шәфкатьсез, рәхимсез merhum и. мәрхүм (үлгән кеше) meridyen и. меридиан merkep и. (өстенә атланыла торган)хайван, ишәк merkez и. 1) үзәк, төп, әйләнәнең уртасы; 2) идарә үзәге; башкала merkezci и. уртакчыл merkezkaç с. үзәктән качучы mermer и. мәрмәр mermerci и. мәрмәрче, мәрмәрдән сыннар ясаучы mermi и. пуля, патрон, снаряд, ядрә mersi и. рәхмәт mersin и. бот. мирт (мәңге яшел куак) mersin balığı и. мәрсин балыгы mert и. хөрмәткә (ихтирамга) лаек кеше mertebe и. төрле мәгъ. дәрәҗә mertek и. борыс, бүрәнә mertlik и. кыюлык, батырлык mesafe и. ара, дистанция, интервал, ераклык mesai и. тырышлык, көч кую, тырышу, хезмәт mesaj и. хәбәр, белдерү mesane и. анат. сидек куыгы mescit и. (кечкенә) мәчет mesel и. 1) иск. мисал; 2) мәсәл mesela кер. сүз. мисалга, мәсәлән mesele и. мәсьәлә, проблема mesken и. торак meskun с. (халык) яши торган; meskun yer торак җир meslek и. профессия, белгечлек mesleki с. профессиональ mesleksiz с. 1) белгечлексез, профессиясез; 2) принципсыз meslektaş и. мәсләктәш, коллега, хезмәттәш mesnet и. терәк, таяныч mesnevi и. мәснәви (шигырь, бәет тере) mest I и. мәст (сафьян читекләр)\n\n\n mestII с. 1) сәрхуш; 2) аңын югалткан mesut с. бәхетле, уңышлы, имин meşakkat и. мәшәкать meşale и. факел meşe и. имән ◊ meşe odunu надан кеше, күсәк meşgul с. 1) мәшгуль, эш белән шөгыльләнүче; 2) буш түгел; telefon meşgul телефон буш түгел meşhur с. мәшһүр, атаклы, күренекле meşin и. күн ◊ meşin suratlı ыштыр бит, оят белмәүче meşrep и. характер, холык, табигать meşru с. шәригать рөхсәт иткән, канунга сыйган, легаль meşrubat и. эчемлекләр meşrut с. бәйле, билгеләнгән, (килешү буенча) шарт ителгән meta и. 1) товар; 2) капитал metabolizma и. биол. метаболизм, матдәләр алмашу metafizik и. метафизика metal и. металл metalürji и. металлургия metamorfizm и. геол. метаморфизм (тау токымнарының структуралары һәм составы үзгәрү) metamorfoz и. метаморфоза, үзгәреш metan и. хим. метан (сазлыкларда, рудникларда була торган газ) metanet и. ныклык, чыдамлылык, түземлелек, тотнаклылык metastaz и. мед. метастаз (тәндәге авыруның бер урыннан икенче урынга күчүе) metelik и. күч. бик аз акча meteliksiz с. акчасыз; бер тиенсез meteor и. метеор meteorit и. метеорит meteoroloji и. метеорология meteortaşı и. метеорит metin I и. текст, оригинал\n\n\n metinII с. нык, каты, чыдам, какшамас metis и. метис metodik с. методик metodoloji и. методология metodolojik с. методологик metot и. метод, методика metre и. метр (озынлык үлчәү берәмлеге) metres и. сөяркә (хатын-кыз) metro и. метро, метрополитен metroloji и. метрология (үлчәү берәмлекләре турында фән) metropol и. метрополия metruk с. 1) калдырылган, ташланган; 2) кулланылыштан төшеп калган; искергән mevcut 1. с. бар булган; ...-да булган. 2. и. контингент mevki и. 1) урын; 2) төбәк, җирлек; З) позиция; 4) тоткан урын; 5) пост; 6) спорт. алган урын; 7) рәт (театрда) mevlit и. 1) иск. туу; 2) туу урыны mevsim и. 1) сезон, ел фасылы; 2) вакыт mevsimlik с. 1) язгы-көзге; 2) сезонлы mevsimsiz с. 1) сезонсыз; 2) вакытсыз, вакытыннан алда ◊ mevsimli mevsimsiz konuşmak урынлы-урынсыз (теләсә-нәрсә) сөйләү mevzi и. 1) урын; 2) хәрби. позиция mevzu и. тема, сюжет mevzuat и. кануннар җыелмасы meydancı и. 1) җыештыручы; 2) надзиратель meydanlık и. тигез (ачык) урын meyhane и. трактир, кабак meyil и. 1) авышлык, сөзәклек; 2) күч. теләк, һәвәслек, омтылыш, ярату meyilli с. 1) авыш, сөзәк; 2) күч. һәвәс, яратучы meymenet и. бәхет, иминлек meyve и. 1) җимеш; 2) күч. нәтиҗә ◊ meyve vermek яхшы нәтиҗә бирү meyveci и. җимеш сатучы meyvecilik и. җиләк-җимеш үстерү, бакчачылык meyveli с. җимешле mezar и. кабер, гүр ◊ mezardan çıkarmak үлемнән коткарып калу mezarcı и. кабер казучы; зират каравылчысы mezarlık и. зират mezat и. аукцион mezbaha и. терлек сую урыны mezbele и. чүплек, чүп түгелә торган җир meze и. 1) кабымлык; 2) күч. кәеф-сафа, уен-көлке mezeci и. кабымлыклар сатучы mezesiz с. рәв. кабымлыксыз (эчелә торган); кабымлык капмыйча mezhep и. секта, мәзһәб meziyet и. 1) сыйфат; дәрәҗә, өстенлек; 2) үзенчәлек; 3) талант, сәләт mezkur с. иск. әйтеп үтелгән, күрсәтелгән mezun и. 1) уку йортын тәмамлап диплом алган кеше; 2) вәкаләт бирелгән, вәкил итеп җибәрелгән mezuniyet и. 1) уку йортын тәмамлау; 3) вәкаләт, хокук mıcır и. 1) вак таш, гравий; 2) күмер тузаны; 3) ташландыклар mıh и. зур кадак mıhlamak ф. 1) кадак кагу; кадаклау; 2) күч. хәрәкәтсез итү (калдыру) mıhlı с. 1) кадакланган; 2) кадаклы, кадагы бар mıknatıs и. 1) магнит; mıknatıs kutbu магнит полюсы; 2) тех. магнето mıknatıslamak ф. магнитландыру mıntaka и. 1) район, төбәк; 2) хәрби округ □ silahsız mıntaka нейтраль зона mırıldamak ф. мыгырдау mırıldanmak ф. мыгырдану mırlamak ф. мырлау, мырылдау (песи тур.) mır mır иярт. мыр-мыр (песи мырылдавы) mısır и. кукуруз □ mısır püskülü кукуруз чәкәне mısırcı и. кукуруз үстерүче Mısırlı и. Мисыр кешесе mısıryağı и. кукуруз мае mısra и. шигырь юлы mışmış и. сөйл. өрекнең бер сорты mıymıntı с. ялкау, әкрен mızıka и. 1) музыка; 2) оркестр mızıkacı и. музыкант mızıklanmak ф. хәйләләү, хәйлә кору, алдау mızmız с. 1) метер, вакчыл; 2) ялкау mızrak и. сөңге ◊ mızrak çuvala girmez (sığmaz) без капчыкта ятмый mide и. 1) ашказаны; 2) күч. корсак; 3) күч. ашыйсы килү теләге midesiz с. талымсыз midevi с. ашказаны белән бәйле midilli и. 1) кечкенә буйлы ат токымы; 2) пони midye и. зоол. мидия migren и. мигрень, баш өянәге miğfer и. мигъфәр (сугышчының тимер башлыгы) mihaniki с. 1) механик; mihaniki kuvvet механик көч; 2) машиналь mihman и. иск. кунак mihmandar и. рәсми кунакларны каршы алып озатып йөрүче кеше, кунакчы mihnet и. бәла-каза, михнәт, тормыш авырлыклары mika и. слюда (пыяласыман минерал) mikado и. 1) микадо, Япония императоры; 2) бер уен төре mikrobiyoloji и. микробиология mikrofon и. микрофон mikrografı и. микрография mikroloji и. микрология mikron и. физ. микрон mikroorganizma и. микроорганизм mikrop и. микроб mikroplanmak ф. инфекция ияртү (йоктыру) mikroplu с. йогышлы mikropsuz с. стериль mikropsuzlarıdırmak ф. йогышсызландыру, стерильләү miksefe и. физ. конденсатор mikser и. миксер miktar и. 1) микъдар; 2) дәрәҗә, күләм mil I и. миль (озынлык үлчәү берәмлеге); deniz mili диңгез миле\n\n\n milII и. 1) күчәр; 2) сөрмә тарту өчен таякчык\n\n\n milIII и. ләм, юшкын miladi с. милади (христиан ел исәбе) miligram и. миллиграмм milimetre и. миллиметр milim и. миллиметр milis и. милиция militarist и. милитарист militarizm и. милитаризм millet и. 1) милләт, халык; 2) халык, публика □ millet meclisi милләт мәҗлесе, парламент (Төркиядә) milletlerarası с. халыкара, интернациональ; milletlerarası hukuk халыкара хокук milletvekili и. депутат, парламент әгъзасы milli с. милли millileşmek ф. национализацияләнү millileştirmek ф. национализацияләү milliyet милләт (кешенең нинди милләттән булуын билгели торган сүз) milliyetçi и. милләтче, патриот milliyetçilik и. милләтчелек, патриотизм milliyetperver и. милләтче, патриот milliyetsiz с. милли тойгылары булмаган milyar и. миллиард milyarder и. миллиардер milyon и. миллион milyoner и. миллионер mim и. пантомима mimar и. архитектор mimarlık и. архитектура mimik и. мимика mimlemek ф. начарлар (ышанычсызлар) исемлегенә кертү mimli с. (начар дип) исәпкә алынган minakop и. зоол. горбуша (балык) minare и. манара ◊ minare boyu 10-20 и. чамасы озынлык minareli с. манаралы minaresiz с. манарасыз minber и. мөнбәр (мәчеттә имам-хатиб чыгып хөтбә укый торган баскычлы биек урын) minder и. кечкенә мендәр, кечкенә түшәк mine и. 1) эмаль, глазурь; 2) теш эмале; 3) циферблат minelemek ф. эмаль (глазурь) белән каплау mineral и. минерал □ mineral bilimi минералогия, минерал белеме mineralleştirmek ф. минераллаштыру mineralli с. минераллы mineraloji и. минерология mini и. кечкенә, кыска; мини; mini etek кыска итәк minibüs и. минибус, микроавтобус minicik 1. с. нәни, кечкенә. 2. и. сабый, нәни бала minik с. кечкенә, нәни minimal с. минималь minimini с. кеп-кечкенә, миниатюр minimum и. с. минимум minnet и. 1) күңел бурычы (үзенә күрсәтелгән яхшылыкка каршы яхшылык эшләү теләге); 2) рәхмәт, рәхмәтле булу minnettar и. күңел бурычы булган кеше minnoş и. гүзәл (яратып дәшү); minnoşum гүзәлем, сөеклем, нәнием mintan и. минтан, ирләр күлмәге minüskül и. юл хәрефе minyatür 1. и. миниатюр. 2. с. миниатюр, бик кечкенә minyatürcü и. миниатюрчы minyon с. сөйкемле, нәни miralay и. иск. полковник miras и. мирас; mirastan feragat mukavelesi мирастан баш тарту турында килешү mirasçı и. мирас алган, варис mirasyedi и. с. 1) үзенә мирас калган; 2) күч. әрәм-шәрәм итүче mirasyedilik и. әрәм-шәрәм итү, туздыру miri и. тар. казна (дәүләт) хәзинәсе mirici и. тар. казначы, казначей misafir и. кунак, юлчы □ misafir odası (өйдә) кунак бүлмәсе misafirperver с. кунакчыл misal и. 1) мисал, үрнәк; 2) охшаш, иш □ misal olarak мәсәлән, мисалга misk и. мускус, миск (ата кабарганың аталык бизләреннән алына торган хуш исле матдә) misket и. мускат, мускат исе, мускат шәрабы miskin и. с. 1) иск. мескен, хәлсез, бичара; 2) пешмәгән, мәми авыз, ачык авыз; 3) махау авыруы белән авыручы miskince рәв. 1) кызганыч, бичара рәвештә; 2) ялкау, ялкау рәвештә miskinleşmek ф. 1) иск. мескенләнү, ярлылану, хәлсезләнү, хәерчеләнү, көчсезләнү; 2) ялкаулану miskinlik и. 1) иск. мескенлек, бичаралык, хәлсезлек, хәерчелек; 2) ялкаулык, иренчәклек mistik 1. с. мистик; mistik inanışlar мистик ышанулар. 2. и. 1) мистик; 2) мистика misvak и. иск. теш чистарту җайланмасы (бер башы җепселләнгән агач таякчык) misyon и. миссия misyoner и. миссионер mit и. миф mitil и. ак юрган miting и. митинг mitoloji и. мифология; yunan mitolojisi грек мифологиясе mitolojik с. мифологик mitralyöz и. пулемет miyav иярт. мияу (песи тавышы) miyavlamak ф. мияулау miyop и. с. күрә караучы (ерактан начар күрүче) miyopluk и. күрә карау, ерактан күрмәү mizaç и. характер, натура mizah и. юмор, юмор үрнәге, юмор парчасы; mizah dergisi юмористик журнал mizahçı и. юморист mizahçılık и. юмор әсәрләрен иҗат итү эше mizahi с. юмористик mizan и. 1) иск. үлчәү эше; 2) үлчәгеч җайланма, үлчәү mizanpaj и. полигр. верстка mizansen и. мизансцена mobilya и. мебель mobilyacı и. 1) мебель ясаучы; 2) мебель белән сату итүче mobilyalı с. мебельле, җиһазлы, җиһазландырылган mobilyasız с. мебельсез, җиһазсыз moda 1. и. мода. 2. с. модалы □ moda evi мода йорты modacı и. модельер model и. 1) модель, макет; 2) фасон, модель; 3) модель, натурщик; 4) модалар журналы; 5) үрнәк, марка, тип modelci и. модельчы modern с. модерн, заманча modernize с. заманча □ modernize etmek заманчалаштыру modifikasyon и. модификация modistra и. тегүче (хатын-кыз) modül и. мат. физ. модуль modülasyon и. мат. физ. модуляция moğol и. монгол moğolca 1. и. монгол теле. 2. рәв. монголча mola и. 1) тукталыш, ял; 2) диңг. бушайту (мәс., арканнарны) molekül и. молекула moleküler с. молекуляр molla и. 1) тар. казый; 2) мәдрәсә укучысы, шәкерт; 3) иск. галим moloz и. 1) вак таш, вакланган таш; 2) күч. кирәксез (яраксыз) нәрсә moment и. физ. тех. момент monarşi и. монархия monarşist и. монархист monarşizm и. монархизм monden с. дөньяви monist и. фәлс. монист monitör и. монитор monopol и. монополия monoteizm и. монотеизм montaj и. монтаж, җыю; урнаштыру montajcı и. монтажчы monte etmek ф. монтажлау, җыю, урнаштыру montör и. 1) монтажник; 2) монтер mor и. с. шәмәхә, аксыл шәмәхә, миләүшә төсле moral и. 1) мораль, әхлак, әдәп; 2) кәеф, настроение □ morali bozulmak кәефе кырылу, настроениесе төшү moralizm и. морализм morarmak ф. 1) шәмәхәләнү, шәмәхә төс алу; 2) (суыктан, авырудан) күгәрү morartmak ф. шәмәхә итү, шәмәхә төс кертү moratoryum и. мораторий morfem и. лингв. морфема morfin и. морфий morfoloji и. морфология morfolojik с. морфологик morg и. морг morina и. тәрәч балыгы morlaşmak ф. шәмәхәләнү morluk и. 1) шәмәхә төс; 2) күгәргән урын (тәндә) mors и. зоол. морж morto и. үле, мәет moruk и. арго. карт ◊ teneşirdeki moruk бер аягы гүрдә булган (үләр вакыты җиткән) кеше morula и. биол. морула moskof и. московит (слюданың бер тере) mosmor с. карасу шәмәхә ◊ mosmor kesilmek a) (суыктан) күгәрү; б) (ачудан) кара көю mostra и. үрнәк, өлге ◊ mostra olmak адәм көлкесенә калу, (үз-үзеңне) көлке хәлгә кую motel и. мотель motif и. 1) муз. мотив, көй; 2) орнамент, бизәк motivasyon и. мотивация motor и. мотор motorbot и. моторлы көймә motorcu и. моторист, механик motorlu с. моторлы motorsuz с. моторсыз motosiklet и. мотоцикл, мотоциклет mototren и. мотовоз, дрезина mozaik 1. и. мозаика. 2. с. мозаик; mozaik döşeme мозаик идән mozaikçi и. мозаикчы möble и. мебель, мебелировка, җиһаз möbleli с. мебельле, җиһазландырылган muahede и. иск. килешү, пакт, шартнамә muaheze и. 1) начар дип табу, гаепләү; 2) критика, тәнкыйть muamele и. 1) мөгамәлә; hüsnü muamele яхшы мөгамәлә; 2) эш, операция (сәүдә, финанс); 3) процедура, формальлек, эш барышы; 4) хим. иск. кушылма muamma и. 1) табышмак, сер; 2) күч. аңлашылмаган нәрсә muavin и. ярдәмче, урынбасар muavinlik и. урынбасарлык muayene и. 1) мед. карау, тикшерү; muayene odası табиб кабинеты; 2) тикшерү, контроль; gümrük muayenesi тамгаханә (таможня) тикшерүе muayeneci и. контролер, тикшерүче muayenehane и.1) табиб кабинеты; 2) амбулатория, поликлиника; сырхауханә muayyen с. ачык, билгеләнгән; muayyen bir müddet билгеләнгән вакыт аралыгы muazzam с. 1) гаять зур; 2) чиктән тыш, гаять; 3) күч. көчле, мөһим mubah и. тыелмаган, гөнаһ саналмаган mucip и. сәбәп, этәргеч mucit и. уйлап табучы, иҗатчы mucize и. могҗиза, таң калырлык нәрсә mucizeli с. могҗизалы mucur и. к.: mıcır muço и. 1) юнга; 2) йомышчы малай muhabbet и. 1) мәхәббәт; 2) дуслык; дусларча сөйләшү muhabbet kuşu и. тутый кош muhabere и. хат алышу; корреспонденция muhabereci и. хәрби. элемтәче muhabir и. корреспондент, репортер, мөхбир muhaceret и. иск. мөһаҗәрәт, күченү, күчеп китү, эмиграция muhacir и. мөһаҗир, эмигрант muhafaza и. сак, каравыл; саклау muhafız и. яклаучы, саклаучы muhakeme и. 1) мәхкәмә; 2) уй-фикер, хөкем; 3) бәяләмә muhakkak 1. с. чын, дөрес, хак. 2. рәв. һичшиксез, дөрестән дә, чынлап muhalefet и. 1) каршылык; 2) оппозиция; 3) контраст muhalif и. с. каршы, каршылык күрсәтүче muharebe и. 1) бәрелеш, сугыш; muharebe açmak сугыш башлау; 2) күч. көрәш, бәрелеш muharip 1. с. сугышчы, хәрби; muharip dev/et сугышучы дәүләт. 2. и. сугышчы muharrir и. 1) иск. язучы, автор; 2) мөхәррир, редактор muhasebe и. 1) бухгалтерия, хисапчылык; muhasebe memuru хисапчы; 2) исәп- хисап muhasebeci и. бухгалтер, хисапчы muhasip и. бухгалтер, хисапчы muhasiplik и. бухгалтер хезмәте muhatap и. әңгәмәдәш, тыңлаучы muhbir и. хәбәр итүче muhit и. мохит, тирә-як, тирә-юнь muhtaç с. 1) мохтаҗ; nasihate muhtaç киңәшкә мохтаҗ; 2) мохтаҗ, ярлы, хәерче; muhtaç aileler мохтаҗ гаиләләр muhtar 1. с. иск. мөстәкыйль, бәйсез, ирекле, автоном; muhtar eyalet автоном өлкә. 2. и. мухтар, староста; köy muhtarı авыл старостасы muhtariyet и. иск. мохтариять, автономия muhtemel с. мөмкин булган, ихтимал, булуы мөмкин саналган muhtemelen кер. суз. мөгаен, ихтимал, бәлки muhterem с. мөхтәрәм, хөрмәтле muhteşem с. купшы, зиннәтле, гүзәл, искиткеч, мәһабәт, күркәм muhteva и. эчтәлек mukabele и. 1) (төрле мәгънәдә) җавап; җавап кайтару; 2) каршы кую, капма- каршылык; 3) Коръәнне яттан уку (Рамазан бәйрәме көнне) mukabil 1. с. капма-каршы торучы, кире, контр; mukabil casusluk контршпионаж. 2. и. алыштыручы, эквивалент булып торучы, туры килүче, җавап, 3. бәйл. карамастан mukadderat и. язмыш mukaddes с. мөкатдәс, изге; mukaddes ödev изге бурыч mukavele и. килешү, шартнамә, контракт □ mukavele yapmak килешү төзү mukavelesiz с. килешүсез mukavemet и. 1) каршылык; mukavemette bulunmak каршылык күрсәтү; 2) ныклык, чыдамлылык mukavva и. с. катыргы mukayese и. чагыштыру; аналогия muktedir с. 1) көчле, куәтле; 2) сәләтле, маһир; 3) булдыра алучы, эшли алучы mulaj и. муляж mum и. 1) шәм; 2) балавыз mumcu и. 1) шәм ясаучы; 2) иск. фитильле мылтык белән коралланган сугышчы mumlamak ф. 1) балавыз белән каплау; 2) сургучлау, сургуч мөһер басу mumlu с. балавызлы; mumlu bez клеенка mumya и. мумия mumyalamak ф. бальзамлау, мумия ясау mumyalaşmak ф. бальзамлану, мумияга әйләнү munis с. 1) җанга якын булган, күңелгә хуш килгән; 2) күч. туры килә торган, яраклы muntazam с. 1) тәртипле, тәртипкә китерелгән, дөрес, яхшы оештырылган, төзек, пөхтә, төгәл; 2) тигез, тыныч, ритмлы murat и. 1) теләк; 2) морад, максат murdar с. 1) мордар, пычрак, шакшы; 2) шәригатьчә чалынмаган (хайван, ит) musalla и. намаз уку урыны (ачык җир) musallat с. бәйләнчек musevi и. яһуд, яһүди musibet 1. и. (кинәт килгән) бәхетсезлек. 2. с. күч. бәхетсез musiki и. төрле мәгъ. музыка □ musiki takımı оркестр muslin и. муслин, тукыма төре musluk и. кран musluklu с. кранлы musluksuz с. крансыз muson и. муссон; musonlar bölgesi муссоннар зонасы mustarip с. 1) интегүче; 2) авыру muş и. катер muşamba и. 1) клеенка, линолеум; sofra muşambası өстәл клеенкасы; 2) киндер тукыма (рәсем ясау өчен); 3) плащ muşmula и. мушмула, башмала (җимешле куак һәм шуның җимеше) muşta и. 1) тимер тукмак; 2) йодрык muştu и. шатлыклы хәбәр mut и. бәхет, иминлек, тынычлык, рәхәтлек, хозурлык mutaassıp с. фанат, ялкынлы, бик нык бирелгән muteber с. 1) могтәбәр, хөрмәтле; 2) бай, кредит бирүгә сәләтле mutemet и. ышанычлы вәкил (акча эшләрендә) mutfak и. 1) аш бүлмәсе, кухня; 2) кулинария, аш-су mutlak 1. с. абсолют, чын, нык. 2. рәв. абсолют рәвештә, һичшиксез, һичсүзсез mutlaka рәв. абсолют рәвештә; һичшиксез, һичсүзсез mutlu с. бәхетле, шатлыклы, имин mutlulandırmak ф. шатландыру mutluluk и. бәхет, иминлек, шатлык mutsuz с. бәхетсез mutsuzluk и. бәхетсезлек muvazzaf и. хәрби хезмәттәге кеше, хәрби muz и. банан muzır с. 1) иск. (сәламәтлеккә) зарарлы; 2) (бала-чага тур.) тик-тормас, усал muzip с. кешедән көләргә яратучан, бәйләнчек mübadele и. иск. алыш-биреш mübalağa и. арттыру, гипербола mübarek с. 1) мөбарәк, бәхетле, котлы; 2) хөрмәтле, изге mübaşir и. мәхкәмәдә ярдәмче эшләрне башкаручы хезмәткәр mücadele и. көрәш mücadeleci и. көрәшүче, көрәшче mücahit и. с. мөҗаһид (дин, идея, Ватан һ. б. өчен көрәшүче) mücevher 1. с. асылташлар белән бизәлгән. 2. и. кыйммәтле әйбер mücevherat и. кыйммәтле әйберләр, асылташлар, ювелир әйберләре mücver и. йомырка, суган һәм петрушка кушып ясалган һәм кыздырылган фрикаделькадан гыйбарәт ашамлык müdafaa и. оборона, саклау, яклау müdahale и. тыгылу, катышу, катнашу müddet и. мөддәт, срок, вакыт, вакыт арасы müddetli с.(билгеле бер) вакытлы, сроклы müddetsiz с. сроксыз müdür и. мөдир, башлык, директор, җитәкче, администратор; müdür muavini директор урынбасары müdürlük и. мөдирлек müebbet с. мәңге, бетмәс-төкәнмәс, гомерлек müellif и. автор, иҗатчы, әдип, язучы müessese и. учреждение, оешма, эшханә müesseseleşmek ф. оешу müezzin и. мөәзин, мәзин müfettiş и. ревизор, инспектор müfettişlik и. инспекция müflis с. белгән, хәерчеләнгән, банкрот müftü и. мөфти müftülük и. мөфтилек mühendis и. Мөһәндис, инженер mühim с. мөһим mühre и. кәгазьне шомарту (ялтырату) җайланмасы (пыяла шарчык) mühür и. мөһер, штемпель ◊ mühür gözlü зур кара матур күзле mühürcü и. мөһер ясаучы mühürlemek ф. мөһерләү, мөһер сугу mühürlü с. мөһерле mühürsüz с. мөһерсез müjde и. 1) яхшы хәбәр, яңалык; 2) яхшы хәбәр өчен бүләк, сөенче müjdeci и. яхшы хәбәр китерүче müjdelemek ф. яхшы хәбәр (яңалык) китерү müjdeli с. яхшы хәбәрле müjdelik и. яхшы хәбәр өчен бүләк, сөенче mükafat и. бүләк, премия mükafatlandırmak ф. бүләкләү, премия бирү mükellef с. 1) (нәрсәдер эшләргә) бурычлы, тиеш; 2) салым түләргә тиешле mükemmel с. кимчелексез, камил mükemmellik и. камиллек müktesep с. табылган, эшләп алынган mülakat и. (укырга, эшкә, һ. б. сайлап алу максатында) әңгәмә, сөйләшү mülayim с. 1) иск. мөлаем, йомшак, сөйкемле; mülayim bir adam мөлаем кеше; 2) күңелгә хуш килердәй mülk и. күчмәс мөлкәт (йорт, кибет, җир һ. б.) mülkiye и. гражданнар (хәрби булмаганнар) mülteci и. качак, эмигрант mümessil и. вәкил mümkün с. мөмкин □ mümkün mertebe мөмкин кадәр, булдыра алганча mümtaz с. үзенчәлекле, мөмтаз; сайлап алынган münafık с. монафикъ, икейөзле; коткы таратучы münafıklık и. монафыйклык, икейөзлелек münakaşa и. фикер алышу, бәхәс, сүз көрәштерү münasebet и. 1) мөнәсәбәт; 2) уңайлы очрак; 3) туры килү, ярашу münasebetli с. мөнәсәбәтле münasebetsiz с. 1) мөнәсәбәтсез, урынсыз; 2) вакытсыз, килешсез; 3) ятышсыз, мәгънәсез, килделе-киттеле münasebetsizlik и. 1) мәгънәсезлек, әдәпсезлек; 2) абсурд, юк-бар münasip с. туры килгән, ярашлы münazara и. бәхәс, сүз көрәштерү müneccim и. 1) астролог; 2) иск. астроном münhal с. буш (вакантлы) урын münhasır с. 1) махсус аерып куелган; 2) чикләнгән, чикле münhezim с. җиңелгән, тар-мар ителгән münkir и. инкарь итүче, ышанмаучы, кабул итмәүче münzevi и. кешеләр белән аралашмаучы, ялгызлыкны үз итүче müphem с. рәв. аңлаешсыз, билгесез, томанлы müphemiyet и. билгесезлек, аңлаешсызлык müptela с. 1) дучар булган, интегүче; 2) кайгыга төшкән müracaat и. мөрәҗәгать müracaatçı и. мөрәҗәгать итүче, сораучы mürdüm и. бот. караҗимеш □ mürdüm eriği вак кара җимеш mürekkep I с. 1) кушылган, бергә җыелган, берничә нәрсәдән оешкан; 2) катлаулы, кушма\n\n\n mürekkepи. язу карасы; mürekkep lekesi кара табы mürekkepbahğı и. зоол. каракатица mürekkeplemek ф. язу карасы тамызып (түгеп) пычрату mürüvvet и. 1) кешелеклелек, юмартлык; 2) (гаиләдә) балаларның үсеп кеше булуларын күрү шатлыгы mürüvvetli с. кешелекле, юмарт müruvvetsiz с. кешелексез, кырыс, каты күңелле, рәхимсез mürver и. бот. аю баланы, карга миләше müsaade и. 1) рөхсәт; 2) уңайлылык □ müsaade etmek (buyurmak) 1) рөхсәт итү; 2) юл бирү, үткәреп җибәрү; 3) уңайлы итү (булу) müsait с. уңайлы, файдалы müsamaha и. 1) юл куючанлык, мәрхәмәт күрсәтү; 2) күрмәмешкә салыну müsamere и. кичә, уен-көлке кичәсе müsavat и. төрле мәгъ. тиңлек, тигезлек □ müsavat özre бер нигездә, бер (тигез) принципта müsavi с. тигез, тиң müshil с. и. эч йомшарткыч, эч йомшарта торган дару müskirat и. иск. исерткеч эчемлекләр (матдәләр) müslim и. мөслим, мөселман müslüman 1. и. Мөселман. 2. с. 1) гадел, турылыклы; 2) диндар müslümanlık и. мөселманлык, мөселман булу müspet с. 1) дәлилләнгән; 2) төрле мәгъ. уңай; müspet cevap уңай җавап; 3) физ. мат. позитив müsrif с. әрәм-шәрәм итүче müsriflik и. әрәм-шәрәм итүчәнлек, туздыручанлык müstahak с. лаек, хаклы müstahzarat и. мед. (даруханәдә) әзер дару müstakbel 1. с. булачак; müstakbel damadı булачак кияве. 2. и. киләчәк müstakil с. мөстәкыйль müstehcen с. килешсез, әдәпсез, әшәке müstesna 1. с. 1) аерымланган; 2) аерым, гаҗәп, уникаль. 2. бәйл. (нәрсәдән, кемнән) тыш; bir iki gazete müstesna бер-ике газеттан тыш müsteşar и. киңәшче müsteşarlık и. киңәшче хезмәте (хезмәт урыны) müstezat с. иск. арттырылган, тулыландырылган müşabehet и. иск. охшашлык, аналогия müşabih с. иск. охшаш müşahit и. иск. күзәтүче müşavir и. иск. киңәшче, консультант müşerref с. кадерләнгән; кадерле, хөрмәтле müşfik с. шәфкатьле, шәфкать итүче müşkül 1. с. читен, кыен, авыр, мөшкел. 2. и. авырлык, проблема müşküle и. йөземнең бер сорты müştemel с. эчендәге, эченә алынган, эченә сыйдырылган müşterek с. уртак müştereken рәв. бергә, берлектә müşteri и. клиент, мөштәри\n\n\n müşteriи. Юпитер mütareke и. (сугышны туктатып тору турында) килешү müteaddit с. күп, шактый müteahhit и. эшкә алынучы (килешү буенча берәр эшне башкаручы) mütebessim с. елмаючы, елмаеп торучы, елмаюлы mütebessimane рәв. елмаеп, елмаю белән müteessif с. үкенүче, кайгыручы □ müteessif olmak кайгыру müteessir с. иск. кайгылы, сагышлы mütefekkir и. иск. фикер иясе müteferrik с. иск. 1) төрле, һәртөрле, күптөрле; 2) аерылган, таралган, чәчелгән mütehakkim с. хакимлек итүче; буйсындыручы mütehammil с. иск. кыенлыклар күтәрүче, түзүче, чыдаучы müteharrik с. иск. хәрәкәткә килүче, хәрәкәт итә торган mütehassıs 1. и. белгеч. 2. с. квалификацияле; mütehassıs işçi квалификацияле эшче mütehassıslık и. белгечлек mütehassis с. иск. рухланган, дәртләнгән mütehevvir с. иск. ачуланган, ачуы кабарган, ярсулы mütekebbir с. иск. эреләнүче, масаючы, тәкәббер mütekebbirane рәв. эрелек белән, эреләнеп, масаеп mütemadi с. әзлексез, дәвамлы mütemadiyen рәв. бертуктаусыз, гел, һәрвакыт mötemekkin с. иск. урнашкан, торучы, яшәүче mütemessil с. иск. эштә (кыланышта) берәүгә охшарга тырышучы; иярүче mütenasip с. тигез, бер чамадагы, туры килгән, пропорциональ müteneffir с. иск. җирәнеп караучы, чирканучы, күрә алмаучы mütenekkir с. иск. танылмаслык; чит исем астында яшәүче mütercim и. иск. тәрҗемәче müteselsil с. иск. чылбыр-сыман тезелгән, бер-бер артлы килүче müteşebbis с. инициатива күрсәтүче, берәр эшкә башлап керешүче müteşekkil с. төзелгән, ясалган, оешкан бер сурәткә керүче müteşekkir с. рәхмәт әйтүче, яхшылыкның кадерен белүче mütevazi с. тыйнак, басынкы mütevekkil с. язмышка буйсынган mütevelli и. мөтәвәлли (вәкыф, мәдрәсә, мәчет эшләрен башкаручы кеше) müthiş с. 1) мөдхиш, явыз; 2) куркыныч, коточкыч; 3) бик нык; чиксез; 4) шаккаткыч müttefik с. кушылган, берләшкән muttehiden рәв. иск. бертавыштан; бергә müvekkil и. ышанып эш тапшыручы müverrih и. иск. мөәррих, тарихчы, елъязмачы müvezzi и. 1) таратучы; 2) почтальон, хат ташучы; 3) газет сатучы müzaheret и. иск. ярдәм müzahir и. иск. ярдәм итүче, кул сузучы müzakere и. 1) (эшлекле) сөйләшү, киңәшмә, дебат, уйлашу, фикер алышу; 2) сынау müzayede и. аукцион müze и. музей; Louvre müzesi Лувр музее müzeci и. музей хезмәткәре; музей оештырган кеше müzekker и. 1) ир кеше; 2) гр. Мөзәккәр müzekkere и. доклад язуы, рәсми язма müzevir с. сүз йөртүче müzevirlemek ф. әләкләү, өстеннән сөйләү; ара бозу müzik и. музыка; batı müziği көнбатыш музыкасы müzikal с. музыкаль müzıkçi и. музыкант müzikçilik и. музыкант һөнәре müzikhol и. мюзик-холл müziksever и. меломан, музыка яратучы müzisyen и. музыкант müzmin с. хроник, озакка сузылган, озакка тартылган; müzmin hastalık хроник авыру müzminleşmek ф. хроник рәвеш алу, озакка сузылу nabız и. 1) пульс; 2) күч. уй, ният □ nabzını almak (saymak) пульсын санау; nabzını tutmak пульсын тикшерү (тотып карау) nacak и. (кыска саплы, кечкенә) утын балтасы naçar с. чарасыз, ирексез, чарасы булмаган naçiz с. әһәмиятсез, кыйммәте булмаган nadan с. иск. надан nadas и. туңга сөрү nadaslık с. туңга сөрү өчен калдырылган (җир) nadire с. сирәк очрый торган, кыйммәтле nadir с. сирәк очрый торган, сирәк nafaka и. 1) яшәү чарасы (акча, байлык); 2) алимент naftalin и. нафталин naftalinlemek ф. нафталинлау nağme и. 1) мотив, мелодия, көй; 2) муз. нота; 3) күч. шыттыру, ялган сөйләү ◊ nağme yapmak белмәгән булып кылану nahır и. сөйл. сыер көтүе nahırcı и. сөйл. сыер көтүче nahiye и. 1) нахия, волость (Төркиядә); 2) өлкә, район, төбәк nahoş с. начар, җирәнгеч nail с. ирешкән, башкарып чыккан □ nail olmak ирешү naip и. урынбасар (вакытлыча хөкемдарны алыштырып торучы) naiplik и. 1) вәкиллек; 2) регентлык nakarat и. 1) муз. кушымта; 2) күч. күп кабатланган сүз nakavt и. спорт. нокаут nakdi с. акчалы, акчага бәйле nakış и. 1) нәкыш, бизәк; 2) рәсем, сурәт; 3) чигү, чигелгән әйбер □ nakış işlemek чигү чигү nakışçı и. нәкышьче, бизәкче, рәссам, чигүче nakışlamak ф. бизәү, нәкышьләү nakil и. 1) үткәргеч; күчергеч; 2) күчерү, күчермә алу; 3) сөйләү; 4) күчерүче; тәрҗемә итүче nakit и. (саф) акча, кулда булган акча nakledilmek ф. (бер җирдән икенче җиргә) күчерелү nakletmek ф. 1) күчерү; ташу; 2) үткәрү; 3) тәрҗемә итү nakliyat и. транспорт; ташу nakliyatçı и. ташучы nakliye и. транспорт; транспортировка; ташу nakliyeci и. ташучы nakşetmek ф. 1) бизәү, төрле төсләргә буяу; 2) күч. калдыру, сеңдерү □ zihnine nakşetmek хәтерендә калдыру nakşibendi и. 1) нәкышьбәнди (шәех Бәһаэддин Нәкышьбәнд нигез салган мөселман сектасы); 2) нәкышьбәңди (нәкышьбәнд сектасы тарафдары) nal и. дага □ nal çakmak дагалау nalbant и. тимерче, дагалаучы nalbantlık и. дагалаучы тимерче хезмәте nalın и. агач табанлы башмак (мунчада һ. б. юеш урыннарда кию өчен) nam и. 1) нам, исем, ат; 2) горурлык, мактаныч, дан, шөһрәт namaz и. намаз namazlık 1. и. намазлык. 2. с. бер намаз вакыты кадәр дәвам иткән namazsız с. күрем күрүче (хатын-кыз) namert с. кешелексез; куркак namlı с. мәшһүр, күренекле namus и. намус namuslu с. намуслы namusluluk и. намуслылык namussuz с. намуссыз namzet и. 1) кандидат, абитуриент; 2) сөйл. ярәшелгән кеше namzetlik и. кандидатура nan и. нан, икмәк nanay хәб. сүз. арго. юк nane и. бөтнек □ nane ruhu бөтнек экстракты; nane suyu бөтнек суы, эчендә бөтнек экстракты эретелгән су ◊ nane molla көчсез (җебегән) кеше, чирләшкә nankör с. хөрмәт (сый) кадерен белмәүче, яхшылыкның кадерен белмәүче nansuk и. нансук (тукыма) nar и. иск. ут, ялкын\n\n\nnar и. анар (агачы һәм җимеше), гранат nara и. аваз, тавыш, кычкыру narçiçeği с. ачык-кызыл (төс), анар (гранат) төсендә narenciye и. цитрус nargile и. 1) наргилә, хурхур, кальян (төтенен су аркылы үткәрә торган тәмәке тарту коралы); 2) арго. лыгырдык, ләчтит сатучы narin с. нәфис narkotik и. наркотик narkotizm и. наркотизм narkoz и. наркоз narkozcu и. мед. анестезиолог narkozculuk и. анестезия narsisizm и. мед. нарциссизм, нарциссомания nasıl а. 1) нинди, ниндирәк; 2) ничек, ни рәвешле □ nasıl olmuşsa ничектер, ни булса булган; nasıl olsa ничек тә булса, кайчанда булса; nasılsınız хәлләрегез ничек? хәлегез ничек? nasılsa рәв. 1) ничек тә булса; 2) барыбер, әлбәттә nasır и. сөял ◊ nasıra basmak авырткан җиренә тию nasırlanmak ф. сөялләнү, сөял белән каплану nasihat и. нәсихәт, киңәш nasihatçı и. нәсихәтче, киңәшче nasip и. насыйп, өлеш, язмыш nasrani и. христиан nasyonalist и. милләтче nasyonalizm и. милләтчелек natıkalı с. сүзгә оста; оста телле natıkasız с. сүз сөйли белмәүче, оста сөйләмәүче natır и. хатын-кызлар мунчасында юындыручы natura и. натура, табигать (кешенең) natüralizm и. натурализм natürel с. табигый, натураль natürizm и. натуризм naylon и. нейлон naz и. 1) иркәлек, иркәләнү, кылану, көязлек; 2) назлану, каприз nazar и. 1) иск. караш; nazarımda минемчә, минем карашымча; 2) күз тию nazarlık и. күз тиюдән саклый торган нәрсә nazenin с. 1) назлы; 2) нәфис nazım и. әд. шигърият\n\n\nnazım с. тәртипкә салучы nazır 1. с. 1) караучы, күрүче; 2) караган, чыгучы; denize nazır bir pencere диңгезгә караган тәрәзә. 2. и. иск. министр nazik с. 1) әдәпле, тәрбияле, нәзакәтле; 2) нәзек, нечкә, нәфис; 3) четрекле nazikleşmek ф. 1) нечкәрү; 2)четреклеләнү naziklik и. 1) әдәплелек, нәзакәтлелек; 2) нәзеклек, нечкәлек, нәфислек nazlanmak ф. назлану, ялындыру nazlı с. 1) назлы; 2) кадерле, карап туймаслык; 3) кечкенә, нәфис nazlılık и. назлылык ne I а. 1) нәрсә; 2) ни; 3) нинди □ ne var ne yok 1) ни хәлләр бар, эшләр ничек бара?; 2) бар булганы\n\n\n neII терк. ни ..., ни ...дә,... дә ...дә (түгеп), ... дә (түгел); ne uzun ne kısa ни озын, ни кыска nebi и. нәби, пәйгамбәр nebülöz и. астр. томанлык (астрономик җисемнәрнең газ хәлендә булуы) nebze рәв. аз микъдарда; bir nebze аз гына nece рәв. нинди телдә neci и. нинди эш белән шөгыльләнүче neden 1. а. нидән, нигә, нәрсәгә. 2. и. сәбәп □ neden olmak сәбәп булу; neden sonra бераздан nedenli с. сәбәпле, сәбәп белән nedense рәв. нигәдер, нидәндер, никтер nedensiz с. сәбәпсез nefes и. 1) тын алу, сулыш; 2) өшкерү (авыруны), әфсен уку; 3) күч. тереклек, җан иясе □ nefes darlığı астма, тын кысылу nefeslemek ф. өшкерү, әфсенләү nefeslik и. җиллек, төннек, җилләткеч, вентилятор nefis I и. нәфес □ nefsine düşkün үз нәфесен кайгыртучы, эгоист\n\n\n nefisII с. гүзәл, матур, нәфис nefret и. нәфрәт nefrit и. мед. нефрит, бөер ялкынсынуы neft и. нефть □ neft yağı лигроин negatif с. негатив, кире nehir и. елга; nehir gemicisi елга көймәчесе nekes с. саран, кысмыр nekeslik и. саранлык nektar и. нектар nem и. 1) дым, дымлылык; 2) чык; nem yağdı чык төште nemlendirmek ф. дымландыру nemlendirici и. дымландыручы nemletmek ф. юешләтү, су тидерү, дымландыру nemli с. 1) юеш, дымлы; 2) күч. яшьле (күзләр тур.) nemölçer и. гигрометр nemrut с. 1) кырыс, мәрхәмәтсез; 2) туң йөрәкле, каты күңелле, рәхимсез neolojizm с. неологизм neon и. неон neptün и. астр. Нептун nere а. кай төш(е)? кайсы урын? nerede а. кайда? nereden а. 1) кайдан?; 2) ничек, ни рәвешле? neredeyse рәв. кайда гына булса да nereli с. кайсы якныкы? кайда туган? neresi а. кайсы җире?, кайсы төше? nereye рәв. кая? nergis и. нәркиз, суган гөле (бакча гөле) nesil и. 1) буын; bizden önceki nesil бездән алдагы буын; 2) токым (хайваннар тур.) nesne и. 1) әйбер, нәрсә; 2) фәлс. объект nesnel с. 1) әйбергә бәйле; 2) фәлс. объектив nesnelci и. фәлс. объективчы nesnelcilik и. фәлс. объективлык nesnelleşmek ф. матдиләшү, матди (материаль) хәлгә килү neşe и. 1) шатлык, сөенеч, кәефлелек; 2) җиңелчә исерү, кызмачалык neşelenmek ф. кәефләнү, дәртләнеп китү, җанланып китү neşeli с. 1) шатлыклы, шат; 2) кәефле, кызмача neşesiz с. күңелсез, кәефсез, моңсу neşretmek ф. бастыру, бастырып чыгару neşriyat и. нәшрият; басма әсәрләр neşter и. мәд ланцет net с. 1) ачык, анык, төгәл; 2) калган; 3) саф; net kar чиста табыш netameli с. бәлале netice и. нәтиҗә neticelenmek ф. тәмамлану neticelendirmek ф. тәмамлау neticesiz с. нәтиҗәсез; ахыры күренмәгән nevale и. ашамлыклар, ризык nevazil и. томау nevi и. төр nevralji и. мед. невралгия nevruz и. нәүрүз бәйрәме nezaket и. нәзакәт nezaketli с. нәзакәтле nezaret и. карау, күзәтү □ nezarete almak күзәтү астына алу nezle и. томау (борыннан агу, төчкерү һ. б. белән характерлана торган авыру) nışadır и. нашатырь □ nışadır kaymağı хим. аммоний карбонаты nice с. рәв. 1) ничә, ничаклы, никадәр; 2) ничек, ни рәвешле nicelik и. сан, микъдар, күләм niçin а. ни өчен, нигә? nifak и. аңлашылмаучылык nifakçı и. тавыш чыгаручы, ара бозучы nihayet и. 1.1) ахыр, бетү; 2) ахыры, соңы. 2. кер. суз ниһаять nihayetlerimek ф. тәмамлану, бетү nihayetsiz с. бетмәс-төкәнмәс, очсыз-кырыйсыз, икчез-чиксез nihilist и. нигилист nihilizm и. нигилизм nikah и. никах □ nikah etmek никахлашу, язылышу; nikah kıymak никахлашуны теркәү nikahlanmak ф. никахлашу, язылышу nikahlı с. никахлы, өйләнгән, кияүдә (кияүгә чыккан) nikahsız с. никахсыз; никахсыз торучы nikel и. никель nikellemek ф. никельләү nikelli с. никельле nikotin и. никотин nilüfer и. бот. ак төнбоек nimbus и. яңгыр болыты nimet и. нигъмәт nine и. әби ninni и. бишек җыры nisa и. хатын-кызлар nisai с. хатын-кызга хас; хатын-кыз белән бәйле nisaiye и. гинекология nisaiyeci и. гинеколог nisan и. апрель □ nisan balığı беренче апрель шаяртуы nispet 1. и. 1) элемтә, бәйләнеш, мөнәсәбәт; 2) нисбәт, пропорция; 3) үлчәм, чама, норма; 4) чагыштыру. 2. рәв. юри, үч итеп, ачу итеп nispetli с. пропорциональ nispetsiz с. пропорциональ булмаган nişan и. 1) ярәшү; 2) туй ярәшүне билгеләү мәҗлесе; 3) билге, тамга; 4) мәрә (мишень); 5) төбәү, төзәү; 6) орден (бүләк) nişancı и. 1) укчы, төбәүче, төз атучы; nişancı er — (коралны) төзәүче; keskin nişancı мәргән, төз (маһир, оста) укчы, атучы; top nişancısı туп төзәүче; 2) астр. Укчы (зодиактагы йолдызлык исеме); 3) тар. солтаның ярлык- (фәрманнарга) мөһер баса (куя, сала) торган сарай кешесе (адәме) nişangah и. 1) мәрә (мишень), 2) прицел, төзәгеч nişanlamak ф. ярәшелү билгесе итеп яшьләргә балдак кидерү nişanlı с. 1) тамгалы; 2) ярәшелгән nişasta и. крахмал nitekim кис. нәкъ шулай, менә шулай, чынлап та, чынлыкта, мәсәлән nitel с. сыйфат (үзенчәлек) белән бәйле nitelemek ф. характеристика бирү, тасвирлау nitelik и. сыйфат, үзенчәлек nitelikli с. сыйфатлы; үзенчәлекле niteliksiz с. сыйфатсыз; аерым үзенчәлеге булмаган nitrat и. хим. нитрат nitratlı с. нитратлы nitrik asit и. азот кислотасы nitrogliserin и. нитроглицерин nitrojen и. хим. азот niyaz и. 1) ялыну, ялвару; 2) дога, намаз, гыйбадәт; 3) кирәк, ихтыяҗ, хаҗәт niye а. нигә? niyet и. 1) ният, максат; 2) фал niyetçi и. язмышны әйтеп бирүче niyetlenmek ф. ниятләү niyetli с. 1) ниятле; 2) ураза тотучы niyobum и. хим. ниобий nizam и. 1) тәртип, система; 2) хәрби. строй; 3) кагыйдә, канун nizamlı с. 1) тәртипле; 2) низамнамәгә туры килә торган nizamname и. низамнамә nizamsız с. 1) тәртипсез; 2) низамнамәгә туры килмәгән nobran с. тупас, дорфа, надан noda и. сөйл. өстенә туфрак капланган салам чүмәләсе noel и. раштуа nogay и. нугай nogayca и. 1. нугай теле. 2. рәв. нугайча, нугай телендә nohut и. ногыт борчагы noksan 1. и. 1) кимчелек; 2) җитешсезлек. 2. с. кимчелекле, тулы түгел noksanlık и. кимчелеклелек noksansız с. кимчелексез nokta и. 1) нокта; 2) нокта; пункт; 3) пост;4) тема noktalamak ф. 1) нокта кую; 2) тыныш билгеләрен кую; 3) күч. нокта кую, туктату noktalanmak ф. нокта куелу noktalı с. нокталы noktasız с. ноктасыз nominal с. номиналь norm и. норма normal с. нормаль, стандарт □ normal altı мат. нормаль асты, субнормаль normalleşmek ф. нормальлашү norveççe и. 1. норвег теле. 2. рәв. норвегча norveçli и. норвегияле nostalji и. ностальгия not и. 1) кыскача язма, конспект, язма; 2) балл, билге □ not atmak билге кую nota и. 1) муз. нота; 2) дипл. нота, меморандум noter и. нотариус noterlik и. нотариаль контора nova и. астр. яңа йолдыз nöbet 1. и. 1) нәүбәт, чират; 2) кизү тору; 3) югары температура (авыруда). 2. рәв. тапкыр, мәртәбә □ nöbet şekeri кристаллик шикәр (дару итеп кулланыла) nöbetleşmek ф. чиратлашу nöron и. биол. нейрон nötr с. нейтраль nötrleşmek ф. нейтральләшү nötrleştirmek ф. нейтральләштерү nuh и. дини. Нух (дүртенче пәйгамбәр) numara и. 1) номер; 2) үлчәм; 3) концерт номеры; 4) билге, балл numaracı и. арго. алдакчы, аферачы numaralamak ф. номерлау, номер сугу numaralı с. номерлы, санлы numarasız с. номерсыз, сансыз numune и. мисал, үрнәк, өлге nur и. нур □ nur ol! хуплау, алкышлау сүзе; nur topu gibi матур, таза (бала) nurani с. 1) якты, балкып торучы; 2) күч. хөрмәтле nurlanmak ф. нурлану nurlanış и. нурланыш nurlu с. нурлы nursuz с. нурсыз nutuk и. нотык, чыгыш, сүз nüans и. нюанс nüfus и. 1) халык; nüfus sayımı халык санын алу; 2) (ниндидер берәр уртаклыгы булган) кешеләр төркеме □ nüfus bilimi этнография; nüfus bilimci этнограф; nüfus bilimsel этнографик nüfuslu с. (билгеле бер санда) халкы булган; bir milyon nüfuslu bir şehir бер миллион халкы булган шәһәр nüfuz и. 1) үтеп керү; 2) тәэсир, йогынты nüfuzlu с. йогынтылы, абруйлы nüfuzsuz с. йогынтысыз, абруйсыз nükleer с. атом төше белән бәйле nükleon и. физ. нуклон nüksetmek ф. кабатлану, кире килү, кире кайту nükte и. тапкыр сүз, үткен сүз nükteci и. үткен сүзле кеше, сүзгә тапкыр кеше nömismat и. нумизмат nüsha и. 1) нөсхә, сан (газета, журнал); 2) күчермә; 3) амулет, бөти o ol а. 1) ул; 2) ул, теге; o adamı tanır mısınız? үл кешене беләсезме?\n\n\n oы. ах, ну, эһ oba и. 1) тирмә, чатыр; 2) күчмә халык; 3) күчмә халыкларның туктау урыны; күчеп йөрү урыны objektif с. объектив objektiflik и. объективлык obruk 1. с. эчкә баткан, бөгелгән. 2. и. чокыр observatuar и. обсерватория obstrüksiyon и. обструкция obua и. гобой obuacı и. гобойчы obur и. туймас тамак, убыр oburluk и. комагайлык, убырлык ocak I и. 1) учак, мич; 2) гаилә учагы, йорт, гаилә; 3) чыккан урын, чыганак, үзәк; 4) рудник; 5) берәр төрле авыруны нәселдән нәселгә дәвалау белән шөгыльләнүче гаилә; 6) түтәл; hıyar ocağı кыяр түтәле\n\n\n ocakII и. гыйнвар ocaklı с. 1) учаклы, ягулы (бина); 2) бергәлек (җәмгыять) әгъзасы булып торучы oda и. 1) бүлмә; çalışma odası эш бүлмәсе, кабинет; 2) камера, кабина; 3) пункт; 4) кунакханә бүлмәсе, номер; 5) авыл кунакханәсе; 6) бюро, палата, учреждение, тәшкиләт odacı и. 1) курьер; 2) кунакханә хезмәтчесе odak и. 1) үзәк, тупланыш; 2) физ. фокус odalı с. бүлмәле; dört odalı bir ev дүрт бүлмәле йорт odun и. 1) утын; 2) бүрәнә; 3) күч. күсәк, күзле бүкән odunkömürü и. агач күмере odunluk 1. и. утын сарае. 2. с. утынлык odyometre и. эвдиометр odyovizüel с. аудиовизуаль of ы. уф! ofis и. офис, идарә, бүлек oflamak ф. ухылдау, уфылдау, авыр сулау ofset и. офсет oftalmolog и. офтальмолог, күз табибы oftalmoskop и. офтальмоскоп oğmak ф. 1) уу, массажлау; 2) чистарту (порошок белән) oğlak -ğı и. 1) кәҗә бәтие; 2) (Oğlak) астр. Кәҗәмөгез (зодиактагы йолдызлык исеме); oğlak dönencesi Кәҗәмөгез тропигы oğlan и. 1) малай; 2) егет; 3) валет (уен кәртендә); 4) күч. йомышчы малай oğlancı и. педераст oğul и. 1) ул, ир бала; 2) бал кортлары күче; 3) валет oğulduruk и. анат. аналык oğulluk и. 1) угыллык, уллык; 2) сөйл. үги ул, үги ир бала oğulotu и. бот. угыл уты, мелисса oğunmak ф. уыну oğuz и. угыз, угызлар (төрки кабилә)\n\n\n oğuzи. с. сөйл. яхшы холыклы (кеше) oje и. тырнак лагы (буявы) ok и. 1) ук, җәя угы; 2) (сәгать, әсбапларда) ук; 3) нечкә һәм озын деталь; araba oku тәртә; 4) якорь орчыгы okaliptüs и. бот. эвкалипт okçu и. 1) укчы, уктан атучы; 2) ук ясаучы яки сатучы okka и. окка (үлчәү берәмлеге = 1,283 кг) oklamak ф. 1) ук тидерү, ук атып үтерү; 2) уктай атылу oksalit и. оксалид oksijen и. кислород oksijenlemek ф. кислородлау oksilit и. оксилит oksit и. оксид okşamak ф. 1) сыйпау, кагу (аркадан); 2) күч. суккалау (бик каты түгел, бераз ачуланып); 3) иск. охшау, хәтерләтү oktant и. октант oktav и. муз. октава okumak ф. 1) (китап һ. б.) уку; 2) җырлау, башкару; 3) чакыру; 4) намаз уку; әфсен уку; 5) уку, белем алу okul и. 1) мәктәп, уку йорты; 2) мәктәп, юнәлеш, агым (фәндә, сәнгатьтә) okuldaş и. мәктәптәш, сыйныфташ; okul öncesi мәктәпкәчә; okul öncesi eğitim мәктәпкәчә тәрбия; okul sonrası мәктәптән соңгы okumuş с. укымышлы, укыган okunmak ф. укылу okunaksız с. аңлаешсыз, укып булмаслык okuntu и. чакыру кәгазе, чакыру кәгазе okur и. укучы okuryazar и. грамоталы, укый яза белүче okuryazarlık и. грамоталылык, белемлелек okutmak ф. 1) укыту; 2) укырга бирү, белем бирү; 3) өйрәтү okutman и. 1) укытучы, практик дәресләр алып баручы, приват-доцент; 2) лектор okutmanlık и. укытучылык okutulmak ф. укытылу okuyucu и. 1) укучы, кычкырып укучы, сәнгатьле итеп укый белүче; 2) җырчы; 3) чакыручы, чакыру кәгазьләрен таратучы; 4) әфсен укучы oküler и. окуляр okyanus и. океан olmak ф. 1) булу; olmadı булмады, барып чыкмады; 2) барлыкка килү, булу; bir erkek çocuğu oldu бер малае булды (туды); 3) булу, әйләнү; doktor oldu доктор булды olabilir с. 1) мөмкин булган, ихтимал булган; 2) мөмкин кадәр, мөмкин, булуы мөмкин, ихтимал, бәлки olacak и. булачак, тормышка ашачак; булырга тиешле olağan с. гадәти, ияләнгән, кабатланып торучы olağanüstü с. гадәттән тыш, искиткеч, сирәк очрый торган, гаҗәп, шаккатырлык olamaz с. 1) була алмаслык, тормышка ашуы мөмкин булмаган; 2) мөмкин түгел olanak и. ихтималлык, мөмкинлек olanaklı с. мөмкин булган, ихтимал булган; ихтималлыклы olanaksız с. мөмкин булмаган; ихтималлыксыз olanaksızlık и. мөмкинсезлек olanca и. бөтен, барлык olası с. буласы, мөмкин булган, ихтимал olasıcılık и. фәлс. ихтималлык, мөмкинлек olasılı с. ихтимал булган, булуы мөмкин саналган olasılık и. мөмкинлек, ихтималлык olay и. 1) вакыйга; 2) фәлс. феномен, күренеш; 3) факт olaycılık и. фәлс. феноменализм olaylık и. елъязма, хроника oldu ф. булды, ярый, яхшы oldubitti и. билгеле факт, булган вакыйга oldukça рәв. шактый, җитәрлек дәрәҗәдә olgu и. факт, вакыйга olgucu с. позитив olguculuk и. фәлс. позитивизм olgun с. 1) өлгергән, пешкән (җиләк-җимеш); 2) өлгереп җиткән; 3) тәҗрибәле olgunlaşmak ф. 1) өлгерү, пешү; 2) өлгерү, үсү, ир булу; 3) камилләшү olgunluk и. өлгергәнлек; olgunluk sınavı өлгергәнлек аттестатына имтихан oligarşi и. олигархия olimpiyat и. олимпиада olmadık с. моңарчы булмаган, гадәттән тыш olmamış с. өлгермәгән, җитешмәгән; яшел olmayacak с. урынсыз, килешсез, әшәке, әдәпсез olmaz с. 1) булмас; 2) ярамый торган, мөмкин булмаган olmazlı с. булмаслык, абсурд, ятышсыз, мәгънәсез olmuş с. 1) булган; 2) өлгергән, җитешкән olta и. кармак oltacı и. балыкчы, кармак салучы oluk и. 1) улак, колаша; 2) су агып төшә торган торба oluktu с. 1) су агып төшә торган торбасы булган (торбалы); 2) улаклы; 3) сырлы olumlu с. уңай; olumlu rol уңай роль olumsuz с. тискәре olur с. 1) булырлык, мөмкин; 2) хаб. сүз. ярар, яхшы, риза olurluk и. ихтималлык, мөмкинлек oluş и. 1) булу; 2) фәлс. генезис, килеп чыгыш; 3) геол. формация oluşmak ф. формалашу, барлыкка килү oluşturmak ф. барлыкка китерү, формалаштыру oluşum и. 1) барлыкка килү, формалашу; 2) геол. формация; 3) камилләшү om ohm и. физ. ом\n\n\n omи. әйбернең башы, оч omça omca и. 1) сөяк башы; 2) агач төбе, бүкән omnibüs и. омнибус omur и. анат. умыртка □ omur ilik арка мие omurga и. умырткалык, умыртка сөяге omurgalılar и. зоол. умырткалылар omurgasızlar и. умырткасызлар omuz и. кулбаш, иңбаш omuzlamak ф. 1) иңбашка алу; 2) иңбашка салу omuzluk и. 1) погон, эполет; 2) туры көянтә on сан.ун □ on binlik ун меңлек (ассигнация) onmak ф. 1) яхшыру, төзәлү; 2) сәламәтләнү, тазару onamak ф. яраклы дип тану, яхшы дип тану, мактау, хуплау onalmak ф. сәламәтләнү, тазару, терелү onanizm и. онанизм onar сан. унар onarmak ф. 1) ремонтлау, төзәтү; 2) (хаталар) төзәтү onarım и. ремонт, төзәтү onarımcı и. ремонтлаучы, төзәтүче onaylamak ф. раслау, санкцияләү, ратификацияләү, хуплау onaylanmak ф. раслану, санкцияләнү, ратификацияләнү onaylı с. расланган, санкцияләнгән onaysız с. расланмаган, санкциясез onbaşı и. 1) ефрейтор; 2) десятник onca а. аныңча, аның фикеренчә ondalık сан. 1. 1) уннан бер өлеше; 2) тар. унлык салымы. 2. с. унарлы ondalıkçı и. 1) тар. унлык салымын җыючы; 2) ун процент алучы ondurmak ф. яхшырту, төзәтү ongun 1. с. 1) мул, бик күп, бай, юмарт; 2) имин, җитешле, төзек; 3) бәхетле, шатлыклы. 2. и. 1) тотем; 2) герб ongunluk и. 1) муллык; 2) тынычлык, рәхәт тормыш; 3) бәхет, иминлек onikiparmak bağırsağı и. унике илле эчәк onikitelli и. унике кыллы гитара onkoloji и. онкология onlar а. алар onlu сан. 1) унлы; 2) унлык (кәрт) ons и. унция onsuz рәв. 1) ансыз; 2) аннан башка ontoloji и. антология onu а. аны onun а. аның onuncu сан. унынчы onur и.1) үз-үзен ярату; 2) дәрәҗә, намус onurlu с. 1) үз-үзен яратучы, дан (шөһрәт) сөючән; 2) дәрәҗәле, хөрмәткә лаек onursuz с. хөрмәткә лаек түгел onursuzluk и. лаексызлык opal и. мин. ак ахак oparlör и. репродуктор opera и. 1) опера; opera sanatçıları опера артистлары; 2) опера театры operakomik и. бер үк вакытта җырлап та, сөйләп тә башкарыла торган опера operasyon и. операция, эш operatör и. 1) хирург; 2) оператор operet и. оперетта oportünist и. оппортунист oportünizm и. оппортунизм optik 1. и. оптика. 2. с. оптик optimist и. оптимист optimizm и. оптимизм optimum с. оптималь opus и. муз. опус ora а. ул урын, ул җир; oranın havası ул җир(ләр)нең һавасы oracıkta а. шунда гына, шул тирәдә генә orada а. тегендә, шунда, анда orak и. 1) урак; 2) уру; 3) урак вакыты orakçı и. уракчы, урак белән уручы oralı с. шул урыннан, шуннан oramiral и. армия адмиралы (төрек армиясендәге дәрәҗә) oran и. 1) пропорциональлек, үзара бәйләнеш, мөнәсәбәт; 2) үлчәү; 3) гипотеза, фараз итү, гоман итү orandışı с. мат. иррациональ, пропорциональ булмаган, туры килми торган orangutan и. зоол. орангутан oranla рәв. чагыштырып караганда, чагыштармача oranlamak ф. 1) санау; 2) фараз кылу, уйлау; 3) үлчәү oranlı с. пропорциональ, симметрик oransız с. пропорциональ түгел, туры килми торган orantı и. пропорциональлек, пропорция orantılı с. пропорциональ, туры килә торган orası а. 1) ул урын, теге урын, теге тирә; 2) ул як, эшнең шул ягы oratoryo и. муз. оратория ordinaryüs и. ординар, университетта укытучыларның югары дәрәҗәсе; ordinaryüs profesör ординар профессор ordinat и. мат. ордината ordino и. ордер; лицензия ordövr и. кабымлык ordu и. 1) армия, гаскәр; ordu merkezi армия штабы; sömürge ordusu колониаль гаскәрләр; 2) күч. кешеләр төркеме, чирү □ ordu evi офицерлар йорты ordubozan и. 1) фетнәче, коткы таратучы, интриган; 2) сөйл. варикоз авыруы ordugah и. лагерь, җәйләү org и. муз. орган organ и. орган; basın organı матбугат органы; devlet organ narı дәүләт органнары organik с. органик organizasyon и. оешма, организация; оештыру эше organizatör и. оештыручы organize etmek ф. оештыру organizma и. биол. организм orgazm и. оргазм orgcu и. муз. органчы orgeneral и. армия генералы (терек армиясендәге чин) orijinal 1. с. оригиналь. 2. и. оригинал orijinallik и. оригинальлек orkestra и. оркестр orkide и. бот. күке яше (орхидея) orkit и. мед. орхит, аталык орлыклары бизе ялкынсыну orman и. урман ormancı и. урманчы ormancılık и. урманчылык ormangülü и. урман чәчәге ormanlık и. урманлык orman tavuğu и. урман тавыгы, кыр тавыгы ornitolog и. орнитолог ornitoloji и. орнитология orojeni и. геол. тау барлыкка килү orospu и. фахишә orospuluk и. Фахишәлек orostopolluk и. арго. алдау, хыянәт orsa и. диңг. 1) корабның җилгә каршы торган яны; 2) җилкәннәрне җил уңаена боруда кулланыла торган канат (бау); 3) корабны җил уңаена бору orta 1. и. 1) урталык, урта; 2) ачыклык; 3) физ. сфера; 4) мат. Пропорция; 5) спорт. урта авырлык. 2. с. уртадагы, урта □ orta yaşlı урта яшьләрдәге; ◊ ortaya atmak сөйләп бирү orta ağırlık и. урта авырлык ortaç и. гр. сыйфат фигыль ortaçağ и. урта гасырлар ortadamar и. (агач яфрагындагы) урта җепсел ortaderi и. анат. мезодерма orta direk и. 1) грот-мачта; 2) төп терәк, төп нигез ortadoğu и. Урта Көнчыгыш orta halli с. урта хәлле ortak 1. и. 1) эшне уртак оештырган кешеләрнең һәрберсе; 2) (күпхатынлылыкта) көндәш, хатыннарның һәрберсе. 2. с. уртак. 3. рәв. бергәләп, уртаклашып; □ ortak yapım (ике ил, ике як һ. б.) бергәләшеп төшерелгән фильм ortakçı и. уртакка эшләүче ortakçılık и. уртакка эшләү ortaklaşmak ф. оештыручыларның берсе булу ortaklaşa рәв. бергә, бергәләп, коллектив белән ortaklaşacılık и. коллективизм ortaklaşma и. 1) коллектив, ширкәт, артель; 2) уртак милек ortakulak и. анат. урта колак ortakyaşama и. биол. симбиоз ortakyaşar и. биол. симбионт ortak yönetim и. уртак идарә ortalamak ф.1) уртасын табу; 2) урталай бүлү ortalama 1. с. 1) урта, уртача; ortalama hız уртача тизлек; 2) якынча. 2. рәв. яртылаш, урталай (яру, кисү һ. б.) ortalı и. урталы ortalık и. әйләнә-тирә, тирә-як ortam и. тирә-юнь, мохит, хәл, шартлар ortanca с. уртанчы ortaokul и. урта мәктәп ortaöğretim и. урта белем orta parmak и. урта бармак orta sıklet и. урта авырлык ortodoks с. православие; ortodoks kilisesi православие чиркәве ortodoksluk и. православие ortopedi и. ортопедия ortopedist и. ортопедист oruç и. 1) ураза; руза; 2) күч. тыелу, нәфесен тыю oruçlu с. уразалы, рузалы oruçsuz с. уразасыз, рузасыз oryantal с. ориенталистик (көнчыгышны өйрәнүгә караган) osmanlı с. госманлы, төрек, Госманлы дәүләте кешесе osmanlıca и. Госманлы дәүләте теле; иске төрек теле osurböceği и. зоол. сасы коңгыз ot и. 1) үлән; 2) дәва үләне, даpy үләне; З) агу; 4) арго. наркотик otamak ф. дару үләннәре белән дәвалау otacı и. им-том итүче, төрле үләннәр белән дәвалаучы otağ otak и. бизәлгән зур чатыр otakçı и. чатыр ясаучы яки сатучы otalamak ф. 1) агулау; 2) шифалы үләннәр белән дәвалау otarmak ф. сөйл. көтү көтү otçu и. им-том итүче otel и. отель, кунакханә otelci и. кунакханә хуҗасы otlamak ф. көтүдә йөрү, утлау otlak и. утлавык, көтүлек otlakçı и. сөйл. әрәмтамак otlakçılık и. сөйл. әрәмтамаклык, паразитизм otlubağa и. гөберле бака otluk и. 1) болын, көтүлек; 2) печәнлек, печән өелгән урын oto и. авто, автомобиль, автомашина otobiyografi и. автобиография otobiyografik с. автобиографик otobüs и. автобус otobüsçü и. автобус йөртүче otokar и. автокар, күп урынлы пассажир автомобиле otoklav и. тех. автоклав otokrasi и. автократия otokrat и. автократ otokritik и. 1) үзтәнкыйть; 2) үз-үзен тәнкыйтьләүче otomasyon и. автоматизация otomat и. 1) автомат; 2) газ колонкасы otomatik 1. с. автоматик. 2. рәв. автоматик рәвештә otomatikleştirmek ф. автоматиклаштыру otomatizm и. автоматизм otomobil и. автомобиль, машина otomobilci и. автомобилист . otonomi и. автономия, мохтариять otopark и. автопарк otopsi и. мед. аутопсия otoray и. автодрезина otoritarizm и. авторитаризм otorite и. авторитет otostop и. автостоп otsuz с. үләнсез oturmak ф. 1) утыру; 2) утырып тору (озак вакыт); 3) таман килү, ятышып тору; 4) (җир, бина, һ. б.) иңү; 5) урнашу oturacak и. утыргыч oturak 1. и. 1) төрле мәгъ. нигез; 2) утырырлык урын; 3) тору урыны; 4) төнге чүлмәк. 2. с. урын өстендәге (авыру) oturaklı с. 1) нигезле; 2) нык торучы; 3) урынлы, вакытлы (сүз һ. б.); 4) җитди, төпле oturma и. 1) утыру; 2) утырма (кунакта утыру) oturtmak ф. 1) утырту; 2) кую; 3) (көймәне) комга утырту oturum и. утырыш, җыелыш oturuş и. утыру рәвеше otuz сан. утыз otuzar сан. утызар otuzuncu сан. утызынчы ovmak ф. 1) уу, ышку; 2) сөртү; ышкып чистарту ova и. үзәнлек oval с. овал рәвешендәге ovalamak ф. 1) (кул белән) уу, ышку; 2) изү, сыту; ваклау ovunmak ф. уыну oy и. 1) фикер; 2) тавыш, сайлау хокукы oymak ф. 1) ую, чоку, уеп алу, чокып чыгару; 2) (тукыманы) кисү, ую; gömleğin koltuğunu biraz oymak күлмәкнең култыгын бераз ую\n\n\n oymakII и. ыру, нәсел\n\n\n oymak III и. астр. Киек каз юлындагы йолдызлыкларның һәрберсе oya и. челтәр oyacı и. челтәр бәйләүче oyalamak ф. 1) читкә юнәлдерү, күңелен ачу, юату; 2) челтәр белән бизәү, челтәрләп бәйләү oyalanmak ф. күңел ачу, юану oyalı с. челтәрле, челтәр белән бизәлгән oydaş и. фикердәш oydurmak ф. казыту, чокыту oylamak ф. чокырга салу oylama и. тавыш бирү (юлы) oyma 1. и. ую, чоку, гравировка. 2. с. чокылган, уелган oymacı и. гравёр oymacılık и. гравёр эше, гравёрлык сәнгате oynamak ф. 1) уйнау, шаяру; 2) сәхнәдә уйнау; 3) (телевизордан) күрсәтелү; televizyonda hangi film oynuyor? телевизордан нинди фильм күрсәтелә?; 4) спорт. уйнау; 5) бию; 6) селкенү oynak и. 1) уйнак, җитез; 2) мобиль, маневрлы; 3) үзгәрүчән oynaklık и. 1) уйнаклык, җитезлек; 2) кыланчыклык; 3) маневрлылык oynaş и. сөяркә oynaşmak ф. 1) уйнашу, шаяру; 2) мәхәббәт уенын уйнау oynatmak ф. 1) селкетү, кыймылдату, хәрәкәтләндерү; 2) уйнату; 3) ялганлап йөрү, алдап йөртү oysa терк. алайса, юкса, югыйсә oyulga и. күкләү, күкләп чыгу, типчү, типчеп чыгу oyulgalamak ф. күкләү, типчү oyun и. 1) төрле мәгъ. уен; 2) тамаша, спектакль; 3) бию; 4) пьеса; 5) алдау, ялган oyuncak и. 1) уенчык; 2) күч. санга сугылмаган кеше; 3) күч. җиңел oyuncakçı и. уенчык ясаучы яисә сатучы oyuncu и. с. 1) уенчы; 2) актер, актриса; 3) биюче; 4) шаян; 5) алдакчы oyunlu с. уенлы oyuntu и. 1) уемты; 2) чокыр, куышлык ozan и. халык шагыйре ozon и. хим. озон ozonlamak ф. озонлау öbür с. 1) башка, теге; 2) икенче, алдагы, киләсе öç и. үч, үч алу ödemek ф. 1) түләү; 2) компенсацияләү ödemeli с. түләүле; ödemeli paket түләүлe хат ödenek и. дотация ödenti и. 1) кертем; 2) компенсация, җитмәүчелекне каплау ödev и. бурыч, йөкләмә; muharebe ödevi хәрби бурыч ödül и. 1) бүләк; премия; 2) приз ödüllendirmek ф. премия бирү, бүләкләү ödün и. кире кайтару; компенсацияләү ödünç с. кире кайтарыла торган, бурычка; ödünç para vermek бурычка акча бирү öfke и. ачу, ярсу, үпкә öfkelenmek ф. ачу кабару, ярсу öfkeli с. 1) ачулы, ярсулы; 2) ярсучан, кызу öfkesiz с. ачусыз, тыныч öğe и. 1) элемент, материя; 2) элемент, кисәк; 3) гр. кисәк öğle и. әйлә; öğleden evvel өйләгә кадәр öğlen рәв. өйлә вакытында öğrenmek ф. 1) уку, белем алу; 2) өйрәнү öğrenci и. 1) укучы, студент; 2) курсант öğrencilik и. укучылык öğrenim и. уку, өйрәнү öğretmek ф. 1) укыту; 2) өйрәтү öğreti и. белем, доктрина, тәгълимат öğretici с. өйрәтүче, дидактик öğretim и. укыту, белем; ilk öğretim башлангыч белем; yüksek öğretim югары белем öğretmen и. укытучы öğretmenlik и. укытучылык хезмәте öğünmek ф. 1) горурлану; 2) мактану, үз-үзеңне мактау öğür 1. и. 1) яшьтәш; 2) төркем. 2. с. 1) ияләшкән; 2) өйрәнгән öğürlük и. гадәт, ияләшү, хирыслык öğüt и. үгет, киңәш, нәсихәт öğütçü и. 1) үгетләүче, киңәшче; 2) үгет-нәсихәт бирүче; вәгазь сөйләүче, дингә өндәүче, дин таратучы öğütlemek ф. үгетләү, киңәш бирү ökçe и. 1) үкчә; 2) табан, аяк табаны ökçeli с. үкчәле ökçesiz с. үкчәсез ökse и. 1) бер төр үләннән ясалган җилем; 2) шул җилем сыланган таяк (кош аулау өчен) öksürmek ф. йөткерү; ютәлләү; dolu dolu öksürmek яхшылап йөткерү öksürme и. ютәл, йөткерү öksürtmek ф. йөткертү, ютәлләтү öksürük и. 1) йөткерү, ютәл; 2) салкын тию; çocuk öksürük olmuş балага салкын тигән öküz и. 1) үгез; 2) тупас (аңгыра) кеше ◊ öküz gibi үгез кебек таза öküzbalığı и. зоол. диңгез сыеры öküzburnu и. зоол. калао (кош) öl и. 1) җир дымлылыгы, туфрак дымлылыгы; 2) дымлы җир, юеш туфрак ölmek ф. 1) үлү, вафат булу; җан бирү; 2) сулу (үсемлек тур); 3) күч. юкка чыгу, кулланыштан төшү (төшеп калу) ölçmek ф. 1) үлчәү; boy(unu) ölçmek буен үлчәү; 2) күч. чама белү; sözünü ölçmek сүзне үлчәп сөйләшү ölçü и. 1) үлчәү, чама; 2) үлчәү берәмлеге; 3) үлчәү үрнәге; 4) үлчәм, габарит; 5) фәлс. критерий ölçülü с. 1) үлчәүле; 2) уйланылган, алды-арты уйланган ölçüm и.1) үлчәү ; 2) үлчәм; 3) бәя, нәтиҗә ölçüsüz с. 1. 1) үлчәүсез; чиксез, чамасыз, чиктән тыш; 2) чама белмәүче, тотнаксыз, холыксыз. 2. рәв. 1) чиксез рәвештә, чиктән тыш; 2) дуамал рәвештә, уйламыйча ölçüsüzlük и. чиксезлек, чамасызлык ölçüşmek ф. үлчәшү öldürmek ф. 1) үтерү, гомерен өзү; 2) юк итү; 3) сөйл. газаплау; 4) сөйл. вакытны әрәм итү öldürücü и. 1) үтерүче; 2) үтергеч öldürüş и. үтерү, үтереш ölmez с. 1) үлмәс, мәңгелек; 2) күч. нык, таза ölmüş с. 1) үле, үлгән; 2) мәрхүм ölü 1. с. үле, тере түгел, тере булмаган. 2. и. 1) үлек, мәет; 2) үләксә ölüm и. үлем ölümcül с. 1) үлемгә илтүче, үтергеч, һәлакәтле; 2) үлеп баручы ölümsüz с. үлемсез ölümsüzleştirmek ф. үлемсезләштерү; мәңгеләштерү ölümsüzlük и. үлемсезлек ömür и. гомер; ömrü oldukça исән чакта ömürsüz с. гомерсез, кыска гомерле ön 1. и. төрле мәгъ. ал, алгы як; pencerenin önü тәрәзә алды; önümüz kış алда (алдыбызда) кыш. 2. с. алгы; ön siper алгы траншея □ ön söz кереш сүз (әсәрдә, китапта); ön ad гр. сыйфат ◊ ön ayak olmak алдан аяк киенү; эшкә беренче булып керешү һәм башкаларны үз артыннан ияртү; önünü kesmek 1) юлын кисү; 2) (елганы, суны) буу önbilgi и. беренчел мәгълүмат. башлам önce рәв. 1) элек, кадәр; bir уıl önce бер ел элек; senden önce сиңа кадәр, синнән элек; 2) башта; önce □ söyledi башта ул әйтте (сөйләде) önceden рәв. элек, алдан, баштан ук, әүвәл önceki с. 1) моннан алдагы, элеккеге, элгәреге; 2) элекке, үткән (вакыт) öncelemek ф. 1) өстенлек бирү, алгы планга чыгару; 2) вакытын алгарак күчерү öncelik и. 1) өстенлек; 2) тотыклык öncelikle рәв. беренче чиратта, барыннан да элек öncesiz с. бик борынгы, мәңгелек öncü и. 1) пионер; 2) авангард; 3) лидер, җитәкче, юлбашчы öncülük и. җитәкчелек, лидерлык öndelik и. аванс önder и. лидер, җитәкче, башлык önderlik и. лидерлык Вазыйфасы яки хезмәте, лидерлык, җитәкчелек öndüç и. хәбәр китерүче, яңалык әйтүче, алдан хәбәр бирүче; билге önem и. әһәмият, мөһимлек önemli с. әһәмиятле, мөһим önemsiz с. әһәмиятсез, мөһим булмаган önemsizlik и. әһәмиятсезлек önerge и. тәкъдим (рәсми оешмага) önerti и. алшарт, шарт, нигез öneze и. засада öngörmek ф. күздә тоту, игътибарга алу, алдан күрү öngörü и. саклык, сакчыллык; алдын-артын уйлау, алдан күрә белү önkol и. беләк сөяге önlemek ф. булдырмый калу, саклап калу, алдан чарасын күреп булдырмый калу önleyici 1. и. булдырмаучы. 2. с. саклау, превентив; önleyici harp превентив сугыш önlük и. алгы бүлмә önseçim и. сайлауларның беренче туры önsel рәв. тәҗрибәгә нигезләнмичә, абстракт рәвештә, коры фикер йөртүгә нигезләнеп önsellik и. дәлилсезлек, априорлык öntasar и. проект, тәкъдим önyargı и. алдан ук ялгыш фикер, алдан ук тискәре фикер, тискәре мөнәсәбәт önyüzbaşı и. хезмәте тулган капитан, сроктан тыш капитан, капитан званиясендә срогыннан артык хезмәт итүче öpmek ф. үбү; el öpmek кул үбү öpücük и. үбү, үбеп алу öpüş и. үбешү öpüşmek ф. 1) үбешү; 2) күч. бәрелешү (мәс., машиналар) örmek ф. 1) үрү, бәйләү; 2) үреп ямау; 3) (чәч) үрү, 4) (дивар) өю, салу ördek и. 1) үрдәк; baba ördek ата үрдәк; 2) мед. утка, сидек (бәвел) савыты ördürmek ф. үрдерү, бәйләтү örek и. сөйл. дивар ören и. 1) хәрәбәләр, җимерекләр; 2) тузган бина örf и. гореф, традиция, гореф-гадәт örfi с. гадәти, традицион, гореф-гадәтчә булган örgü и. 1) үрү, бәйләү; 2) үрелгән яки бәйләнгән әйбер; 3) толым örgülü с. үрүле, үрелгән örgüt и. оешма; gençlik örgütleri яшьләр оешмалары örgütlemek ф. оештыру örneğin кер. сүз. мәсәлән, мисалга örnek и. 1.1) үрнәк, өлге, модель, макет; kumaş örnekleri тукыма үрнәкләре; 2) рәсем; 3) күчермә, охшаш әйбер; 4) үрнәк. 2. с. үрнәк, үрнәк булырлык örs и. сандал, тимерче сандалы örselemek ф. таушату, искертү, бөрештереп бетерү örtmek и. каплау, өстен ябу örtü и. 1) бөркәнчек, япма, япкыч; yüz örtüsü вуаль, чадра, пәрәнҗә; 2) төрле мәгъ. каплама, япма örtücü и. ябучы, каплаучы örtülü с. 1) каплаулы, ябулы; 2) яшерен, серле örtüsüz с. япмасыз, өсте капланмаган örümcek и. 1) үрмәкүч; 2) үрмәкүч оясы, пәрәвез ötmek ф. 1) сайрау; 2) яңгырау, аваз чыгару; 3) сызгыру; 4) арго. лыгырдау, бертуктаусыз, сөйләшү öte и. 1. 1) теге (икенче) яхта урнашкан урын, аралык; 2) калганы, башкасы. 2. с. (нәрсәнең дә булса) икенче (яктан), икенче ягындагы, ерактагы, тегендәге; ırmağın öte yakası елганың икенче (каршы) яры öteberi а. тегесе-бусы, теләсә-нәрсә, анысы-монысы, вак-төяк öteki а. теге, башка; onlardan ötekisi алардан башкасы ötürü бәйл. сәбәпле, аркасында; bundan ötürü шуңа күрә, шуның өчен, шул сәбәпле ötüş и. (кошларның) сайрау рәвеше, сайрау, чыркылдау övmek ф. мактау, бик нык мактау, күккә күтәрү övgü и. 1) мактау; 2) әд. панегирик, ода, мәдхия övgülü с. мактаулы, дан җырлаучы övünç и. 1) мактаныч; 2) мактану, шапырыну, мактанчыклык öykü и. хикәя, новелла; hayat öyküsü биография, тәрҗемәи хәл öyle рәв. с. 1) шундый, шуның кебек, охшаш; 2) шулай, шул рәвешле, алай; 3) җөмлә ахырыңда ne, nasıl һ. б. алмашлыклар булганда чиктән тыш аптырауны, шаккатуны яки ризасызлыкны белдерә; □ nasıl hayvan öyle! нинди хайван ул, ә! öz I и. 1) (кешенең) үз асылы, үзе; 2) асыл, нигез, квинтэссенция, эчтәлек; esas öz төп эчтәлек; 3) сок, су, сыгынты; portakal özü апельсин согы\n\n\n özII с. 1) бертуган; 2) үз; 3) чын, натураль, саф özbek и. үзбәк özbekçe 1. и. үзбәк теле. 2. рәв. үзбәкчә özbeslenen с. биол. автотрофик özbeslenme и. биол. автотрофия özdek и. 1) фәлс. материя; матдә; 2) диал. агач кәүсәсе; үсемлек сабагы özdeş с. 1) тигез, бертигез; 2) мат. фәлс. бердәй, охшаш, тиңдәш özdeşlemek ф. охшату, бердәй санау, тиңләштерү özdirenç и. физ. чагыштырма каршылык özel с. 1) шәхси, үз, индивидуаль; özel hayat шәхси тормыш; 2) хосусый; özel sermaye хосусый капитал öz eleştiri и. үзтәнкыйть özelik и. фәлс. сыйфат, үзлек, хосусият özellik и. үзенчәлек, башкалык, аерымлылык özellikle рәв. аеруча özenli с. тырыш, тырышучан, ихласлы özensiz с. 1) өстән генә, сай, өстән-өстән генә; 2) игътибарсыз, җыйнаксыз özenti и. 1) охшарга тырышу; 2) тырышлык özentili с. тырыш özentisiz рәв. естән-өстән генә özerk с. автономияле, үзидарәле özerklik и. 1) автономия, мохтариять; 2) үзидарә özet и. 1) экстракт; 2) квинтэссенция; 3) резюме, кыскача нәтиҗә, кыскача эчтәлек özetlemek ф. 1) нәтиҗә чыгару; 2) кыскача сөйләү, резюме ясау özge с. 1) үзгә, башка; 2) чит; 3) үзгә, үзенә бертөрле, аерым özgeci и. альтруист özgü с. 1) хас, хас булган; 2) махсус эшләнгән özgülemek ф. 1) алдан билгеләү, алдан билгеләп кую; 2) ассигнацияләү özgün с. оригиналь, үзенә бертөрле özgünlük и. оригинальлек özgür с. ирекле, бәйсез özgürce 1. рәв. ирекле рәвештә. 2. с. ирекле özgürlük и. ирек, бәйсезлек özindükleme и. физ. үзиндукция özlemek ф. 1) сагышлану, сагыну; 2) нык теләү, омтылу özlem и. 1) сагыш, хәсрәт; 2) нык теләк, омтылыш; 3) һәвәслек özleşmek ф. үз йөзен табу, үз кыяфәтенә кайту özleştirmek ф. үз (чын) йөзен (кыяфәтен) кайтару özleyiş и. сагыш; нык теләк, омтылыш özlük 1. и. асыл, нигез, үзенчәлекле сыйфат. 2. с. шәхси özne и. 1) фәлс. субъект; 2) гр. ия öznel с. субъектив öznelcilik и. субъективизм özöğrenim и. үзлегеннән уку (белем алу, өйрәнү) özür и. 1) аклану өчен дәлил, гафу итәрлек сәбәп; 2) җитешсезлек, дефект, кимчелек □ özür dilemek гафу үтенү özürsüz с. 1) нигезсез, тиешсез; 2) сәбәпсез özveren и. фидакарь, үз-үзен аямаучы özyönetim и. үзидарә pabuç и. 1) аяк киеме; 2) урындык (өстәл) аякларына кидерелгән металл яисә пластик аслык ◊ pabuç eskitmek (бер эш артыннан йөреп) чабата туздыру pabuççu и. итекче, кәвешче pabuçluk и. аяк киеме куя торган урын pabuçsuz с. яланаяк, аяк киемсез paça и. 1) аякның түбән өлеше; 2) сарык аякларыннан пешерелгән ашамлык; paça dondurması сарык аякларыннан ясалган койка paçal и. онның төрле сортларын бергә кушу (ипи пешергәндә) paçavra и. 1) чүпрәк-чапрак; 2) иске-москы padavra и. дранча; юка такта padişah и. падишаһ, солтан, монарх, патша padişahlık и. 1) солтанат, патшалык, дәүләт; 2) падишаһлык итү pafta и. 1) кечкенә тимер пластинка; 2) зур миң pagan 1. и. 1) мәҗүси, потка табынучы; 2) кяфер, алласыз. 2. с. мәҗүси pagoda и. пагода (буддистлар гыйбадәтханәсе) pah и. архит. очлы кант paha и. бәя, хак pahalanmak ф. бәясе арту, кыйммәтләнү, хакы арту pahalı с. бәяле, кыйбат pahalılık и. 1) кыйммәтлелек; 2) югары эш хакы pak с. 1) чиста, пакь; 2) тапсыз; 3) саф, гыйффәтле □ pak adam намуслы кеше paket и. пакет, төргәк; posta paketi посылка; бандероль paketlemek ф. төрү, төреп бәйләү, пакетка салу Pakistanlı и. Пакистанлы paklık и. 1) пакьлек, чисталык; 2) намуслылык, сафлык pakt и. пакт, килешү palamut 1 и. имән чикләвеге\n\n\n palamutII зоол. пеламида балыгының бер төре palan и. ияр (бер төре) palas I и. тупас келәм, палас\n\n\n palasII и. отель-люкс, затлы кунакханә palavra и. 1) ялган, уйдырма; 2) үзәк палуба palaz 1. и. кош баласы, кошчык, бәбкә; kaz palazı каз бәбкәсе. 2. с. симез palazlamak ф. 1) (кош баласы) үсеп зураю; 2) күч. баю, байлыгы арту paleograf и. палеограф paleografi и. палеография paleontoloji и. палеонтология paleozoik 1. и. палеозой эрасы. 2. с. палеозой эрасы белән бәйле palet и. 1) палитра; 2) буын, боҗра; 3) палетка paladyum и. хим. палладий palmiye и. пальма palto и. пальто; бишмәт palyaço и. паяц, шамакай, мәзәкче pamuk и. мамык; pamuk bezi бәз, киҗемамык тукыма pamukbalığı и. акула pamukçuluk и. мамык үстерү һәм эшкәртү pamukelması и. мамык кабы pamuklu с. мамыклы pamuktaş и. травертин (бергә укмашып каткан тау токымнары) pamukyağı и. мамык мае panama и. панама panayır и. ярминкә □ panayır oyuncusu балаганчы pancar и. чөгендер □ şeker pancarı шикәр чөгендере pandomima и. пантомима pandül и. маятник, сәгать теле panel и. пульт, панель (приборлар тактасы) panik и. паника; paniğe kapılmak паникага бирелү; panik saçan паникёр panislamizm и. панисламизм pankart и. плакат, транспорант pankreas и. анат. ашказаны асты бизе pano и. панно panorama и. панорама pansiyon и. пансион pansiyoner и. пансионер panslavizm и. панславизм pansuman и. 1) тишекне каплау; 2) бәйләү (яраны) pantolon и. чалбар, пантолон; pantolon zıhı лампаслар; iç pantolonu кальсон; kilot pantolonu галифе, бриджи panteist и. пантеист panteizm и. пантеизм panteon и. пантеон panter и. пантера pantufla и. 1) өйдә кия торган аяк киеме; 2) арго. алдау, караклык papa и. папа (Ватикандагы) papağan и. попугай, тутый кош papak и. папаха papatya и. бот. акбаш papaz и. поп, священник papel и. арго. 1) иск. бер лира (кәгазь); 2) кәгазь акча papirüs и. папирус papyon и. күбәләк (галстук) para и. 1) акча; 2) пара (курушның кырыктан бер өлеше) □ para buhranı финанс кризисы ◊ para akıtmak акчаны җилгә очыру parabellum и. парабеллум (пистолет төре) paraçol и. кронштейн, консоль paradigma и. парадигма paradoks и. парадокс paradoksal с. парадоксаль paraf и. инициаллар; кыска имза (кул кую) parafe и. парафлау parafin и. парафин paragöz с. акча яратучы, саран paragraf и. 1) параграф; 2) абзац paraket и. 1) лаг (судноның йөрү тизлеген күрсәтә торган әсбап); 2) ятьмә (балык тоту өчен) paralamak ф. 1) ерту, өзгәләү; 2) бозып әйтү, бозып сөйләү paralel и. 1) геогр. параллель; 2) параллель сызык; 3) мат. параллель paralelizm и. параллелизм paralelkenar и. мат. параллелограмм paralelyüz и. мат. параллелепипед paralı с. 1) акчалы, бай (кеше); 2) түләүле; paralı okul түләүле мәктәп paralık с. тиенлек, бер тиенлек (бернигә ярамаган); bu beş paralık kitaptır бу бер тиенлек китап paralojizm и. лог. паралогизм parametre и. мат. параметр paranoya и. мед. паранойя parantez и. җәя (тыныш билгесе); köşeli parantez квадрат җәя parapet и. 1) архит. парапет; 2) диңг. фальшборт parasal с. акчалы parasız с. 1) акчасыз; хәерче; 2) бушка килгән, түләүсез parasızlık и. акчасызлык, хәерчелек paraşüt и. парашют; paraşütle atlamak парашют белән сикерү paraşütçü и. парашютчы paratoner и. яшен кайтаргыч parazit и. паразит parazitlik и. паразитлык parazitoloji и. паразитология parça и. 1) кисәк, өлеш; 2) данә, предмет (комплектның бер әйбере); 3) кисәк, кисемтә; 4) муз. өзек parçalamak ф. вату, бүлү, өзгәләу, тураклау, кискәләү parçalanmak ф. 1) ватылу, өзгәләнү, тураклану, кисәкләргә бүленү; 2) күч. бөтен көчен кую, бик нык тырышу parçalı с. 1) берничә кисәктән торучы; 2) зур гәүдәле, нык бәдәнле; 3) хурлыклы, намуска тия торган pardesü и. плащ; юка пальто pardon ы. пардон! гафу итегез! parfüm и. ислемай parfümeri и. парфюмерия parıldatmak ф. ялтырату, балкыту parıltı и. ялтырау, балкыш, нур parıltılı с. ялтыравык, балкумы, нурлы parıltısız с. тонык, ялтыравыксыз parite и. паритет, ике ил акчасының бер-берләренә карата кыйммәте park и. 1) парк, депо; 2) туктау урыны parke и. 1) паркет; 2) урамга җәелә торган таш плитка; park taşı таш кирпеч (урамга җәю өчен кирпеч формасындагы таш) parlak с. 1) ялтыравык, балкучы, нурланучы, якты, күз чагылдыргыч; 2) якты, зиннәтле, шанлы, шөһрәтле, данлыклы parlamak ф. 1) ялтырау, балку, нурлану; 2) кабыну; 3) күч. кызып китү, ачу кабарып китү, ярсып китү parlaklık и. 1) ялтырау, балкыш, нурлану; 2) яктылык, үтә күренмәлелек; 3) зиннәтлелек parlamentarizm и. парламентаризм parlamenter и. парламентарий parlamento и. парламент; parlamento dışı savaş парламенттан тыш көрәш parmak и. 1) бармак; parmak emmek бармак суыру; 2) киги, теш (тәгәрмәчтә, көпчәктә); 3) дюйм; 4) бармак (борынгы төрек озынлык үлчәме = 3 см.) parmakçı и. 1) рәшәткә ясаучы; 2) күч. котыртучы, коткы салучы, кузгатучы parmaklamak ф. 1) бармак белән кагылу; 2) күч. кыздыру, котырту parmaklık и. рәшәткә, балюстрада, челтәрле койма; култыкса parodi и. пародия parola и. 1) пароль; 2) лозунг parter и. партер parti I и. партия, фирка\n\n\n partiII и. 1) партия; bir parti mal бер партия товар; 2) уен партиясе; 3) кичә; 4) муз. партия particilik и. 1) бик нык яклау, бирелеп яклау; 2) партизанлык partizan и. яклаучы, тарафдар, апологет pas I и. 1) тутык, күгәрек; 2) кунык\n\n\n pasII и. пас pasaj и. 1) пассаж; 2) муз. өзек pasaport и. паспорт pasif с. пассив pasifleştirmek и. пассивлаштыру pasiflik и. пассивлык paslanmak ф. тутыгу; күгәрү paslı с. тутыккан, күгәргән paso и. 1) (транспортта) бушлай йөрү билеты; 2) пас! pasta I и. пирожный\n\n\n pastaII и. бөгелгән урын, бөкләнгән урын pastacı и. кондитер pastav и. 1) постау; 2) постау төргәге pastörize с. пастеризацияләнгән paşa и. тар. паша (Госманлы дәүләтендә югары титул) paşalık и. 1) паша титулы; 2) тар. пашалык (паша кул астындагы административ округ) pat I иярт. шап!\n\n\n patII с. яссы, җәенке patak и. таяк, күсәк pataklamak ф. кирәген бирү, ни эләксә шуның белән кыйнау patates и. бәрәңге; patates haşlaması итле бәрәңге patatesli с. бәрәңгеле paten и. 1) тимераяк; 2) роликлар patent и. 1) патент; 2) гражданлык турында таныклык patır 1. иярт. шау-шу, чытырдау. 2. и. аяк тавышы, тавыш patırdamak ф. тавышлану, шау-шу кубару patinaj и. 1) тимераякта шуу; 2) (тәгәрмәчләр) шуу; бер урында әйләнү patlamak ф. 1) шартлап ярылу; 2) шартлау; 3) тавышлану, шаулау; 4) кабыну, кубу (бураң давыл һ. б.); 5) күч. ярсу, кызу patlak и. 1. 1) шартлау; 2) ярык; 3) тишек. 2. с. 1) шартлаган, ярылган, яргаланган, урталай бүленгән; 2) акайган, чекерәйгән patlangıç и. 1) пугач (уенчык пистолет); 2) шапылдаткыч, шапылдавыч (бәйрәмнәрдә күңеллелек өчен җиргә бәрелә, шапылдап шартлаган тавыш чыгара) patlatmak ф. шартлату, тишеп чыгу patlayıcı с. шартлаулы, шартлаучы patlayış и. 1) шартлау; 2) гөрселдәү, дөбердәү patlıcan и. бадымҗан (баклажан) patoloji и. патология patolojik с. патологик patrik и. патриарх patrikhane и. патриархия, патриарх резиденциясе patron и. 1) хуҗа, патрон, шеф; 2) үрнәк, өлге patronaj и. патронаж, яклау, канат астына алу, химая pavyon и. павильон pay и. 1) пай, өлеш, порция; 2) шелтә paydaş и. пайчы, акционер, компаньон paydos 1. и. тәнәфес, учреждениеләрдә аш вакыты. 2. ы. бетте! булды! paylamak ф. 1. бүлү, өләшү. 2. күч. шелтәләү paylaşmak ф. үзара бүлешү; та- paytak 1. и. шахм. пешка. 2. с. чатан, кәкре аяклы pazar и. базар □ pazar kurmak базарда сату итү pazarcı и. базарда сату итүче, вак сәүдәгәр pazarlamak ф. базарда урын алу pazarlık и. 1) сатулашу; 2) кешелек кием; 3) күч. (берәр мәсьәләне хәл итү өчен) очрашып сөйләшү pazartesi и. дүшәмбе pazen и. с. фланель, бумази pazval и. шпандырь peçe и. пәҗә, пәрәнҗә peçeleme и. маскировка, камуфляж peçete и. салфетка peçuta и. зоол. пеламида pedagoji и. педагогика pedagojik и. педагогик pedal и. тәбәлдерек, педаль pederşahi с. патриархаль pederşahilik и. патриархат pediatr и. педиатр pedikür и. педикюр pegmatit и. геол. пегматит pehlivan и. 1) атлет, көрәшче; 2) пәһлеван pejoratif с. түбәнсетә торган, кимсетүле pek 1. с. 1) нык, каты, көчле; 2) кырыс, каты, каты күңелле, рәхимсез, мәрхәмәтсез. 2. рәв. 1) бик, нык; pek şeker нык баллы; pek yoruldum бик арыдым; 2) тиз pekala с. рәв. 1) гүзәл, искиткеч; 2) бик яхшы, шәп peki рәв. бик яхшы, әйбәт, шәп, ярый, ярар, шулай булсын pekleşmek ф. 1) катылану, тыгызлану; 2) ныгу pekiştirmek ф. 1) катыру; 2) ныгыту; barışı pekiştirmek тынычлыкны ныгыту peklik и. мед. эч кибү, эч кату. peksimet и. сохарый, галет pelerin и. пелерина, япма pelikan и. зоол. пеликан peltek с. сакау peltekleşmek ф. 1) сакаулану; 2) тотлыгу, авырлык белән сөйләү pembe с. ал (төс) pembemsi с. алсу (төс), алсурак penaltı и. спорт. пенальти pencere и. тәрәзә; pencere perdesi тәрәзә пәрдәсе pençe и. 1) тәпи, аяк табаны; тырнак (кошларда, хайваннарда); 2) бармак эзе; 3) (биттә һ. б.)зур таплар; 4) олтан pençelemek ф. 1) тәпи белән эләктерү, тырнау, өзгәләү; 2) күч. көч белән эләктерү, эләктереп алу; яулап алу pençeli с. 1) тәпиле, тырнаклы; 2) күч. ерткыч, кансыз, рәхимсез pençesiz с. тырнаксыз penguen и. пингвин peni и. 1) пинцет; 2) келәшчә penisilin и. пенициллин pens и. пенс, пенни (Англиядәге вак акча) pentatlon и. бишле ярыш (пятиборье) pepelik и. тотлыгу perakende рәв. ваклап (сату); аеры (сату) perçin и. клёпка, заклёпка perçinlemek ф. 1) заклепка белән беркетү; 2) нык итеп тоташтыру perçinli 1. и. дага кадагы. 2. с. 1) заклепка белән беркетелгән; 2) нык perdahçı и. шомартып ялтыратучы, шомартучы perdahlamak ф. шомарту, ялтырату perdahlı с. шомартылган perdahsız с. шомартылмаган perde и. төрле мәгъ. пәрдә ◊ perdeyi kaldırmak фаш итү, чын йөзен ачу perdelemek ф. каплап кую, пәрдә кору, пәрдә (чаршау) корып кую perdeli с. төрле мәгъ. пәрдәле; каплап куелган; üç perdeli piyes өч пәрдәле пьеса perdesiz с. 1) пәрдәсез, капланмаган; 2) күч. оятсыз performans и. җитештерүчәнлек (гадәттә, бер станокның яки машинаның җитештерүчәнлеге) perhiz и. 1) диета; 2) христианнар уразасы perhizli и. диета тотучы, ураза тотучы perhizsiz с. уразасыз peri и. пәри peri hastalığı и. эпилепсия periskop и. перископ perişan с. 1) тузган, чәчелгән, тәртипсез; 2) аптыраулы, борчулы; 3) күңелсез, сагышлы; 4) бичара perişanlık и. 1) тәртипсезлек; 2) аптырау, борчылу; 3) күңелсезлек, сагыш periyodik с. периодик perki и. зоол. алабуга peroksit и. хим. перекись peron и. перрон personel и. персонал perspektif и. перспектива perşembe и. пәнҗешәмбе, атнакич pervane и. 1) төн күбәләге; 2) пропеллер; винт (пароходта), канат (җил тегермәнендә) pervaneli с. пропеллерлы, винтлы pervasız с. куркусыз, гайрәтле pes I ы. пас! ◊ pes dedirmek җиңү, өстенлекне исбат итү\n\n\n pesII с. акрын, шыпырт pesimist и. пессимист pesimizm и. пессимизм peşin с. 1) башта, баштан, элек, аңарчы, беренче чиратта; peşin cevap әзер җавап; 2) алдан түләүле; саф акча түләп; peşin para алдан түләнгән акча peştamal и. алъяпкыч; мунча сөлгесе peştamala и. алъяпкыч (сөлге) тегүче яки сатучы petek и. кәрәз petrol и. 1) керосин; 2) нефть; petrol deposu нефть саклагыч peyda с. чын, ачык, күренеп торучы □ peyda olmak пәйда булу, барлыкка килү, күренү peydahlamak ф. пәйда булу, барлыкка килү (күбесенчә, тискәре күренешләр тур.) peygamber и. пәйгамбәр peygamberlik и. пәйгамбәрлек peyk и. 1) сателлит; 2) астр. иярчен, юлдаш; suni peyk ясалма иярчен peynir и. сыр □ beyaz peynir брынза; taze peynir эремчек peynirli с. сыр салынган peynirsiz с. сырсыз peyzaj и. пейзаж pıhtı с. укмашкан (нәрсә), оешып каткан (нәрсә) pıhtılaşmak ф. укмашу, оешу, оешып кату pınar и. чишмә, фонтан pır иярт. фырр (кош очу тавышы) pırasa и. кыяклы суган pırıl pırıl с. якты, ялтыравык (күз чагылырлык якты) pırıltı и. яктылык, ялтырау pırıltılı с. якты, ялтыравык pırlamak ф. 1) очып китү; 2) чабып китү pırlanta и. бриллиант; pırlánta küpe бриллиант алка pıtır pıtır иярт. тиз-тиз һәм җиңел (атлау), тып-тып (атлау) pıtırdamak ф. шытырдау, аз-маз тавыш чыгару piç и. 1) имгәк, җилдән туган; никахтан тыш туган; 2) күч. тәрбиясез бала pide и. яссы көлчә, юка кабартма, төче күмәч pigment и. пигмент pijama и. пижама pik I с. пики (уен кертләренең бер тере)\n\n\n pikII и. калын тимер торба pikap и. 1) радиола, электроуйнаткыч; 2) пикап (автомобиль төре) pike I и. пике, мамык тукыма төре\n\n\n pikeII и. ав. пике piket и. пикет (кәрт уены) piknik и. пикник pil и. батарея, гальваник элемент pilav и. пылау piliç и. чеби, чебеш pilot и. пилот, очучы pilotaj и. пилотаж pim и. тех. 1) пиноль; 2) шпиндель; 3) болт, штырь pinel и. флюгер, җил юнәлешен күрсәтүче pinti с. үтә саран pintileşmek ф. саранлану pipet и. пипетка pipo и. челем, тәмәке трубкасы piramit 1. и. пирамида. 2. с. пирамидаль pirinç I 1. и. җиз. 2. с. җиз, җиздән коелган\n\n\n pirinçи. дөге pirometre и. пирометр pirzola и. итне суккалап йомшартып ясалган кәтлит pis с. 1) пычрак; 2) шакшы, җирәнгеч; начар pisbsyık и. сирәк һәм килешсез мыек pisboğaz и. с. талымсыз, ашамсак piskopos и. епископ; baş (ser) piskopos архиепископ piskoposluk и. епархия pislik и. 1) шакшылык; 2) пычрак; 3) начар эш pist I и. мәйдан, арена\n\n\n pistII ы. прес (песи куу ымлыгы) piston и. 1) поршень, пешкәк; 2) күч. яклау, канат астына алу, химая, протекция pişmek ф. 1) пешү (азык); 2) пешү, өлгерү; 3) тәҗрибә туплау; 4) (кояшта) пешү pişirmek ф. пешерү pişirici и. пешерүче pişkin с. 1) пешкән, пешерелгән; 2) пешкән, өлгергән; 3) тәҗрибәле; 4) күч. оятсыз, тәкәллефсез, тартынусыз pişman с. пошынучы, борчылучы □ pişman etmek борчуга салу piton и. питон piyade и. 1) пехота; пехотачы; 2) бер генә ишкәкле көймә piyango и. лотерея piyanist и. пианист piyano и. фортепьяно, пианино piyanocu и. пианино төзәтүче (көйләүче) piyes и. пьеса plaj и. пляж plak и. 1) граммофон пластинкасы; 2) фотопластинка; 3) металл пластинка plaka I и. (автомобиль, экипаж һ. б.да) номер\n\n\n plakaII и. 1) элмә такта, урам исеме һәм йорт номеры язылган такта; 2) номерок plakalı с. номерлы plakasız с. номерсыз plan и. план planet и. планета planetaryum и. планетарий planlamak ф. 1) планлаштыру; 2) план сызу planlı с. планлы planör и. планер planörcü и. планерчы plansız с. плансыз plastik 1. с. пластик, пластмасс, 2. и. пластмасса plastikçi и. пластмасса ясаучы plastron и. күкрәкчә, күкрәк капкачы (фехтовальщик өчен) platform и. платформа platin и. платина platonik с. платоник plazma и. биол. физ. плазма plebisit и. плебисцит plevra и. плевра plüton и. астр. Плутон plütonyum и. хим. плутоний podösüet и. замша podyum и. подиум poğaça и. бәлеш pohpoh и. ялагайланып мактау, ярарга тырышып мактау, юмалау pohpohçu и. ялагай pokerci и. покерчы, покер уйнаучы polarma и. физ. поляризация, полярлаштыру polaroit и. полароид polemik 1. и. полемика. 2. с. полемик polietilen и. полиэтилен polifonik с. полифоник poligam и. с. полигамия poligon и. полигон poliklinik и. поликлиника, сырхауханә polimer и. полимер polip и. 1) мед. полип; 2) зоол. коралл полиплары polis и. 1) полиция; 2) полисмен, полицейский polislik и. полиция хезмәте politik с. сәяси politika и. 1) сәясәт; sömürge politikası колониаль сәясәт; 2) сәясәтчәнлек politikacı и. 1) сәясәтче, сәяси эшлекле; 2) политикан politikacılık и. политиканлык polka и. полька (бию) polo и. поло polonez и. 1) полонез; 2) полька polonyalı и. поляк pomak и. помак (ислам динен кабул иткән һәм болгарча сөйләшүче Румелия кешесе) pompa и. помпа, насос pompalamak ф. помпалау ponpon и. пудра сөрткеч ponton и. понтон ponza и. пемза poplin и. поплин popüler с. популяр popülizm и. популизм, халыкчылык pornografi и. порнография porselen 1. и. фарфор. 2. с. фарфордан ясалган; porselen tabak фарфор тәлинкә porsiyon и. порция portakal и. әфлисун portakal renginde с. әфлисун төсендәге (кызыл-сары) portatif с. портатив porte и. мәйдан, арена (хезмәт мәйданы) portekizce 1. и. португаль теле. 2. рәв. португальчә portekizli и. Португалия кешесе, португалияле portmone и. портмоне, акча букчасы porto и. портвейн portre и. портрет posa и. утырма, юшкын, куелык, сыгынты, түп posalarımak ф. төпкә утыру, юшкынлану, түп барлыкка килү posta и. 1) почта; posta pulu почта маркасы; 2) хәрби. команда, пост, пункт; 3) курьер; 4) бәйләнеш; рейс postacı и. почтальон postahane и. почта, почта бүлеге postal и. 1) солдат ботинкасы; 2) күч. фахишә postalamak ф. почта белән җибәрү postin и. тире, мех postrestant с. сорап алына торган хат һ. б. ш. (до востребования) postulat и. постулат pot I и. паром\n\n\n potII и. 1) сыр, җыерчык; 2) күч. ялгышлык, хата pota и. хим. тигель potansiyel 1. и. Потенциал. 2. с. физ. потенциаль potasyum и. хим. калий potuk I с. киң, җыермалы\n\n\n potukи. сөйл. дөя баласы, бута potur и. шаровар poyra и. втулка, бүкән (тәгәрмәч бүкәне) poz и. 1) поза; 2) фотоэкспозиция; 3) спорт. хәрәкәтсез туп-туры басып тору pozitif с. 1) уңай; 2) фәлс. позитив pozitiflik и. позитивлык pozitivist и. позитивист pozitivizm и. позитивизм pragmacı и. фәлс. прагматик pragmacılık и. прагматизм pragmatik с. прагматик pratik 1. и. практика, тәҗрибә. 2. с. практик, тәҗрибәле pratisyen и. 1) практик, үзлегеннән өйрәнгән; 2) практикант prens и. принц, кенәз prenses и. принцесса, княжна, княгиня prenseslik и. принцесса булу prensip и. принцип prenslik и. принцлык, кенәзлек pres и. пресс; эскәнҗә presbit и. мед. якыннан күрмәүче, якыннан начар күрүче presbitlik и. мед. якыннан күрмәү, якыннан начар күрү preslemek ф. Пресслау prestij и. престиж prezervatif и. презерватив prim и. приз, премия; курс премиясе primitif с. примитив printer и. принтер priz и. 1) штепсель; 2) тех. трансмиссия prizma и. призма problem и. проблема, мәсьәлә, сорау problemli с. проблемалы problemsiz с. проблемасыз prodüksiyon и. продукция prodüktif с. продуктив prodüktör и. продюсер profesör и. профессор profesörlük и. профессорлык profesyonel с. профессиональ profesyonelleşmek ф. профессиональләшү profil и. 1) профиль, яннан караш; 2) тех. мат. профиль, киселеш, кисем program и. программа, план programcı и. программачы programlamak ф. программалау programlı с. программалы programsız с. программасыз proje и. 1) проект, план; 2) план, ният, теләк, максат projektör и. 1) прожектор; 2) газомет; 3) фара (автомобильдә) proletarya и. пролетариат proleter и. с. пролетарий prolog и. пролог propaganda и. пропаганда propagandacı и. пропагандачы propan и. пропан prosodi и. просодия prospektüs и. проспект; каталог prostela и. алъяпкыч protein и. протеин protestan и. протестант protestanlık и. протестантлык protesto и. 1) протест; 2) (берәр эшнең хаксызлыгын исбатлаучы) рәсми язу protez и. протез protokol и. протокол, дипломатик этикет кагыйдәләре; protokola dahil протокол кысаларында proton и. физ. протон protoplazma и. протоплазма prototip и. прототип prova и. 1) сынап карау, сынау, тикшерү; 2) репетиция; 3) примерка, үлчәп карау; 4) корректура (полиграфиядә) provokasyon и. провокация, коткы provokatör и. провокатор psikanaliz и. психоанализ psikanalizci и. мед. психоаналитик psikiyatr и. психиатр psikiyatri и. психиатрия psikolengüistik и. психолингвистика psikolog и. психолог psikoloji и. психология psikolojik с. психологик psikolojizm и. фәлс. психологизм psikometri и. мед. психометрия psikopat и. психопат psikopati и. психопатия; психоз psikopatoloji и. психопатология psikososyoloji и. психосоциология psikoterapi и. психотерапия psikoz и. психоз puan и. 1) күз, очко (уенда); 2) билге (белемне билгеләүче); 3) (тукымада) төртке □ puan vermek билге кую puanlamak ф. бәяләү puanlı с. бәяле, бәя куелган puding и. 1) пудинг; 2) геол. конгломерат pudra и. кершән pudralamak ф. кершәнләү pudralı с. кершәнле pudriyer и. кершән савыты puf I ы. уф! фу!\n\n\n pufII и. 1) пуф (аяклары күренми торган, йомшак, артсыз урындык); 2) колак мендәре pufböreği и. кабартма puflamak ф. уфылдау, авыр сулау pul и. 1) марка; 2) ялтыравыклы әйберләр; 3) тәңкә (балык тәңкәсе); 4) кадак башы; 5) кечкенә тап, тимгел, бөрчек; 6) бирка, тамга pulat и. булат, корыч pulcu и. 1) маркалар белән сату итүче; 2) филателист, маркалар җыючы pullamak ф. марка ябыштыру, марка белән түләү pullu с. 1) маркалы; 2) ялтыравыклы әйберләре булган; 3) тәңкәле (балык) pulsuz с. маркасыз, марка белән түләнмәгән punç и. пунш punt и. нәкъ вакыты, үз вакыты; форсат punto и. полигр. шрифт; пункт; iri punto эре шрифт pupa и. 1. 1) корма, судноның арткы (койрык) өлеше; 2) фордевинд. 2. рәв. арттан, корабның койрык өлешеннән pupla и. гага (кош) pus и. 1) сыек томан; 2) агач мүге pusarık 1. и. мираж. 2. с. томанлы pusat и. 1) корал, инструмент; 2) хәрби. корал pusula I и. компас\n\n\n pusulaII ) кечкенә язу, ордер, тилхат; 2) хисап кәгазе put и. 1) пот, кумир; 2) тәре putlaştırmak ф. культ ясау püre и. пюре, измә, ботка; patates püresi бәрәңге измәсе pürtük и. кабарчык; чыгынты pürtüktü с. кабарчыклы pürüz и. 1) тигезле-тигезсез кырый; 2) җитешсезлек; 3) күч. киртә, кыенлык, читенлек, комачау pürüzlü с. 1) кытыршы, тигез түгел; 2) карлыккан (тавыш); 3) күч. кыен, катлаулы (эш, хәл һ. б.) pürüzsüz с. 1) тигез, шома; 2) кимчелексез; 3) күч. гади, җиңел püskül и. чук püskürmek ф. 1) чәчрәтү, сибү, бөркү; 2) ыргыту, атып чыгару (янартау тур.) püskürtmek ф. 1) чәчрәттерү, сиптерү, аттыру; 2) чигенергә мәҗбүр итү, чигендерү püskürteç и. сиптергеч, пульверизатор püskürtü геол. лава pütür и. кытыршы rabıta и. 1) элемтә, бәйләнеш; 2) мөнәсәбәт; 3) бәйле булу; 4) тәртип, система racon и. арго. 1) (хәйләле һ. б. ш. эшләрдә) юл, ысул; 2) ясалмалык, кыланчыклык radar и. радар, радиолокатор, радиолокацион җайланма radikal 1. и. радикал. 2. с. радикаль radyasyon и. радиация radyatör и. радиатор radyo и. радио; radyo cihazı радиоаппарат, радиостанция radyoaktif с. радиоактив radyocu и. радист radyoelektrik с. радиоэлектрик radyotelefon и. радиотелефон radyotelgraf и. радиотелеграф radyum и. хим. радий raf и. 1) киштә; 2) этажерка rafadan и. чиле-пешле йомырка; ярым пешкән йомырка rafine с. чистартылган, сафландырылган, чиста rafineri и. 1) чистарту (рафинадлау) заводы (шикәр һ. б.); 2) нефть эшкәртү (чистарту) заводы rafya и. бер төр пальманың туку эшләрендә кулланыла торган җепселләре rağbet и. 1) теләк, һәвәслек, омтылыш, симпатия, кызыксыну; 2) популярлык, игътибар; 3) үтемлелек (базардагы товар тур.) rağmen рәв. карамастан rahat 1. и. 1) тынычлык, ял; 2) рәхәтлек, иминлек, комфорт. 2. с. 1) җиңел, тыныч; 2) уңайлы, җайлы, комфортлы rahatça с. рәв. 1) җайлы; 2) астыртын, яшертен rahatlanmak ф. 1) ял итү; 2) тыныч булу, тынычлану; 3) үз-үзеңне иркен тоту, җайлап урнашу; 4) рәхәтләнү rahatlık и. 1) тынычлык, рәхәтлек; 2) уңайлык, комфорт rahatsız с. 1) тынычсыз; 2) җайсыз, уңайсыз; 3) авыру; 4) борчулы, борчылган, дулкынланган □ rahatsız etmek борчу; комачаулау; rahatsız olmak кәефсезләнү, сәламәтлеге какшау rahatsızlanmak ф. авыру rahatsızlık и. 1) тынычсызлык; 2) җайсызлык, уңайсызлык; 3) авыру □ rahatsızlık vermek кәефен җибәрү, тынычлыгын бозу rahibe и. монахиня rahim и. анат. аналык\n\n\nrahim с. иск. рәхимле, шәфкатьле rahip и. монах; rahipler yurdu монастырь rahmet и. 1) Аллаһының ярлыкавы (мәрхәмәте); 2) сөйл. яңгыр □ rahmet okumak Аллаһының мәрхәмәтен сорап дога уку rahmetli и. с. мәрхүм □ rahmetli olmak үлү rakam и. 1) цифр; 2) сан; 3) күләм, микъдар rakamlı с. цифрлы raket и. ракетка (теннис) rakı и. ракы, терек аракысы □ rakı alemi аракылы мәҗлес rakıcı и. 1) аракы ясаучы; 2) аракы эчүче rakibe и. көндәш (хатын-кыз) rakip и. конкурент, көндәш (ир) rakor и. ниппель; муфта, кыска труба raks и. 1) иск. бию; 2) физ. тирбәлеш, тирбәлү, калтырау raksetmek ф. 1) бию; 2) тирбәлү, пульсацияләү ralli и. ралли ramak и. аз гына □ ramak kalmak (берәр нәрсә булыр өчен) аз гына калу ramazan и. рамазан rampa и. 1) рампа; 2) платформа; 3) ракеталар һ. б.ны очыру мәйданы; 4) абордаж randevu и. (алдан килешеп куелган) очрашу, күрешү randevulaşmak ф. очрашу (күрешү) турында сүз куешу (килешү) randıman и. җитештерүчәнлек, файдалылык, рентабельлек randımanlı с. җитештерүчән rantiye и. рантье rapor и. 1) доклад, рапорт; хисап; 2) белешмә, акт raporcu и. докладчы, нотыкчы rapsodi и. муз. рапсодия rapten рәв. бәйләнгән хәлдә raptetmek ф. эләктерү, тоттыру, беркетү raptiye и. кнопка (канцелярия әйбере) rasat и. күзәтү raspa и. рашпиль, эре сырлы игәү rast I с. туры □ rast gelmek 1) очрау; 2) туры килү, эләгү; kumaşın iyisi bana rast geldi тукыманың яхшысы миңа эләкте; 3) (атылган, ыргытылган нәрсә) тию, эләгү; 4) туры килү (эзләгәндә); rast getirmek 1) тидерү; 2) очрату, туры китерү\n\n\n rastII и. терек музыкасында бер мәкам, көй rastgele 1. с. очраклы, туры килгән, беренче очраган. 2. рәв. очраклы рәвештә, ничек туры килсә шулай rastlamak ф. 1) каршы алу, очрату; 2) табу rasyonalist и. рационалист rasyonalizm и. рационализм rasyonel с. рациональ raşe и. дерелдәү, тетрәү raşitizm и. мед. рахит raunt и. спорт. раунд ray и. рельс; ray başlığı тупик ◊ rayına girmek әзенә төшү, җайлану rayiç и. базар бәясе razı с. разый, риза reaksiyon и. реакция reaktör и. реактор realist и. реалист realite и. реальлек, чынбарлык reçel и. варенье reçete и. рецепт □ reçeteyi yaptırmak рецепт буенча дару хәзерләтү ◊ reçete gibi танып (укып) булмаслык язу reçeteli с. рецептлы reçetesiz с. рецептсыз reçine и. канифоль, агач сумаласы redaksiyon и. 1) редакцияләү; 2) редакция redaktör и. редактор reddetmek ф. 1) кабул итмәү, кире кайтару; 2) кире кагу, инкяр итү reel с. реаль refah и. иминлек; муллык refakat и. 1) озата бару; бергәлек; 2) муз. аккомпонемент refakatçi и. хастаханәдә авыру янындагы (аны караучы) кеше referandum и. референдум referans и. рекомендация refleks и. рефлекс reflektör и. рефлектор reform и. реформа reformcu и. реформист regülatör и. тех. регулятор rehabilitasyon и. мед. реабилитация rehavet и. 1) сүлпәнлек, сүрәнлек, дәртсезлек; 2) ялкаулык rehber и. 1) җитәкче, юлбашчы; 2) гид; юл күрсәтүче; 3) белешмә китап □ rehber öğretmen класс җитәкчесе rehberlik и. 1) юл күрсәтү, озата бару; җитәкчелек итү; 2) (уңучылар сыйныфы белән) җитәкчелек итү rehin и. залог, закладка салынган әйбер rehine и. тотык (заложник) reis и. 1) рәис, председатель; 2) башлык, начальник; aile reisi гаилә башлыгы; 3) лидер, юлбашчы; 4) судно капитаны reislik и. 1) президент урыны; 2) президиум reji и. режиссерлык, режиссура rejim и. режим rejisör и. режиссер rekabet и. конкуренция, ярыш reklam и. реклама reklamcı и. реклама белән шөгыльләнүче кеше rekor и. рекорд □ rekor kırmak рекорд кую rektör и. ректор rektörlük и. ректорлык rekzetmek ф. кагып кертү; кадау, утырту rençper и. 1) көнлекме; 2) игенче, җир эшкәртүче rende и. 1) ышкы, струг; 2) кыргыч, угыч rendelemek ф. 1) ышкылау; tahtayı rendelemek тактаны ышкылау (струглау); 2) кыргычта кыру; peynir rendelemek сырны кыргычта кыру rendeli с. ышкыланган; кырылган, уылган rengarenk с. чуар, төрле төсле rengeyiği и. төньяк боланы renk и. 1) төс, буяу, пигмент; renk(i) atmak төсен югалту; (кояш) төсен алу; тоныклану; 2) төс, характер, колорит renkgideren и. хим. төссезләндерүче матдә renkkörlüğü и. мед. ахроматия, дальтонизм renkkörü и. дальтоник renklemek ф. (берәр төскә) буяу renkli с. төсле renkölçer и. колориметр renksiz с. төссез renksizlik и. төссезлек renkyuvar и. астр. хромосфера reorganizasyon и. реорганизация repertuar и. репертуар resepsiyon и. 1) кабул итү, каршылау; регистрация; 2) кабул итү бүлеге; регистратура reseptör и. 1) радиоалгыч; 2) телефон трубкасы resim и. 1) рәсем, сызым, план; 2) рәсем ясау; 3) фотография, кадр; 4) салым, пошлина; 5) тантана, церемония; 6) рәсмилек; 7) гореф-гадәт, традиция resimci и. 1) рәссам; 2) рәсем укытучысы; 3) фотограф resimlemek ф. иллюстрацияләү resimli с. иллюстрацияле, рәсемле resimlik и. рәсемлек resimsiz с. рәсемсез resital и. соло концерты, концерт resmen рәв. 1) рәсми рәвештә; 2) формаль рәвештә resmi с. 1) дәүләт белән бәйле; resmi dil дәүләт теле; resmi ilan рәсми белдерү; 2) официаль; 3) күч. рәсми (күрешү, сөйләшү һ. б.) resmigeçit и. рәсми парад, процессия resmilik и. рәсмилек ressam и. рәссам; kitap ressamı иллюстратор ressamlık и. 1) сәнгать, рәссамлык сәнгате; 2) рәссам хезмәте restoran и. ресторан restorasyon и. реставрация restore с. элекке хәленә кайтарылган □ restore etmek реставрацияләү ret и. 1) кире кагу, инкяр; 2) юр. баш тарту retorik и. риторика reva с. яраклы, урынлы revaç и. 1) популярлык; 2) үтемлелек reverans и. реверанс revir и. амбулатория; санитария бүлеге revizyon и. ревизия revizyonizm и. ревизионизм revolver и. револьвер reybi и. 1) скептик; 2) икеләнүче reyon и. (магазинда) бер генә төрле товар сатыла торган бүлек; ayakkabı reyonu аяк киемнәре бүлеге rezalet и. 1) оят, хурлык; 2) гауга, җәнҗал reze и. 1) ишек биге (этеп яба торган); 2) элгеч бик rezede çiçeği и. резеда чәчәге rezerv и. резерв rezervasyon и. бронь (транспортта, отельдә һ. б.) rezil с. оятлы, хурлыклы □ rezil etmek оятлы итү rezillik и. 1) оят, хурлык; 2) җәнҗал rıhtım и. пристань; istasyon rıhtımı дебаркадер rıza и. 1) ризалык, кабул итү, (язмышка) буйсыну; 2) теләк rızk и. ризык riayet и. 1) хөрмәт, игътибар, игътибарлылык; 2) үтәү, саклау, бозмау, ригая итү rica и. теләк, үтенеч □ ricada bulunmak үтенү, сорау; rica etmek үтенү ricat и. чигенү, кире китү rimel и. керфек буявы, тушь rimellemek ф. керфекне буяу ring и. 1) спорт. ринг; 2) әйләнә □ ring seferi әйләнәле маршрут ringa и. зоол. диңгез сельде, диңгез майчабагы ritm и. ритм, темп ritmik и. ритмик rivayet и. 1) риваять; 2) хәбәрләр, сүзләр, имеш-мимешләр riya и. рия, икейөзлелек, эчкерлелек riyasız с. эчкерсез roba и. 1) иск. кием-салым; 2) (күлмәктәге) кокетка robalı с. кокеткалы robot и. робот rodyum и. хим. родий roket и. ракета rokoko и. архит. рококо; rokoko bina рококо стилендәге бина rol и. роль roman и. роман romancı и. романчы, роман язучы romanlaştırmak ф. роман өчен сюжет итеп алу romanyalı и. румынияле, румын romatizma и. мед. ревматизм rop и. хатын-кыз киеме rota и. курс, юнәлеш; rotayı değiştirmek курсны үзгәртү rotasyon и. ротация rotatif 1. и. ротацион машина. 2. с. ротатив rotor и. ротор rozbif и. ростбиф rozet и. розетка, бант, орден планкасы,значок rölyef и. рельеф römork и. ремарка, билге Rönesans и. ренессанс röntgen и. 1) рентген; 2) арго. кеше тәрәзәсенә карап йөрү röntgenlemek ф. рентген белән карау röportaj и. репортаж röportajcı и. репортер röprodüksiyon и. репродукция rötar и. соңга калу, тоткарлану rötarlı с. соңга калган, соңарган rövanş и. реванш rubai и. робагый (шигъри стиль) ruble с. рубль, сум rugan и. лакланган тире ruh I и. 1) бит (кешедә); 2) шахм. тура иск.\n\n\n ruhII и. рух, җан; 2) җанлылык; 3) экстракт, эссенция; nışadır ruhu нашатырь спирты ruhbilimci и. психолог ruhbilim и. психология ruhbilimi и. психология ruhen рәв. рух белән, җан белән ruhi с. рухый; психик, психологик ruhlu с. рухлы ruhsal с. рухый, психик; психологик ruhsat и. рөхсәт, рөхсәт кәгазе ruhsatlı с. рөхсәтле, рөхсәт ителгән ruhsatsız с. рөхсәтсез, рөхсәт ителмәгән ruhsuz с. 1) рухсыз, җансыз; 2) кансыз, коры; 3) рухсыз, көчсез, апатияле ruj и. иннек, помада rulet и. рулетка (уен) rulman и. подшипник; bilyalı rulman шариклы подшипник rum и. 1) (Төркиядә яки башка бер мөселман илендә туган һәм яшәгән) грек; 2) тар. борынгы грек, византияле rumca 1. и. грек теле, 2. рәв. грекча, грек телендә rumen и. румын rumence 1. и. румын теле. 2. рәв. румынча, румын телендә rumlaşmak ф. греклашу rus и. рус, урыс (сөйл.) rusça 1. и. рус теле. 2. рәв. русча, рус телендә ruslaşmak ф. руслашу Rusya и. Россия, Русия (иск.) Rusyalı и. Россия кешесе rutubet и. дымлылык, юешлек, дым; rutubet ölçme aleti гигрометр rutubetlenmek ф. дымлану, юешләнү rutubetli с. дымлы, юеш rutubetsiz с. дымсыз, коры ruzname и. 1) көн тәртибе; 2) көндәлек rüküş и. с. зәвыксыз киенгән (бизәнгән) хатын-кыз rüstik с. авылча rüşt и. 1) балигълык, балигъ булу; 2) өлгергәнлек rüşvet и. ришвәт rütbe и. 1) дәрәҗә; 2) чин, ранг, исем, сан rütbeli с. дәрәҗәле, чинлы, нинди дә булса чины, (рангы, дәрәҗәсе) булган (кеше) rütbesiz с. чинсыз, рангсыз, дәрәҗәсез rüya и. төш, хыял rüzgar и. җил; batı rüzgarı көнбатыштан искән җил ◊ rüzgar almak җилле урында урнашкан булу; rüzgar gibi җилдәй җитез rüzgarlı с. җилле; rüzgarlı bir hava җилле һава, җилле көн rüzgarsız с. җилсез, тыныч saadet и. бәхет, шатлык, уңышлылык; ne saadet! нинди бәхет! ◊ saadet asrı Мөхәммәт пәйгамбәр заманы □ Deri saadet Истанбул шәһәренең борынгы исеме saat и. 1) сәгать, вакыт; saatında билгеләнгән вакытта; 2) сәгать; saat camı сәгать пыяласы ◊ saat bu saat! нәкъ вакыты! saatçi и. 1) сәгать остасы; 2) сәгать сатучы saatlik и. 1) сәгатьлек; bir saatlik işimiz var бер сәгатьлек эшебез бар; 2) сәгать исәбеннән; saatlik ücret сәгать исәбеннән түләү saba и. 1) иртәнге җил; 2) муз. борынгы мәкам sabah 1. и. иртә; sabaha doğru иртәнге якта; sabah erkenden иртән иртүк. 2. рәв. иртән; dün sabah кичә иртән (иртә белән) □ sabah akşam көн буе, иртәдән кичкә кадәр sabahçı и. 1) төнге дежур (кизү); 2) йокламыйча таң аттыручы; 3) беренче сменада укучы sabahki с. иртәнге sabahlamak ф. таңга кадәр йокламау sabahları рәв. иртәләрен, һәр иртә sabahleyin рәв. иртән, иртәнге сәгатьтә sabahlı akşamlı рәв. иртә-кич sabahlık и. хатын-кызлар халаты (иртән кия торган) saban и. сабан, сука; saban demiri сука калагы saban balığı и. зоол. акуланың бер төре sabık с. 1) элекке, үткән, булган; 2) элеккеге; okulun sabık müdürü мәктәпнең элеккеге директоры sabıka и. 1) үткәндә булган хәл (вакыйга); 2) (кабат-кабат эшләнгән) җинаять sabıkalı и. юр. рецидивист sabır и. сабырлык ◊ sabır acıdır, meyvası tatlıdır сабыр итү авыр, тик җимеше татлы; сабыр төбе - сары алтын sabırlı с. сабыр, сабыр итүчән sabırsız с. сабырсыз sabırsızlanmak ф. сабырсызлану sabırsızlık и. сабырсызлык; sabırsızlıkla сабырсызлык белән sabi и. сабый sabit с. 1) каты, нык, даими; sabit renk нык (уңмый торган) төс; 2) билгеле, исбатланган sabretmek ф. сабыр итү, түзү ◊ sabreden derviş muradına ermiş сабыр иткән морадына җиткән sabun и. сабын ◊ sabin köpüğü gibi sönmek сабын күбеге кебек шиңү sabuncu и. 1) сабын кайнатучы; 2) сабын сатучы sabunlamak ф. сабынлау sabunlanmak ф. сабын белән юыну sabunlu с. сабынлы, сабынланган sabunluk и. сабын савыты sacayak и. казан кую өчен өчаяк saç и. чәч, чәчләр; kıvırcık saç бөдрә чәчләр □ saçına ak düşmüş чәченә чал кергән (ак төшкән); saç yapmak прическа ясау; чәчне рәтләү, тарама ясау ◊ saçları iki türlü olmuş картайган, олыгайган saçmak ф. чәчү, сибү, тарату ◊ saçıp savurmak җилгә очыру (акчаны) saçak 1. и. 1) чачак, чук; 2) кәрниз. 2. с. чәчелгән, сибелгән saçakbulut и. каурый болыт saçaklanmak ф. сүсәрү (кием кырые) saçaklı с. 1) чачаклы-чуклы; 2) кәрнизле; 3) күч. таушалган saçı и. этн. вак акчалар, чәчәкләр, һ. б. (туйда кәләш өстенә сибелә) saçık с. чәчелгән, сибелгән saçılmak ф. чәчелү, таралу ◊ dökülüp saçılmak 1) тотып бетерү; 2) ачылу (серләрен сөйләү) saçıntı и. кыйпылчыклар; кисәкләр saçıştırmak ф. аз-азлап сибү, тигезләп чәчү saçlı с. чәчле; siyah saçlı кара чәчле saçma 1. и. 1) балык тоту ятьмәсе; 2) күч. буш сүз. 2. с. ахмак saçmacı и. буш сүз сөйләүче; лыгырдык saçmalamak ф. юк-барны сөйләү saçmalama и. юк-бар сүз, сафсата saçmalık и. ахмаклык, мәгънәсезлек sada и. аваз; тавыш sadak и. ук савыты, садак sadaka и. сәдака □ sadaka istemek хәер сорау; sadaka vermek сәдака бирү sadakat и. 1) тугрылык; 2) авазның сафлыгы sadakatli с. тугры, бирелгән sadakor и. салам төсендәге тыгыз ефәк тукыма sadalı с. 1) яңгыравыклы; 2) лингв. сузык (аваз) sadasız с. 1) яңгырашсыз; 2) лингв. тартык (аваз) sade с. 1. 1) гади, бизәксез, тыйнак; 2) саф, кушылмаган; 3) гади, чын күңелдән. 2. терк., кис. бары тик ◊ sade börek эчлексез бәлеш sadece терк., кис. бары тик, ... гына sadeleşmek и. гадиләшү sadelik и. 1) гадилек, үзенчәлекле билгеләре булмау; 2) сафлык sadet и. мәсьәлә, сөйләшү темасы □ sadede gelmek мәсьәләгә кире кайту sadık с. 1) тугры, бирелгән; 2) иск. чын, дәрес sadıkane с. тугры, бирелгән sadme и. 1) һөҗүм; 2) бәрелеш; 3) шартлау, этәрелү; 4) тетрәү saf I и. 1) рәт, саф; 2) алгы кырый □ saf dışı etmek сафтан чыгару\n\n\n safII с. 1) чиста, саф; 2) күч. гади, саф, эчкерсез safa и. шатлык, рәхәтлек, күңеллелек, борчу-хәсрәтсезлек □ safa vermek канәгатьлек бирү ◊ safa geldiniz! хуш килдегез, рәхим итегез!; safa bulduk "хуш килдегез" гә җавап; safa ile yenen cefa ile kazanılır рәхәтләнеп ашала торган ризык җәфа чигеп табыла, аягың тапылдамаса, авызың шапылдамый safalı с. күңелгә хуш килә торган safer и. сәфәр ае safha и. 1) кырый, як; 2) чор, стадия; дәрәҗә; inkişaf safhası үсеш стадиясе (дәрәҗәсе) ◊ bu safhada a) бу мөнәсәбәттә; б) бу очракта safı с. 1) чиста, кушылмаган; 2) тик,... гына ◊ safı kemik шыр сөяк (ябык кеше тур.) safiha и. 1) табаклы тимер; 2) яссы һәм тигез өслек safir и. сапфир saflaşmak ф. сафлану safra I и. 1) үт; 2) үт куыгы □ safra kesesi үт куыгы ◊ safra bulanmak (kabarmak) күңел болгану\n\n\n safraII и. диңг. авырлык, йөк (балык ятьмәсен, көймәне һ. б. тиешле тирәнлектә батырып тоту өчен) safran бот. зәгъфран safsaf и. бот. тал (агачы) safsata и. 1) софизм; 2) ялган, дөрес булмаган, буш сүз; сафсата sağ I 1. и. уң як; sağa уңга; sağıтda уң ягымда. 2. с. уң; sağ yan a) маг тигезләмәнең уң ягы б) хәрби. уң фланг ◊ sağ gözünü sol gözünden kıskanmak уң күзен сул күзеннән көнләү (бик көнчел кеше тур.)\n\n\n sağс. 1) исән-сау; сау-сәламәт; 2) саф □ sağ ol(sun)! рәхмәт, исән бул! sağmak ф. 1) саву; 2) умарталардан бал алу; суырту sağalmak ф. терелү, савыгу sağanak и. күк күкрәү, көчле яңгыр sağbeğeni и. зәвык sağcı и. сәяси. уңчы sağdıç и. кияү егете sağdıçlık и. кияү егетенең вазифалары sağdırmak ф. саудыру sağduyu и. акыллы фикер sağgörü и. үткенлек sağgörülü с. үткен (караш, фикер) sağı и. кош тизәге sağılmak ф. 1) савылу; 2) таушалу (тукыма тур.) sağım и. 1) савым (сөт); 2) савым сыер sağımlı с. савымлы (хайван тур.) sağır с. чукрак □ sağır dilsiz чукрак-телсез, sağır edici колак тондыргыч ◊ hem sağır hem sığır мәгънәсез һәм үзсүзле, тискәре sağırlaşmak ф. чукраклану, саңгыраулану sağırlık и. чукраклык, саңгыраулык sağlamak I ф. 1) тәэмин итү, булышлык итү, шартлар тудыру, ярдәм итү; başarı sağlamak уңышка ирештерү; 2) мат. исбатлау\n\n\n sağlamakII ф. уң яклап бару sağlam 1. с. 1) нык, таза; sağlam bir genç таза егет; 2) нык, каты; sağlam ayakkabı нык (чыдам) аяк киеме; 3) ышанычлы, тәртипле, яхшы оештырылган; 4) бөтен, ватылмаган-кителмәгән. 2. рәв. 1) нык, каты; 2) тәгаен ◊ sözü sağlam ышанычлы (кеше) sağlamlamak ф. 1) ныгыту; көчәйтү; 2) ышанычлы итү sağlamlaşmak ф. 1) ныгу; көчәю; 2) раслану; 3) тәэмин ителү sağlamlık и. 1) саулык; 2) ышанычлылык; дөреслек, хаклык; 3) ныклык sağlanmak тәэмин ителү; ярдәм күрү sağlı с. уң □ sağlı sollu уңлы-суллы; akciğerin sağlı parçası анат. үпкәнең уң ягы sağlık I и. саулык, сәламәтлек; sağlığınıza! саулыгыгызга! сезнең саулыкка! □ sağlık ocağı медпункт\n\n\n sağlıkи. к.: salık sağlık bilgisi и. гигиена sağlıklı и. таза-сау sağmal 1. с. савыла торган. 2. и. 1) сөтле сыер; 2) күч. савым сыеры (кеше тур.) sağrı и. савыр (хайванда) saha и. 1) мәйдан; 2) өлкә, зона, район; siyasi sahada сәясәт өлкәсендә sahaf и. букинист; sahaf çarşısı китап базары sahan и. сай зур җиз тәлинкә sahanlık 1. и. мәйданчык (баскычта, трамвайда). 2. ризыктан гыйбарәт (мәс., кунак ашы); üç sahanlık yemek өч төрле ризыктан гыйбарәт аш мәҗлесе sahavet и. киң күңеллелек, вөҗданлылык, мәрхәмәтлелек sahi с. тугры, дәрес, чын, хак, төгәл sahici с. чын, хак, чып-чын sahiden рәв. чынлап та, чын-чыннан sahil и. яр, яр кырые, яр буе; sahil bölgeler яр буе өлкәләре sahileşmek ф. тормышка (чынга) ашу sahip и. 1) хуҗа, ия; sahip bulunmak хуҗа булу, ия булу; ev sahibi йорт хуҗасы, гаилә башлыгы; 2) саклаучы, яклаучы; 3) (ниндидер) сыйфатларга ия; hüner sahibi һөнәр иясе, һөнәрле, талантлы sahiplik и. 1) яклау; (үз) канаты астына алу; протекция; 2) ия булу хокукы sahipsiz с. 1) хуҗасыз, иясез; караучысыз; 2) саклаучысыз sahne и. 1) сәхнә, арена; sahne arkası сәхнә арты; 2) пәрдә; акт; birinci sahne bitti беренче пәрдә бетте sahnelemek ф. сәхнәгә кую sahra и. 1) тигезлек; 2) дала, чүл; Büyük sahra Сахара чүле; 3) кыр; sahra atelyesi кыр остаханәсе; sahra postası кыр почтасы sahte с. 1) ясалма; ялган; sahte varaka ялган документ; 2) ялган; күз буяучы, алдаучы; sahte hareket ялган хәрәкәт sahteci и. 1) фальсификатор; 2) ялганчы sahtecilik и. фальсификация sahtelik и. 1) ясалмалылык; 2) ялган, фальшь sahtiyan и. с. сәхтиян sahur и. дини. сәхәр ашау (рамазан аенда) sair с. башка, икенче бер sak с. 1) сак, уяу; 2) сак йокылы saka I и. су ташучы; saka meşki су салу өчен күн капчык\n\n\n sakaII с. зоол. купшыл, купшы чыпчык sakak и. 1) ике ияк; 2) муен астына салынып төшкән тире (мәс., үгездә) sakal и. сакал □ sakal bırakmak (uzatmak, koyuvermek) сакал җибәрү (үстерү) ◊ sakal akı картлык; sakalına gülmek күзенә карап көлү sakalık и. 1) су ташу, су китерү; 2) су ташучы хезмәте sakallanmak ф. сакал үстерү sakallı с. 1) сакаллы; 2) кырынмаган ◊ sakallı bebek сакаллы сабый sakalsız с. сакалсыз sakandırık и. баш яулыгының ияк астында бәйләнгән төене sakar I и. ак кашка (хайван маңгаеңда)\n\n\n sakarII с. җебегән, булдыксыз sakarlı с. ак кашкалы (хайван) sakat 1. и. 1) гарип, зәгыйфь, инвалид; 2) имгәнү; 3) кимчелек, хаталык. 2. с. 1) им энгән, гарипләнгән, инвалид; 2) ватылган, җимерелгән, сындырылган; 3) хаталы, бозык, дөрес булмаган sakatat и. баш-аяк, эчәк-бавыр (иткә суелган хайванның) sakatlamak ф. 1) имгәтү, гарипләндерү; 2) бозу, зыян китерү; 3) бозып күрсәтү (әйтү) sakatlanmak ф. гарипләнү, имгәнү sakatlık и. 1) гариплек, имгәклек; 2) зыян-заурат, бәла-каза sakınmak ф. 1) саклану; 2) саклау sakınca и. 1) каршылык, комачау; кыенлык; 2) киресен күрсәтү sakıngan с. сакланган, сак; тотнаклы, артын-алдын уйлап эш итүчән sakıntı и. саклык, саклану sakıntılı с. сак sakıntısız с. саксыз sakırdamak ф. дерелдәү (туңудан, куркудан) sakırga и. зоол. талпан, урман бете sakır sakır иярт. шыкыр-шыкыр (көчле дерелдәү тур.) sakız и. агач чәере, агач сагызы; (чәйни торган) сагыз ◊ sağız ağacı пестә агачы sakızlı с. сагызлы, чәерле sakil с. 1) авыр; 2) йөдәтүчән sakin 1. с. тыныч, тын; аз хәрәкәт итүчән. 2. и. яшәүче, торучы sakinleşmek ф. тынычлану, тыну; үтеп китү (мәс., хисләр) sakinleştirmek ф. тынычландыру sakinlik и. тынычлык, тынлык saklamak ф. 1) саклау; 2) яшерү, яшереп калу; 3) саклап тору saklanmak ф. 1) яшеренү, качу; 2) саклану; 3) сакланып калу saklambaç с. качышлы (уен) saklantı и. 1) яшеренү урыны; качу урыны; 2) яшерен җир; 3) тартма (нәрсәдер саклау өчен) saklayıcı и. 1) саклаучы, яклаучы; 2) яшереп калучы; яшереп саклаучы saklı с. 1) саклы, саклана торган; 2) яшерелгән, яшерен; 3) яшертен, серле sako и. куртканың бер төре saksağan и. зоол. саескан saksı и. 1) гөл чүлмәге; 2) арго. чүлмәк (кеше башы тур.) saksılık и. 1) гөл чүлмәкләрен кую өчен киштә яисә аслык; 2) кышын гөлләрне саклау урыны saksonya и. саксон фарфоры sal и. сал (елгада, күлдә) salmak ф. 1) җәю; 2) җибәрү, чыгарып җибәрү; 3) җибәрү (мәс, хәбәр); 4) салу (мәс., савытка); 5) чыгару (мәс., диңгезгә көймәләрме); 6) салу, җәелдерү; korku salmak курку салу; 7) өстерү (этне); 8) ташлану (мәс., ерткыч) salak с. аңгыра, тинтәк salaklaşmak ф. аңгыралану salaklık и. ахмаклык, аңгыралык, идиотлык salamura 1. и. 1) тозлы су, тозлык; 2) тозлаган кәбестә (кыяр һ. б.) суы. 2. с. тозлы, тозланган (балык һ. б.) salaş и. шалаш salata и. салат; domates salatası помидор салаты salatalık 1. и. кыяр. 2. с. салат ясарга ярый торган; салатлык salça и. 1) аш тәмләткеч, соус; 2) томат пастасы salçalı с. соуслы saldırmak ф. 1) ташлану, һөҗүм итү; 2) диңг. җилгә чыгу, җил уңаен алу; 3) ашау (химик матдә тур.) saldırgan и. һөҗүм итүче; агрессор saldırganlık и. агрессивлык, агрессия saldırı и. һөҗүм, ташлану; агрессия saldırıcı 1. и. агрессор. 2. с. агрессив saldırmazlık и. 1) һөҗүм итмәү; 2) һөҗүм итмәү турында килешү salep и. 1) бот. төер тамыр; 2) төер тамыр төнәтмәсеннән кайнар эчемлек salgı 1. и. бүлеп чыгару. 2. с. бүлеп чыгарылган salgın 1. и. 1) эпидемия, кизү; 2) вакытлы салым; 3) күч. яу; çekirge salgını саранча явы. 2. с. 1) ташланучы, ябырылучы; 2) күчә торган, тарала торган (чир) salhane и. терлек сую цехы salı и. сишәмбе; salı gönü сишәмбе көнне salık и. 1) хәбәр, яңалык; 2) киңәш, рекомендация salınmak ф. тирбәлү, чайкалу salıncak и. 1) таган; kayık salıncak "көймә" таган; 2) бишек salıncaklı и. тирбәлә торган salınım и. 1) астр. либрация (айның); 2) физ. тирбәлү salıntı и. 1) тирбәлү, чайкалу; 2) диңгез дулкынлануы salıntılı с. тотрыксыз, какшаган salıvermek ф. 1) җибәрү, чыгарып җибәрү; 2) иреккә җибәрү; азат итү salim с. 1) иск. бөтен, тоташ; таза-сау; зыян күрмәгән; 2) саф, кимчелексез salip и. иск. тәре, хач salkım 1. и. чук, тәлгәш; bir salkım üzüm бер тәлгәш йөзем, 2. с. тәлгәшле, чуклы salkımak ф. салыну, салынып тору salkımsöğüt и. бот. еламсар тал sallamak ф. 1) тирбәтү, чайкау, селкетү, селкү, болгау; 2) сузу sallanmak ф. 1) тирбәлү, чайкалу, селкенү; 2) какшау, селкенү; 3) күч. асылынып тору, көч-хәл белән эләгеп тору sallandırmak ф. 1) чайкалдыру; 2) күч. асып кую sallantı и. 1) тирбәлү, селкенү; 2) игътибарсызлык sallapati с. рәв. җиңелчә, җиңел холыклы (кеше) sallasırt etmek ф. аркага салу sallı с. яссы (сал кебек) salma I и. 1) салма (дөгедән пешерелгән ризык төре); 2) крестьяннардан җыела торган салым (авыл кирәк-ярагы өчен)\n\n\n salmaII и. 1) көтүчесез йөри торган хайваннар; 2) агымсу salmalık и. җәйләү, көтүлек salon и. 1) кунак бүлмәсе; кабул итү бүлмәсе; 2) зал, салон saloz и. арго. акылга сай, тинтәк salpa с. салпы, салынып төшкән salt 1. кис. гына. 2. терк. бары тик,.. гына, тик... гына. 3. с. абсолют salta I и. сальто ◊ salta durmak арт аякларыңда тору; хезмәт итү (эт тур.)\n\n\n saltaII диңг. и. тарттырылган тросны акрынлап җибәрү\n\n\n saltaIII и. куртканың бер төре (кием) saltanat и. 1) хакимлек, идарә; 2) солтанат; 3) байлык, зиннәтлек, купшылык saltanatlı с. зиннәтле, купшы saltçılık и. абсолютлык saltık и. абсолют salvo и. салют; берничә мылтыктан берьюлы ату salya и. селәгәй salyangoz и. 1) зоол. әкәм-төкәм; 2) биол. кабырчык saman и. салам ◊ saman alevi gibi тиз кабынып китүчән samani с. салам төсендә, ачык сары saman kağıdı и. әйбер төрү өчен начар сыйфатлы кәгазь samankapan и. гәрәбә samanlı с. саламлы samanlık и. саламлык, печәнлек saman rengi с. салам төсендәге saman sarısı с. салам төсле ачык сары Saman uğrusu и. астр. Киек каз юлы samimi с. самими, чын күңелдән, эчкерсез samimiyet и. 1) чын күңелдәнлек, эчкерсезлек, саф күңеллелек; 2) үзен иркен тоту samsa и. самса (ризык) samsun и. иск. сугыш эте samur и. 1) кеш; 2) кеш тиресе ◊ samur kaş куе кара кашлар sam yeli и. сам җиле, чүлдән искән эссе җил san и. 1) мәшһүрлек, танылганлык; ихтирам, хөрмәт; 2) титул sanmak ф. исәпләү, санау,... дип уйлау ◊ sanırsam әгәр ялгышмасам sana а. сиңа ◊ sana yalan bana gerçek сиңа ялган - миңа чын sanal с. уйланылган, күз алдына китерелгән sanat и. 1) сәнгать; 2) иҗат; 3) осталык, эшли белү, булдыру; 3) һөнәр sanatçı и. 1) һөнәрче; 2) сәнгатьче, артист; 3) оста sanatkar и. сәнгатьче sanatlı с. сәнгатьле, оста sanatoryum и. санаторий sanayi и. җитештерү sanayici и. җитештерүче, фабрикант sanayileşmek ф. индустрияләшү sancak и. 1) байрак; 2) тар. Госманлы дәүләтендә административ берәмлек; 3) диңг. зур көймәнең уң ягы sancaktar и. байрак йөртүче sancı и. чәнчү, чәнчеп авырту sancımak ф. авырту, чәнчеп авырту, сызлау sancılanmak ф. чәнчеп авырту тою sançmak ф. 1) чәнчү, тыгу; 2) батыру sandal I и. сандал (аяк киеме)\n\n\n sandalII и. бот. сандал агачы\n\n\n sandalIII и. көймә, шлюпка sandalcı и. көймәче sandalye и. 1) урындык, утыргыч; 2) урын (эш урыны) sandalyeci и. урындык ясаучы һәм сатучы sandık и. 1) сандык; әрҗә; 2) касса; 3) банк ◊ sandık eşyası бирнә sandıklamak ф. каты әрҗәләргә тутыру sandviç и. сандвич, бутерброд sanem и. гүзәл хатын-кыз sangı с. гаҗәпләнгән, хәйран калган, исе киткән sangılamak ф. шаккату, гаҗәпләнү sangılık и. хәйран калу, ис китү sanı и. сиземләү sanık и. гаепләнүче saniye и. секунд saniyelik с. секундлык sanki терк. 1) гүя, гүяки; 2) шулай да булсын ди; дип саныйк sanlı с. хөрмәтле, ихтирам ителә торган sanrı и. галлюцинация, күзгә күренү sanrılamak ф. галлюцинация белән авыру sansar и. 1) зоол. таш сусары; 2) арго. кесә карагы sansasyon и. сенсация sansasyonel с. сенсацион sansür и. цензура sansürcü и. цензор santim и. 1) йөздән бер өлеш; 2) акча берәмлеге; 3) сантиметр santimantal с. сентименталь santimetre и. сантиметр santral 1. и. 1) үзәк станция; 2) коммутатор. 2. с. үзәктәге santralci и. телеграфчы sap и. 1) бот. сабак; çiçek sapı чәчәк сабагы; 2) сап; bıçağın sapı пычак сабы; 3) муен (музыка уен коралларында); 4) көлтә; 5) саплам; bir sap ibrişim бер саплам ефәк җеп sapmak ф. 1) борылу, борылып керү; 2) күч. ялгыш юлга керү (басу) sapa с. читтә яткан, читтә урнашкан sapak с. аномаль sapaklık и. аномалия saparta и. 1) салют, залп; 2) сөйл. катгый кисәтү sapasağlam с. тап-таза, сау-сәламәт, нык sapık с. 1) бозык; 2) авышкан, акылга сай sapıklık и. 1) бозыклык; 2) акылга сай булу sapılmak ф. борылу sapınç и. 1) ялгышу; 2) нормадан авышу sapıtmak ф. 1) яздыру, саптыру (юлдан); 2) күч. башын чуалту; 3) язу (юлдан); 4) күч. ялгышу; 5) күч. акылдан язу sapkı и. бозыклык sapkın с. 1) юлын югалткан, юлдан язган, адашкан; 2) күч. юлдан язган saplamak ф. кадау, чәнчү saplama и. 1) тех. стержень, очлы тимер; 2) штык белән кадау saplanmak ф. 1) кадалу, чәнчелү; 2) кереп утыру, кереп бату saplatmak ф. кадату saplı 1. и. саплы таба. 2. с. 1) сабы булган, саплы; 2) (нәрсәгә дә булса) кадап куелган sapsarı с. 1) сап-сары; 2) саргайган, агарган (йөз тур.) sapsız с. 1) сапсыз, сабы булмаган; 2) бот. сабагы булмаган (үсемлек) saptamak ф. 1) билгеләү, ачыклау; 2) беркетү saptanım и. үзгәрмәүчәнлек sarmak ф. 1) бәйләү; 2) әйләндереп алу, чолгап алу; 3) чолгану; 4) чорнау (йомгакка); 5) төрү; 6) сарып алу; 7) килешеп тору (кием тур.); 8) ошау, күңелгә хуш килү; 9) (кемгәдер) сарылу; 10) көчләп тагу sara и. мед. эпилепсия; өянәк, зыяндаш авыруы saraç и. ияр ясаучы кеше saraçhane и. ияр ясап сатыла торган эшханә saralı и. с. зыяндаш авырулы sararmak ф. 1) саргаю; 2) агару; 3) (кояштан) уңу sarartmak ф. 1) саргайту; 2) агарындыру saray и. сарай; Ticaret Sarayı Сәүдә йорты; Spor ve Sergi Sarayı Спорт һәм күргәзмәләр сарае sardalye и. зоол. сардинка sardoğan и. зоол. карчыганың бер төре sardun и. (балыкчылар куллана торган) аркан (бау) sarf и. 1) сарыф итү, тоту; куллану; para sarfı акча тоту; 2) иск. морфология sarfınazar рәв. (... дән) тыш, (... ны) исәпкә алмаганда sargı и. 1) бинт; 2) тех. чорнау, чолгау sarhoş с. исерек sarhoşluk и. исереклек sarı с. 1) сары; 2) аксыл ◊ sarı altın саф алтын sarıasma и. зоол. шәүлегән (кош) sarıca 1. и. шөпшә. 2. с. саргылт sarıcık и. зоол. шәүлегән; яңгыр теләнчесе sarıçalı и. бот. барбарис sarık и. чалма □ sarık sarmak чалма сару sarıklı с. чалмалы sarılmak ф. 1) төрелү, төренү; 2) чолгану; 3) бәйләнү (яра тур.); 4) (кемгәдер) сарылу sarılı I с. сарылы, сары таплы\n\n\n sarılıс. 1) төрелгән; 2) бәйләп куелган sarılık и. 1) сары төс; 2) мед. сары авыруы sarılışmak ф. 1) сарылышу, үрелү; 2) кочаклашу sarım 1. и. бинт. 2. с. үткен sarımsak и. сарымсак sarımsı с. саргылт sarımtırak с. саргылт sarınmak ф. 1) төренү; 2) бил буу; 3) чалма чалу (үзеңә) sarısabır и. бот. алоэ sarışın с. 1) блондин, сары чәчле һәм ак тәнле; 2) саргылт sari с. 1) күчә торган; 2) тарала торган; күчә торган (авыру) sarih с. ачык, билгеле sarkmak ф. 1) асылынып тору, салынып тору; 2) юлны дәвам итү; 3) кинәт һөҗүм итү sarkaç и. маятник sarkık с. асылынып торган, салынган sarkılmak ф. 1) салыну; 2) бау буйлап төшү sarkınmak ф. 1) асылынып тору; 2) күч. бәйләнү; төпченү; тәңкәгә тию sarkıntı 1. и. асылынып торган нәрсә. 2. с. бәйләнчек □ sarkıntı olmak бәйләнү sarkıt и. мин. сталактит sarkıtmak ф. 1) (асылындырып) төшерү; iple sarkıtmak җеп белән төшерү; 2) күч. арго. асу, асып кую sarma 1. и. 1) төрү; 2) сарма (ризык). 2. с. төрелгән sarmal с. спираль (шәкелеңдә) sarmalamak ф. 1) төрү; 2) конвертка салу sarmalama и. (йомшак) төрү материалы sarman 1. с. зур, эре. 2. и. сары песи sarmaşmak ф. үрелү; сарылу sarmaşan и. бот. лиана sarmaş dolaş рәв. кочаклашып, сарылышып sarmaşık и. бот. чормавык sarnıç и. 1) сулык, су җыелып торган урын; (җир астында, таш яисә кирпеч түшәп) яңгыр суын саклый торган урын; 2) цистерна sarnıçlı с. 1) сулыклы; 2) цистерналы sarp 1. с. 1) текә, текә ярлы; үтә алмаслык; 2) кыен, авыр. 2. и. кыенлык, авырлык sarpın и. 1) ашлык саклау өчен чокыр; ашлык амбары; 2) ашлау sarplaşmak ф. 1) текәләнү; үтәр өчен кыенлашу; 2) күч. кыенлашу sarplık и. (текәлек сәбәпле) үтеп булмаслык sarraf и. акча ваклаучы; алтынны акчага алыштыручы sarraflık и. 1) акча ваклауны (алтын алыштыруны) кәсеп иткән кеше; 2) акча ваклауда арадашлык итүчегә түләнгән акча sarsmak ф. 1) селкетү; 2) күч. какшату (мәс., саулыкны) sarsak с. көчсез; зәгыйфь, таушалган, мәлҗерәгән sarsaklık и. хәлсезлек, мәлҗерәгәнлек sarsık с. дерелди торган, дерелдәвек, калтырый торган sarsılmak ф. 1) селкенү, дерелдәү, сискәнү; 2) күч. какшау, каушау, тетрәнү sarsıntı и. 1) селкенү, чайкалу; дерелдәү; beyin sarsıntısı мед. ми селкенү; yer sarsıntısı җир тетрәү; 2) тирән борчылу, кайгы sarsıntılı с. 1) тетрәүле, дерелдәүле; 2) күч. нык булмаган sarsıntısız с. 1) нык, нык торган; 2) күч. нык, тәртипле sası с. сасы, сасы ис килгән sasımak ф. сасу satmak ф. 1) сату; 2) күч. мактану; 3) күч. сату sataşmak ф. 1) борчу, йөдәтү; бәйләнү; 2) бәйләнер өчен сылтау эзләү saten и. с. 1) атлас; 2) сатин satı и. сату, сатыш satıcı и. сатучы satıcılık и. 1) сатучылык хезмәте; 2) вак сәүдә satılmak ф. 1) сатылу; 2) күч. сатылу, каршы якка хезмәт итү satılık с. сатыла торган; сатлык satım и. сату, сату-алу satımlık и. процентлар (сатучы тарафыннан товар хуҗасыннан алына торган акча) satın almak ф. сатып алу satır и. юл (язуда), линия □ satır başı кызыл юл satirli и. зур пычак satış с. сату, күпләп сату satlıcan и. мед. плеврит satranç и. шахмат satrançlı с. шакмаклы sattırmak ф. саттыру, сатарга мәҗбүр итү satürn и. астр. Сатурн sav и. 1) сүз; 2) хәбәр; 3) тезис savmak ф. 1) куып җибәрү; җибәрү; 2) котылу, кичерү, үткәрү sava и. 1) хәбәр; 2) шатлыклы хәбәр, яхшы яңалык savacı и. 1) хәбәр китерүче; 2) яхшы хәбәр китерүче; 3) дини. рәхбәр, рәсүл, нәби savaş и. 1) сугыш, кырылыш; savaş alanı сугыш кыры; 2) көрәш; barış uğrunda savaş тынычлык өчен көрәш savaşmak ф. 1) сугышу, бәрелешү; көрәшү; 2) күч. бик нык тырышу savaşçı 1. и. 1) сугышчы; 2) көрәшче. 2. с. батыр, сугышчан savaşçılık и. сугышчанлык savaşma и. ) сугыш, бәрелеш; 2) көрәш savat и. көмештәге каралтылган бизәкләр savatlamak ф. көмешкә бизәкләр төшерү savatlı с. бизәкле, каралтылган (көмеш) savcı и. прокурор savcılık и. 1) прокурор хезмәте; 2) прокуратура savdırmak ф. бетерү (авыртуны) savlamak ф. раслау savlayıcı и. раслаучы savruk с. таркау, игътибарсыз savrukluk и. 1) таркаулык, игътибарсызлык; 2) күз буяу өчен эшләнгән эш savrulmak 1) күтәрелү (һавага); 2) таралу (һавада) savsamak ф. салкын карау, ташландык хәлгә китерү savsak и. с. эшкә салкын караучы; ялкау, гамьсез, ваемсыз (кеше) savsaklamak ф. 1) ваемсызлану; 2) тоткарлау savul ы. саклан! savulmak ф. читкә тайпылу; юл (урын) бирү savunmak ф. саклау; яклап чыгу savunma и. илне саклау savunmalık с. саклагыч, саклау өчен кирәкле savunmasız с. саклаучысыз, яклаучысыз savunucu и. саклаучы, яклаучы savunulmak ф. саклану savurmak ф. 1) җилгәрү; сибеп җибәрү, чәчеп җибәрү; чәчү; 2) селтәү; селтәнү; 3) күтәрү (һавага); 4) күч. сибү, сиптерү (сүгенү сүзләрен һ. б.); 5) күч. җилгә очыру savurgan 1. с. әрәм-шәрәм итүчән. 2. и. әрәм-шәрәм итүче savuşmak ф. 1) шыпырт кына китү (юкка чыгу); 2) үтү (авыру) savuşturmak ф. 1) алып ташлау; куып җибәрү; 2) кичерү, котылу saymak ф. 1) санау, санап чыгару; 2) исәпкә кертү; исәпләү; 3) исәпләшү; игътибарга алу; 4) хөрмәт итү; 5) күч. санау, исәпләү; kendini adam mı saymıyor? үзен кешегә санамыймы әллә? saya и. аяк киеме тегү өчен кисеп куелган күн (заготовка) sayaç и. исәпләгәч; elektrik sayaç электр исәпләгеч saydam с. үтә күренмәле saydamlaşmak ф. үтә күренмәлегә әйләнү saydamlık и. үтә күренмәлелек saydamsız с. тонык saydırmak ф. 1) исәпләтү, санату; 2) санлату saye и. 1) күләгә; 2) күч. яклау, саклау □ bu sayede бу сәбәпле, шуның аркасында; sayesinde аркасында, ярдәмендә sayfa и. 1) бит (китап, журнал һ. б.); 2) сәхифә; 3) күч. тема sayfiye и. җәйге өй, вилла saygı и. хөрмәт, ихтирам; karşılıklı saygı үзара хөрмәт saygıdeğer с. хөрмәткә (ихтирамга) лаек saygılı с. ихтирамлы; игътибарлы; ягымлы saygın с. хөрмәт ителә торган saygısız с. ихтирамсыз, игътибарсыз; дорфа ◊ saygısız ağız anahtarsız açılır дорфа авыз ачкычсыз ачылыр (тәрбиясез кеше тур.) saygısızlık и. игътибарсызлык; ихтирамсызлык sayha и. ачы итеп кычкырган тавыш; үксеп елау sayı и. 1) сан; 2) гр. сан (сүз төркеме); 3) исәп; 4) сан, номер (газетның һ. б.); ◊ sayı saymak санау sayıca рәв. сан буенча sayıcı и. исәпләүче; хисапчы sayıklamak ф. 1) саташу; йоклаганда сөйләшү; 2) күч. саташу, хыяллану sayılmak ф. 1) (саннар белән) саналу, исәпләнү; 2) саналу; исәпләнү; insandan sayılmaz кешегә саналмас; З) хөрмәт ителү sayılama и. 1) статистика; 2) исәп; 3) нумерация sayılı с. 1) исәпле; сирәк; 2) номерлы; 3) алдан исәпләп куелган; билгеле ◊ sayılı gün tez geçer санаулы көн тиз үтә sayım и. 1) исәп алу; 2) терлек башыннан салынган салым; 3) контроль sayın с. хөрмәтле, мөхтәрәм sayınmak ф. сак булу sayısız с. 1) сансыз; 2) иксез-чиксез sayış и. санап чыгу; исемлек ◊ yerinde sayış бер урында таптану sayışmak ф. 1) исәпләү; хисаплашу; 2) исәпкә кертү sayışma и. түләү; компенсация Sayıştay и. Югары финанслар советы (Төркиядә) saylav и. делегат, депутат sayma и. исәп, хисап, санап чыгу saymaca с. шартлы; номиналь sayman и. хисапчы, бухгалтер saymanlık и. 1) бухгалтерия; 2) бухгалтер, хисапчы хезмәте saymazlık и. хөрмәт итмәү, кабул итмәү saz I и. с. камыш; saz ev камыш өй\n\n\n sazII и. 1) саз (музыка уен коралының бер төре); 2) саз (кыллы музыка коралларының уртак исеме) ◊ saz söz нотык sazan и. зоол. сазан (балык) sazcı и. сазда уйнаучы sazlık и. камышлык, камышлы урын, камыш үсә торган җир sebat и. ныклык, какшамау □ sebat etmek чыдау, түзү, какшамау; нык тору sebatlı с. нык, чыдамлы, тайпылмас sebatsız с. икеләнүчән, үзгәрүчән; зәгыйфь, аумакай sebep и. сәбәп, сылтау; sebebiyle сәбәпле, нәтиҗәсендә; haklı sebep җитди сәбәп ◊ sebep olan sebepsiz kalsın начарлык кылган әҗерен алсын sebepli с. сәбәбе булган, нигезле □ sebepli sebepsiz тиктомалга sebepsiz 1. с. сәбәпсез, нигезсез. 2. рәв. тиктомалга, юкка ◊ sebepsiz kuş uçmaz бер сәбәпсез кош та очмый; sebepsiz ölüm olmaz сәбәпсез үлем булмас sebil и. 1) юл; 2) бушлай су яисә ризык өләшү (мөселман дини бәйрәмнәреңдә); 3) эчә торган су фонтаны (мәчет янына куела) sebilci и. су яисә ризык өләшүче кеше; эчә торган су фонтаны янында су өләшеп торучы кеше sebze и. яшелчә; sebze bahçesi яшелчә бакчасы seccade и. намазлык seciye и. холык seciyeli с. нык холыклы seciyesiz с. холыксыз; йомшак холыклы seçmek ф. 1) сайлап алу; 2) сайлап кую; 3) сайлану, теләсә нәрсәне ошатмау seçi и. сайлау, сайлап алу seçilme и. сайлану seçilmiş с. 1) сайланган; 2) сайлап алынган seçim и. 1) сайлау, сайлап алу; 2) аеру; 3) сайлаулар □ genel seçimler гомуми сайлаулар; seçim hakkı сайлау хокукы; seçimi kazanmak сайлауларда җиңеп чыгу seçkin с. 1) сайлап алынган; сайланма; 2) танылган, күренекле, мәшһүр; seçkin devlet adamı күренекле дәүләт әшлеклесе seçme 1. и. сайлау; сайлап алу, сайланыш. 2. с. сайлап алынган, сайланма; seçme eserler сайланма әсәрләр seçmece рәв. сайлап (күңелең теләгәнен алу) seçmeli с. 1) сайлап алу хокукына ия булган; 2) мәҗбүри булмаган seçmen и. сайлаучы; seçmen listesi сайлау бюллетене seçtirmek ф. сайлату seda и. к.: sada sedalı с. к:. sadalı sedasız с. к.: sadasız sedef и. 1) кабырчык; 2) перламутр (кабырчыкларның эчке катлавы); sedef düğme перламутр сәдәп ◊ sedef hastalığı мед. кабырчыклы тимрәү sedefli с. перламутрдан ясалган □ sedefli kalker геол. мәрмәрнең бер төре sedefotu и. сәдәп уты, рута (көньякта үсә торган, яфрагыннан эфир мае алына торган куаклы үсемлек) sedir I и. софа; тахта\n\n\n sedirII и. кедр агачы sefa и. к.: safa sefahet и. 1) әрәм-шәрәм итү, саксыз тоту; 2) азгынлык sefalet и. хәерчелек; sefalete düşmek хәерчелеккә төшү □ sefaleti fiziyolojiye мед. нык ябыгу (ашау җитмәүдән) sefer и. сәфәр ае\n\n\n sefer1. и. 1) юлчылык, сәяхәт; юл, сәфәр; dönüş seferi кайту юлы; 2) хәрби. сугыш хәрәкәте; сугыш; sefer açmak сугыш хәрәкәтен башлау. 2. рәв. юл(ы), талкыр; bu sefer бу юлы; geçen sefer үткән юлы, теге юлы □ sefer etmek a) сәяхәт итү; б) сугышка китү seferber с. хәрби хәлгә күчерелгән; сугыш хәрәкәтенә әзер хәлдә булган sefil с. 1) ярлы, мескен, хәерче; 2) түбән, әһәмиятсез, хурлыклы seğirmek ф. (тән) тартышу, тарту seğirdim и. 1) чигенү, качу; 2) хәрби. сугыш коралларын алып чигенү; 3) (су тегермәнендә) улак авышлыгы seğirme и. тарту; тартышу (тәннең, нервыларның); gözün seğirmesi күз кабагы тарту seğirtme и. 1) качу; элдерү; 2) җимсез кулланыла торган кармак seğmen и. милли киемнәр кигән һәм коралланган җайдак (төрек бәйрәмнәреңдә һәм туйларда катнашалар) seher I и. (иртә таңда) көн яктыра башлаган вакыт\n\n\n seherII и. йокысызлык авыруы; йокысызлык sehpa и. 1) кечкенә өстәл; 2) дар агачы sek 1. с. (берәр нәрсә) кушылмаган (эчемлек), саф; sek viski саф виски. 2. рәв. кушмыйча, катыштырмыйча sekmek ф. 1) сикерү, тыраклау; 2) сикергәләү sehil с. җиңел, гади sekant и. мат. 1) кисүче, кисеп үтүче (сызык); 2) секанс Sekendiz и. астр. Сатурн sekiz сан. сигез; sekizden üç çıktı beş kaldı сигездән өчне алгач, биш кала; sekiz iki daha on eder сигезгә икене кушкач, ун була; on altıda sekiz iki var уналтыны сигезгә бүлгәч, ике була sekizer сан. сигезәр sekizinci сан. сигезенче sekizli с. 1) сигезле, сигез өлештән торган; 2) сигез яшьлек sekizyüzlü и. мат. октаэдр, сигезкырлык seksek и. балалар уенының исеме seksen сан. сиксән; yüzde seksen сиксән процент ◊ seksen doksan bir gün yoksun иртәме-соңмы һәркем үлә seksener сан. сиксәнешәр seksenlik с. 1) сиксән әйбер урнаша (сыя) ала торган; 2) сиксән яшьлек sekte и. 1) тукталу, туктап калу; bu iş sekteye uğradı бу эш туктап калды; 2) зыян; sekte getirmek зыян китерү sekter и. с. сектант sel и. төрле мәгъ. агым ◊ sel gider (geçer) kum kalır агым бетәр, ком калыр selam и. 1) тынычлык; 2) сәламләшү, сәлам □ selam söylemek сәлам тапшыру ◊ selamı kesmek исәнләшми (сөйләшми) башлау, араны өзү; selam verip borçlu çıkmak тик тормаган (күп сөйләшкән) телдә бәла бар; ne selam ne sabah исәнме юк, саумы юк (игътибар итмәү, игътибарсыз калдыру) selamet и.1) иминлек; cemiyetin selameti için җәмгыятьнең иминлиге өчен; 2) исән- иминлек; куркынычсызлык; бөтенлек □ selamete çıkmak исән-имин котылу; selametle a) изге юлга! Аллага әманәт!; б) исән-имин; таза-бөтен; selametle varış исән-имин барып җитү; selamet parası сәдака итеп бирелгән акча; сәдака акчасы selamlamak ф. сәламләү selamlaşmak ф. сәламләшү selamlık и. иск. йортның ирләр өчен бүленгән ягы selçuklu с. сәлҗуклы sele I и. киң кәрзин\n\n\n seleII и. велосипед утыргычы\n\n\n seleIII к.: sere selek с. сөйл. юмарт selim с. 1) иск. таза-сау; бөтен, зыян-зарар күрмәгән; 2) куркынычсыз, әшәке түгел (кайбер авырулар тур.) sema и. күк йөзе sembol и. символ semen и. 1) иск. симерү; 2) мед. симезлек semender и. зоол. саламандра semer и. (йөк хайваннарының сыртына йөк урнаштыру өчен) аркалык seminer и. семинар semirmek ф. симерү semirgin с. (ялкаулыктан) симергән; (симезлеге сәбәпле) ялкауланган semirtmek ф. симертү semiz с. симез semizce с. шактый симез sempati и. симпатия sempatik с. сөйкемле, күңелгә хуш килә торган semt и. 1) як, төбәк, район; hangi semtte oturuyorsunuz? кайсы райоңда яшисез?; 2) астр. азимут sen а. син с. sen bilirsin син үзең яхшырак беләсең, үзеңә кара ◊ sen sağ ol! сиңа саулык! (кемнең дә булса авыруы яисә үлеме турында хәбәр итәр алдыннан әйтелә торган сүз); sen ağa ben ağa bu ineği kim sağa? син ага, мин дә ага, бу сыерны кем сава; син дә мулла, мин дә мулла, атка печән кем сала? senato и. 1) сенат, парламент; 2) гыйльми совет (мәс., югары уку йортында) sendika и. профсоюз sendikacı и. профсоюз эшлеклесе sene и. ел; senelerce елларча, күп еллар буе senelik 1. и. (нәрсәгә дә булса) еллык түләү. 2. с. еллык; senelik gelir еллык табыш senet и. 1) вексель, документ; акт; hisse senedi акция; 2) дәлилләү; раслау □ senet vermek нәрсәне дә булса документ ярдәмендә раслау senetli с. раслау кәгазе булган seni а. сине ◊ seni kurnaz! кирәгеңне бирәм! senin а. синең; bu senindir бу синеке seninki а. синеке □ seninkiler синекеләр (туганнары турында) senli benli рәв. "син" дип дәшеп ◊ senli benli olmak (кем белендә булса) аралары якын булу sepet и. кәрзин; çilek sepeti җиләк җыяр өчен кәрзин; җиләк кәрзинә sepetçi и. кәрзин үрүче яисә сатучы sepetlemek ф. 1) кәрзингә салу (урнаштыру); 2) куып диярлек җибәрү sepetli с. әрҗәле; sepetli motosiklet әрҗәле мотоцикл sepi и. тире эшкәртү sepili с. эшкәртелгән (тире) sepken и. вак яңгыр; sulu sepken юеш кар, карлы яңгыр ser I 1. и. 1) баш; 2) түбә; 3) оч. 2. с. баш, өлкән ◊ ser verip sır vermemeli башсыз калсаң да, сереңне бирергә ярамый; авызың тулы кан булса да, кеше барында төкермә\n\n\n serII и. к.: sera sermek ф. 1) җәю, элү, тарату (мәс., киптерү өчен); çamaşır sermek керләрне элү (кибәргә); üzümü güneşe sermek йөземне кояшка кибәргә таратып салу; 2) сузу, урнаштыру (кабельне һ. б.) ◊ sere serpe иркенләп, уңайлы итеп; balkonda sere serpe oturulabilir балконда иркенләп утырырга мөмкин sera и. парник, теплица seramik и. керамика serap и. мираж serasker и. тар. 1) (Госманлы дәүләтендә) хәрби министр; 2) баш командующий serbest и. 1) ирекле, азат; serbest tercüme ирекле тәрҗемә; 2) буш; serbest zaman буш вакыт serbestçe рәв. ирекле, каршылыксыз, басымсыз serbestlik и. ирек, бәйсезлек; hareket serbestliği хәрәкәт иреге serçe и. зоол. чыпчык ◊ serçeden korkan darı ekmez чыпчыктан курыккан тары икмәс; бүредән курыккан урманга бармый serçeparmak и. чәнчә бармак sere и. карыш, сөям (озынлык) serenat и. серенада sergen и. 1) киштә; 2) витрина sergi и. 1) күргәзмә; sergi salonu күргәзмә залы; 2) кечкенә кибет, ларек; karpuz sergisi карбыз ларегы □ sergi evi галерея, күргәзмә залы sergilemek ф. күргәзмәгә кую, күргәзмәдә күрсәтү sergin с. 1) җәелгән; 2) селкенмичә ятучы (авыру) seri I 1. и. серия. 2. с. серияле ◊ seri numarası тәртип номеры\n\n\n seriII с. рәв. тиз, йөгерек, ашыгыч; seri yazabilmek кызу яза алу serin с. салкынча, саф; serin hava саф һава; serin su салкынча су serinkanlı с. салкын канлы serinkanlılık и. салкын канлылык serinlemek ф. 1) аязу, сафлану; салкынчалану; 2) күч. юану, күңел ачу serinlik и. салкынлык; аяз (саф, салкын) һава; akşam serinliği кичке салкынлык serkeş с. буйсынмас, тыңлаусыз; фетнәчел serkeşlik и. буйсынмау, тыңламау sermaye и. 1) капитал; banka sermayesi банк капиталы; esas sermaye төп капитал; 2) үзкыйммәт; sermayesinden daha ucuz үзкыйммәтеннән очсызрак; malları sermayesine satmak товарларны үзкыйммәтенә сату sermayeci 1. и. капиталист. 2. с. капиталистик sermayecilik и. капитализм sermayeli с. 1) капиталга ия; капиталы булган; 2) тәҗрибәле serpmek ф. 1)чәчү, тарату, чәчеп салу, сибү; 2) чәчрәтү, бөркү, сиптерү; yüzüne su serpmek йөзенә су бөркү; 3) сибәләү; kar serpiyor кар төшкәли (сибәли); ◊ saçlarına kır serpti чәчләре чаларды serpelemek ф. сибәләү; төшкәләү (яңгыр, нар тур.) serpilmek ф. 1) сирпелү, чәчрәү; 2) чәчелү, сибелү; 3) туздырылу, тотылу; 4) арыл аяктан егылу; 5) үсү, зураю; олыгаю; çocuk çabuk serpildi бала тиз үсте ◊ serpilip gelişme герләп чәчәк ату; уңышлы алга бару serpinti и. 1) чәчрәвек, чәчри торган вак кисәкләр (мәс., су тамчылары); dalgaların serpintisi дулкыннарның чәчрәгән тамчылары; 2) вак яңгыр; 3) төпкә утырган кисәкләр; тузан ◊ serpintiye uğramak зыян күрү serpiştirmek ф. 1) чәчү, тарату; 2) чәчрәтү, сирпү, сибү; 3) сибәләү, төшкәләү; yağmur serpiştiriyor яңгыр сибәли sersem с. 1) миңгерәгән, аңкы-миңке; dumandan, gürültüden sersem төтеннән, гөрелтедән миңгерәгән; 2) таркау, гамьсез; җобалгы sersemletmek ф. һуштан яздыру, шаккатыру sersemlik и. 1) шаккату; тораташ булу, катып калу; миңгерәү; аңкы-миңке килү; uyku sersemliğiyle йокылы баштан; йокы миңгерәүлеге белән; 2) таркаулык serseri 1. и. сукбай, йолкыш. 2. с. йорт-җирсөз; иясез; юлдан язган; bir serseri köpekte karşılanan sokaklar иясез этләр генә очрый торган урамнар; 2) очраклы; serseri kurşun очраклы пуля serserilik и. сукбайлык; юлдан язганлык; азганлык sert с. 1) каты, нык; keçi eti sert olur кәҗә ите каты була; 2) көчле; sert şarap көчле шәраб; sert tütün каты тәмәке; 3) кырыс; sert iklim кырыс климат; 4) кырыс, таләпчән, кискен; тәвәккәл, кыю; sert adam кырыс кеше; sert ses кырыс тавыш □ sert damak каты аңкау ◊ sert adımlar кискен чаралар sertifika и. таныклык, сертификат sertlenmek ф. 1) кату; 2) катылану; 3) кырыслану sertleşmek ф. 1) тех. чыныгу; 2) лингв. саңгыраулашу sertlik и. 1) катылык; 2) кискемлөк; 3) кырыслык, таләпчәнлек; sertlik göstermek таләпчәнлек күрсәтү; 4) көч serüven и. маҗара servet и. 1) байлык; servet içinde yaşamak байлык эчендә яшәү; toprak altı servetler файдалы казылмалар; җир асты байлыклары; 2) мөлкәт, дәүләт; milli servet милли байлык; servet yapmak байлык туплау ◊ bir servet aşırmak мал үзләштерү servi и. бот. мәңге яшел кипарис ◊ servi boylu кипаристай тез, сылу гәүдәле; зифа буйлы servis и. 1) хезмәт; hava gözetleme servisi һава торышын күзәтү хезмәте; 2) хезмәт күрсәтү; posta servisi почта хезмәтен күрсәтү; 3) бүлек; тармак; kambiyo servisi валюта алыштыру бүлеге □ servis kapısı хезмәткәрләр өчен ишек; servis takımı сервиз serzeniş и. үпкә, шелтә, ризасызлык ses и. ) тавыш; ses çıkarma aygıtı (organı) тавыш (ясалу) аппараты; sesini çıkarmamak дәшмәү, каршы килмәү, тавыш чыгармау; ses(in)i kes! дәшмә!; ses vermek a) җавап кайтару; б) эндәшү, чакыру; ses yükseltmek тавыш күтәрү; alçak sesle акрын тавыш белән; dik ses кискен тавыш; pes ses саңгырау тавыш; yavaş sesle акрын тавыш белән; sesi pürüzlendi тавышы калтыранды; 2) аваз; bir ses çıktı бер аваз ишетелде; ses düşmesi лингв. аваз төшү; ses bandı магнитофон тасмасы; sesi soluğu çıkmıyor тавышы-тыны чыкмый sesbilgisi и. гр. фонетика sesbilimi и. гр. фонология seslemek ф. колак салу, тыңлау seslenmek ф. 1) кычкыру, кычкырып әйтеп кую; 2) кычкырып дәшү; чакыру; seslendim duymadı кычкырып дәштем, ишетмәде; 3) җавап бирү; эндәшү; çağırdım, seslenmedi кычкырдым, җавап бирмәде seslendirmek ф. 1) тавышлы итү; 2) муз. нотаны җырлау sesli 1. с. авазлы, тавышлы. 2. рәв. яңгыратып, кычкырып (мәс., сөйләшү); sesli ağlamak үксеп елау; sesli gülmek кычкырып көлү. 3. и. лингв. сузык аваз; yuvarlak sesliler иренләшкән сузыклар sessiz с. 1) авазсыз, тавышсыз; 2) яңгыравыксыз, тонык, тыныч; sessiz sedasız тавыш-тынсыз; sessiz sessiz тыныч кына; 3) аз сүзле, сөйләшмәүчан; 4) юаш, карышмаучан; sessiz bir genç юаш кына бер яшь кеше; 5) лингв. тартык аваз; sert sessizler саңгырау тартыклар; yumuşak sessizler яңгырау тартыклар sessizce с. тыныч, тавышсыз sessizleşmek ф. басылу, тыну sessizlik и. 1) тынлык; ölüm sessizliği үлем тынлыгы; 2) аһәңсезлек sesteş и. лингв. омоним set и. 1) ябылу, каплану; 2) тыгылу, томалану; 3) каршылык; 4) буа; 5) мол; туфрактан өелгән ныгытма; 6) терраса; 7) тех. йодрыкча setir и. 1) каплау; 2) яшерү sevmek ф. 1) сөю, ярату; açık renkleri sevmek ачык төсләрне ярату; çiçekleri sevmek чәчәкләрне ярату; 2) назлау, иркәләү; gel çocuğum, seni biraz seveyim кил, балам, сине бераз иркәлим әле □ seve seve бик шатланып sevap и. 1) яхшылык, игелек; 2) савап; bunun sevabı çoktur моның савабы зур sevaplı с. мактаулы, изге, игелекле sevda и. 1) мәхәббәт, гыйшык, сөю; 2) дәрт, омтылыш; sevdasına düşmek дәрт кабыну; son günlerde de roman yazmak sevdasına düştü соңгы көннәрдә исә роман язу дәрте белән яна башлады; bu sevdadan vazgeç! бу уеңнан ваз кич! □ sevda çekmek гыйшык тоту; мәхәббәт утында яну sevdalanmak ф. гашыйк булу sevdalı с. 1) гашыйк; sevdalı çiftler гашыйк парлар; 2) көчле теләге булган, дәрте кабынган (кеше) sevdiceğim и. сөеклем, сөйгәнем sevdirmek ф. яраттыру, гашыйк итү sevecen с. мөлаем, нәзакәтле; шәфкатьле sevgi и. мәхәббәт, сөю □ sevgi beslemek сөю хисе булу sevgili 1. и. сөйгән кеше. 2. с. сөекле, кадерле; sevgili çocuklar кадерле балалар! (эндәшү) sevilmek ф. яратылу; sevilen melodiler яраткан көйләр sevimli с. сөйкемле, ягымлы, мөлаем; sevimli bir çocuk сөйкемле бала sevimlilik и. сөйкемлелек sevimsiz с. сөйкемсез; burası bana pek sevimsiz geldi миңа биредә бер дә ошамый sevinmek ф. шатлану, куану, сөенү sevinç и. сөенеч, шатлык; sevinç içinde bırakmak (кемнедер) сөендерү; sevincim içime sığmıyor шатлыгым эчемә сыймый sevinçli с. шатлыклы, сөенечле, шат; sevinçli bir haber шатлыклы хәбәр; sevinçli bir yüz көләч йөз sevindirmek ф. шатландыру, сөендерү, күңел(ен) күрү; куандыру seviniş и. шатлык, сөенеч, куаныч sevişmek ф. бер-береңне ярату, сөешү, яратышу sevişme и. сөешү, яратышу seviye и. 1) дәрәҗә; seviye farkı дәрәҗә аермасы; geçim seviyesi тормыш дәрәҗәсе; 2) тигезлек; deniz seviyesi диңгез тигезлеге □ seviyesinde дәрәҗәсендә seviyeli с. күч. дәрәҗәле (югары дәрәҗәле) seviyesiz с. 1) күч. түбән дәрәҗәле; 2) гадәти sevme и1) сөю; 2) наз seyahat и. сәяхәт, юлчылык seyahatname и. сәяхәтнамә seyir и. 1) агым, агыш, барыш, хәрәкәт; seyir halinde bir gemi хәрәкәттә булган көймә (судно); 2) тамаша; seyir yeri тамаша урыны; 3) күзәтү seyirci и. тамашачы; tiyatro seyircileri театр тамашачылары seylani seylan taşı и. мин. гранат төре (асылташ) seyran и. күңел ачу seyrek с. рәв. сирәк; seyrek saç сирәк чәч; (bir yere) seyrek gitmek {бер җиргә) сирәк бару seyrekçe рәв. шактый сирәк seyrekleşmek ф. сирәкләнү, сирәгәю; yağmurlar seyrekleşti яңгырлар сирәгәйде seyreklik и. сирәклек seyretmek ф. 1) карау, күзәтү, тамаша итү; 2) хәрәкәт итү seyyar 1. и. сәяхәт итүче, күчеп йөрүче, сәйяр, гизүче. 2. с. күчерелмәле sezmek ф. 1) тою, сизү; 2) сиземләү; шәйләү sezdirmek ф. 1) сиздерү; sezdirmeden сиздермичә; 2) төшендерү; meseleyi sezdirmek istedim, ата farkına varmadı эшнең нидә икәнлеген төшендерергә теләдем, ләкин төшенмәде sezgi и. 1) сизү, тою; кабул итү; 2) фәлс. интуиция; 3) сизенү, күңел белән тою sezinlemek ф. сиземләү, төшенү sıcak 1. и. 1) эссе, кызу; sarı sıcak җәйге челлә; yaz sıcağı җәйге эссе; 2) җылы; 3) мунча; sıcağa gitmek мунчага бару. 2. с. 1) җылы, кайнар; sıcak yemek кайнар ризык; 2) күч. кайнар; җылы; sıcak bir karşılama җылы каршылау; sıcak istek кайнар теләк sıcaklaştırmak ф. җылыту sıcaklık 1) эсселек, кызулык; 2) җылылык; температура □ sıcaklık değişmeleri физ. температура үзгәреше sıcaklıkölçer и. термометр sıçan тычкан; күсе □ bizam sıçanı зоол. ондатра ◊ sıçan deliği paha biçilmez oldu тычкан тишеге тиңе булмаган кыйммәткә әйләнде (качарга урын табылмаслык куркыныч хәл тур.) sıçanotu хим. мышьяк sıçramak ф. 1) сикерү, сикергәләү, сикереп кую, сикереп менү, сикереп тору; çocuk taştan taşa sıçrayarak gitti бала таштан ташка сикергәләп китеп барды; 2) сискәнү; çocuk sıçrayarak uyandı бала сискәнеп уянды; 3) чәчрәү; çamur sıçradı пычрак чәчрәде; 4) (берәр нәрсә аша) сикереп чыгу; күчү sıçratmak ф. 1) сикертү; сикертеп торгызу; 2) чәчрәтү sıfat I и. 1) сыйфат, үзенчәлек; 2) йөз, чырай, кыяфәт; onun ne adam olduğu sıfatından belli аның нинди кеше икәнлеге чыраеннан (йөзеннән) күренә ◊ sıfat ile (кемдер) буларак; arkadaş sıfatiyle дус буларак; ne sıfatla? кем буларак?\n\n\n sıfatи. гр. сыйфат sıfır сан. төрле мәгъ. нуль, ноль; tepmometre sıfıra indi термометр нольгә төште; bu malın kıymeti sıfırdır бу товарның бәясе ноль (сукыр бер тиен дә тормый) с. sıfır noktası a) физ. кату (туңу) ноктасы; б) мат. ноль ноктасы; координаталар башы ◊ sıfırı tüketmek арго. көчсезләнү; хәерчеләнү; sıfıra sıfır elde var sıfır чәлпәрәмә килү, теләккә ирешә алмау sığ 1. с. сай. 2. и. сай җир (урын); sığa oturmak комга утыру (терәлү) sığmak ф. сыю, керү ◊ akla sığar акылга сыярлык, аңлашылырлык; kabına sığmamak тиресенә сыймау; mantığa sığmaz акылга сыймас, башка сыймас, мантыйкка туры килми торган sığdırmak ф. сыйдыру, тыгу; kitapları çantaya sığdıramadım китапларны сумкага сыйдыра алмадым sığınmak ф. сыену, килеп яшеренү, качып котылу; sığınacak yer сыеныр урын, яшеренер (баш тыгар) урын sığınak и. 1) сыену урыны, ышык урын; 2) яшеренү урыны sığınık и. качак; эмигрант sığır и. сыер, үгез, эш үгезе; мөгезле эре терлек; sığır eti сыер ите sığırcık и. зоол. сыерчык sığırgözü и. бот. үгез күзе sığırtmaç и. көтүче, сыер көтүчесе sığışmak ф. сыешу, тыгызланып керү sığlaşmak ф. саегу; deniz sığ/aştı диңгез саекты sığlık и. сайлык, саегу sıhhat и. сәламәтлек, саулык □ sıhhhatınıza! сезнең саулыкка!; sıhhatte olmak сау- сәламәт булу ◊ sıhhat gibi insana sermaye olmaz саулык — иң зур байлык; sıhhatler olsun парың (парыгыз) саулыкка!, җиңел пар белән! sıhhatli с. сау-сәламәт; исән-сау sıhhi и. санитария (гигиена, медицина) белән бәйле; sıhhi hizmet санитария хезмәте; sıhhi yardım беренче ярдәм (санитария ярдәме) sıhhiye и. санитария sıhhiyeci и. санитар; фельдшер sık с. еш; куе, тыгыз, нык; тар, кысынкы; sık çalılıklar куе куаклык; sık kumaş тыгыз тукыма; sık orman куе урман; sık saç куе чәч; sık sık бик еш, тыгыз, якын; bir yere sık gitmek берәр җиргә еш бару sıkmak ф.1) кысу, басу; birbirinin elini sıkmak бер-беренең кулын кысу; diş(ler)ini sıkmak а) тешләрен кысу; б) күч. чыдау, түзү; 2) сыгу, сыту, изү; çamaşır sıkmak кер сыгу; limon sıkmak лимон (суын) сыгу; üzüm sıkmak йөзем сыту; 3) туйдыру, йөдәтү; artık sıktın amal тәмам туйдырдың!; bu muhit onu sıkıyordu әйләнә-тирә (мохит) аның күңелен җәфалый иде sıkboğaz etmek ф. мәҗбүр итү sıkça с. еш, еш кына; sıkça görülen шактый еш очрый торган sıkı I и. 1) авыр хәл, кыен хәл; sıkıya gelmek кыен хәлгә төшү; başı sıkıda olan бәлагә тарыган; 2) кырыслык; каты(лык); sıkıya alışmamış кырыслыкка (каты тәртипкә) ияләнмәгән ◊ sıkıyı yemek каты шелтә алу\n\n\n sıkıс. 1) кысан, тар; sıkı ayakkabı кысан (тар) аяк киеме; 2) якын; sıkı dosttuk münasebetleri якын дуслык мөнәсәбәтләре; sıkı fıkı иң якын, интим; sıkı fıkı arkadaş ахирәт дус; sıkı fıkı temas интим мөнәсәбәт; 3) тыгыз; дыңгычлап тутырылган; sıkı sıkıya бик тыгыз; 5) кырыс, каты, көчле; sıkı bir kontrol көчле контроль; pasaport muayenesi sıkı mıdır? паспортларны бик каты тикшерәләрме?; sıkı rüzgar көчле җил ◊ işi sıkı tutmak эшне кызу тоту sıkıca с. 1) тыгыз, нык; 2) кырыс, каты sıkıcı с. ялыктыргыч, кызыксыз sıkılmak 1) сыгылырга; çorbaya limon sıkılır ашка лимон суы сыгыла; 2) сагыну, сагышлану, юксыну, ямансулау; canım sıkıldı а) туйдым, туйдырды; б) ачуым чыкты; içim sıkılıyor миңа бик күңелсез; 3) оялу, уңайсызлану; sıkılmadan оялмыйча, тартынмыйча; 4) кыен хәлдә калу; sıkılırsam bu parayı harcarım кыен хәлдә калсам, бу акчаны тотармын sıkılamak ф. тарайту, кыскарту; тарттырып бәйләү; кысып бәйләү sıkılgan с. оялчан, тартынучан, басынкы sıkılganlık и. оялчанлык, тартынучанлык, басынкылык sıkılma и. оялу хисе, уңайсызлану; bu adamın sıkılması yok бу кешенең ояты юк sıkılmaz с. әрсез, үткен, оятсыз sıkım и. уч, бер уч; bir sıkım un бер уч он sıkıntı и. 1) юксыну, сагыш, хәсрәт, борчу; can sıkıntısı йөрәк сагышы; 2) тартыну, кыенлык, бәла, бәхетсезлек; yollarda çok sıkıntı çektik юлларда күп кыенлыклар күрдек; 3) эч пошу □ sıkıntı vermek a) сагышландыру; б) ялыктыру; sıkıntıya girmek авырлыкны үз өстенә алу ◊ sıkıntıdan patlamak сагыштан саргаю sıkışmak ф. 1) кысылу, тыгызлану; lütfen biraz sıkışırmısınız! бераз (кысыла) тыгызлана алмассызмы икән?!; 2) кысылу (ике әйбер арасына); parmağı kapıya sıkışmış бармагы ишеккә кысылган; 3) авырлык күрү, кыенлык күрү, җәфа чигү; bu parayı ancak sıkıştığın vakit sarfet бу акчаны бик авыр хәлгә калсаң гына тот sıkıştırmak ф. 1) кыстыру, этеп кертү, тыгу; şişenin mantarını iyi sıkıştırdın mı? шешәнең бөкесен яхшылап тыктыңмы?; 2) кыстыру, кысу; 3) басым ясау sıkkın с. күңелсез, эчпошыргыч sıklanmak ф. 1) ешаю, куелану; 2) кысылу, тыгызлану; 3) ешаю (вакыт аралыгында) sıklaştırmak ф. 1) куерту; 2) тыгызлау, кысрыклау; 3) ешайту; adımlarını sıklaştırmak адымнарны ешайту sıklet и. 1) авырлык (үлчәм); 2) иск. авырлык, борчу sıklık и. 1) тарлык, кысынкылык; 2) куелык, ешлык, тыгызлык; 3) ике нокта арасы, интервал sıkma 1. и. 1) кысу, сыту, басу; 2) тар чалбар төре. 2. с. сыгынтылы; согы күп, сыгынты алырлык; sıkma portakal сыгынтыны әфлисун ◊ sıkma baş хатын- кыз чәчтарамының (прическасының) бер төре sıla и. 1) килеп җитү; 2) туган җиренә (туганнырына) күрешә килү □ sıla etmek туган җирләрне күрергә килү; sıla hastalığı җирсү, туган илне сагыну sımsıkı с. 1) бик тар, кысан; 2) нык, тыгыз sınmak ф. 1) сыну, ватылу; 2) җимерелү; 3) буйсыну sınamak ф. 1) тәҗрибә ясау, тикшереп карау, сынап карау; 2) имтихан алу, сынау алу sınatmak ф. сынау үткәртү sınav и. имтихан, сынау, тикшерү; bitirme sınavı чыгарылыш имтиханы; giriş sınavları керү имтиханнары sındı и. тегүче кайчысы sındırmak ф. вату, җимерү, бастыру sınıf и. 1) сыйныф; işçi sınıfı эшчеләр сыйныфы; 2) категория (классификацияләүдә); 3) сыйныф, курс; sınıf arkadaşı сыйныфташ; 4) гаскәр тере; subay sınıfı офицерлар корпусы sınıflamak ф. классификацияләү sınıflama и. классификация sınık с. 1) ватылган, сындырылган, җимерелгән; 2) сибелгән, чәчелгән; 3) җимерелгән, аударылган; буйсындырылган, җиңелгән sınır и. чик, чик сыгызы sınırdaş с. чиктәш sınırlamak ф. 1) чикләрен билгеләү, чикләү; 2) каймалау, урату sınırlı с. 1)чиге булган, чиктәш булган; 2) чикле, чикләнгән sınırsız с. 1) чиксез; (билгеле бер) чикләре булмаган; 2) күч. чиксез, чиге булмаган, күп, зур sıpa и. ишәк баласы sır и. 1) сер; sır tutmak сер итеп тоту; başarının sırı уңышка ирешүнең сере; 2) билгесезлек, сер; tabiatın sırları табигать серләре ◊ sır küpü cep чүлмәге; сер капчыгы; sır olmak җир упкандай юкка чыгу\n\n\n sırи. ялтыраткыч яисә саклагыч лак sıra 1. и. 1) рәт; саф; bir sıra бер рәт; 2) рәт, саф, строй; 3) тәртип, чират, нәүбәт; sıraile бер-бер артлы, чират буенча; sıra beklemek чиратта тору; sıraya girmek чиратка басу; sırayı kaybetmek чиратны югалту; sıra sıra рәт-рәт; boy sırasıyla буй буенча, буйга карап; kimin sırası? кемнең чираты?; her şeyin sırası var һәрнәрсәнең үз тәртибе бар; 4) очрак, форсат; sırasında a) вакытында; б) җае чыкканда; sırası düşerse җай чыкса; 5) вакыт, мәл; □ sırada шул мәлдә; □ sıralarda ул вакытларда; bir sırasını bulursam söylerim бер вакыт тапсам, сөйләрмен әле; 6) парта; озын урындык; tek kişilik bir sıra бер кешелек парта; 7) -dığı sırada рәвешендә килеп, иярчен вакыт җөмлә мәгънәсен бирә; tam arabaya bineceği sırada машинага утыра дигәндә генә. 2. с. гадәти; сайлап алынмаган; sıra adamı гадәти бер кеше; sıra ressamı гадәти рәссам sıraca и. мед. төче авыруы □ sıraca otu бот. сыраҗ sıralamak ф. 1) рәткә тезү; 2) билгеле бер тәртиптә тезү; 3) системалаштыру; 4) чиратка салу; 5) яңадан кабатлау; 6) әйбергә тотынып йөрү (кечкенә бала тур.) sıralanmak ф. 1) рәткә тезелү; 2) билгеле бер тәртиптә тезелү; 3) чиратлашу sıralı с. 1) бер рәткә куелган; 2) рәтле, рәтләнгән □ sıralı sırasız теләсә ничек, рәтсез-чиратсыз sırasız 1. с. 1) тәртипсез, рәтсез; 2) чиратсыз. 2. рәв. 1) вакытсыз; 2) чираттан тыш sırça с. пыяла; sırça eşya пыяла әйберләр ◊ sırça evde oturan, komşusuna taş atmamalı пыяла өйдә яшәүче кешегә күршесенә таш атарга ярамый sırdaş и. сердәш sırf с. 1.1) саф; чын, табигый; sırf sütten mamul саф сөттән хәзерләнгән; söyledikleri sırf yalandır сөйләгәннәре чын (чи) ялган. 2. рәв. 1) бары тик; бары тик ...генә; sırf ilmi gayeler бары тик гыйльми максатлар гына; 2) бөтенләй sırık и. колга ◊ sırık domatesi эре помидор сорты; sırık gibi колга кебек (озын буйлы кеше) sırım и. 1) тупас сәхтияннең бер төре; 2) күн каеш ◊ sırım gibi нечкә, ләкин нык (әйбер); ябык, ләкин нык һәм көчле (кеше) sırıtmak ф. 1) ыржаю; мәкерле итеп көлү; 2) күч. бүселеп чыгу, бүлтәеп чыгу sırıtkan с. 1) ыржайган; 2) күч. астыртын көлүче sırıtma и. мәкерле (зәһәр) көлү sırlamak ф. ялтыравык (глазурь) белән каплау; эмаль белән каплау sırma 1. и. көмеш яисә алтын җеп; sırma işlemeli алтын белән тегелгән (чигелгән). 2. с. алтын сары (чәч) sırmalı с. алтын яисә көмеш белән тегелгән sırnaşmak ф. йөдәтү, аптыратып бетерү sırnaşık с. йөдәтүчән, тәңкәгә тиючән, интектергәч sırp и. серб sırpça 1. и. серб теле. 2. рәв. серб телеңдә, сербча sırrolmak ф. юкка чыгу; күздән югалу; яшеренү sırsıklam с. чыланып беткән, юешләнеп беткән □ sırsıklam olmak манма су булу ◊ sırsıklam sarhoş лаякыл исерек sırt и. 1) арка, сырт; sırt üstü düşmek чалкан егылу; арып егылу; sırt üstü uyumak аркага ятып йоклау; 2) сырт (тау, калкулыкта); 3) сырт, үтмәс ягы (пычакның һ. б.) □ sırt çevirmek 1) сырт бирү; аркасы белән борылып кую; 2) күч. баш тарту; ташлау; кире кагу; sırt kemikleri анат. сырт сөякләре, умырткалык ◊ sırtı yuka өстендә юка (кием тур.); sırtında yumurta küfesi yok ya сыртында (җилкәсендә) йомырка тутырылган кәрзин юк ла (югалтыр бер нәрсәсе дә юк) sırtar и. кәлтә еланның бер төре sırtarmak ф. 1) һөҗүм кайтарырга хәзерләнү; 2) туплану, җыелу sırtlamak ф. 1) аркасына (сыртына) салу; 2) күч. үз өстенә алу; 3) арка белән этү, арка белән терәү sırtlan и. зоол. сыртлан sıska с. 1) мед. җилсенгән, шешенгән; сарысу авыруы белән җәфаланучы; 2) ябык, зәгыйфь; sıska kollar ябык куллар sıskalaşmak ф. хәлсезләнү, зәгыйфьләнү, бетерешү sıskalık и. 1) мед. сарысу авыруы; 2) ябыклык, чирлелек sıtma и. мед. бизгәк sıtmalanmak ф. бизгәк белән авыру sıtmalı и. бизгәк белән авыручы sıva и. штукатурка sıvamak I ф. 1) штукатурлау; сылау; 2) сылау, буяу, буяп пычрату; çocuk reçeli yüzüne sıvadı бала битен вареньегә буяды\n\n\n sıvamakII 1) ф. сызгану (җиңне); бөкләү, җыеп кыстыру (итәкне) sıvacı и. штукатурчы sıvalamak ф. 1) штукатурлау; 2) сыпыру sıvalı I с. штукатурланган\n\n\n sıvalıс. сызганган (җиң); бөгелгән (итәк очы); кыстырылган (итәк); kolları sıvalı җиңнәре сызгануны sıvama с. 1) капланган, сибелгән; 2) мөлдерәмә тулы; bardağı sıvama doldurdu стаканны мөлдерәмә тутырды sıvanmak I ф. 1) штукатурлану; агартылу; 2) буялу\n\n\n sıvanmakф. эшкә хәзерләнү sıvaşmak ф. 1) пычрану, буялу; 2) ябышкаклану sıvazlamak ф. сыпыру; sakalını sıvazlamak сакалын сыпыру sıvı 1. и. сыекча. 2. с. сыек sıvık с. сыекланган, сыегайган sıvınmak ф. сыек хәлгә килү sıvışmak ф. 1) җәелү (сыеклык тур.); 2) күч. китү, таю sıvışık с. 1) ябышкак; 2) күч. сыланучан; бәйләнчек sıvıyağ и. сыек май sıyırmak ф. 1) сыдыру; тырмау; суеру; 2) салдыру, төшерү, каезлау; ağaç dalının kabuğunu sıyırmak агач ботагының кабыгын салдыру; 3) сыпырып алып бетерү; 4) ерту (тукыманы); 5) күч. коткару, йолып алу sıyrık с. 1) сыдырылган урын, тырналган җир; 2) күч. оятсыз sıyrıntı и. 1) касмак; 2) телгәләнгән тукыма кисәге sızmak ф. 1) сарку, таму, үтеп чыгу; fincan sızıyor, çatlamış olacak чынаяктан (чәй) саркый, чатнаган булса кирәк; 2) таралу (гайбәт, хәбәр һ. б.) sızak и. кыялардан агып тешә торган су sızı и. авырту, сызлау sızılı с. сызлап авыртулы, сызлаулы sızıltı и. шикаять, канәгатьсезлек sızım sızım sızlamak ф. бик нык сызлау; сызлап авырту sızıntı и. саркып торган сыеклык; тамчылау sızırmak ф. саркыту; сөзү sızlamak ф. 1) сызлау, авырту; yarası sızlıyor ярасы сызлый; 2) шыңшу; такмаклап елау; ağladı, sızladı такмаклый-такмаклый елады sızlanmak ф. зарлану, канәгатьсезлек белдерү, ризасызлык белдерү sicil и. 1) реестр; 2) анкета, досье (хезмәткәрнең); 3) характеристика, аттестация sicim и. бау sidik borusu и. сидек юлы sidikkavuğu и. сидек куыгы sidik torbası и. сидек куыгы sidik yolu и. сидек каналы siftah 1. и. сата башлау; benim siftahım uğurludur минем кулым җиңел (сатуны мин башласам, уңышлы булыр). 2. рәв. беренче мәртәбә (тапкыр) siftahlamak ф. башлау sigara и. сигарет □ sigara içmek сигарет тарту; sigara tablası көл савыты; sigarayı bırakmak тартуны ташлау sigorta и. 1) иминлек тәэминате, страхование, страховка; sigorta primi страховка акчасы; 2) (электр приборларында) саклагыч; предохранитель □ sigorta etmek иминлек тәэмин итү, страховкалау sigortacı и. страховкачы sigortalı 1) иминлек тәэмин ителгән, страховкаланган; bu ev sigortalıdır бу өй страховкаланган; 2) гарантияле sigortasız с. страховкасыз, страховкаланмаган siğil и. сөял sihir и. сихер, тылсым, сихри көч □ sihir yapmak сихерләү; хәйран калдыру sihirbaz и. сихерче sikke I и. дини. тар. дәрвишләрнең баш киеме\n\n\n sikkeII и. металл акча; металл акчага төшерелгән сурәт\n\n\n sikkeIIi и. сөйл. хайван арканлый торган казык siklamen и. 1) бот. цикламен; 2) шәмәхә төс silmek ф. 1) сөртү; ellerini silmek кулларын сөртү; göz yaşını silmek күз яшьләрен сөртү; 2) юу; чистарту; cam silmek (тәрәзә) пыялаларын юу; 3) сызып ташлау, сызу; kaydını silmek исемлектән чыгарып ташлау ◊ silip süpürmek 1) җир йөзеннән себереп түгү; 2) сыпырып (ялтыратып) ашап кую; bir oturuşta hepsini silip süpürdüm бер утырышта бөтенесен сыпырып бетердем (ашап бетердем) silah и. 1) корал; 2) мылтык; silahı omuza asmak мылтыкны иңгә асу; 3) күч. корал, чара □ silah almak коралсызландыру; silah atmak ату; корал ташлау; silah başı хәрби тревога; silah patlamak ату; сугыш башлау; silaha sarılmak коралга тотыну (ябышу); silah sesi ату тавышы silahlamak ф. коралландыру; yeniden silahlamak яңадан коралландыру silahlanmak ф. кораллану silahlı с. кораллы; silahlı hizmete elverişli хәрби хезмәткә яраклы; silahlı kuvvet kullanmak кораллы көч куллану silahlık и. 1) корал йөртү өчен каеш; 2) корал ясау ашханәсе silahsız с. коралсыз silahsızlanmak ф. коралсызлану silahtar и. корал йөртүче silecek и. ) мунча җәймәсе; 2) (ишек төбенә куела торган) аяк киемен сөрткеч; 3) машина тәрәзәсен чистарткыч silgi и. 1) сөрткеч (мәс., өстәлне); 2) резин бетергеч sili I с. саф, чиста\n\n\n siliII с. әхлаклы, гыйффәтле silici и. җыештыручы, чистартучы (кеше) silik с. 1) ышкылган, кыршылган; 2) тонык, төссез, гадәти, күзгә ташланмый торган sililik и. чисталык, сафлык silinmek ф. 1) сөртенү; 2) чистартылу; 3) сызып ташлану; 4) юкка чыгу silinti с. ышкылган (сызылган) урын silkmek ф. селкетү, селкү, кагу, кагып төшерү (чыгару); halıyı silktin mi? келәмне кактыңмы?; toz silkmek тузан кагу ◊ omuz silkmek иң башларын селкетү silkelemek ф. селкенү, кагу silki и. куркып сискәнү (йоклаганда) silkinmek ф. 1) селкенү; кагыну; 2) сискәнеп, китү, дерт итеп китү; 3) кагып чыгарылу (тузан); 4) күч. котылу; tembellikten silkinmek ялкаулыктан котылу silkinti и. 1) селкенү, калтырау, дерелдәү; калтырату; сискәнеп китү; 2) бот. үсемлекләрнең чәчәк атып бетерүе silkme и. 1) селкетү, селкү, кагып төшерү; 2) ваклап туралган яшелчәләрдән итле ризык; patlıcan silkmesi бадымҗан силкмәсе sille и. яңаклау, яңакка сугу □ sille vurmak яңагына сугу ◊ sille tokat кыйный- кыйный silme 1. и. 1) сөртү; корыту; 2) кәрниз. 2. с. рәв. тулы, тулысынча silo и. саклагыч, саклау урыны silsile 1) рәт, тезмә, җыелма; dağ silsileleri тау тезмәләре; 2) инстанция; 3) шәҗәрә; буын ◊ (birinin) silsilesine okumak (берәүнең) җиде буын бабасына ләгънәт уку sim I 1. и. иск. көмеш. 2. с. көмештән эшләнгән\n\n\n simII и. диал. символ sima и. 1) йөз, бит; melek sima фәрештә йөз(ле); 2) шәхес; tanınmış bir sima танылган шәхес simge и. символ, тамга, билге; шартлы билге simit и. 1) келиндер; 2) сөйл. югары сортлы он simitçi и. келиндер пешерүче (яисә сатучы) ◊ simitçi küreği gibi dili var ипи көрәге хәтле теле бар (күп сөйләшүчән, усал телле) simsar и. арадашлык итүче, арадашчы, маклер simsariye и. комиссион акча; арадашчыга түләнә торган акча simsiyah с. кап-кара, чем-кара simya и. алхимия sin I и. иск. кабер\n\n\n sinII и. яшь (кеше гомере); biz sindekiler безнең яшьтәгеләр sinmek ф. 1) яшеренү; качу; посу; күзгә ташланмаска тырышу; avcı sine sine avına yaklaştı аучы сиздермичә генә корбанына якынлашты; kedi gibi sinmek песи кебек йомарлану; 2) шүрләп калу; 3) (ис, тәм, сыеклык һ. б.) сеңү; (ис) таралу; balığın kokusu eve sinmiş балыкның исе өйгә таралган; yağmur toprağa sine sine yağıyor яңгыр җиргә сеңдереп ява sincap и. зоол. тиен sindirmek ф. 1) яшереп калу, яшерү; 2) сеңдерү, эшкәртү (ризыкны); içine sindirmek (ризыкны) үзләштерү; 3) җиңү, бастыру sindirilmek ф. сеңдерелү, эшкәртелү (ризык тур.) sine и. 1) күкрәк, куен, кочак; 2) күч. күңел, йөрәк ◊ sineye çekmek түзү, чыдау, үткәреп җибәрү sinek и. чебен □ at sineği кигәвен ◊ sinek avlamak чебен аулау (эшлексез яисә сәүдәсе алга бармаган кеше тур.); sinekten yağ çıkarmak чебеннән май чыгару; юкны бушка аудару; иләк белән су ташу sinekçil и. зоол. чебенче (кош) sineklik и. чебен үтергеч; шапалак sinema и. кино; кинотеатр; bugün sinemada hangi film oynuyor? бүген кинотеатрда нинди фильм күрсәтелә? sinemacı и. кинематограф sinemacılık и. кинематография sinemasever и. кино яратучы singin с. сөйл. оялчан, тартынучан sini и. түгәрәк җиз паднус (аш өстәле хезмәтен үти) sinik с. яшеренгән sinir и. 1) анат., физиол. нерв; 2) сөйл. нервылар; sende hiç sinir yok mu, bu kadar aldırmazlık olur mu? синең нервыларың юкмы әллә, бу кадәр ваемсызлык булырмы?; 3) сеңер □ sinir boğumları анат. нерв төеннәре; sinir otu бот. бака яфрагы; sinir teli анат. нерв җепселе ◊ sinirleri ayaklanmak нервылары чыгу; siniri tutmak каушау, нервылану; sinirleri yatıştırmak нервыларны тынычландыру sinirbilimi и. мед. неврология sinirce и. мед. невроз sinirdoku и. анат. нерв тукымасы sinirlemek ф. 1) итне сеңерләрдән арындыру; 2) иск. атның арт аягындагы сеңерләрен кисеп җибәрү (җайдак ерак китә алмасын өчен) sinirlenmek ф. ачу килү, кызып китү, ярсу; insan sinirlenince hatır gönül tanımaz кеше, каны кызганда (ачуы килгәндә), хәтер саклап тормый sinirlendirmek ф. нервыландыру; чәүчәләкләндерү, канын кыздыру, ачуын кабарту sinirli с. 1) нервылы; чәүчәләк, тиз кызучан, ярсучан; тынычсыз, борчулы; 2) сеңерле; sinirli et сеңерле ит sinirlilik и. борчылучанлык sinlemek ф. кызганыч ыңгырашу; шыңшу sinlik и. зират sinmez с. сеңми торган; начар үзләштерелгән sinsi с. яшертен; астыртын; мәкерле sinsice с. рәв. яшерен; sinsice planlar kurmak яшерен планнар кору sinsilik и. астыртынлык; хәйләкәрлек; икейөзлелек sintine и. диңг. трюм sinyal и. сигнал sipariş и. 1) заказ; sipariş başarıldı заказ үтәлде; 2) акча белән тәэмин итү; алимент □ sipariş etmek заказ бирү siper 1. и. 1) траншея, окоп, ныгытма; 2) саклагыч; rüzgar siper җилдән саклагыч (пыяла); 3) түбәлек; 4) козырек. 2. с. ышык; burası siper bir yerdir биредә ышык □ siper almak яшеренү; siper etmek каплау, кую; elini gözlerine siper ederek кулын маңгаена куеп siperlenmek ф. 1) күмелү; 2) (нәрсәнеңдер артына) яшеренү siperlik и. чыгынты sipsi и. 1) сыбызгы (диңгезчеләрдә); 2) сорнай мундштугы sipsivri 1. с. бик очлы; нык очланган. 2. турыдан-туры, ачыктан-ачык; катгый ◊ sipsivri çıkagelmek кинәт пәйда булу sirayet и. 1) таралу; 2) инфекция siren и. сирена sirk и. цирк sirke I и. серкә □ sirke asidi хим. серкә кислотасы\n\n\n sirkeII и. серкә (бет, кандала кебек бөҗәкләрнең күкәе) sirkeci и. серкә сатучы sis и. төтен; томан sislenmek ф. төтен белән каплану; төшү (томан тур.); томан белән каплану; sisleniyor томанлана sisli с. 1) төтен белән капланган; томан белән капланган; 2) томанлы; тонык, ачык булмаган sistem и. 1) система; akaryakıt sistemi тех. ягулык системасы; kontrol sistemi идәрә итү системасы; тикшерү (контроль) системасы; 2) юл, ысул, метод; eski bir sistem иске ысул; 3) өйрәтмә, тәгълимат site и. шәһәрчек sitem и. шелтә, үпкә, ризасызлык □ sitem etmek шелтәләү sitemli с. шелтәле, үпкәле □ sitemli sitemli үпкәләп, шелтәләп sivil 1. с. гражданлык белән бәйле; штатка караган. 2. и. 1) штат кешесе; 2) яшерен полиция агенты sivilce и. сыткы, бетчә sivri 1. и. зоол. тунецның (диңгез балыгы) бер төре, 2. с. очлы башлы; очлы; sivri burunlu очлы башлы (аяк киеме тур.) ◊ sivri akıllı гаҗәпкә калырлык үзенчәклекле холык; sivri başlı тискәре, көйсез, үз сүзле sivribiber и. яшел борычның бер төре sivrilmek ф. 1) очлану; 2) аерылып тору sivrileşmek ф. 1) очлану, очланып килү; 2) үсеп чыгу, үсеп зураю sivrilik и. 1) очлылык; 2) тех. конус шәкеллелек sivriltmek ф. очлайту; dudaklarını sivriltmek иреннәрен очлайту sivrisinek и. черки, озынборын siymek ф. сию (бары тик этләр, песиләр тур.) siyah 1. с. кара (төс); siyah biber кара борыч; siyahtan giyinmiş adam карадан киенгән кеше. 2. и. арго. әфьюн □ siyah leylek зоол. кара ләкләк; siyah şarap кызыл шәраб ◊ siyahlar сөйл. негрлар; siyah altın кара алтын (ташкүмер тур.) siyahlanmak ф. каралу siyahlaşmak ф. карала төшү; карарак төскә керү siyahlatmak ф. каралту siyahlık и. 1) каралык; 2) караңгылык siyaset и. ) сәясәт; siyasetle uğraşmak сәясәт белән шөгыльләнү; dış siyaset тышкы сәясәт; 2) дипломатия siyasetçi и. сәясәтче siyasi с. сәяси siyatik и. анат. утракса нервы siz а. сез □ siz bilirsiniz үзегезгә карагыз (үзегез теләгәнчә эшләгез); sizli bizli konuşmak "сез" дип дәшеп сөйләшү ◊ siz sağ olsun! баш исән булсын! (ягъни, башкасы мөһим түгел) sizin а. сезнең; sizin için сезнең өчен; sizin eviniz сезнең өегез sizinki а. сезнеке; bu sizinkidir бу - сезнеке ◊ sizinkiler сезнекеләр (туган-тумача тур.) Slav и. славян халыклары Slavca и. славян телләре slogan и. лозунг; чакыру; шигарь Slovak и. словак Slovakça 1. и. словак теле. 2. рәв. словак телендә, словакча soba и. 1) мич; soba borusu мич торбасы; 2) теплица □ çiçek sobası оранжерея sobacı и. мичче soda и. 1) сода; 2) газлы су sodyum и. хим. натрий sof и. 1) иск. нечкә йон тукыма; 2) эшкәртелмәгән ефәктән тукылган ефәк астарлык sofa и. 1) алгы бүлмә; вестибюль; 2) софа, диван; 3) таш эскәмия sofi и. дини. суфый sofra и. 1) табын, аш өстәле; аш хәзерләнгән (куелган) өстәл; sofra bezi эскәтер; sofra sahibi a) хуҗа кеше; б) күч. икмәк-тоз; düğün sofrası туй табыны; şimdi sofradan kalktım әле генә өстәл (табын) артыннан (яныннан) тордым; 2) (тәбәнәк аяклары булган һәм түгәрәк) куна тактасы □ sofrası meydanda кунакчыл soğan и. 1) суган; taze soğan яшел (кыяк) суган; 2) (үсемлекләрдә) суганча ◊ soğana dönmek төбенә төшү (бөтенләй алып бетерү) soğancı и. суган сатучы soğanlı с. суганлы, суган салынган soğumak ф. 1) суыну; çorba soğudu шулпа суынды; 2) күч. суыну; araları soğudu аралары суынды; bu işten soğudu m бу эшкә карата суындым soğuk 1. и. 1) суык һава; суык; soğuklar суыклар; soğuğa alışık olmak суыкка күнеккән булу; bugün soğuk var бүген суык. 2. с. 1) салкын, суык; buz gibi soğuk боз кебек салкын; 2) күч, салкын; çok soğuk selamlaşmak бик салкын күрешү □ soğuk algınlığı салкын (суык) тидерү soğukça с. салкынча soğukkanlı с, 1) салкын канлы; 2) зоол. суык канлы soğuklama и. салкын (суык) тидерү soğukluk и. 1) суыклык, салкынлык; 2) күч. салкынлык, битарафлык; 3) салкын десерт; 4) мунча алачыгы soğulmak ф. 1) сулу (су, дым җитмәүдән); 2) кору (елга, чишмә тур.) soğurmak ф. суыру, сеңдерү (үзенә) soğuşmak ф. дымлану soğutmak 1) суыту; limonatayı soğuttunuz mu? лимонадны суыттыгызмы?; 2) күч. суындыру soğutmaç и. суыткыч әсбап, суыткыч soğutucu и. 1) суыткыч; 2) радиатор sohbet и. сөйләшү, әңгәмә □ sohbet etmek сөйләшү, сөйләшеп утыру sokmak ф. 1) тыгу, кертү, кыстыру, салу; cebine sokmak кесәсенә салу (яшерү); sakın, içeriye kimseyi sokma! кара, беркемне дә кертмә!; topu kaleye sokmak тупны капкага кертү; 2) чагу, тешләү; çocuğu arı sokmuş баланы бал корты чаккан; 3) тыгып (арасына салып) җибәрү; 4) күч. (сүз белән) чәнчү sokak и. урам □ sokak arası тыкырык; sokak başı урам башы ◊ sokak ağzı урам теле; sokak çocuğu урам баласы sokma 1. и. чагу (елан, бөҗәк һ. б.). 2. с. сугылган, кагылган sokman и. сазда йөри торган итекләр sokranmak ф. сөйл. сукрану sokulmak ф. 1) үтеп керү; 2) ныклап урнашу, тамыр җәю; 3) тыгылу; 4) елышу sokulgan с. йөдәтүчән, тыкшынучан, әрсез sokur 1. и. иск. сукыр тычкан. 2. с. 1) эчкә баткан (күзләр); 2) бер күзе сукыр (кеше) sokuşmak ф. кысылу, кысыла-кысыла керү sokuşturmak ф.1) этеп кертү; кыстыру; 2) күч. сиздермичә салу (мәс., сыйфатсыз товарны); 3) күч. усал сөйләшү sol I 1. и. 1) сул тараф, сул як; solumda минем сул ягымда; soldan gidiniz сул яктан барыгыз; 2) сәяси. сул позиция. 2. с. сул; sol parti сул партия ◊ sol eli beklemek (берәүнең) өстәл янына килүен көтү; solda sıfır сулда ноль (вак нәрсә, әһәмиятсез кеше); solundan kalkmak сул аяктан тору\n\n\n solII и. муз. соль (нота) solmak ф. сулу, тоныклану, агару solak I с. сулагай\n\n\n solakII и. тар. сулак (Госманлы Төркиядә солтанның шәхси сакчысы) solcu и. сәяси. сулчы soldurmak ф. сулдыру; уңдыру; güneş boyaları soldurur кояш буяуларны уңдыра solgun с. сулган; агарган sol iç и. сул сакчы (футболда) sollamak ф. 1) сул яктан үтеп китү; 2) сул яктан бару (шоферлар сөйләмендә) sollu с. сул; akciğerin sollu parçası анат. сул үпкә solumak ф. авыр итеп сулау, тыны кысылу, тыны бетү, сулышы тараю solucan и. 1) суалчан, җир суалчаны; 2) аскарида soluğan 1. и. акрын дулкын, су өстендәге шадралар. 2. с. әлсерәгән (хайван) soluk I с. сулган, төсе уңган; soluk yüzlü сулган йөзле\n\n\n solukII и. сулыш; soluğunu toparlamak тын алу; soluğunu tutmak сулыш алмыйча тору soluklanmak ф. тирән һәм тыныч сулау soluksuz рәв. тын да алмыйча solunmak ф. сулау solungaç и. саңак; solungaç yaylan саңак дугалары solunum и. сулыш, сулау soluş и. сулу, төсен югалту, тоныклану solutmak ф. әлсерәтү, хәлдән тайдыру som I с. 1) тоташ, бөтен; 2) чиста, кушылмаган\n\n\n somII и. причалның су астындагы өлеше somurdanmak ф. сукрану somurtmak ф. турсаю, каш җыеру, чырай сыту somurtkanlık и. турсайганлык, караңгы чырайлылык somut с. конкрет; матди; somut sonuç конкрет нәтиҗә somutlaşmak ф. конкретлашу somya и. 1) пружиналы матрац; 2) тимер сетка son 1. и. 1) ахыр; нәтиҗә; son bulmak бетү, тәмамлану; sonunu düşünmek ахырын уйлау; sonuna getirmek ахырына җиткерү; sonuna yaklaşmak ахырына якынаю; mevsimin sonunda сезон ахырында; 2) анат. соңгылык; 3) ахыр, чик. 2. с. 1) соңгы, ахыргы; son defa соңгы мәртәбә; son kerte соңгы стадия; 2) соң, соңарган □ son günlerde күптән түгел; соңгы көннәрдә; en sonu соңгы чиктә; son ek гр. суффикс; кушымча sonbahar и. көз sondurmak ф. сузу, озынайту sonlu и. мат. чикле сан sonra рәв. 1) соңыннан, аннары, (моннан, шуннан) соң; biraz sonra бераздан соң; daha sonra бераздан, моннан соң; sonra söyliyeceğim соңыннан сөйләрмен; yazdıktan sonra язганнан соң; 2) алайса; tembellik etmesin, sonra sınıfta kalır ялкауланмасын, алайса икенче елга калыр; senden sonra синнән соң ◊ sonra gelen devlet devlet değildir соңлап килгән бәхет - бәхет түгел; sonrası sağlık менә шул! sonradan рәв. соңыннан, шуннан соң, аннары sonraki с. (-дан) соңгы, (-дан) соң килгән; соңгы; sonraki günlerde соңгы көннәрдә sonrasız с. мәңге, мәңгелек sonrasızlık и. мәңгелек sonsuz с. 1) чиксез, соңы (ахыры) булмаган; чамасыз; sonsuz keder чиксез хәсрәт; 2) мат. чиксез; 3) нәтиҗәсез sonsuzluk и. чиксезлек sonuç и. нәтиҗә; күрсәткеч йомгак; сөземтә; onlar bu işte iyi sonuçlar elde ettiler алар бу эштә яхшы нәтиҗәләргә ирештеләр □ sonuç çıkarmak нәтиҗә (йомгак) ясау (чыгару); sonuca varmak нәтиҗәгә килү sonuçlanmak ф. тәмамлану, бетү; bu iş çabuk sonuçlandı бу эш тиз тәмамланды sonuçlandırmak ф. тәмамлау, бетерү sonuçsuz с. нәтиҗәсез sopa и. 1) юан таяк, күсәк; kauçuk (lastik) sopa резин күсәк; 2) таяк белән сугу; кыйнау ◊ sopa yemek (таяк белән) кыйналу; тукмак (таяк) ашау sorgu и. сораштыру; сорау алу □ sorgu hakimi суд тикшерүчесе sorgulamak ф. сорау алу sorgun и. бот. тал-чыбык sorgusuz рәв. сорау алмыйча □ sorgusuz sorusuz (sorgusuz sualsiz) тикшереп тормыйча sormak ф. 1) сорау, сорау бирү; (birine) saatin kaç olduğunu sormak сәгать ничә икәнлеген сорау; 2) сорау, сораштыру; 3) сорашып белү; hatırını sormak хәлен сорашып белү; 4) сорау, җавап бирдерү; bu işi benden sorarlar бу эшне миннән сорарлар (моңа мин җавап бирәм) ◊ sorma! sorma gitsin! сорама да инде! (канәгатьсезлеген уртаклашканда әйтелә); sora sora Bağdat bulunur сорый-сорый Багдадны табарсың; теле барның юлы бар soru и. ) сорау; soruyu karşılamak сорауга җавап бирү; 2) сорату □ soru edatı гр. сорау кисәкчәсе ◊ soru yağmuruna tutmak сорау (яңгыры) яудыру sorumak ф. суыру; parmağı sorumak бармак суыру sorulmak ф. 1) сорау биреп җавап алу; 2) сорау бирелү; böyle sualler sorulmaz мондый сораулар бирелергә тиеш түгел sorum и. җаваплылык sorumlu с. җаваплы; daha sorumlu hareket ederek тагын да җаваплы эшләп sorumluluk и. җаваплылык; sorumluluğunu başkasına yıkmak җаваплылыкны башка берәүгә аудару sorumsuz с. җавапсыз (битараф); sorumsuz insanlar җавапсыз кешеләр sorumsuzluk и. җавапсызлык; sorumsuzlukla suçlandırmak җавапсызлыкта гаепләү sorun и. мәсьәлә; sorunların çözümlenmesi мәсьәләләрнең чишелеше soruş и. сорашу, сораулар бирү □ sual soruş төпченү soruşmak ф. бер-береңнән сорашу soruşturmak ф. сораулар биреп тикшерү; сорау алу sorutmak үпкәләү, турсаю, ачулану, каш җыеру sorutkan с. караңгы чырайлы, ризасыз, күңелсез sosyal с. социаль, иҗтимагый; җәмгыять белән бәйле; sosyal bağlar иҗтимагый бәйләнешләр; sosyal bilimler иҗтимагый фәннәр; sosyal eşitsizlik социаль тигезсезлек sosyete и. 1) (җәмгыятьтә) югары катлам; 2) югары даирә sovyet с. совет; Sovyetler Birliği Советлар союзы soy 1. и. 1) нәсел, нәсел-нәсәп, буын; bütün soyunu etrafına topladı бетен нәсел- нәсәбен янына җыйды; 2) ата-бабалар; 3) буын (бер үк чор кешеләре); 4) токым. 2. с. 1) (чыгышы буенча) затлы, мәшһүр, данлыклы; soy adam затлы кеше; 2) нәселле; soy at нәселле ат □ soy ağacı шәҗәрә; soy sop туган-тумача; soyu sopu belli затлы нәселдән; soy adı фамилия ◊ soy dönmek нәселе начарлану soymak ф. 1) кабыгын арчу, каезлау; patatesi soymak бәрәңге кабыгын арчу; 2) чишендерү, киемен салдыру; çocuğu soy баланы чишендер; 3) талау; evi soydular өйне таладылар ◊ soyup soğana çevirmek талап белдерү soya çekim и. нәселдәнлек soydaş с. бер токымнан булган soydurmak ф. чишендерү, салдыру soygun 1. и. талау. 2. с. чишендерелгән soyguncu и. талаучы soygunculuk и. талау; soygunculuk politikası талау сәясәте soylu с. 1) мәшһүр; затлы нәселдән; 2) нәселле; 3) намуслы, вөҗданлы, мәрхәмәтле, турылыклы ◊ soylu soyundan huylu huyundan vazgeçmez затлы нәселдән булган кеше үз нәселеннән, холкы булган кеше үз холкыннан ваз кичмәс soyluluk и. затлылык, танылганлык, чыгышы буенча затлы нәселдән булу soymantı и. 1) яшелчәләр (кабыгын чистартып ашый торганнары); 2) кабык soymuk и. 1) нараттан алынган сагыз; 2) наратның сагызын алу өчен киселгән урыннары soysuz с. 1) гади нәселдән; 2) күч. әшәке, намуссыз soyucu и. талаучы soyulmak ф. 1) кабыгыннан чистартылу (арчылу); 2) чишендерелү; 3) талану soyunmak ф. чишенү; киемнәрне салу, кием алыштыру □ soyunup dökünmek чишенеп өйдә йөри торган киемнәрне кию soyuntu и. кабык soyut с. абстракт söbe söbü с. озынча түгәрәк, йомырка шәкелендә söğüş и. пешкән салкын ит söğüt и. бот. тал (агач) □ salkım söğüt еламсар тал sökmek ф. 1) (теккәнне) сүтү; bu dikişi sökünüz бу җөйне сүтегез; 2) аеру, чишү; atları arabadan sökmek атларны туару; 3) сүтү (кисәкләү); çadırı sökmek чатырны сүтү; 4) тартып (суырып) чыгару; çiviyi sökmek кадакны суыру; 5) ерып үтү; 6) тану (укый алу) ◊ söküp atmak чишү, чишеп ташлау (буталчык эш, мәсьәләне) sökel с. гарип söktürmek ф. 1) сүттерү, чиштерү; 2) сөйл. авырлык белән төшенү, акрынлап аңлый башлау sökük с. сүтелгән; тишелгән; ертылган; sökük örmek тишекне ямау sokulmek ф. 1) сүтелү, чишелү; 2) арго. чыгарып салу (акчаны) sökün etmek кинәт пәйда булу; килеп чыгу söküntü и. 1) сүтелгән урын; 2) ватылган кисәкләр sölpümek ф. 1) мәлҗерәү, салыну; 2) ябыгу (юан кеше тур.) sömürmek ф. 1) эксплуатацияләү; изү; 2) чөмерү (шешә авызыннан); 3) комсызланып ашап бетерү; кабып йоту sömürge и. колония sömürgeci и. колонизатор sömürme и. эксплуатация, изү sömürü и. эксплуатацияләү sömürülmek ф. эксплуатацияләнү sönmek ф. 1) сүнү; ateş söndü ут сүнде; 2) шиңү (һаваны чыгару); 3) күч. сүнү, тынычлану; aşkı söndü мәхәббәте сүнде; 4) күч. сүнү; бушау, начарлану söndürmek ф. сүндерү sönük с. 1) сүнгән; 2) шиңгән; sönük balon шиңгән шар; 3) күч. тонык, сүрән, зәгыйфь (мәс., өмет чаткысы); 4) күч. күрексез, шыксыз; sönük bir adam шыксыз кеше sönüklük с. тонык, ялтыравыксыз sövmek ф. сүгү, хурлау söve и. тәрәзә рамы; ишек яңагы sövgü и. сүгенү, хурлау, кимсетү sövme и. гайбәт; хурлау, кимсетү sövüşmek ачулану, кычкырышу söylemek ф. 1) сөйләү, әйтү; açık söylemek ачык әйтү; türkçe söylemek төрекчә сөйләшү; bu sözleri söylerken бу сүзләрне әйткәндә; reşit ağa - ona böyle söylüyordu аңа (ул) Рәшит ага дип дәшә иде; 2) тәкъдим итү; 3) сорау, әйтү; çorba söyledim шулпа сорадым, шулпа китерергә әйттем; 4) җырлау; şarkı söylemek җыр җырлау ◊ bir söyle iki işit бер (мәртәбә) әйт, ике (мәртәбә) тыңла; аз сөйлә, күп тыңла söylenmek и. 1) әйтелү, сөйләнү; söylenmedik şey kalmadı әйтелмәгән (сөйләнмәгән) сүз калмады; 2) үз алдына сөйләнү мыгырдану söyleniş и. әйтелеш söylenti и. 1) риваять; 2) сүз, хәбәр, гайбәт; söylentiler çıktı сүз чыкты söyleşmek ф. 1) сөйләшү; 2) сөйләшеп килешү, сөйләшеп хәл итү söyleşme и. сөйләшү, әңгәмә söyletmek ф. 1)сөйләтү; 2) тану, икърар итү söylev и. сөйләү, сүз, нотык söyleyiş и. 1) сөйләш; 2) сөйләшү рәвеше söz и. 1) сүз; başka sözle башка сүз белән (әйткәндә); 2) сүз, сөйләү, нотык; söz istemek сүз сорау; söze karışmak сүзгә катышу; 3) сүз, вәгъдә; söz(ünü) tutmak сүзен тоту (вәгъдәсен үтәү); 4) сүз, хәбәр, гайбәт; ortalıkta bir söz dolaşıyor бер сүз (хәбәр, гайбәт) йөри □ söz etmek сөйләшү, сөйләү; сөйләшеп бер фикергә килү, килешү; ondan söz ederken аның турында сөйләгәндә ◊ söz anlamak сүз тыңлау; söz aramızda кайда сөйләшкән, шунда калсын; söz bir etmek сүз берләштерү; sözü bol такылдык, күп сөйләүче; sözü çiğnemek сүзендә тормау; sözünün eri сүзенең хуҗасы; sözü geçer сүзе үтә торган, дәрәҗәле; söz gelmek сүз тию, сүзе булу; sözü sohbeti yerinde җиңел һәм аңлаешлы сөйләшүче; söz yaş deriye benzer, nereye çekersen oraya gider сүз чи тирегә охшаган, кая тартсаң шунда тартыла sözbirliği и. килешү, сүз берлеге sözcü и. комментатор sözcük и. сүз; "anlamak" yerine "düşünmek" sözcüğünü kullanıyorlar" “аңлау” урынына "төшенү" сүзен кулланалар sözde 1. терк. диярсең; гүя; 2. с. дип атала (йөртелә) торган sözdizimi и. гр. синтаксис sözgelimi кер. суз. мәсәлән, әйтик sözgelişi кер. сүз. мисалга әйтик; беләсегез килсә sözleridirmek ф. 1) тавышлы итү; 2) кабатлау sözleşmek ф. 1) килешү; 2) сүз беркетү sözleşme и. 1) килешү, контракт; 2) сүз беркетү sözlü 1. и. ярәшелгән кыз яисә егет. 2. с. 1) сүз биргән; 2) телдән әйтелгән sözlük и. сүзлек; türkçe sözlük төрек теле сүзлеге sözlükçü и. сүзлекчә, лексикограф spiker и. 1) диктор (радиода); комментатор; 2) спикер spor и. спорт; sporla meşgul olmak спорт белән шөгыльләнү; spor ayakkabı спорт аяк киеме □ spor loto спортлото sporcu и. спортчы stadyum и. стадион staj и. стаж; стажировка statüko и. сәяси. статус-кво stil и. стиль stok и. запас; altın stoku алтын запасы □ stok etmek запас ясау (җыю) stratej и. стратег strateji и. стратегия; harp stratejisi хәрби стратегия stüdyo и. студия su и. 1) су; su boru hattı су үткәрү трубалары линиясе; su buğusu су пары; su çekmek a) суны сеңдерү (үзенә); б) су алу (коедан һ. б.); su deposu сусаклагыч; su geçmez су үткәрми торган; içilir su, içme su эчә торган су; maden suyu минераль су; 2) яшелчә (җиләк-җимеш һ. б. үсемлекләр) суы; 3) чишмә, елга, күл; suyun başı чишмә башы; su basan (ova) елга үзәне; sığ su сай җир (елгада, күлдә); 5) төнәтмә; шулпа; ıhlamurun suyu юкә чәчәге төнәтмәсе; et suyu ит шулпасы; tavuk suyuna çorba тавык шулпасыннан аш; 6) (бот. зоол. терминнар составында) суда яшәүче; су яратучы мәгънәсендә; su çulhası зоол. акуланың бер төре; su keneviri бот. өч аертылы эт тигәнәге; su köpeği зоол. кама; su örümceği зоол. су үрмәкүче ◊ sudan ялган, дәлилсез, уйдырма; sudan bir özür берни тормый торган аклану; su içinde ким дигәндә; sular kararmak караңгы иңү; su katılmamış саф, саф иткән; sularında якынча, тирәсендә; suyu çekilmek кибү, кору (кое, күл һ. б.); кимү, бетү (азык-төлек һ. б.); param suyunu çekti акчам бетте; suya düşmek уңышсызлыкка очрау; suyunca gitmek җаеннан тору; suyu göstermek аннан-моннан гына юу; suyu mu çıktı? нинди кимчелеген күрдең? нәрсәсе белән ошамый?; suyuna tirit geçinmek көч-хәл белән тормыш итү (бергә яшәү); suyun yavaş akanından, insanın yere bakanından sakın акрын аккан судан, түбән карап йөргән кешедән саклан su altı и. су асты, диңгез (елга, кул) төбе suaygırı и. зоол. бегемот subay и. офицер; deniz subayı диңгез офицеры; yedek subay запастагы офицер sucu и. су сатучы; су ташучы sucuk и.1) казылык; колбаса; 2) татлы ашамлыкларның бер төре ◊ sucuğunu çıkarmak кирәген бирү (кыйнау) suç и. 1) гаеп; хата; 2) җинаять; benim ne suçum var? минем ни гаебем бар? □ suç etmek хаталану, хата ясау; suçtan geçmek кичерү, гаебен гафу итү suçiçeği и. мед. су чәчәге suçlamak ф. гаепләү suçlanmak ф. гаеп ителү suçlu 1. и. җинаятьче. 2. с. 1) гаепле; suçlu görülmek гаепле саналу; 2) гаепләнүче; 3) гөнаһлы ◊ hem suçlu, hem güçlü үзә гаепле, үзен акларга маташа suçluluk и. 1) гаеплелек; 2) җинаять, җинаятьчелек suçsuz с. гаепсез, гөнаһсыз suçsuzluk и. гаепсезлек suçüstü рәв. юр. җинаять урынында (өстендә) sudan с. уйдырма, ялган Sudanlı и. Суданда яшәүче su kamışı и. бот. җикән su korkusu и. мед. гидрофобия, судан курку sulamak ф. 1) су сибү; 2) сугару, терлекләргә су эчертү sulak 1. и. 1) кошларга су эчертә торган улак; 2) су сипкеч. 2. с. сулы, су күп булган (җир) □ sulak yer сазлык sulandırmak ф. 1) су сиптерү; 2) су эчертү; 3) су кушып сыегайту sulanmak ф. 1) сулану; 2) сыеклану; 3) дымлану ◊ ağzım sulandı авызыма сулар килде sulfata и. хинин, хина sulh и. 1) тынычлык иминлек; sulh içinde beraber yaşama янәшә тыныч яшәү; 2) тынычлану; тынычлык; 3) килешү, солых □ sulh etmek солых төзү; тынычлык турында килешү ◊ sulha sübhana yatmak җайга килү, ипкә килү sulhen рәв. тынычлык юлы белән sulp 1. и. 1) умырткалык; 2) күч. буын, нәсел; sulbünden gelmek нәселдән килү, 2. с. нык, каты, тыгыз sultan и. солтан sultanlık и. 1) хакимият, югары хакимият; 2) күч. тынычлык, рәхәтлек sulu с. 1) сулы; sulu yemiş сулы җимеш; 2) сулы, су кушылган; sulu sepken карлы яңгыр, юеш кар; sulu sut су кушылган сөт; 3) су салып (суда) пешерелгән; 4) сыек; sulu gıda сыек ризык; 5) күч. йөдәтүчән (кеше); 6) су сибеп үстерәлә торган suluboya и. акварель sümer и. Шумер дәүләте кешесе sümerce 1. и. шумер теле. 2. рәв. шумер телендә sunmak ф. бирү, сузу, тапшыру, тәкъдим итү suna и. зоол. ата үрдәк, күл үрдәге ◊ suna gibi күрекле, матур sungu и. бүләк sungur и. зоол. шоңкар suni с. 1) ясалма; синтетик; 2) күч. ясалма suntıraç и. тимерче тишкече sunturlu с. 1) шау-шулы; 2) начар, әшәке ◊ sunturlu savurmak әшәке итеп сүгенү sunu и. 1) тәкъдим; 2) багышлау sunulmak ф. тәкъдим ителү, бирелү, куелу sunuş и. (язма) тәкъдим, рапорт; гозер sur I и. язмыш, тәкъдир\n\n\n surII и. шәһәр дивары surat и. 1) чырай; 2) күч. караңгы чырай ◊ surat asmak каш җыеру suratlı с. ачулы, караңгы чырайлы suratsız с. 1) ямьсез, кыяфәтсез; 2) оятсыз, дорфа sure и. сүрә (Коръәндә) suret и. 1) сурәт, йөз, тышкы кыяфәт; 2) күчермә; рәсем; 3) рәвеш; bu suretle бу рәвешле; □ surette алай булгач, ул очракта □ suret almak күчермәсен алу; ◊ suret(ly)le (берәр) юл белән; fenalıkları kaldırmak suretiyle кимчелекләрне бетерү юлы белән; sureti haktan görünmek изге булып кылану sureta 1. рәв. тышкы кыяфәте буенча. 2. с. формаль suriyeli и. Сүриядә (Сириядә) яшәүче susmak ф. эндәшмичә тору, тынлыкны саклау □ sus! эндәшмә! susamak ф. 1) сусау, эчәргә теләү; 2) (нәрсәнедер) бик нык теләү ◊ ölümüne susamak үз үлемен эзләү susak 1. и. тустыган (агачтан яисә агач кабыгыннан ясалган). 2. с. 1) сусаган; 2) күч. ахмак susam и. 1) көнҗет; susam yağı көнҗет мае; 2) ирис su samuru и. зоол. кама susanmak ф. эчәсе килү susatmak ф. эчәсене китерү susku и. эндәшмәү suskun с. аз сүзле, сөйләшмәүчән, тавыш-тынсыз suskunluk и. тынлык, эндәшми тору; пауза susma и. тынлык, тавышсыз тору susmalık и. серне сакласын дип бирелгән ришвәт suspus рәв. бик тын гына susta и. (саклагыч) пружина; çakının sustası (ябылмалы) пәкенең пружинасы; ◊ susta durmak арт аякларында тору (эт тур.); ярарга тырышу, ялагайлану sustalı 1. и. ябылмалы пычак (пәке). 2. с. пружиналы susturmak ф. 1) дәшәргә ирек бирмәү; 2) авызын каплау; бәхәстә җиңү susturucu и. тех. тавыш томалагыч susuşmak ф. тыныч тору (берничә кеше бергә) susuz с. 1) сусыз, коры; 2) дымсыз sut и. хим. натрий sutavuğu и. зоол. су тавыгы suteresi бот. бөергән, су борычы sutyen и. бюстгальтер; күкрәкчә suvarmak ф. сугару, терлекләргә су эчертү suvare и. кичә (мәҗлес) suvat и. су эчертә торган урын su yılanı и. тузбаш елан su yolu и. 1) канал; 2) суүткәргеч su yosunu и. бот. су мүге suyuk 1. и. сыеклык. 2. с. сыек su yuvarı и. геогр. гидросфера suzidil и. муз. борынгы бер мәкамнең исеме süblime и. хим. сүләмә (агулы матдә) südremek ф. исерү süfli с. 1) түбәңдәге, (нәрсәнеңдер) астында булган; 2) түбән, начар; 3) шапшак, җыйнаксыз киенгән süklüm püklüm рәв. оялып, каушап, уңайсызланып sükun sükunet и. 1) тынычлык, тынлык; 2) хәрәкәтсезлек sükunetli с. 1) тынычланган; 2) хәрәкәтсез, тын sükut и. тынлык, тавыш-тынсыз тору, тынычлык, дәшмәү ◊ sükut ikrardan gelir дәшмәү -ризалык билгесе sülale и. токым, буын; династия; sülalesi kesildi буыны өзелде sülf и. хим. күкерт sülfürik с. хим. күкертле; sülfürik asit күкерт кислотасы sülük и. 1) зоол. селек (медицинада кулланыла); 2) бот. мыекча sülün и. зоол. фазан sülüs и. 1) өчтән бер өлеш; 2) гарәп язуының бер төре sümmek ф. 1) төртеп имү (бозау, бәрән тур.); 2) аудару sümbül и. бот. сөмбел, гиацинт sümek и. йон җеп йомгагы sümkürmek ф. борын сеңгерү sümsük с. гади, хәйләсез, беркатлы sümter и. бодайның бер төре sümük и. 1) маңка, лайла; 2) анат. лайлалы яры sümükdoku и. анат. лайлалы яры sümüklü с. 1) лайлалы; 2) маңкалы □ sümüklü böcek зоол. әкәм-төкәм sünmek ф. тартылу, сузылу (тукыма тур.) süne и. зоол. зарарлы ташбака sünepe с. 1) килешсез, ямьсез, мескен кыяфәтле; 2) акылсыз, ахмак sünger и. болыт (губка) ◊ sünger kağıdı киптергеч кәгазь süngü и. 1) сөңге, штык; 2) кабер өстенә кадалган казык ◊ süngüsü ağır авыр хәрәкәтләнүче кеше süngülemek ф. 1) сөңге белән кадау; 2) болгату (мәс., мичтәге утынны, күмерне) süngüleşmek ф. сөңге (штык) белән сугышу süngülü с. сөңгеле, штыгы булган sünnet и. 1) сөннәт (Мөхәммәт пәйгамбәрнең кылган эшләре, тормышы турындагы хикәятләр); 2) сөннәт; sünnet düğünü сөннәт туе sünnetçi и. сөннәтче süper с. өстен, супер süprüntü 1. и. чүп; süprüntü tenekesi чүп әрҗәсе. 2. с. күч. әшәке süprüntücü и. 1) чүпче; 2) күч. вак-тияк (чүпрәк-чапрак) сатучы süprüntülük и. чүплек, чүп өеме süpürmek ф. 1) себерү; 2) щетка белән кием чистарту; 3) күч. кырып себерү, бетерү süpürgü и. себерке; çalı süpürgesi чыбык себерке; hasır süpürge камыш себерке; ip süpürge швабра; elektrik süpürgesi тузан суырткыч ◊ süpürge sapı yemek кыйналу süpürgeci и. 1) урам себерүче; 2) себерке ясаучы һәм сатучы süpürgedarısı и. бот. сорго (тарыга охшаш игүле үсемлек) süpürge otu и. бот. арчан (мәңге яшел куак) süpürücü и. җыештыручы, чистартучы süpürülmek ф. себерелү sürmek ф. 1) алып бару; куып бару; йөртү; 2) этү; 3) сөрү (читкә); 4) ышку, сөртү; 5) сатып җибәрү сатып котылу; 6) сөрү (җирне); 7) дәвам ителү, озакка сузылу; bu iş iki saat sürer бу эш ике сәгатькә сузылачак; 8) этеп кертү (тыгу); 9) үсеп чыгу; 10) эч китү белән авыру sürahi и. графин sürat и. тизлек, кызулык, ашыгычлык; en yüksek sürat иң югары тизлек süratle рәв. тиз, кызу, ашыгыч, җитез süratlenmek ф. тизләнү, ешаю süratlendirmek ф. тизләтү, кызулату süratli с. җитез, өлгер, ашыгыч, кызу, тиз sürç и. онытучанлык sürçmek ф. 1) сөрлегү; 2) күч. ялгыш адым ясау, ялгышу sürdürmek ф. озайту; дәвам иттерү süre и. срок, вакыт аралыгы; bir hafta süresince бер атна буе süreduran с. инертлы süredurum и. инертлык süregelmek ф. дәвам итү süregelen с. дәвам иткән süreğen с. дәвамлы, даими; әледән-әле булган süreğenleşmek ф. даими булып тору; дәвамлы булу sürek и. 1) дәвамлылык; вакыт озынлыгы; 2) көтү (терлек); 3) тиз чабучы җайдак sürekli с. озакка сузылган, озак; даими, дәвамлы süreksiz с. озак бармаган; тиз үтеп киткән, кыска вакытлы süreli с. әзлекле, вакытлы, периодик; kısa süratli kurslar кыска вакытлы курслар sürerlik и. дәвамлылык (вакыт эчендә) süresiz с. вакыты чикләнмәгән süreyya и. астр. Плеядалар sürfe и. зоол. күбәләк корты sürgit с. мәңге, мәңгегә, туктаусыз sürgü и. 1) тырма, җир тырмасы; 2) эшермә, эшермә бик; 3) сәмек, затвор (мылтыкта) sürgülemek ф. 1) җир тырмалау; 2) эшермә бик белән бикләү; 3) тигезләү (юлны, стенаны) sürgülü с. 1) эшермә биккә бикле; 2) эшермәле (мәс., логарифм линейкасы) sürgün и. 1) яшь үсенте; 2) сөрелгән (кеше); 3) сөрген (җире); 4) эч китү; дизентерия sürgünlük и. 1) сөргенгә сөрү; 2) сөрүле җир; 3) эчне йомшартучы дару sürme I 1. и. 1) сөрү, куу; 2) эшермә, келә; 3) өстәл тартмасы. 2. с. эшермәле, этелмәле sürme II и. сөрмә □ sürme çekmek сөрмә тарту sürmelemek ф. 1) сөрмә тарту (күзгә); 2) эшермә биккә бикләү sürmeli с. 1) сөрмә тартылган (күзләр); 2) эшермә, биккә бикләнгән ◊ gözü sürmeli икейөзле sürmelik и. сөрмә тартмачыгы sürtmek ф. 1) нык ышку; 2) эштеренү ◊ el sürtmek кысылу (берәр эшкә, сүзгә һ. б.); taban sürtmek күп йөрү sürtünmek ф. 1) өстерәлү, көч-хәл белән атлау; шуышу; 2) ышкылу, сырпалану; 3) бәйләнү sürtüşmek ф. бер-беренә ышкылу sürü и. көтү; bir sürü inek (sığır) бер көтү сыер sürümek ф. 1) тарту, өстерәү; 2) тарттыру, сөйрәтү; 3) күч. тарту, сузу (мәс., эшне) sürücü и. 1) куып баручы; 2) (йөк хайваннарын) әйдәп баручы; 3) йөртүче sürüklemek ф. 1) өстерәтү; 2) өстерәп килү; 3) җәлеп итү sürüklenmek ф. 1) тартылу, өстерәлү, тартып китерелү; җәлеп ителү; 2) сузылу, дәвам ителү sürükletmek ф. 1) тарттыру; 2) өстерәтү sürülmek ф. сөрелү (җир) sürüm и. 1) сатып җибәрү; әйләнеш (товар, акча); 2) сөрү җире, сөрелгән җир; 3) товар партиясе ◊ sürüm sürüm sürünsün! көн күрмәсен! sorumlu с. үтемле (товар) sürümsüz с. үтемсез, үтмәс (товар) sürümsüzlük и. үтемсезлек sürünmek ф. 1) сөртенү, ягыну; 2) сузылу, сөйрәлү; sürünerek шуышып; 3) тию, кагылу; 4) (көч-хәл белән) көн итү (көн күрү); yarı aç yarı tok sürünmek ачлы- туклы көн итү süründürmek ф. хәерчелеккә төшерү sürüngen и. 1) зоол. сөйрәлүче; 2) бот. үрмә үсемлек □ sürüngen sap үрмә сабак sürütmek ф. сөйрәттерү, өстерәттерү sürütme и. 1) диңг. трал; 2) кармакның бер төре (диңгездә балык тоту өчен) süs и. бизәк; бизәнү әйбере; нәкыш, орнамент ◊ süsü vermek үзен башка берәү итеп таныту süsmek ф. сөзү (мөгез белән) süsen и. бот. ирис süslemek ф. бизәү, матурлау, нәкышьләү süslenmek ф. бизәнү süslendirmek ф. бизәкләү süslü с. бизәлгән, бизәнгән, күркәм, нәфис һәм купшы (киенгән) süssüz с. гади, бизәксез süt и. 1) сөт; ekşi süt ачыган сөт; 2) бот. үсемлек сөте, латекс; 3) зоол. балык агы ◊ aslan sütü аракы; котырган сыер сөте; sütle giren huy canla çıkar сөт белән кергән холык җан белән чыгар; бөкерене кабер генә төзәтә sut ana и. сөт анасы, имезгән ана sütbeyaz с. сөттәй ак sütçü и. сөт сатучы sütçülük и. 1) сөт сату; 2) сөт ризыклары хәзерләү sütdişi и. сөт теше (балада) sütkardeş и. сөт-кардәш, сөт кардәше (имчәктәш) sötkırı с. ак төстәге (ат тур.) sütlaç и. сөтлаш (сөттән, дөгедән шикәр кушып пешерелә) sütleğen и. бот. сөтлегән sütliman с. 1) диңг. тыныч, җилсез; 2) тыныч, хәрәкәтсез sütlü с. 1) сөтле, сөттә пешерелгән; 2) сөтле (мәс., сыер); 3) сөтле (үсемлекнең өлгерү дәрәҗәсе турында) ◊ sütlü mantar сары гөмбә, нарат гөмбәсе sütlük и. сөт фермасы süt ölçer и. сөт үлчәгеч sütsüz с. сөтсез sütun и. 1) колонна; багана; 2) багана (газетта) suyum и. энә күзенә кертелә торган җеп очы süzmek ф. 1) сөзү, фильтрлау; 2) сөзеп карау, текәлеп карау süzdürmek ф. сөздерү (фильтрлау) süzek и. сөзгеч süzeni и. чигеш тере süzgeç и. сөзгеч, фильтр süzgeçti с. сөзгечле süzgün и. 1) һушсыз; хәлсез, көчсез; сүлпән; 2) талган; меланхолик süzgünlük и. 1) һушсызлык, хәлсезлек; 2) талганлык süzülmek ф. 1) сөзелү; 2) канат какмый очу (мәс., бөркет); 3) чытлыклану şaban 1. и. шәгъбан ае. 2. с. арго. тиле-миле şabanlaşmek ф. арго. шашу, акылдан язу şadırvan и. фонтан şafak и. шәфәкъ, таң □ şafak sökmek таң ату şaft и. тех. күчәр şaful и. кисмәк (бал өчен) şah I и. атның арт аякларына басуы\n\n\n şahII и. 1) шаһ; 2) шахм. шах, король ◊ şahımı bu kadar severim шуннан артыгын булдыра алмыйм şahadet и. 1) шәһадәт, таныклык; шаһит күрсәтүе; 2) дәлил şahadetname и. шәһадәтнамә, таныклык кәгазе; диплом, аттестат şahane 1. с. 1) шаһ (хөкемдар) белән бәйле; 2) гаҗәеп, искиткеч. 2. рәв. шаһларча şahap и. иск. атылган йолдыз; метеор şahdamarı и. анат. аорта şaheser и. шедевр şahım и. иск. эч мае (суелган терлектә) şahıs и. 1) шәхес; 2) гр. зат; 3) катнашучы, персонаж (пьесада) şahin и. зоол. сапсан (кош) ◊ şahin bakışlı бөркет карашлы şahit и. 1) шаһит; 2) дәлил şahitlik и. шәһитлек şahlanmak ф. 1) арт аякларында күтәрелү (ат тур.); 2) вертикаль буенча өскә очып күтәрелү (мәс., вертолет); 3) күч. ачулану; 4) илһамлану şahlık и. шаһлык şahrem şahrem рәв. юл-юл, кисәк-кисәк şahsen рәв. шәхсән şahsi с. шәхси şahsiyet и. 1) шәхес; 2) мөһим кеше şahtur и. паром (елгада) şair и. шагыйрь şairane с. рәв. шагыйранә, шагыйрьләрчә, шигъри şairlik и. шагыйрьлек, шагыйрьлек таланты şak иярт. шалт, чалт (сукканда чыга торган тавыш) şaka и. шаярту, шаянлык, шаян, көлке □ şaka söylemek шаярту, шаяртып әйтү; şaka yapmak шаяртып әйтү; шаярту şakacı с. шаяртучан, шаян (кеше) şakacıktan рәв. 1) сөйл. шаяртып, көлеп; 2) көлке өчен; 3) шаяртып-көлеп кенә; тиз, җиңел şakadan рәв. шаяртып, көлке өчен şakak и. чигә şakalaşmak ф. шаяртышу şakasız с. рәв. шаяртуларсыз; җитди şakayık и. бот. чалмабаш (чәчәк) şakımak ф. 1) сайрау; чыркылдау; 2) күч. җырлау, сөйләү şakırdamak ф. 1) шакылдау, шапылдау; 2) шыбырдау (яңгыр тур.) şakır şakır иярт. шыбыр-шыбыр; şakır şakır yağmur yağıyor шыбыр-шыбыр яңгыр ява şakırtı и. шалтырау; шакылдау, шапылдау; el şakırtıları кул чабулар şaki и. талаучы şakilik и. талау şakketmak ф. икегә яру, телү şaklamak ф. шапылдау, шартлау (бармак, тел); чупылдау şaklaban с. шарлатан şaklatmak ф. чалтыратып сугу; шартлату (мәс., камчы); чупылдату (иреннәрне) şakrak I с. сайраучы, чыркылдаучы\n\n\n şakrakII с. шат, сөенгән; елмаеп торган şakrakkuşu и. зоол. карабүрек (кош) şakraklık и. шат күңеллелек şak şak иярт. шак-шак (сугу) şakşak и. шакылдавык şakşakçı и. ялагай şakşakçılık и. ялагайлык şal и. 1) шәл; şal yaka шәл яка; 2) кашемир (тукыма); 3) пута şalgam и. шалкан □ tarla şalgamı бүкән шалкан, гәрәнкә şallak I с. ялангач, шәрә\n\n\n şallakII с. оятсыз şalter и. электр өзгече şalupa и. диңг. шлюп, баркас şalvar и. чалбар şalvarlı с. чалбар кигән şama и. балавызлы фитиль şamalı с. фитильле (мәс., шәм) şamama и. хуш исле вак кавын şaman и. шаман şamanlık и. шаманлык, мәҗүсилек şamar и. яңакка сугу şamarlamak ф. яңакка сугу şamata и. тавыш, гауга; бәхәс, кычкырыш şamatacı и. тавыш-гауга чыгаручы; кычкырышучы, бәхәсләшүче, гаугачы şamatalı с. тавышлы, гаугалы şamdan и. шәмдәл şamdancı и. шәмдәл ясаучы һәм сатучы şamfıstığı и. пестә (чикләвек) şampanya и. шампань шәрабы şampiyon и. чемпион şampiyona и. чемпионат şampuan и. шампунь şan I и. 1) дан, шөһрәт, шан; 2) репутация; абруй; 3) чин, дәрәҗә\n\n\n şanII и. җырлау, җыр şangırdamak ф. чылтырап ватылу (мәс., савыт-саба) şangırtı и. чылтыраган аваз (мәс., пыяла һ. б.) şanjan с. күз камаштыра торган; үзгәрүчән (төс) şanlı с. 1) шанлы, данлы, шөһрәтле; 2) дәрәҗәле, хөрмәткә ия şano и. сәхнә şans и. 1) бәхет, уңыш, уңышка ирешү; 2) шанс, мөмкинлек şanslı с. бәхетле, уңышка ирешкән şanssız с. бәхетсез şanssızlık и. бәхетсезлек, уңышсызлык şantaj и. шантаж şantör и. җырчы şap I и. ачуташ\n\n\n şapII иярт. шап (иреннәрнең чупылдавы) şapırdamak ф. чапылдау, шупырдау (мас., ашаганда) şapırdatmak ф. чапылдату (авызны) şapır şapır иярт. чапыл-чапыл, чуп-чуп (авыз, иреннәр чыгарган тавыш) şapırtı и. чапылдау, шупырдау şapka и. 1) баш киеме, бүрек, эшләпә; 2) тех. калфакчык; 3) эшләпә (гөмбәнең) şaplamak ф. шапылдау şaplak и. сугу тавышы şaplatmak ф. 1) яңакка чалтырату; 2) чупылдату; şaplatarak öpmek чупылдатып үбү şappadak рәв. кинәт, көтмәгәндә şapşal с. 1) шапшак, җыйнаксыз; 2) эленке-салынкы; таркау şarabi с. кызыл шәраб төсендә şarampol и. юл читендәге канау şarap и. шәраб □ şarap rengi куе кызыл төс; куе кызыл төстәге şarapçı и. шәраб ясаучы һәм сатучы şarbon и. 1) күмер; 2) мед. түләмә (авыру) şarıl şarıl иярт. чылтыр-чылтыр (су агышы) şarıldamak ф. чылтырап агу şarıltı и. чылтырау şarj и. 1) йөк; 2) авырлык şark и. шәрык, көнчыгыш şarkı и. җыр □ şarkı söylemek җырлау şarkıcı и. җыр иҗат итүче; җырчы şarküteri и. казылык сатыла торган кибетчек şarlatan и. шарлатан şar şar иярт к.: şarıl şarıl şart и. шарт; çağdaş şartlarda хәзерге шартларда ◊ şart olsun! ант итәм! şartınca рәв. тиешенчә, кирәгенчә şartlamak ф. өч мәртәбә юу (ислам буенча) şartlanmak ф. шарт куелу, шарт белән чикләнү şartlaşmak ф. килешү төзү şartlaşma и. контракт şartlı с. шартлы şartname и. контракт şartsız с. шартсыз, чикләүсез, берсүзсез şaryo и. каретка (язу машинасында) şasi и. рам (автомобильдә) şaşmak ф. 1) аптырау, гаҗәпкә калу; 2) ялгышу, буталу şaşaa и. 1) иск. ялтырау; 2) күч. купшылык şaşakalmak ф. аптырап калу, шаккату şaşı с. 1) кылый; şaşı gözlü кылый күзле; 2) кыек şaşılaşmak ф. кылый калу şaşırmak ф. 1) югалып калу, каушап калу; бик каты гаҗәпләнү; 2) югалту (мәс., юлны); 3) ялгышу, буталу şaşırtmak ф. 1) буталдыру; аптырату; ялгыштыру; 2) күчереп утырту (үсентеләрне) şaşırtıcı с. 1) ялган, күз буяучы; 2) акылдан язарлык şaşırtma и. бот. күчереп утырту şaşırtmaca и. башваткыч şaşkaloz с. арго. кылый күзле şaşkın с. 1) ачык авыз; 2) аптырап калган, шаккаткан ◊ şaşkın ördek kıçtan dalar аптыраган үрдәк арты белән күлгә чума şaşkınlamak ф. каушау, югалып калу şaşkınlık и. 1) каушау, аптырау, оялу; 2) ачык авызлык; 3) аңгыралык şaşma и. гаҗәпкә калу şaşmaz с. юлдан тайпылмас, нык, кыю ◊ şaşmaz gözler кыю караш şat и. диңг. сай суда кулланыла торган көймә şatafat и. ялтырау; купшылык şatafatlı с. 1) ялтыравыклы; 2) купшы şato и. сарай, замок şavk и. сөйл. ут şayak и. саржа şayet терк. әгәр, әгәр дә ки; бәлки şayia и. сүз, хәбәр şayka и. тар. көймә төре şebboy и. бот. шәббуй (хуш исле гел) şebek и. 1) зоол. бабуин; 2) күч. әшәке кеше şebeke и. 1) төрле мәгъ. челтәр; 2) күч. банда; 3) студент билеты şecere и. шәҗәрә şecereli с. мәшһүр, затлы нәселдән şeddadi с. зур, нык, таза (мәс., йорт) şef и. шеф, башлык şefaat и. юллау, үтенү; яклау şefaatçi и. юллаучы, үтенүче; яклаучы şeffaf с. үтә күренмәле şeffaflık и. үтә күренмәлелек şefkat и. шәфкать, мәрхәмәт şefkatli с. шәфкатьле şeftali и. шәфталу, шапталы, персик şehir и. шәһәр □ şehir hatları шәһәр эче юллары şehirci и. архитектор (шәһәр тезелешендәге), шәһәр төзелеше һәм бизәлеше буенча белгеч şehirlerarası с. шәһәрара şehirleşmek ф. шәһәрләшү şehit и. 1) шәһит (ислам дине өчен корбан булган); 2) шәһит (сугышта һәлак булган) şehitlik и. t) сугыш кырында үлеп калу; 2) туганнар кабере şehla 1. с. бераз кылыйрак күзле (хатын-кыз). 2. и. соры күк төстәге күзләр şehriye и. токмач; şehriye çorbası токмач ашы şehvet и. дәрт, хис, җенси теләк şehzade и. тар. шаһзадә, шаһ баласы şeker 1. и. шикәр; татлы әйберләр; toz şeker шикәр комы. 2. с. кадерле, сөекле, сөйкемле ◊ şekerim сөеклем şekerci и. татлы тәгамнәр хәзерләүче һәм сатучы şekerkamışı и. шикәр камышы şekerlemek ф. шикәр сибү; шикәр салу şekerlenmek ф. шикәрләнү şekerli с. 1) шикәрле; 2) шикәр авыртулы şekerlik 1. и. шикәр савыты. 2. с. шикәр алына торган; şekerlik pancar шикәр чөгендере şekerrenk с. ) иск. соргылт (төс); 2) кун. салкын (ике кеше арасындагы мөнәсәбәт) şekil и. 1) шәкел, форма, рәвеш; рәсем; 2) сурәтләнеш; фигура; 3) схема, план; 4) сорт, төр şekilci и. формалист şekillenmek ф. шәкелләнү; билгеле бер шәкел алу şekillendirmek ф. шәкелләндерү, формалаштыру şekillenme и. шәкелләнү, формалашу şekilsiz с. 1) шәкелсез, формасыз; 2) схемаларсыз şeklen рәв. тышкы кыяфәте буенча; тышкы яктан şelale и. шарлавык şema и. схема şemail и. иск. тышкы кыяфәт үзенчәлекләре; холык şematik с. схематик şemsiye и. кулчатыр, зонт; plaj şemsiyesi пляжда кулланыла торган зур кулчатыр şemsiyeli с. кулчатыр тоткан şen с. шат, бәхетле; şen ses/er шат авазлар şendere и. өслек (каплам) итеп кулланыла торган юка такта şenelmek ф. 1) (буш җирләр) кешеләр тарафыннан үзләштерелеп яшәү урынына әйләнү; 2) сөйл. сөенү şeneltmek ф. яңа җирләргә китереп урнаштыру şenlenmek ф. 1) шатлану; җанлану; 2) күч. чәчәк ату; 3) урнашу şenlik и. 1) шатлык; куаныч; җанлану; 2) бәйрәм тантанасы ◊ şenlik görmemiş тәрбия күрмәгән şenlikli с. сөйл. күп кеше яши торган (урын) şenliksiz с. сөйл. кеше аз яши торган (җир, урын) şer и. 1) усаллык, начарлык; 2) дошманлык şerbet и. 1) ширбәт (су); 2) эретмә, эремә şerbetli с. 1) елан һ. б. чагуыннан зарар күрми торган; 2) күч. начар гадәтләре булган; yalana şerbetli ялганчы; 3) күч. начарлык күрергә күнеккән şeref и. 1) дәрәҗә; хөрмәт; намус; 2) хөрмәт; дәрәҗә (җәмгыятьтә) şerefe и. манарадагы кечкенә балкон (азан әйтелә торган урын) şereflenmek ф. хөрмәт ителү şereflendirmek ф. хөрмәт итү şerefli с. ихтирамга лаек; хөрмәтле şerefsiz с. ихтирамсыз şergil с. шук, шаян şerh и. 1) аңлатма, шәрех; 2) күч. җентекләп аңлату □ şerh etmek аңлатма бирү şeriat и. шәригать şeriatçı и. шәригатьче şerit и. 1) тасма; 2) ука; 3) анат. яры şeritlemek ф. ука чигү şeritli с. укалы, ука белән бизәлгән şev 1. и. иск. сөзәклек, авышлык. 2. с. сөзәк, авыш, янтайган şevk и. 1) иск. көчле теләк, омтылыш, илһам; 2) шатлык şevkli с. 1) көчле теләге булган; 2) шат күңелле şevksiz с. 1) салкын, тыныч; 2) күңелсез şey и. 1) әйбер; нәрсә; 2) ни (сүзне онытып торганда әйтелә) ◊ çok şey! гаҗәп! şeyh и. 1) олы кеше, аксакал; 2) шәех şeytan и. шайтан şeytanet и. иск. шайтанлык; хәйлә, мәкер şeytankuşu и. зоол. дагаборын (ярканатның бер төре) şeytanörümceği и. рәшә, сагым (эссе көннәрдә) şeytansaçı и. бот. баса киндере şeytantersi и. бот. асафетида (үсемлек сагызы) şık I и. мөмкин булган очрак\n\n\n şıkI с. нәфис, элегант şıkırdamak ф. шылтырау, чылтырау (мәс., металл акчалар) şıkırdatmak ф. шылтырату, чылтырату şıkır şıkır иярт. 1) чылтыр-чылтыр (акча чылтыраган тавыш); 2) шарт-шорт (бармак шартлаткан тавыш) şıkırtı и. шарт, шартлау (сынганда) şıklaşmak ф. нәфисләнү şıklık и. элегантлык şımarmak ф. бозылу, дуамаллану şımarık с. иркәләп бозылган şımartmak ф. иркәләп бозу şımartılmak ф. тәртипсезләнү, кулдан ычкыну şıngıl и. кечкенә тәлгәш şıngır şıngır иярт. чылтыр-чылтыр şıngırdamak ф. чылтырау şıngırtı и. чылтырау, шалтырау şıp 1. иярт. тып (тамчы). 2. рәв. шып □ şıp diye кинәт; шунда ук şıpıdık и. башмаклар (өйдә кия торган) şıpın işi рәв. арго. бик тиз şıpır şıpır 1. иярт. тып-тып (тамчы). 2. рәв. шыбыр-шыбыр (тир агу) şıpırtı и. чайпалу тавышы şıppadak рәв. кинәт, көтмәгәндә şıpsevdi с. гашыйк булучан şıra и. йөзем суы şırak иярт. шалтыр (итү), шатыр(дау) şırakkadak рәв. кинәт şıralı с. сулы, сутлы, ширбәтле şırfıntı с. сөйрәлчек, түбән әхлаклы şırıldamak ф. чылтырау, шарлау şırıl şırıl иярт. шыбыр-шыбыр, чыпыр-чыпыр (су агу) şırınga и. шприц □ şırınga yapmak укол ясау (кадау) şırlamak ф. шарлап агу şırlağan и. көнҗет мае şırlop и. йомырка белән йогурттан пешерелә торган ашамлык şiddet и. 1) көч; ныклык; 2) интенсивлык; катгыйлык, кискенлек; чиккә җиткәнлек; 3) кырыслык şiddetlenmek ф. 1) көчәю; ныгу; 2) кискенләшү, катгыйлашу; кырыслану şiddetli с. 1) көчле, нык, каты; 2) кискен; 3) кырыс, каты, рәхимсез şifa и. шифа □ şifa bulmak шифа табу; şifa(lar) olsun! cayлыкка! şifalı с. шифалы; файдалы şifasız с. дәвалап булмый торган şifre и. шифр; шифровка şifreli с. шифрланган şiir и. шигырь şikayet и. шикаять; ризасызлык, претензия, канәгатьсезлек şikayetçi и. 1) шикаятьче; 2) ризасызлык белдерүче şile и. бот мәтрүшкә, йылывыт диал. şilep и. диңг. шлюп, йөк судносы şilte и. кечкенә киез, түшәк şimdi рәв. хәзер, әле, хәзер генә; şimdi geldi әле генә килде şimdicik рәв. шушы минутта, шушы мизгелдә şimdiden а. моннан соң şimdiki с. хәзерге □ şimdikiler хәзерге яшьләр, яңа буын şimdilik рәв. хәзерге вакытта, хәзерге моментта, бу юлы şimşek и. яшен; şimşek çaktı яшен яшьнәде şimşekli с. яшенле şinanay 1. ы. 1) шатлыкны, (сөенүне) белдерә; 2) җырдагы рефрен. 2. с. матур бизәкле, бизәлгән şinik и. бөртекле әйберләр үлчәве = 8 л şipşak рәв. шунда ук, шул ук моментта şipşirin с. бик мөлаем şiraze и. китап төпләүдә кулланыла торган тасма ◊ (iş) şirazesinden çıkmak (эшнең) рәте -чираты китү şirden и. анат. күшәүче хайваннарда ашказанының икенче бүлеге (төп ашказаны) şirin с. 1) татлы; 2) сөйкемле, мөлаем şirinlik и. 1) татлылык; 2) сөйкемлелек, мөлаемлек şirket и. ширкәт, компания şirpençe и. мед. карбункул şirret с. тынышмаучан, тар холыклы; тиргәшүчән şirretlik и. тыныша алмау; сүз тыңламау; тискәрелек şist и. мин. сланец şiş I и. 1) шеш, шампур; 2) инә; örgü şişi бәйләү инәсе; 3) тех. киги; теш; 4) шпага □ şiş kebap шешлек (шашлык)\n\n\n şişII 1. и. шеш, шешкән җир. 2. с. шешкән, кабарган şişmek ф. 1) шешү, күперү; кабару, кабарыну; 2) артыгын ашау; ашап кабару; 3) күтәрелү şişe I и. 1) шешә; банка; баллон; 2) лампа пыяласы □ şişe çekmek мед. банка салу\n\n\n şişeII и. казык şişek и. икенче яше белән барган бәрән şişinmek ф. эреләнү; масаю, кәпрәю şişirmek ф. 1) өреп кабарту, тутыру; 2) күч. күпертү, арттыру; 3) күч. йөдәтү şişkin с. шешкән, шешенке, кабарынкы, күперенке şişkinlik и. шеш; күперү şişlemek ф. шешкә кидерү şişli с. 1) шешле, шеше булган (ит кыздыру өчен); 2) пычаклы; чәйле şişlik и. шеш; кабарган (күпкән) җир (тәндә) şişman с. юан, симез, таза şişmanlamak ф. симерү, тазару, юанаю şişmanlatmak ф. симертү, юанайту şişmanlık и. юанлык, симезлек şive и. 1) шивә, диалект; 2) иск. грация şoför и. шофер şok и. шок şorlamak ф. шарлау, чылтырау (су, чишмә) şort и. шорт şose и. шоссе şoset и. оекбаш şoven и. шовинист şöhret и. шөһрәт, дан; мәшһүрлек şöhretli с. танылган, мәшһүр şölen и. банкет, аш мәҗлесе şömine и. камин şövale и. мольберт şövalye и. рыцарь şöyle а. шулай, менә шулай, шулай итеп, шул рәвешле □ şöyle bir аннан-моннан; şöyle dursun түгел; (нидер турында) әйтәсе дә юк şöylece а. шулай, менә шулай şöylesine рәв. менә шулай итеп şu а. 1) шул, шушы; 2) түбәндәге, түбәңдә күрсәтелгән □ şu bu тегесе-монысы; şuna bak! кара әле син моны! şubat и. февраль şube и. 1) бүлек, секция; 2) тармак şuh с. уенчак, шаян; көяз, кыланчык şunca рәв. шул кадәр şundan а. шуннан şunlar а. шулар şunu а. шуны şunun а. шуның şura а. (менә) бу; (менә) шул □ şurada burada анда-монда\n\n\nşura и. шура, совет şuracık а. менә шушында гына şuralı с. шундагы; шул җирдә яшәүче şurası и. шул (ул) җирләр; şurasını beğendiniz mi? сезгә анда ошадымы? şurup и. 1) сироп; сок; җимеш суы; 2) микстура şuur и. 1) акыл, аң; 2) аңлылык şuurlu с. акыллы; аңлы; фикерле şuurluluk и. аңлылык şuursuz с. акылсыз; аңсыз; аңлаешсыз şükretmek ф. рәхмәт белдерү; шөкер итү (Аллаһыга) şükür и. шөкер; рәхмәтлелек şüphe и. шөбһә, шик şüpheci и. фәлс. скептик şüphelenmek ф. шикләнү, шөбһәләнү şüphelendirmek ф. (кемне дә булса) шик астында калдыру şüpheli с. 1) икеле; 2) шикле şüphesiz 1. с. шиксез, шөбһәсез. 2. рәв. һичшиксез, шиксез, әлбәттә şüphesizlik и. шөбһәсезлек ta кис. нәкъ □ ta kendisi нәкъ үзе taahhüt и. 1) өстенә алу, алыну; 2) бер эшкә алыну документы □ taahhüt etmek (берәр эшкә) алыну taahhütlü с. йөкләмәле □ taahhütlü mektup заказлы хат taahhütname и. йөкләмә кәгазе, йөкләмә алу турындагы кәгазь taarruz и. һөҗүм □ taarruz etmek һөҗүм итү taassup и. (дини һ. б.) фанатизм taba с. кофе төсендәге tababet и. табиблык tabak I и. табак (савыт)\n\n\n tabakII и. күнче, тирече tabaka I и. 1) катлам; табак; bir tabaka kağıt бер табак кәгазь; 2) күч. катлау, сословие\n\n\n tabakaII и. тәмәке савыты tabakalarımak ф. катламлану tabakalı с. катламлы, кат-кат tabakasız с. катламсыз tabakhane и. тире-күн заводы tabaklamak ф. күн ясау tabaklık I и. күн иләү\n\n\n tabaklıkII и. табаклык, табак-савыт киштәсе taban и. 1) табан, аякның асты; 2) аяк асты, идән; 3) олтан; 4) аслык; 5) мат. нигез □ taban basma көрәштә бер алым; taban fiyatı иң түбәнге бәя; taban tepmek озын юл йөрү; tabana kuvvet аягың арымасын! (җәяүлене очратканда әйтелә); tabanları kaldırmak үкчәңне күтәрү; tabanları yağlamak табан майлау, качып китү tabanca и. 1) револьвер, пистолет; 2) (буяу һ. б.) сиптергеч tabanlı с. табанлы, табаны бар tabansız с. табансыз tabanvay рәв. неол. җәяүләп, тәпиләп tabela и. 1) табло, игълан тактасы; 2) көнлекнамә, хастаханәдә хастаның көнлек ризыгы, режимы һ. б. бәян ителгән кәгазь кисәге tabelacı и. таблочы, табло язучы tabetmek ф. буйсындыру tabi I с. бәйле, буйсынган\n\n\n tabiс. нәшер итүче tabiat и. төрле мәгъ. табигать □ tabiat üstü табигатьтән өстен, табигатьтән тыш tabiatlı с. табигатьле, билгеле бер табигатькә ия tabiatsız с. 1) табигатьсез; 2) гадәтсез, холыксыз tabiatüstü с. табигатьтән өстен tabii 1. с. төрле мәгъ. табигый; чын. 2. рәв. әлбәттә, шулай tabiileşmek ф. табигыйләшү tabiilik и. табигыйлык tabiiyet и. табигъ булу, табигълык (подданство) tabilik и. басмачылык, китап һ. б. бастыру эше tabip и. табиб, врач, дәвачы tabiplik и. табиблек tabir и. 1) әйтелмә, тәгъбир; 2) (төш) юрау, юрап әйтелгән хөкем tabirname и. теш юрау китабы tabla I и. 1) сатучы өстәле; 2) паднус, төгер иск.; 3) көл савыты\n\n\n tablaII и. базис, база, таяныч өлеш tablalı с. 1) махсус өстәлле; 2) түгәрәк өслекле tabldot и. 1) табльдот, ашханәләрдә бербөтен итеп бирелә торган ашамлыклар; 2) берничә кеше исеменнән бирелгән ашамлык заказы tablet и. 1) таблет, таблетка; 2) тар. борынгы язулы такта һ. б. tabiiye и. күпер торыгы tablo и. 1) рәсем, картина; 2) таблица; 3) күч. манзара, күренеш tabu и. табу, тыелма tabur и. 1) батальон, дүрт ротадан гыйбарәт гаскәри бүлек; 2) колонна taburcu с. хастаханәдән савыгып чыгасы кеше □ taburcu etmek хастаханәдән чыгару; taburcu olmak хастаханәдән савыгып чыгу tabure и. табурет tabut и. 1) табут; 2) (махсус) йомырка савыты taciz и. аптыраш □ taciz olmak аптырашта калу tacizlik и. аптырашта булу taç и. төрле мәгъ. таҗ □ taç beyit касыйдәдә авторның исеме телгә алынган кушык, бәит\n\n\n taçи. аут, футбол уенында тупның уен мәйданыннан чыгуы taçlamak ф. таҗ кидерү taçlanmak ф. таҗ кию taçlı с. таҗлы taçsız с. таҗсыз taçyaprağı и. бот. таҗ яфрагы tadat и. 1) санау; 2) хәрби. санау юлы белән тикшерү tadım и. татым tadil и. үзгәреш, үзгәртү; алмаштыру taflan и. бот. караҗимешнең эре яфраклы төре tafta и. тафта, каты ефәк тукыма tağyir и. үзгәртү; алмаштыру tahakkuk и. чынга әверелү, тормышка ашу tahakküm и. хакимлек итү; изү, басым астында тоту tahammül и. түзеп тору taharet и. тәһарәт taharetlenmek ф. тәһарәтләнү tahayyül и. хыялда җанландыру, хыялга китерү tahdit и. чикләү, чик кую tahıl и. ашлык, ашлыклар tahin и. көнҗет оны tahini с. көнҗет төсендәге tahinrengi и. көнҗет төсе tahkik и. белешү, сораштыру, сорашып белү tahkimat и. ныгытылу, ныгытылма; ныгытмалар линиясе tahkir и. кимсетү, мыскыллау, тәхкыйрь иск. tahlil и. анализ □ tahlil etmek анализлау ahlili с. анализлы tahliye и. 1) азат итү; 2) бушату tahmin и. 1) чама, якынча билгеләү; 2) алдан чамалау □ tahmin etmek чамалау tahminen рәв. чамалап tahmini с. чама белән; якынча tahra и. бакчачы пычагы tahrik и. котырту, коткы салу tahrikçi и. коткычы; агитатор tahsil и. 1) гыйлем алу, тәхсил; 2) (салым, акча һ. б.) җыю □ tahsil etmek 1) уку, өйрәнү, белем алу; 2) (акча) җыю tahsildar и. салым җыючы, налукчы сөйл. tahsis и. (берәр нәрсәне кемгә дә булса яки берәр җиргә) бирү, билгеләү, аерып кую tahsisli с. махсус билгеләнгән taht и. тәхет □ tahta çıkarmak тәхеткә утырту; tahttan indirmek тәхеттән төшерү tahta и. с. 1) такта; 2) түтәл □ tahta perde бүлмә тактасы; tahtaya kaldırmak (укучыны) такта янына чыгару tahtakurdu и. зоол. тишмән (коңгыз төре) tahtakurusu и. зоол. кандала tahtalı с. такталы tahtalı güvercin и. зоол. кыргый күгәрчен tahta pamuk и. җәймә мамык tahvil и. 1) иск. үзгәреш; 2) облигация, заем tak I иярт. так, шак (сукканда, бәрелгәндә чыккан тавыш)\n\n\n takII и. арка, дугасымак корылма (бәйрәмнәрдә вакытлыча корыла, чәчәкләр һәм язулар белән бизәлә) takmak ф. 1) төрле мәгъ. тагу; 2) сынаудан (имтиханнан) үтмәү □ takıp takıştırmak артык бизәнү taka и. башлыча яр буйларында йөри торган диңгез көймәсе takacı и. така дигән яр көймәсен йөртүче takanak и. сөйл. 1) алачак, аласы кеше бурычы; 2) бәйләнеш, багланыш takas и. 1) товарга товар алмашу, бартер; 2) аласы-бирәселәрне кәгазьдә генә башкару, клиринг takat и. тәкать, түзем, түземлелек □ takat getirmek тәкать тоту; takat kalmamak тәкать калмау takatli с. тәкатьле, түзем takatsiz с. тәкатьсез, көчсез, хәлсез takatuka и. ) так-ток итү; 2) типографиядә хәреф тигезләгеч takaza и. табалау, бик нык орышу takdim и. төрле мәгъ. тәкъдим □ takdim etmek тәкъдим итү takdimci и. тәкъдим итүче; танытучы takdir и. 1) тәкъдир; 2) takdirde тәкъдирдә, очракта; □ geldiği takdirde ул килгән тәкъдирдә, әгәр ул килсә □ takdir olunmak тиешенчә бәяләнү takdirkar с. тиешенчә бәяләүче, бәясен белүче takdirname и. мактау кәгазе takdis и. изге дип санау, изгеләү takı и. 1) өйләнешүчеләргә бирелә торган (алка, йөзек, беләзек кебек) бүләк; 2) бизәнү әйберләре; 3) гр. килеш кушымчасы takılmak ф. 1) тагылу, кадатып (киертеп) куелу, утыртылу; 2) куелу; 3) бәйләнү; усал шаярту; үртәү, юри ачуын китерү; 4) тагылып йөрү, кирәкмәгәнгә иярү takılgan и. с. усал шаяртучы; мыскыллаучы, үртәүче takım и. 1) нинди дә булса берәр эшкә кирәкле нәрсәләр җыелмасы, тирге диал.; 2) комплект; 3) группа, груһ, такым иск.; 4) команда, экипаж һ. б.; 5) биол. отряд (мәс., кимерүчеләр отряды); 6) хәрби. взвод; 7) мөштек □ takım taklavat һәммәсе бергә; takım tutmak берәр команданың җиңүен теләү takım-takım с. төркем-төркем takımada и. геогр. архипелаг takımerki и. олигархия, элита takımyıldız и. йолдызлык takınmak ф. 1) тагыну, үзеңә бизәнчекләр һ. б. тагу; 2) (кем булып) кылану takınak и. бәйләнчек фикер (идея) takınaklı с. бәйләнчек (фикер, уй һ. б. тур.) takıntı и. с. 1) тагылма; 2) өстәмә; 3) йөкләмә takıntılı с. 1) тагылмалы; 2) йөкләмәле takır takır 1. иярт. кытыр-кытыр. 2. с. кибеп каткан takırtı и. кытырдау тавышы takır tukur иярт. дөбер-шатыр takışmak ф. 1) тагылу; 2) якалашу, гаугалашу takibat и. 1) эзәрлекләү; 2) иярү, калышмау takiben рәв. ияреп; калышмыйча takim и. стерилизация takimetre и. тахиметр takip и. 1) эзәрлекләү, эзеннән бару; 2) иярү; 3) күзләү, күзәтү; 4) алып бару (мәс., билгеле бер сәясәтне) takipçi и. эзәрлекләүче takkadak рәв. тик торганда, кинәт takke и. такыя takkeli с. такыялы takkesiz с. такыясыз takla böceği и. зоол. тәкмәрче (коңгыз) taklidi тәкьлиди, ияреп эшләнгән □ taklidi kelime ияртем taklit и. 1) кемгә дә булса ияреп эшләнгән эш; 2) ияреп язылган әсәр, тәкълит; □ taklit etmek тәкълит итү, ияреп эш эшләү, ияреп әсәр язу һ. б. taklitçi и. тәкълитче, иярүче takma и. с. 1) тагу эше; 2) тагылган, ясалма; takma diş ясалма теш, куелган теш takoz и. 1) тубырчык; 2) агач чәй; 3) аркылы агач takozlamak ф. тубырчык кую; чөй кагу takrir и. 1) тәфсилле таныклык; 2) тәкъдим □ takrir vermek саттым дип кул кую (раслау) taksi I и. такси, таксомотор\n\n\n taksiII и. биол. таксис taksici и. таксичы, такси йөртүче taksim и. 1) бүлү, бүлгәләү; 2) мат. иск. бүлү гамәле □ taksim etmek бүлеп өләшү, өлешләргә бүлү taksimetre и. таксометр (таксиларда була торган санагыч) taksit и. бурычның билгеләнгән вакытта түләнергә тиешле өлешләренең һәрберсе takt и. такт, әдәп-инсаф tak tak иярт. так-так (итү), шак-шок (итү) taktik 1. и. тактика. 2. с. тактик taktikçi и. тактик, тактика белгече takunya и. агач табанлы аяк киеме takvim и. 1) календарь; 2) календарь план takviye и. 1) ныгыту, көчәйтү; 2) ярдәмче көч tal и. биол. садә гөмбә, мүк кебек үсемлек talan и. талау һөҗүме, чапкын talanlamak ф. чапкын ясау talaş и. талкыш; пычкы чүбе talaş kebabı и. кулин. бөккәннең бер төре talaşlamak ф. талкышлау talaz и. 1) диңгез дулкыны; 2) (ефәк тукымада) таушалып сүсәргән урын talazlanmak ф. 1) дулкынлану; 2) сүсәрү (ефәк тукыма тур.) talazlık и. диңг. көймә (каек) читенә дулкын чәпчүе эчкә кермәсен өчен беркетелгән такта кайма talep и. таләп, катгый үтенеч talih и. талигь, иск. бәхет йолдызы □ talih kuşu бәхетле талигь; talihi yaver gitmek эше җайга салыну; talihine küsmek талигыннан зарлану talihli с. талигьлы, тәләйле; бәхетле talihsiz с. талигьсыз, тәләйсез; бәхетсез talika и. көймәле арба talim и. 1) иск. өйрәтү, гыйлем бирү; 2) гаскәри хезмәт; 3) күнегү; 4) хәрби һ. б. ш. өйрәнүләр talimat и. 1) боерык; 2) хәрби. боерык talimgah и. хәрби училище, офицерлар мәктәбе talimhane и. хәрби күнегүләр йорты һәм мәйданы talimli и. 1) өйрәтелгән (мәс., эт); 2) күнеккән, күнектерелгән talimname и. хәрби устав talip с. 1) теләгән, теләкле; таләпле, таләп итүче; 2) кызны соратучы (егет) □ talip (talibi) çıkmak соратучы (соратучысы) чыгу (кыз тур.) talk и. геол. тальк, яшькелт-коңгырт төстәге уалучан таш talkım и. шәлкем, оешма чәчәк talkın и. сөйл. к.: telkin tallahi и. "валлаһи" сүзенә тагылма talveg и. геогр. тальвег, елга юлагының иң тирән өлеше tam с. рәв. 1) төгәл, бөтен, там иск.; 2) хәзер, менә-менә; 3) нәкъ □ tam açı тутыргыч почмак; tam bölen вакланмасыз бүлүче сан; tam siper тулысынча яшеренү tamah и. нәфеслелек, ачкүзлелек tamahkar с. нәфесле, ачкүз tamam 1. и. с. 1) һәммәсе, бөтен; 2) тәмам, тәмамланган; 3) төрле мәгъ. тәмам. 2. ы. "аңлашылды"; "сөйләшү бетте" дигәнне аңлата □ tamam gelmek туры килү; tamam mı? аңлашылдымы? булдымы? tamamen рәв. тәмам; барысы бергә tamamlamak ф. 1) төгәлләү; 2) бетерү, тәмамлау tamamlayıcı и. тәмамлаучы tambur и. (саз төреннән) кыллы музыка уен коралы, тамбур tambura и. саз төрендәге музыка коралларының гомуми исеме tam gün и. тулы эш көне tamim и. җитәкче күрсәтмә, директива tamir и. төзәтү, ремонтлау tamirat и. ремонт эшләре tamirci и. 1) ремонт ясаучы, ремонтчы; 2) ремонт цехы tamirhane и. ремонтханә, ремонт цехы tamlama и. гр. сүзтезмә tamlanan и. гр. аерылмыш tamlayan и. гр. аергыч tamsayı и. бөтен сан tamtakır с. бум-буш, буп-буш tamtam и. барабанның бер тере, тамтам tan и. таң tandır и. җиргә чокыр казылып ясалган мич, тандыр tane и. 1) данә; 2) бөртек, орлык tanecik и. данә (бик кечкенә) tanelemek ф. ваклау, кисәкләргә аеру taneli с. данәләрдән (берәмлекләрдән) торган tangırdamak ф. дыңгырдау tangır tangır иярт. шалтыр-шолтыр; даңгыр-доңгыр tangırtı и. дыңгырдау tango и. танго, музыка һәм бию тәре tanı и. диагноз tanımak ф. төрле мәгъ. тану tanıdık и. таныш tanık и. шаһит tanıklamak ф. шаһит табып берәр эшне исбатлау tanıklık и. шәһитлек tanılamak ф. диагноз кую, тану tanımazlık и. 1) танымау; 2) кабул итмәү; 3) кире кагу ◊ tanımazlıktan gelmek танымаганга салышу tanımlamak ф. таныту, үзенчәлекләрен аңлату, билгеләмә бирү tanınmak и. беленү, танылу tanınmış с. күренекле, танылган, мәшһүр tanısızlık и. диагноз булмау; сәбәпләрнең билгесезлеге tanış и. таныш tanışmak ф. танышу tanışık и. таныш булган нәрсә tanışma и. танышу tanıştırma и. таныштыру tanıtmak ф. таныту tanjant и. мат. тангенс tank и. танк tankçı и. танк йөртүче, танкчы tanker и. танкер tanrı и. тәңре (борынгы төркиләрнең инанган илаһи көче) tanrıça и. алиһә tanrısal с. илаһи tanrısız и. атеист tanrıtanımaz и. атеист tansiyometre и. кан басымын үлчи торган прибор tansiyon и. кан басымы tantana и. тантана, купшылык tantanalı с. тантаналы, купшы tantanasız с. тантанасыз tan yeli и. сабах җиле Tanzanyalı и. Танзанияле, Танзания гражданы tanzim ф. тәртипкә китерү tapmak ф. 1) табыну; 2) күч. табыныр кебек ярату tapa и. бөке, пробка tapalamak ф. (шешә һ. б.) авызын бөке белән томалау tapınak и. гыйбадәтханә tapınış и. табыну tapırdamak ф. тапырдау, лапылдау tapma и. табыну taptaze с. 1) өр-яңа, һич кулланылмаган; 2) хәзер генә әзерләнгән taptırmak ф. көчләп табындыру tapu и. күчмәс мөлкәткә таныклык tapulamak ф. мөлкәткә таныклык әзерләү, рәсми кәгазь язу tapulu с. таныклыгы булган, кемнеке икәнлеге рәсми кәгазь белән ныгытылган, рәсми кәгазьле tapusuz с. таныклыгы булмаган taramak ф. 1) тарау; 2) штрихлау; 3) җәелеп эзләү taraça и. терраса taraf и. 1) тараф; 2) урын, җир; 3) кат, ян taraflı с. 1) яклы, яклы; 2) яклаучы (фикерне һ. б.) tarafsız с. битараф tarafsızlık и. битарафлык taraftar и. тарафдар tarak и. тарак taralı с. 1) штрихланган; 2) тарап куелган (чәчләр) tarama 1) тарау; 2) штрихлылык; 3) балык уылдыгыннан хәзерләнгән кабымлык tarator и. (зәйтүн мае, сарымсак, чикләвек, серкә һәм икмәк йомшагыннан эшләнә торган) салкын кабымлык tarayış и. тарау tarçın и. дарчин tarh и. 1) шәрех; 2) искәрмә; 3) ас төшермә, асъюл tarhana и. киптерелгән әзер аш (йогырт, он, помидор катнашмасын киптереп һәм ваклап ясала), шуңа су кушып хәзерләнгән аш tarım и. игенчелек tarımcı и. игенче tarımsal с. авыл хуҗалыгы белән бәйле tarif и. 1) аңлату, узенчәлекләрен сөйләү; 2) күрсәтү tarife и. 1) тариф; 2) транспорт йөрешенең расписаниесе; 3) рецепт tarifsiz с. 1) тарифсыз; 2) күч. аңлатып бетереп булмый торган tarih и. 1) тарих; 2) дата tarihli с. (билгеле бер) даталы tarikat и. дәрвишләр җәмгыяте tarikatçı и. дәрвишләр җәмгыятенә бәйле кеше tarla и. кыр, иген басуы, ялан □ tarla faresi кыр тычканы tartaklamak ф. йолыккалау; тарткалау; этү-төртү tartaklanmak ф. йолкыну, тарткалану tartı и. авырлык (үлчәм) tartıcı и. үлчәүче tartılı с. 1) авырлыгы үлчәнгән; 2) күч. үлчәүле, чамалы (сүз, тотыш һ. б.) tartışmak ф. 1) бәхәсләшү; 2) гаугалашу tartışma и. бәхәс, диспут, дискуссия tartışmacı и. бәхәсләшүче tartışmalı с. 1) бәхәсле, шау-шулы; 2) бәхәсле, тәмам хәл ителмәгән tarz и. 1) ысул, әмәл; 2) стиль tas и. таз, табак tasa и. борчу, уй, кайгы tasalanmak ф. борчылу, кайгыру tasalı с. борчулы tasarı и. проект, план tasarım и. план; күзаллау tasarımcı и. проектлаучы tasarruf и. экономия, сакчыллык, тота белү tasasız с. борчуы булмаган tasavvuf и. суфыйлык, мистика tasavvur и. күзаллау, уй, хыял итү tasdik и. 1) раслау; 2) ратификацияләү tasdikli с. расланган tasfiye и. 1) чистарту, тазарту; 2) бер җирдән башка җиргә күчерү taslak и. эскиз, схема, проект, план; каралама taslakçı и. проектчы tasma и. муенчак tasnif и. классификацияләү, аеру tastamam с. тап-таман, тәмам туры килгән taş и. төрле мәгъ. таш taşbaskı и. ташбасма taş bebek и. таш уенчык ◊ taş bebek gibi таш курчак, салкын матур хатын-кыз taşçı и. ташчы taşeron и. бер эшне башкаручы җитәкче белән килешеп, эшнең бер өлешен бүлеп алып, шуны башкаруны үз өстенә алган кечерәк җитәкче taşımak ф. 1) ташу, күтәреп күчерү; 2) (берәр исемне һ. б.) йөртү, берәр исемдә булу taşımacı и. йөк ташучы taşımsı с. ташка охшаган, ташсыман taşınmak ф. ташыну, бер җирдән икенче бер җиргә күченү taşınmaz с. тотрыклы, башка җиргә күчерелми торган taşıt и. транспорт taşıtçı и. транспортчы, транспорт эшләренә бәйле кеше taşıtma и. татыту taşıyıcı и. ташучы, йөкче taşkın 1. и. 1) ташучы; 2) ташкын. 2. күч. чигеннән ашкан, нормаль хәрәкәт итмәгән. taşkömürü и. ташкүмер taşlamak ф. 1) таш ату, ташка тоту; 2) таш түшәү; 3) күч. төрттереп сөйләшү taşocağı и. таш руднигы taşra и. провинция taşralı и. провинция кешесе taş yürekli с. таш йөрәк, таш йөрәкле tat и. тат, тәм; татлылык Tatar и. татар tatar и. иск. чапкын, ерак араларга почта ташучы Tatarca 1. и. татар теле. 2. рәв. татарча tatarcık и. черки tatarsı с. 1) татар кебек, татарга охшаш; 2) күч. чиле-пешле, ярым пешкән tatbik и. практикада куллану tatbiki с. кулланылырга мөмкин tatil и. ял, каникул □ tatil köyü ял базасы, ял итү базасы tatlı 1. с. 1) татлы, баллы; 2) төче; 3) күч. күңелгә хуш килә торган. 2. и. татлы ризык tatlıca с. бераз татлы tatlıcı и. татлы нәрсәләр пешерүче яисә сатучы tatlılıkla рәв. әйбәт итеп, кәеф төшермичә tatmin и. канәгатьләндерү tatminkar с. канәгатьләндерүче tatminsiz с. канәгать булмаган tatsız с. татсыз, тәмсез tav и. 1) тиешле кызулык, җитәрлек температура; 2) тиешле дымлылык tava и. таба tavaf и. хаҗ вакытында Мәккәне җиде тапкыр урау tavan и. түшәм □ tavan arası чарлак, чорма taverna и. музыка уйнала торган мәйханә; таверна tavır и. хәрәкәт, халәт, хәл tavla I и. ат абзары\n\n\n tavlaII уен төре, нард tavlamak ф. 1) (эшләнеләчәк берәр нәрсәгә) кирәкле җылылык һәм дым бирү; 2) күч. тозакка төшерү, күңелен аулау, акылын алу tavlı с. симез, юан, тулы tavlumbaz и. начар һаваны чистарта торган корылма tavsiye и. 1) үгет бирү; 2) киңәш итү (берәр нәрсәне, чараны һ. б.) tavşan и. куян tavşanuykusu и. бик уяу (сак) йокы tavuk и. тавык □ tavuk göğsü тавыкның түш итен ваклап, сөттә кайнатып пешерелгән татлы ашамлык tavukkarası и. тавык күзе (авыру) tay I и. тай\n\n\n tayII с. тигез, иш taydaş и. (яшь, мәсләк, иҗтимагый хәле буенча) тиңдәш, замандаш tayf и. физ. спектр tayfa и. 1) (сәүдә корабында) матрослар; экипаж, команда; 2) бер үк эш белән шөгыльләнүче кешеләр төркеме tayfölçer и. спектрограф tayfun и. тайфун tayın и. гаскәри азыгы, коры паек\n\n\n tayınи. билгеләү, карарлаштыру tayyör и. хатын-кыз костюмы (пиджак һәм итәк) taze и. 1) яңа, яңа хәзерләнгән, искермәгән; taze ekmek яңа пешкән икмәк; 2) таушалмаган; 3) күч. яңа; вакыты үтмәгән tazelemek ф. яңарту, яңадан эшләү tazeleşmek и. 1) яңару, иске хәленә кайту; 2) яшәрү, гүзәлләнү tazelik и. яңа булу хәле, сафлык tazı и. бурзай, тазы taziye и. үлем кайгысын уртаклашу tazmin и. компенсация tazminat и. компенсация итеп түләнгән акча tazyik и. басым, кысу, изү tebarüz и. барлыкка килү, күренү tebdilihava и. климат алыштыру (бер җирдән икенче җиргә китү) tebessüm и. елмаю tebeşir и. 1) (язу өчен) акбур; 2) известь tebrik и. тәбрик, котлау, тәбрикләү tecavüz и. 1) һөҗүм итү; 2) (берәүнең) өлешенә керү; 3) намуска кагылу tecil и. күчерү, икенче бер вакытка билгеләү tecrit и. 1) абстракцияләү; 2) изоляциядә калу tecrübe и. 1) тәҗрибә, сынау; 2) тормыш тәҗрибәсе tedarik и. хәстәрен күрү tedarikli с. рәв. әзерлекле, әзерлекле рәвештә tedavi и. дәвалау tedavül и. 1) әйләнеш (мәс., акча әйләнеше); 2) кулланылышта булу (акча һ. б. ш.) tedbir и. чара tedirgin и. эче пошкан, борчулы; рәхәт булмаган tediye и. түләү, кертем tedricen рәв. тора-бара tef и. тиредән тарттырылган бәрмә музыка уен коралы tefrika и. 1) бүлек; 2) бүлем teğmen и. лейтенант tehdit и. куркыту, янау tehir и. күчерү, кичектерү tehirli с. күчерелгән, кичектерелгән tehlike и. куркыныч, куркынычлык tehlikeli с. куркыныч, куркынычлы tehlikesiz с. куркынычсыз tek I 1. с. 1) так, ишсез; 2) ялгыз; 3) бары тик. 2. и. мат. так сан □ tek bencilik эгоизм; tek erçi монархист; tek erkçilik монархизм; tek erklik монархия; tek hücreli биол. беркүзәнәкле; tek örnek бертөрле, монотон; tek renkli бер генә төстәге; tek sesli беравазлы; tek tanrıcı бертәңрече, тәңренең бер генә булуына ышанучы\n\n\n tekII рәв. тик, тавыш-тынсыз tekaüt с. иск. пенсионер tekdüze с. монотон tekdüzeleşmek ф. үзгәрешсез кабатлану teke и. 1) тәкә, кучкар диал.; 2) әкәм-төкәм □ teke sakalı бот. кәҗә сакалы tekel и. 1) монополия, дәүләт яки хосусый компания монополиясе; 2) бердәнбер баш булу □ tekelinde olmak баш булу tekelci и. 1) монополист; 2) монополиягә хезмәт итүче; монополия тарафдары tekelcilik и. монополиячелек tekelleşmek ф. монополияләшү teker и. 1) тәгәрмәч, көпчәк, тәгәр диал.; 2) түгәрәк әйбер; 3) күк гөмбәзе, фәләк; ◊ tekerine taş koymak тәгәрмәченә таяк кыстыру, аяк чалу tekerlemek ф. 1) тәгәрәтү, тәгәрәтеп җибәрү; 3) тәгәрмәч атыну tekerlek и. 1) әйләнә, түгәрәк; 2) дәрес әйләнә формасындагы нәрсә, тәкәрләк диал.; 3) тәгәрмәч □ tekerlek pabucu тармач (арба тормозы) tekerlekli и. тәгәрмәчле tekerlenmek ф. тәгәрәү, әйләнү tekerli с. тәгәрмәчле, тәгәрле диал. teker teker с. берәм-берәм tekfur и. тар. Византия империясе заманында Анатолиянең аерым өлкәләренең идарәчесе, губернатор tekfurluk и. тар. Византия империясендә губернаторлык tekil и. гр. берлек саны tekin с. 1) буш, кешесез; 2) бердәнбер варис; 3) күч. бәхетле, тәләйле tekinsiz 1. с. бәхетсез, тәләйсез. 2. и. тыелган эш, тыелган сүз (җәмгыять тормышыңда) tekir 1. с. көлсу чуар (песи). 2. и. чуар балык төре tekke и. 1) тар. дәрвишләр яшәгән йорт (урын); 2) теләнчеләр (тәмам ярлыланган кешеләр) сыена торган җир teklemek ф. сирәкләтү, сирәкләү tekleşme и. гр. редукция, авазлар редукциясе, сүздәге ике бертөрле аваздан берсе генә калу teklif и. 1) тәкъдим; 2) рәсмилек, ясалмалылык □ teklif etmek (берәр эш) тәкъдим итү teklifli с. рәсми, коры teklifsiz с. тәкәллефсез, дустанә teklifsizlik и. тәкәллефсезлек teklik и. 1) бердәнберлек; 2) сөйл. бер лира акча tekme и. тибү; тибенү tekmelemek ф. тибү, тибеп җибәрү tekmil с. 1) бөтен, барча, һәммә; 2) кимчелексез □ tekmil haberi хәрби рапорт tekmillemek ф. төгәлләү tekne и. 1) тигәнә; 2) диңг. кораб (көймә) кирәче (каркасы); 3) диңгездә (зур күлләрдә һ. б.) йөрүче ташыгыч; 4) гөол. геогр. улаксыман иңкүлек, улаклык teknik 1. и. техника. 2. с. техник teknikçi и. 1) техник, техника белгече; 2) техник, урта белемле инженер tekniker и. техника белгече teknikokul и. техник училище teknik öğretim и. техник белем бирү teknisyen и. техникачы, техника галиме teknokrasi и. технократия teknokrat и. технократ teknoloji и. технология teknolojik и. технологик tekrar 1. и. кабатлау, тәкрар. 2. рәв. кабат, кабаттан tekrarlamak ф. тәкрарлау, кабатлау tekrarlayıcı и. кабатлаучы tekrarlı с. тәкрарлы, кабатланган, кабатланмалы teksir и. ишәйтү, күбәйтү tekst и. сир. текст tekstil и. текстиль tek tük с. сирәк-мирәк tekvando и. спорт. теквандо tekzip и. ялганлау, фальсификация tel I и. 1) чыбыкча; тимерчыбык; 2) сөйл. чәч бөртеге; 3) сөйл. киндерә, шнур, җеп □ tel çekmek бау тарттыру\n\n\n telII и. сөйл. телеграф telakki и. аңлау, тою, кабул итү □ telakki etmek аң белән кабул итү telaş и. 1) ашыгычлык, хафа, хафалану; ыгы-зыгы; 2) кайгы-хәсрәт, борчылу; □ telaş olmak (etmek) хафалану, борчылу telaşe и. ыгы-зыгы, (юкка) борчылулар ◊ telaşe müdürü юкка борчылучан, ыгы- зыгы чыгаручан кеше telaşlanmak ф. борчылу; хафалану telaşlandırmak ф. борчылдыру, ыгы-зыгы куптару telaşlı с. борчулы, хафалы telaşsız рәв. борчылусыз, тыныч (кына), хафасыз telcik и. 1) төкчә; җепсел, сүс; 2) бот. серкәлек сабы teldolap и. челтәрле шкаф (ашамлыклар өчен) telef и. 1) юк итү, бетерү, тәләф кит.; 2) әрәм-шәрәм итү □ telef etmek юк итү; үтерү telefaks и. телефакс teleferik и. арканлы (канатлы) юл (мәс., тау-чагыллы җирләрдә) telefon и. телефон □ telefon etmek (açmak) телефоннан шалтырату telefoncu и. телефончы telefonlaşmak ф. телефоннан сөйләшү telefonometre и. телефонда сөйләшү вакытын (бәясен һ. б.) күрсәткеч әсбап (прибор) telefoto и. телефото telefotografi и. телефотография telek и. каурый teleke и. чылгый, зур каурый telekinezi и. телекинез, ерактан хәрәкәт тапшыру telekomünikasyon и. телекоммуникация teleks и. телекс, телетайп telem и. телепринтер teleme и. әремчек төре, тура telemetre и. телеметрия teleobjektif и. телеобъектив teleoloji и. телеология telepati и. телепатия, ерактан сизү telesimek ф. 1) сүсәрү; 2) нык ябыгу, арыклану telesine и. телекино televizyon и. 1) телевизия, телевидение; 2) телевизор □ televizyon filmi телевизион фильм televizyoncu и. 1) телевидение хезмәткәре; 2) телевизор сатучы яисә төзәтүче telgraf и. 1) телеграф; 2) телеграмма □ telgraf çekmek телеграмма җибәрү telgrafçı и. телеграфчы telif и. 1) иск. ярашу, килешү, яраштыру; 2) җыентык төзү; китап язу □ telif hakkı автор хокуклары telis и. сүстән (үсемлек җепселләреннән) тукып ясалган капчык telkari и. борым, тагыл (алтын яки көмеш җепләрдән үрелгән бизәнчек); шундый бизәнгечне эшләү telkin и. 1) бәйнә-бәйнә аңлату; хис-тойгыларны аңлатып сөйләү; 2) дини. тәлкыйнь (яңа гына күмелгән кабер янында имам яки бүтән бер дин әһеленең мәрхүмне алла каршында яклап сөйләгән сүзләре) telkurdu и. зоол. камыл корты tel küf и. күпкүзәнәкле организмнарда паразитлык итүче гөмбәчек telküflüce и. гөмбәчекле чир tellak и. мунчада кешеләрне мунчала белән юучы tellemek I ф. 1) чыбыкча үткәрү; 2) көмеш (алтын) җеп белән чигү\n\n\n tellemekII ф. сөйл. телеграмма җибәрү, телеграм сугу tellenmek I ф.1) астар асып бизәнү; 2) тимерчыбык белән әйләндереп алу\n\n\n tellenmekII ф. телеграм җибәрелү tellendirmek ф. кәефләнеп сигарет тарту telli с. чыбыкчалы telliturna и. зоол. карабаш торна telsi с. җепселле, сүссыман telsiz I с. җепселсез, сүссез\n\n\n telsizII с. чыбыкчасыз (телефон һ. б.) telsizci и. чыбыкчасыз багланыш (элемтә) белгече яисә хезмәткәре telve и. чәй (кофе) шамасы (чүбе) telyazı и. телеграф; телеграмма tem и. тема temas и. 1) кагылу, орыну; терәлү, сөйкәлү; 2) бәйләнеш, багланыш, мөнәсәбәт; 3) хәрби. бәрелеш □ temasım yok кагылышым юк temayül и. 1) иск. авышлык; 2) мәеллек, мәел; 3) тенденция tembel и. с. 1) ялкау; 2) мед. начар эшләүче орган tembelce рәв. ялкауланып tembelleşmek ф. ялкаулану tembellik и. ялкаулык tembih и. 1) (кемнең дә булса) күзен ачу; искәртү; 2) инандыру tembihlemek ф. кисәтү, үгетләү, үгет-нәсихәт бирү tembihli с. кисәтүле, үгет-нәсихәтле temek и. кечкенә тәрәзә (мәс., ат абзарыңда) temel 1. и. 1) төрле мәгъ. нигез; 2) база, базис. 2. с. иң әһәмиятле, баш, төп □ temel cümle гр. баш җөмлә; temel taşı 1) нигез ташы; 2) күч. нигез, таяныч temellenmek ф. нигезләнү, ныгып урнашу, тамырлану temellendirmek ф. нигез салу, нигезләндерү temelleşmek ф. нигезләшү, тамыр җибәрү temelli с. 1) нигезле, төпле; 2) бөтен, тәмам; 3) күч. дәвамлы, даими temelsiz с. 1) нигезсез, төпсез; 2) күч. нигезсез, ялгыш temin и. 1) тәэмин; 2) ышандыру □ temin etmek 1) тәэмин итү; 2) ышандыру, ышаныч тудыру temiz с. 1) чиста, саф, ару; 2) әйбәт эшләнгән; 3) өр-яңа, тузмаган, таза; 4) төзек; 5) һәйбәт кенә, шактый әйбәт, юньле □ temiz kan 1. артериаль кан; 2. саф токымлы; temiz para саф табыш; temiz raporu сәламәтлек турында белешмә; temiz tutmak чиста тоту; temize çekmek акка күчерү ◊ temize çıkarmak аклау; temize çıkmak аклану temizce рәв. чиста, ару хәлендә temizlemek ф. 1) чистарту; 2) сафландыру; 3) четерекле эшне төзәтеп чыгу; 4) сөйл. башкарып чыгу, тәмамлау; 5) күч. "чистарту", бөтенесен алып бетерү temizlenmek ф. чистару, сафлану temizletmek ф. чистарту, сафландыру temizleyici и. с. чистарткыч; сафландыргыч temizlik и. чисталык, сафлык; арулык temizlikçi и. чистартучы, җыештыручы temkin и. ) рәтләп эшләү, рәтлелек, юньлелек; 2) олпатлык, салмаклык, җитдилек temkinli с. 1) рәтле, юньле; 2) олпат, салмак, җитди temkinsiz с. 1) рәтсез, юньсез; 2) җитди булмаган temmuz и. июль tempo и. төрле мәгъ. темп tempolu с. темплы temposuz с. темпсыз temren и. ук очы (тимер башак) temriye и. 1) тимрәү; 2) җир мүге, таш (кыя) мүге temsil и. 1) вәкиллек, вәкил булу; 2) үзе белән нәрсәне дә булса символлаштыру; үрнәклек; 3) кыска пьеса; 4) мисал, чагыштыру; 5) мәсәл □ temsil etmek вәкиллек итү, нинди дә булса бер төркемнең вәкиле буларак чыгыш ясау яисә күрсәтелү; мисал булып килү temsilci и. вәкил; үрнәк temsilcilik и. вәкиллек temyiz и. 1) асылын (асыл сыйфатын) күрсәтү яисә ачыклау; 2) юр. законнарның дөрес үтәлешенә контроль ясау; конституцион контроль □ temyiz etmek 1) нәрсәнең дә булса асылын (нигезен) ачыклау; 2) карарның (хөкемнең) дөреслеген тикшертү ten и. 1) тән; 2) иск. гәүдә tencere и. кәстрүл tender и. тендер (паровозның су һәм утын вагоны) teneffüs и. тәнәфес teneke и. 1) табаклы калай; 2) дүрт почмаклы калай савыт; 3) бидон, канистр tenekeci и. калайчы, калайдан төрле нәрсәләр ясаучы teneşir и. мәет юу колашасы teneşirlik и. 1) мәет күмү кирәк-ярагы куелган җир (урын, бүлмә); 2) колашалык, колаша ясарга яраклы такта һ. б. ш. материал; 3) күч. үлгәнче үз начар гадәтләрен куачак кеше; 4) күч. үлем түшәгендә ятучы tenha и. 1) иск. тик бер; бер ялгызы; 2) кеше аз булган; tenha köy yolları кеше аз йөри торган авыл юллары tenhalaşmak ф.1) иск. ялгыз калу; 2) (кешеләрдән) бушап калу tenhalık и. ялгызлык; бушлык tenis и. спорт. теннис tenisçi и. теннисчы tenkidi с. тәнкыйди tenor и. муз. тенор tenrengi и. с. тән төсе, тән төсендәге tentür с. сыек дару teokrasi и. теократия teolog и. теолог teoloji и. теология teorem и. мат. теорема teori и. теория teorik с. теоретик tepmek ф. 1) тибү; 2) тула (пима һ. б. ш.) басу; 3) авыр атлау; 4) кире тибү; 5) (билгеле бер потенциаль сыйфат) кискен рәвештә пәйда булу, үзен сиздерү tepe и. 1) төрле мәгъ. түбә; 2) геогр. калкулык ◊ tepeden bakmak югарыдан карау; tepeden inmek көтмәгәндә килеп чыгу; tepeden tırnağa баштанаяк; tepesinde havan dövmek баш очында (өстәге катта һ. б.) дөпелдәү, шаулау tepecamı и. түшәмгә якын (яисә түшәмдәге) тәрәзә tepecik и. 1) геогр. кечкенә калкулык; 2) бот. чәчәк баллыгы tepegöz и. 1) баш түбәсендә сыңар күзе булган әзмәвер гәүдәле явыз зат, циклоп; 2) дуамал кеше; 3) зоол. кандаласыман бөҗәк төре tepelemek ф. тәпәләү, түбәләү; типкәләү; кыйнау, тукмау tepeli с. 1) түбәле; калкулыклы; 2) бүрекле (кошлар тур.) tepeli dalgıç и. зоол. чумга (кыргый үрдәк) tepelik и. түбәлек, калкулык tepeli tavuk и. бүрекле тавык tepesiz и. түбәсез tepetaklak с. рәв. баштүбән tepi и. көчле теләк tepik и. тибү tepiklemek ф. атны (һ. б. ш.) шпорлау, такым кысу tepinmek ф. 1) тибенү; 2) күч. протест күрсәтү, кискен ризасызлык белдерү tepir и. ындыр иләге tepirlemek ф. ашлыкны эре иләктән үткәрү tepişmek ф. тибешү tepke и. неол. рефлекс tepki и. 1) төрле мәгъ. типке; 2) кару, каршылык күрсәтү tepkimek ф. реакция бирү, кару күрсәтү tepkime и. неол. реакция, тәэсиргә җавап; кару tepme I и. тибү\n\n\n tepmeII и. керешкән йоннан тукылган teprenmek ф. тибрәнү, тетрәнү tepsermek ф. кипшерү, кипшенү tepsi и. 1) паднус, төгер иск.; 2) киң (зур) таба ter и. төрле мәгъ. тир □ ter alıştırmak тир киптерү; ter dökmek тир түгү terakki и. үсеш, үсү, тәрәккый terakkiperver с. тәрәккый пәрвәр, үсешкә омтылган terane и. 1) иск. озын көй, көйләү, җыр; 2) күч. күп тапкырлар кабатланган нәрсә terapi и. мед. терапия teras и. төрле магъ. терраса, киртләч, тәңкәл teraslamak ф. киртләчләү terazi и. 1) бизмән, зур үлчәү, көянтәле үлчәү; таразы кит.; 2) киләпләрне тәртип белән элеп кую өчен махсус колга Terazi и. Мизан йолдызлыгы terazilemek ф. тигезләү, тигезләндерү terbiye I и. 1) тәрбия; 2) кайбер ашамлыкларны махсус куерту; катык; 3) ат өйрәтү\n\n\n terbiyeII и. 1) дилбегә; 2) дирбия terbiyeci и. тәрбияче, педагог terbiyeli с. 1) тәрбияле; 2) катык һ. б. ш. катылган terbiyelilik и. тәрбиялелек terbiyesiz с. тәрбиясез terbiyesizce рәв. тәрбиясез рәвештә terbiyesizlik и. тәрбиясезлек terbiyevi с. тәрбияви tercih и. (кемне, нәрсәне) өстен күрү; сайлап алу tercüman и. 1) тәрҗемәче; 2) комментатор tercüme и. тәрҗемә tere и. бот. салат tereci и. яшелчә сатучы tereddüt и. икеләнү, шикләнеп калу; вәсвәсә tereddütlü с. икеләнүле tereddütsüz с. рәв. 1) икеләнүсез; 2) икеләнмәстән tereyağı и. акмай terfi и. 1) дәрәҗә арту; 2) дәрәҗәсен күтәрү tergal и. синтетик сүс, җепсел terhis и. демобилизация terilen и. терилен, синтетик сүснең бер төре terim и. 1) термин; 2) мат. алу яисә кушу билгесе; тигезләмәнең ике ягының һәрберсе; 3) логик термин terk и. калдыру; кире кагу □ terk etmek калдыру, кире кагу terki и. канҗыга (ияр арты һәм шуңа бәйләнгән каеш) terlemek ф. 1) тирләү; 2) су парландыру (үсемлекләр тур.); 3) сөйл. мыек чыга башлау terletici и. 1) тирләткәч (дару һ. б. ш.); 2) күч. кыен хәлгә куя торган terli с. тирле terlik и. 1) (өйдә кия торган) башмак; 2) кәләпүшсыман юка башлык terliksi 1. с. башмаксыман. 2. и. зоол. башмакчык termal и. термаль □ termal sular термаль сулар terme и. бот. 1) кыргый торма; 2) турнепс termik с. төрле мәгъ. термик terminal и. 1) авиавокзал; 2) терминал terminoloji и. терминология termodinamik и. термодинамика termofor и. техник яисә лаборатор термос, термофор termokimya и. термохимия termometre и. термометр termos и. термос termosfer и. термосфера termosifon и. су җылыткыч җайланма terör и. террор terörist и. террорист terörizm и. терроризм ters I 1. с. 1) кире, каршы, тискәре, тирес диал.; 2) күч. сөйкемсез, ямьсез. 2. и. 1) кисү коралының кисми торган ягы; 2) күч. нәрсәнең дә булса киресе, киресенчәсе; 3) нәрсәнең дә булса эчке ягы □ ters açı мат. кире почмак; ters beşik тезләрне тотып йомарланып тәгәрәү (спорт һәм дәвалану күнекмәсе); ters pers йөзтүбән; ters ters bakmak кырын карау ◊ ters tarafından kalkmak сул аяктан тору; tersinden okumak ялгыш аңлау\n\n\n tersII и. хайван тизәге, тирес tersane и. арсенал; диңгез арсеналы; төрсәнә иск. tersi и. зоол. сельдь балыгы, майчабак tersinmek ф. түнү, кире кайту (фикердән һ. б.) tersine рәв. киресенчә □ tersine çevirmek тискәрегә әйләндерү; tersine gitmek кирегә китү terslemek ф. 1) киреләнү, киреләү, тискәреләнү; 2) тизәкләү (хайван тур.) terslenmek и. тузыну, гасабилану tersleşmek ф. тискәреләнү, карышу terslik и. 1) тигезсезлек, кытыршылык; 2) эчке каршылык; 3) кару, тоткар, каршылык; 4) тискәрелек, кирелек; 5) пырдымсызлык, холыксызлык tersyüz и. чүрә, тискәре як tertemiz с. чип-чиста, тап-таза tertibat и. 1) хәзерләнү, әзерләнү, хәзерлек күрү; 2) хәзерләнгән әйберләр, кирәк-ярак tertip и. 1) төрле мәгъ. тәртип; 2) доктор биргән дәвалану программасы; 3) гаскәри дисциплина □ tertip etmek төзү, кору, тәртип итү иск. tertipçi и. 1) тәртип саклаучы, тәртипче; 2) (җыентыкны һ. б.) төзүче, тәртипкә салучы tertiplemek ф. тәртипләү; төзү tertipleyici и. тәртипкә салучы; төзүче tertipli с. 1) тәртипле; 2) тәртипкә салынган tertiplilik и. тәртиплелек tertipsiz с. тәртипсез tertipsizlik и. тәртипсезлек térütaze и. тап-таза, яшь terzi и. тегүче, төгемче terzilik и. тегүчелек, тегемчелек tesadüf и. 1) очрак, очраклылык; 2) очрау, очрату □ tesadüf etmek очрату tesadüfen рәв. очраклы рәвештә tescil и. 1) язып (теркәп) бару (кую); 2) исемлеккә теркәп кую □ tescil etmek рәсмиләштерү, кенәгәгә язып кую tescilli с. теркәлгән, язып куелган tescilsiz с. теркәлмәгән teselli и. юаныч, тәсәллә иск. □ teselli bulmak юаныч табу; teselli etmek юату; teselli mükafatı күңеллек, күңел өчен бирелгән бүләк tesellisiz с. юанычсыз tesir и. иск. тәэсир tesis и. 1) иск. оештыру, нигезләү, нигезен кору, тәсис иск.; 2) корылма, җайланма tesisat и. корылма teskere и. носилка, ташыгыч teskin и. үпкә, ачу, ярсу кебек тойгыларыңны бастыру; үзеңне-үзең кулга алу teslim и. 1) тапшыру, бирү; 2) бирелү, тәслим; 3) дөресләү, раслау; 4) юлга салу; □ teslim almak тапшырылган нәрсәне алу; teslim etmek 1) иясенә тапшыру; 2) бирү, корбан итү, тәслим итү иск.; 3) төзәтү; teslim olmak бирелү, тәслим булу иск.; teslim taşı тар. бикташи мәзһәбенең символы булган унике почмаклы яссы таш ◊ teslim bayrağı çekmek җиңелүне тану teslimiyet и. буйсыну tesmiye и. исемләү, исем бирү, атау tespih и. тәсбих □ tespih çekmek тәсбих тарту tespihli с. тәсбихле tespit и. 1) ныгытып беркетү; 2) раслау, исбатлау □ tespit etmek ныгыту; исбатлау test и. 1) тест, сынау ысулы; 2) лаборатор тикшерү testere и. кул пычкысы, кулпычкы testerebalıği и. зоол. пычкыбалык testereli с. 1) кулпычкылы; 2) кул пычкысы шикелле (тешле) testi и. тоткалы чүлмәк testici и. чүлмәкче tesviye и. 1) тигезләү, тиешле горизонталь яисә вертикаль торышка китерү; 2) кору, җайлап җыю; 3) түләү teşebbüs и. (эшкә) керешү, тотыну □ teşebbüs etmek керешү, тотыну, эшли башлау, башкара башлау teşehhüt и. намазда әт-тәхият догасын уку teşekkül и. тәшкилләнү, формалашу teşekkür и. 1) шөкер итү; 2) хәб. сүз. "рәхмәт!" □ teşekkür etmek рәхмәт әйтү teşhir и. һәркемгә белдерү, хәбәр салу; реклама teşhirci с. үзреклама белән шөгыльләнүче teşhircilik и. үзреклама teşhis и. 1) җансыз нәрсәләрне җанлы итеп күрсәтү, шәхесләндерү, персонификация; 2) кемнең кем булуын тикшерү; 3) хасталыкның сәбәбен тикшерү һәм бәян итү teşkil и. 1) формалаштыру, тәшкилләү, тәшкил; 2) оештыру □ teşkil etmek тәшкил итү; оештыру teşkilat и. 1) формалаштыру эше; 2) оешма, учреждение, тәшкиләт teşkilatçı и. оештыручы; тәшкиләтче teşmil и. җәйрәтү, җәеп салу, киңәйтеп салу teşrifat и. тантаналы кабул итү teşrii с. закон чыгару белән бәйле teşvik и. 1) күңел кузгату (куҗгыту); 2) агитация, тәшвикать иск. teşvikçi и. 1) агитатор; 2) котыртучы, коткычы tetik I с. теремек, терчән, темпераментлы, җитез\n\n\n tetikII и. 1) тәте, курок; 2) тәтек, деталь tetikleşmek ф. теремекпәнү, терчәнләнү tetir и. 1) әстерхан чикләвегенең яшел кабыгы; 2) үсемлек буявы; 3) үсемлек буявыннан калган тал tetkik и. тикшеренү, төпченү, тәткыйк иск. □ tetkik etmek тикшерү, тикшеренү; төпченү; тәткыйк итү tevdi и. бирү, (кемгә дә булса) калдыру tevdiat и. (банкка һ. б.) акча салу, акча кертү tevek и. виноград үрентесе tevekkel с. тәвәккәл tevekkeli с. бушка, юкка гына tevkif и. туктату, тоту; тоткынлау teyel и. типчү, типчеп тегү teyelli с. типчүле, типчелгән teyemmüm и. дини. сусыз җирдә ком белән тәһарәт алу teyp и. 1) магнитофон; 2) (типографиядә) литера, хәреф teyze и. түти (түтәй), балтүти (әнинең кыз кардәше) teyzezade и. тумачи (әнинең кыз кардәшенең баласы) tez I рәв. тиз; тиз генә □ tez canlı җитез; tez elden тиз кулдан\n\n\n tezII и. 1) диссертация; 2) тезис tezahürat и. күргәзмә tezat и. капма-каршылык; эчке каршылык tezatlı с. каршылыклы tezek и. 1) коры тирес; 2) кизәк, тирес-тизәктән ягулык итеп әзерләнгән кирпеч tezekli с. 1) тиресле; 2) кизәкле tezene и. кыллы музыка уен коралының чирткече, медиатор tezgah и. 1) (кибеттә һ. б.) сатучы өстәле; 2) һөнәрченең эш өстәле; 3) станок, урдын tezgahlamak ф. 1) туку урдынын тукуга әзерләп кую, күшәләү; 2) эш урынын әзерләү tezgahtar и. сату өстәле артында (урдында, станок янында) торып эшләүче tezhip и. сир. путаллау, бизәү tezhipçi и. путаллап бизәүче tezkere и. 1) к.: tezkire; 2) кечкенә язу, записка tezkire и. 1) искәртү кәгазе, хәбәрнамә; 2) армиядә булып гаскәри хезмәтне тутырганлык турында бирелгән рәсми кәгазь, белешмә; 3) истәлекләр, автобиографик әсәр, мемуарлар; тәзкирә иск., 4) табибның хасталыга (авыруга) инструкциясе tezlemek ф. тизләү, тизләтү tezleşmek ф. тизләнү tezli с. 1) диссертацияле; 2) тезислы, билгеле бер фикерле tezlik и. тизлек tıbben рәв. медицина гыйлеменә карап, медицина гыйлемемчә tıbbi с. медицинага бәйләнешле tıbbiye и. медицина факультеты; медицина уку йорты tıbbiyeli и. медик студент tıfıl и. бәби, нарасый tığ I и. 1) бәйләм инәсе; 2) без; 3) тишкеч, уймыр\n\n\n tığи. туры кылыч tık иярт. тык (төртелү тавышы) tıkmak ф. тыгу, тыгызлау, дыңгычлау tıkamak ф. тыгын тыгу, тыгынчыклау tıkabasa рәв. төеп тутырып, төйгечләп tıkaç и. тыккыч, бөке tıkaçlamak ф. тыккычлау, бөкеләү tıkaçlı с. бөкеле tıkaçsız с. бөкесез tıkalı с. тыгылган, бөялгән tıkanık с. тыгылган, үзенә тыгынчык тыгылган tıkılmak ф. тыгылу tıkım и. кабым, авызга сыярлык ризык кисәге, бер кабым ризык tıkır иярт. тыкыр; tıkır tıkır тыкыр-тыкыр tıkırdamak ф. тыкырдау tıkırdatmak ф. тыкырдату tıkırtı и. тыкырдау авазы tıkışık с. тыгын, кысык tıkışıklık и. тыгынлык, кысыклык tıkız с. 1) тыгыз; 2) тулган, тулынкы tıkızlaşmak ф. тыгызлану tıkızlık и. тыгызлык tıklatmak ф. тык иттерү (итү) tıklım tıklım рәв. шыгрым tıknaz с. тулымса, тумпа tıknazlık и. тулымсалык, тумпалык tıksırmak ф. авыз ачмыйча ютәлләү (йөткерү) tıksırık и. авыз ачмыйча ютәлләү (йөткерү) авазы tılsım и. тылсым tılsımlı с. тылсымлы tımar I и. 1) иск. яраларны дәвалау; 2) бакча һ. б. карау; урман чистарту; 3) атны чистарту\n\n\n tımarи. тар. урта гасырларда гаскәри һ. б. төрле дәүләт хезмәтен үтәү шарты белән бирелә торган җир кишәрлеге tımarcı и. 1) яра төзәтүче; 2) бакча багучы, урман чистартучы tımarhane и. психик авырулар хастаханәсе tımarhanelik с. психик авыру белән авыручы tımarlı с. тәрбияле, чистартылган, каралган tınmak ф. 1) игътибар итү; 2) аваз бирү tıngır иярт. дыңгыр; tıngır tıngır дыңгыр-дыңгыр tıngırdamak ф. дыңгырдау tıngırtı и. дыңгырдау авазы tını и. муз. тембр, тон tınlamak ф. чыңлау, яңгырау tınmaz с. реакциясез, берничек тә җавап бирми торган tınnet и. аваз бирү; чыңлау tıp и. медицина, тыйп tıpa tapa и. пластырь, тефтә tıpalamak ф. пластырь ябу, тефтәләү tıpalı с. пластырьле, тефтәле tıpasız с. пластырьсыз, пластырь ябылмаган tıpatıp рәв. бөтенләй, тәмамән tıpır tıpır иярт. тыпыр-тыпыр, лепер-лепер tıpırtı и. лепердек авазы; тыпылдау тавышы tıpış tıpış иярт. тып-тып (кыска адымнар белән кызу-кызу йөрү) tıpı tıpına рәв. нәкъ, төп-төгәл tıpkı рәв. нәкъ; тамам tıp tıp иярт. тып-тып, дөп-дөп tırak иярт. тыкырт, шатырт tıraş и. 1) чәч алу һәм сакал-мыекны кыру эшә; 2) тигезләп юну, ышкылау; 3) күч. сөйл. ялыктыргыч озын сүз □ tıraş bıçağı чәч алу өчен пәке, бритва; tıraş etmek чәч алу яки сакал-мыек кыру эшен башкару; tıraş olmak чәч алдыру яки сакал-мыек кырдыру; tıraş gelmek чәч яки сакал-мыек җитү tıraşçı и. күч. сүзе белән ялыктыручы; күпсүзле кеше tıraşlamak ф. 1) чәч алу һәм сакал-мыекны китәрү; 2) юнып тигезләү, ышкылау; 3) күч. бик озак сөйләү, сүзе белән ялыктыру tıraşlı с. 1) чәчен алдырган; сакал-мыегын кырдырган (китәргән); 2) юнылган, юнып тигезләнгән tıraşsız с. 1) чәч-сакалы җитү; 2) юнылмаган, юнып тигезләнмәгән tırhallı с. беркөе, үзгәрешсез tırıl с. 1) ялангач; 2) ярлы tırıllamak ф. ярлылану, ялангачлану tırınk иярт. чылтыр, чылтырт tırıs и. юртакпау tırkaz и. ишек (капка һ. б. да) эшермә бик tırkazlamak ф. эшергечләп бикләү tırmamak ф. тырнау, тырмау tırmalamak ф. тырнау, тырнаклау tırmalanmak ф. тырналу tırmanmak ф. 1) тырману, тырнану; тырнашу; 2) күч. көчәю, арту tırmanıcı с. тырнагым, тырный торган (үсемлек) tırmaşmak ф. тырмашу; тырнашу tırmık и. 1) тырнак эзе; 2) тырмачык, кул тырмасы tırmılanmak ф. тырналу tırnak и. 1) тырнак; 2) (төрле җайланмаларда) тырнак, тырнакча, тырнакчык, эләктергеч ◊ tırnak göstermek тырнак күрсәтү; tırnak kadar тырнак кадәр; tırnak sürüştürmek гауганы кузгату; tırnakı olamamak (кемнең, нәрсәнең) тырнагына да тормау tırnakçı и. с. кемнең дә булса акчасын әкренләп үзләштерүче tırnaklamak ф. 1) тырнау, төрлечә тырнау; 2) тырнаклау, тырнакка эләктерү (мәс., ерткыч кош тур.) tırnaklı с. тырнаклы tırnaklık и. 1) эләктергеч; 2) ату коралының көпшәсендәге махсус кирт, прицел tırnaksı с. тырнаксыман tırpan и. чалгы, чапкыч ◊ tırpan atmak кырып ташлау (мәс., дошманны) tırpana и. зоол. озын гәүдәле балык тере tırpancı и. чалгычы; печәнче tırpanlamak ф. 1) чалгы белән чабу, чапкычлау; 2) күч. кыру, кырып салу tırtık и. кытыр, чый, чыенты; билгеле бер өслектәге кисү (тырнау, киртү) эзе tırtıklamak ф. чәлдерү, чәлү tırtıklı с. кытырлы, кытыршы; чыентылы; киртле tırtıl I и. 1) чимай (җимай), шаблон; 2) танк чылбыры, гусеница; 3) тешләч кырый, тешле-тешле чит, сырлы чит, сырлы бизәк\n\n\n tırtılи. зоол. карышлавык (бөҗәк корты) tırtıllı с. тешләч, тешле-тешле tırtılsı с. сырлы бизәксыман tırtır и. зоол. мыеклач (зарарлы бөҗәк төре) tıs иярт. ысс (ысылдау авазы) tıslamak ф. 1) ысылдау; 2) эһелдәү tıynet и. 1) холык, табигать; 2) кыяфәт, килбәт tıynetsiz и. килбәтсез, рәтсез ti и. тантаналы быргы авазы ticaret и. тиҗарәт, коммерция; сәүдә эшчәнлere □ ticaret filosu сәүдә флоты; bavul ticareti сөйл. вак сәүдә, ваклап ташып сәүдә итү ticaretgah и. сәүдә йорты; сәүдә урыны, базар ticarethane и. сәүдә йорты, зур магазин һ. б. ш. ticari с. тиҗари, коммерциягә бәйләнешле tifdruk и. китап басу техникасы (бер төре) tifo и. мед. тиф, корсак тифе tiftik 1. и. 1) дебет; кәҗә мамыгы; 2) йомшак сүс. 2. с. дебет; кәҗә мамыгыннан бәйләнгән tiftiklenmek ф. сүсәрү tifüs и. мед. тиф, тимгелле тиф tik и. тик, тартышу, тарту tik ağacı и. бот. тик (агачы) tike и. кечкенә телем; өлеш tikel 1) с. өлешле; 2) рәв. өлешчә tiksinmek ф. җирәнү, җиксенү tiksindirmek ф. җирәндерү tiksindirici с. җирәндергеч, җирәнгеч tik tak иярт. тек-тек; тик-так (сәгать турында) tilki и. 1) зоол. төлке; 2) күч. хәйләкәр һәм елгыр кеше, төлке tilkileşmek ф. күч. төлкеләнү tilkilik и. күч. төлкелек tim и. отряд (гаскәрдә) timbal и. тимбал, барабан төре timsah и. зоол. тимсах, крокодил tiner и. буяу сыеклаткыч tinsel с. неол. рухи; әхлакый tinselcilik и. идеализм tin tin рәв. тавыш-тынсыз tip и. тип; aynı tipte бер типта tipi tıpı и. кар бураны tipik с. типик tipilemek ф. буранлау tipleme и. әдәби (сәнгати) типта чагылдыру tipografi и. типография tipoloji и. кешеләр типологиясе tiraj и. тираж tiramola и. җилкәннәрне җил көченә карап көйләү tiran и. тиран tirat и. тирада, озын һәм тәэсирле сөйләм tire I и. юан мамык җеп\n\n\n tireII и. тире, сызык tirfil и. бот. кыргый тукранбаш, клевер tirfillenmek ф. тузу, ышкылып тузу tirhandil и. диңг. жилкәнле-ишкәкле көймә төре tirildemek ф. дерелдәү tirit и. 1) кыздырылган икмәк кисәкләрен ит шулпасына салып хәзерләнгән ризык; 2) күч. карый, бик картайган кеше tirittenmek ф. бик нык картаю tiriz и. тар кайма tiroit и. анат. калкан бизе tirpit tirpidin и. кечерәк китмән tirsi и. зоол. хамсаның бер төре tirşe и. зәңгәрсу яшел төс tirşeleşmek ф. зәңгәрсу яшелләнү tirşemsi с. зәңгәрсу яшелгә тартым tir tir иярт. дер-дер tiryak и. 1) иск. тирьяк, агу кайтаргыч катнашма; 2) тирьяк, наркотик tişört и. кыска җиңле спортив күлмәк, футболка titan titanyum и. титан (химик элемент һәм шуның эретмәсе) titiz с. 1) һәрвакыт ризасыз, вакчыл; бөртекләүчән; 2) чиктән тыш чисталыкка омтылучан; 3) ярсынучан; үпкәчел titizce рәв. аеруча тырышып titizlenmek ф. вакчыллану, артык таләпчәнләнү titizlik и. вакчыллык, артык таләпчәнлек; җиренә җиткереп эшләү titremek ф. тетрәү, дерелдәү titrek с. дерелдек, тетрәп торган titrekleşmek ф. дерелдәү, тетрәнү titretmek ф. тетрәтү, дерелдәтү tiz с. нечкә һәм кискен (аваз) tizleşmek ф. (аваз) нечкәрү һәм кискенләшү tizlik и. аваз нечкәлеге tohum и. 1) орлык; 2) токым; 3) сөйл. мәни tohumcu и. чәчүлек орлык хәзерләп сатучы tohumlamak ф. аталандыру tohumlanmak ф. аталану tohumlu и. 1) орлыклы; 2) орлыктан үрчи торган tohumluk и. орлыклык tok с. 1) тук; 2) тыгыз тукылган; 3) калын (тавыш тур.); 4) күч. уңышка ирешкән toka I и. 1) аел; 2) төке (брошка)\n\n\n tokaII и. 1) кул кысышу; 2) (бокалларны) чәкештерү tokaç и. кер тукмагы, бәләк tokaçlamak ф. бәләкләү tokalaşmak ф. кул кысышу tokalı и. 1) аеллы; 2) төкеле tokat I и. чабып җибәрү, сугып җибәрү, яңаклау (күренеше)\n\n\n tokatII и. сөйл. каралты-кура tokatçı и. күч. болгатучы tokatlamak ф. чабып җибәрү, яңаклау tokgözlü с. киң күңелле, ачкүз түгел toklu и. бер яшьлек бәти, туклы диал. tokluk и. туклык tokmak и. тукмак tokmakbaş и. зоол. тукмакбаш, кыялы яр буенда яши торган диңгез балыгы tokmaklamak ф. тукмаклау toksikolog и. токсиколог toksikoloji и. токсикология toksikoman и. токсикоман toksin и. токсин, организм әчеңдә барлыкка килгән агу (зәһәр) tok sözlü с. чиктән тыш туры сүзле tokurdamak ф. (су) бүлкелдәү tokuşmak ф. 1) бәрдерү; 2) бәрелешү tokuz с. калын һәм тыгыз (тукыма) tokyo и. неол. (Япониядә эшләнгән) ачык башмак tol и. 1) яссы таш; шундый ташлардан ясалган корылма (өй, япма, амбар); 2) кечкенә өй, алачык; 3) кечкенә тау авылы tolerans и. толерантлык, түземлелек, хәерхаһлы булу tolga и. тимер башлык, каска tolgalı с. башына каска кигән, тулгалы tolgasız с. тулгасыз tomak и. агач туп; агач күсәк tomar и. торба рәвешле төргәк, рулон tombak 1. и. томпак (бакыр белән цинк кушмасы). 2. с. томпактан эшләнгән tombala и. лото (уены) tombalacı и. лоточы tombalak с, юантык һәм тәбәнәк (кеше) tombaz и. яссы төпле елга көймәсе tombul с. к:. tombalak tombullaşmak ф. юантыклану tombulluk и. юантыклык tomruk и. 1) агач тумырка; бүрәнә; 2) эшкәртелмәгән таш tomurcuk и. 1) үсенте; 2) чәчәк бөресе ton I и. тонна\n\n\n tonи. тональлек tonga и. сөйл. хәйлә-мәкер tonilato и. корабның ничә тонна күтәрүчәнлеге tonluk с. (билгеле бер сандагы) тонналы (тонналык) tonoz и. таш гөмбәз tonton и. сир. ягымлы кеше top и. төрле мәгъ. туп (йомарлак; төргәк, рулон; ату коралы; көтү тупламы; тыгыз тупланган төркем, груһ) ◊ top atmak каты гына ялгышу, төпкә утыру topaç и. 1) бөтерчек; 2) тубал; 3) нәрсәнең дә булса тупсыман очы (яисә тоткасы, чыгынтысы һ. б.) topak и. 1) әвәләнгән камыр кисәге; 2) йомарлак, йомарлам; 3) терескән (хайваннарның арт аякларыңдагы тез чыгынтысы); 4) диал. колба, шешә, графин һ. б. topaklamak ф. йомарлау, йомарлаклау topal с. и. аксак topalak и. бот. яфрагыннан яшел буяу ясала торган бер үсемлек topallamak ф. аксаклау topallanmak ф. аксау topallık и. аксаклык toparlamak ф. туплау toparlacık с. түп-түгәрәк, йоп-йомры toparlak и. с. йомарлак, тупарлак диал. toparlanış и. тупланыш, тупарланыш toparlanmak ф. туплану topçu и. тупчы, артиллерист topla и. өч җәпле сәнәк toplamak ф. туплау, берләштерү; җыю toplaç и. коллектор toplam и. мат. туплам toplanık с. тупланган, җыелган toplantı и. җыелыш toplardamar и. анат. вена toplaşmak ф. 1) туплану; 2) туп хәленә килү toplatmak ф. туплату toplu с. 1) туплы, үзенең (үзендә) тубы булган; 2) туплы, тупланган хәлдәге topluca 1. рәв. тупланып. 2. с. тулымса topluçalışı и. неол. семинар toplugörüşme и. неол. конференция topluluk и. 1) туплылык; 2) җыен; җәмгыять toplum и. 1) җәмгыять; ил-көн; 2) җыелыш; 3) коллектив toplumbilim и. җәмгыять белеме toplumbilimsel с. җәмгыять белеменә бәйле toplumcu 1. и. җәмәгатьче. 2. с. җәмәгатьчел toplumdaş и. җамгыятьтәш toplumdışı с. җәмгыятьтән тыш toplumlararası с. җәмгыятьара toplumlaşmak ф. җәмгыятьләшү toplumsal с. җәмгыятькә багланышлы; иҗтимагый toplusözleşme и. коллектив шартнамә toplutaşıma и. иҗтимагый транспорт topograf и. топограф topografya и. топография topoloji и. топология toprak и. 1) туфрак, балчык; 2) җир, территория, өлкә; 3) нигез, аяк баскан җир toprakaltı и. с. җир асты toprakbilimi и. туфрак гыйлеме (белеме) toprakbilimci и. туфрак белгече toprakboya и. мәте буяу topraklamak ф. 1) туфрак (балчык) белән күмү; 2) җирлекләү topraklandırmak ф. җир бирү topraklı с. 1) туфраклы; 2) җирле, җире булган (кеше) toprakrengi и. с. туфрак төсе, туфрак төсендәге topraksız с. туфраксыз; җирсез toptan 1. рәв. бергәләшеп, күмәк, күмәкләшеп, тупланып. 2. с. күмәртәле; күмәртәләп toptancı и. күмәртәче, күмәртәләп сәүдә итүче topuk и. анат. 1) тубык, тез күмәче; 2) ашык, тубын диал.; 3) үкчә topukdemiri и.1) капка тупсасы; 2) күгән ыргагы topuklu с. 1) тубыклы; 2) биек үкчәле (туфли һ. б.) topuksuz с. 1) тубыксыз; 2) үкчәсез (туфли һ. б.) topur и. кайбер чикләвекләрнең тышкы яшел кабыгы toput и. түпрә, түп (төпкә утырган чүп, шама) topuz и. 1) тимер сугыш чукмары; 2) тупсыман, шарсыман нәрсә topuzlu с. 1) тимер чукмарлы; 2) шарсыман topyekun рәв., с. гомумән tor I 1. и. тур (киек тоту өчен челтәр). 2. с. Челтәрсыман, челтәрле\n\n\n torII с. кыргый; чи toraman с. эре гәүдәле, әре сөякле torba и. 1) торба (ашатканда атның муенына асыла); 2) анат. умал, күкәйлек, йомырка капчыгы torbalamak ф. 1) торбага (ат азыгын) салу; 2) торба кебек итү torik и. зоол. торик (диңгез балыгы төре) torluk и. кыргыйлык, тупаслык torna и. кыргыч чар, станок (урдың токарь станогы) tornacı и. урдынчы (станокчы) tornalamak ф. урдында (станокта) эшкәртү tornavida и. гайка боргыч torpido и. торпедалы катер torpil и. 1) торпеда; 2) күч. яклаучы, таяныч, терәк torpilbalığı и. зоол. торпеда балык torpillemek ф. торпедалау torpilli с. торпедалы tortop с. йоп-йомры tortu и. 1) турта, төпкә утырган масса, түп; 2) күч. калдык tortul с. 1) зоол. су төбендәге хайваннар, бентос; 2) геол. утырма катлам tortulanmak ф. турталану; төпкә утыру tortulu с. турталы; утырмалы tortusuz с. туртасыз; утырмасыз torum и. сөйл. дөя баласы torun и. онык, торын tos и. сөзү tosbağa и. зоол. ташбака toslamak ф. сөзү toslaşmak ф. сөзешү, текәшү tost и. тост, майлап кыздырылган ипи телеме, гренка tostoparlak с. йоп-йомарлак tosun и. 1) печтерелгән башмак үгез; 2) тап-таза (сәламәт) егет tosuncuk и. гадәттән тыш эре туган бәби total с. тоталь totalitarizm и. тоталитаризм toy I яшьлеге сәбәпле булдыксыз\n\n\n toyII и. иск. туй, мәҗлес toygar и. зоол. тургай toynak и. тояк toynaklılar и. зоол. тояклылар toz 1. и. 1) тузан; 2) порошок, порак. 2. с. тузансыл, тузгыл, порошоклы □ toz koparmak тузан кубару; toz şeker шикәр комы ◊ tozdan dumandan ferman okunmamak берни күренми, берни аңлашылмый торган тәртипсез җир tozamak ф. тузанлану, тузу tozan 1. и. 1) тузан бөртеге, тузанак. 2. с. тузанлы tozanmak ф. тузыну, тузгылу tozarmak ф. тузу, тузанга әверелү tozboya и. порошок буяу tozlamak ф. тузанлау tozlu с. тузанлы tozluk и. 1) тузанлык (тузаннан саклану чарасы); 2) тузанлылык tozpembe с. и. җете алсу (төс) tozsabun и. порошоклы сабын tozumak ф. тузан булып күтәрелү tozuntu и. күтәрелгән тузан, тузынты диал. tozutmak ф. тузгыту töhmet 1. и. яла, әләк, төхмәт иск. 2. с. инсафсыз, намуссыз (кеше) töhmetti с. ялалы, әләкле töhmetsiz с. яласыз, әләксез tökezmek ф. к.: tökezlemek tökezlemek ф. сөрлегү tökezlenmek ф. сөрлегеп китү tömbeki и. тәмәкенең бер төре tömbekici и. тәмәкече (тәмәке тартучы) töre и. әдәп-инсаф кагыйдәләре, түрә иск., юсын иск. törebilim и. әхлак гыйлеме töreci и. 1) түрәче, судья; 2) әхлакчы törecilik и. 1) түрәчелек; 2) әхлакчылык töredışı с. и. әхлактан тыш, әхлаксыз рәвештә töredışıcılık и. фәлс. әхлаксызлык, инсафсызлык törel с. әхлакка бәйләнешле töreli с. 1) әхлаклы, инсафлы; 2) законлы, заңлы иск. tören и. тантана, тантаналы җыен; мәҗлес; йола мәҗлесе törenli и. тантаналы törensel с. рәсми тантанага бәйләнешле törpü и. терпе, агач игәве törpülemek ф. терпеләү tös ы. артка! (атны чигендерү ымлыгы) töskürmek ф. артка чигенү töskürtmek ф. артка чигендерү töskürü рәв. сөйл. чигенә-чигенә, чигенеп-чигенеп tövbe и. тәүбә töz и. 1) асыл, иң кыйммәтле өлеш; 2) фәлс. бөтен барлыкның күзгә күренми торган асылы, түз диал. tözcülük и. күренмәс-беленмәс нигезгә (түзгә) ышану tözel с. түз белән баглы, түзгә бәйләнешле trafik и. 1) олы юл, трасса, тракт; 2) юллардагы хәрәкәт; 3) күч. эшчәнлек һәм аралашу активлыгы trafikçi и. олы юл полициясе trafo и. сөйл. трасформатор tragedya и. (тормыштагы) трагедия, фаҗига trahom и. мед. трахома trajedi и. (театраль) трагедия trajik с. трагик trajikomedi и. трагикомедия trake и. мед. анат. трахея trakeliler и. зоол. трахеялелар (бөҗәкләр, үрмәкүчләр һ. б.) traktör и. трактор traktörcü и. тракторчы trampa и. бартер, бартерлы товар алмашу trampacı и. бартерчы trampete и. барабан, бәләкәйрәк барабан tramplen и. трамплин tramvay и. трамвай transandantal с. фәлс. трансценденталь (формасы бар, эчтәлеге билгесез) transfer и. 1) трансфер, йөкләрне махсус рәвештә күчерү; 2) финанс хокукларын күчерү-тапшыру; 3) спортчының бер спортив оешмадан (клубтан) икенчесенә китүе ("сатылуы") transformasyon и. трансформация transformatör и. трансформатор transfüzyon и. трансфузия, кан күчертү transistor с. транзистор transit и. 1) транзит (транспорт үзәгендә бер транспорт чарасыннан икенчесенә утырып юл йөрү); 2) чикләрдә махсус тикшерелмичә юл үтү; 3) (машинада һ. б. ш.) юл кагыйдәләрен бозып (тиешле җирдә тукталмастан) үту transkripsiyon и. транскрипция transport и. транспорт tranş и. (ит буларак) сыер боты trapez и. (гимнастикада) трапеция trapezci и. трапецияче гимнаст trapeze и. трапеза, тәгамьләнү travers и. шпал traverten и. известьле утырма travmatoloji и. травматология tren и. поезд ◊ treni kaçırmak форсатны кулдан ычкындыру trençkot и. эчлекле плащ treyler и. трейлер, озын кызаулы яисә озын арбалы автомашина tribün и. трибуна trigonometri и. тригонометрия triko и. трико (бәйләмле тукыма) trikotaj и. трикотаж trilyon и. триллион tripleks с. өчкат, өч катлы triportör и. өч тәгәрмәчле автомашина trişin и. зоол. трихина (яман суалчан) trok и. алмашу, товар алмашу trol и. трал troleybüs и. троллейбус tromp и. архит. почмак гөмбәз tropika и. 1) тропика, тропик параллельләрнең берсе; 2) ике тропика арасы, тропиклар tropikal с. тропик, тропик өлкәгә хас tropizm и. тропизм, организмнарның җылы һәм эссе тәэсирендә торышларын үзгәртүе troposfer и. тропосфера trotuar и. тротуар tröst и. трест (экономик берләшмәнең бер төре) trup и. (театраль) труппа truvakar 1. и. кыска пәлтә. 2. с. кыска җиңле trük и. (кинода һ. б.) трюк tu ы. тфү! хәерсез! tuval и. майлы буяу белән рәсем ясау өчен чәпе (тупас тукыма)\n\n\ntuval II. и. рәссамнар өчен грунтланган киндер tuvalet и. 1) төрле мәгъ. туалет; 2) әҗәтханә □ tuvalet ispirtosu дәвалауда (чистартуда) кулланыла торган саф спирт tuba и. миф. (җәннәттәге) тубый агачы \n\n\n túba II и. быргының бер тере tufan и. төрле мәгъ. туфан tufeyli и. с. 1) тофәйли, кеше исәбенә көн күрүче; 2) биол. паразит tugay и. хәрби бригада tuğ и. баш киеменә беркетелгән каурый, чук tuğamiral и. контр-адмирал tuğbay и. (гаскәри) капитан tuğgeneral и. генерал-майор tuğla и. 1) яндырылган кирпеч; туңка; 2) гомумән кирпеч □ tuğla harmanı кирпеч заводы tuğlacı и. кирпечче, кирпеч яндыручы tuğra и. 1) тугра, мөһер (элекке төрки хөкемдарларның нәселдән килгән пичәте); 2) тәңкәнең рәсемле ягы (күн ягы) □ tuğra çekmek мөһер басу tuğrakeş и. тар. (Госманлы солтаннары сараенда) мөһер басучы tuğralı с. 1) мөһерле; 2) рәсемле tuğyan и. ташкын, ташу tuh ы. тфү! хәерсез! tuhaf с. 1) сәер; 2) көлкеле, мәзәк; 3) гаҗәеп; 4) кыргый кыланышлы □ tuhaf olmak аптырап калу tuhafiye и. галантерея (галантерея) товарлары tuhaflaşmak ф. сәерләшү, сәерләнү tuhaflık и. сәерлек tuluat и. импровизация tuluatçı и. артист-импровизатор tuluk и. толык, ток (хайваннан бетен килеш салдырылган тире һәм шуннан ясалган капчык) tulum и. 1) к: tuluk; 2) куш-кубыз, шубыр (һава капчыгы ярдәмеңдә уйнатыла торган тынлы музыка әсбабы); 3) комбинезон; 4) сир. күч. тулымса кеше; □ tulum çıkarmak 1) хайван тиресен ярмыйча салдыру; 2) күч. теләгәнен тулысынча булдыру tulumba и. насос, пыргы tulumcuk и. колак камерасы tulun и. елгадагы зур таш tulup и. тетелгән йон яисә мамык tumağı и. томау tuman и. сөйл. чалбар tumba и. баштүбән килү; башта тору tumbadız с. и. сөйл. кыска буйлы һәм юан (кеше) tumşuk и. (карчыга томшыгы кебек) бөкре томшык tumturak и. 1) шау-шулы тантана; 2) күперенке (купай) сүзләр tun и. сөйл. караңгы почмак; яшертен урын tunç и. точ, бронза tunçlamak ф. 1) точ белән каплау; 2) точ төсенә кертү tunçlaşmak ф. точ төсенә керү tuçlaştırmak ф. точ (бронза) һәйкәл ясау (кою) tundra и. тундра tur I и. 1) тур, ил гизү, әйләнеп сәяхәт итү; 2) тур, спорт ярышларының бер тапкыры\n\n\n turII и. зоол. тур (кәҗәсыман тау хайваны) tura и. 1) үрелгән киләп; борыт, үрмә, ишмә; 2) уенда кулланыла торган төенле тастымал turaç и. зоол. турач (тавыксыман бер кош тере) turalamak ф. 1) киләп үрү; 2) төенле тастымал белән сугу turba и. торф, кәлтәү диал. turbalık и. торфлык turfalamak ф. санга сукмау turfanda и. 1) беренче булып өлгерә торган җиләк-җимеш (яшелчә); 2) күч. яңа гына пәйда булган нәрсә, яңалык turfe с. сәер кыланышлы, гаҗәп тупас turgay и. тургай turist и. турист turistik с. туристик turizm и. туризм turna и. зоол. торна ◊ turna katarı бер-бер артлы тезелеп бару рәвеше (очып барган торналар төркеме шикелле) turnagagası и. бот. 1) торна борчагы; 2) яран гөле turnageçidi и. язгы көчле җил turnagiller и. зоол. торнасыманнар turne и. турне; чит илләрдә йөреп кайту turnike и. 1) турникет, әйләнмәле ишек; 2) кешеләрне берәмләп кертә торган (мәс., метродагы) җайланма turno и. бер генә тәгәрмәчле чыгыр turnusol и. зәңгәр буяу төре turnuva и. турнир turp и. торма; ачы торма turpgiller и. бот. тормасыманнар turşu 1. и. 1) тозланган яшелчә яисә җимеш. 2. с. тозланган, әчетелгән □ turşu kurmak тозларга кую; turşu olmak әчү ◊ turşu gibi olmak (turşu çıkmak, turşuya dönmek) хәлдән таю turşucu и. тозланган яшелчә-җимеш хәзерләүче яисә сатучы turşuculuk и. яшелчә һ. б. тозлау эше turşulaşmak ф. 1) тозлану; 2) әчү, әчешү turşuluk и. 1) тозланганлык, тозланыш; 2) әчегәнлек turşumak ф. тозлану; әчү, әчешү turta и. кулин. торт turuncu с. саргылт кызыл, апельсин төсендәге turunç и. нарынҗа (апельсинның бер тере) tuş и. 1) төрле мәгъ. туш; 2) клавиш, төймә бармакча; 3) (керештә) туше; 4) тушь; 5) тоташ бер төскә буялган төш □ tuş oynamak муз. туш уйнау tuşlamak ф. клавишка (төймәгә) басу tutmak ф. 1) төрле мәгъ. тоту; 2) каплау, каплап алу; 3) куәтләү, ярдәм итү; яклау, яклашу; 4) ярашу, килешү; ипле булу; 5) (белән) шөгыльләнү; 6) барып җитү, ирешү; барып тию; 7) (дип) исәпләү; 8) тотыну, керешү; 9) авыруга, чиргә сабыштыру ◊ tut kelin perçeminden тотарсың койрыгын (берәр кыен, мөшкел мәсьәлә каршысында әйтелә торган суз); tuttuğu dal elinde kalmak тотынган талы өзелү, барча өметләреңдә алдану tutacak и. кухня күпчеге tutaç и. тоткыч, кыскыч tutak I и. 1) тотак, нәрсәнең дә булса тотына (тотыла) торган төше; 2) тоткыч\n\n\n tutakII и. тар. тотык, алдатмау өчен алынган әсир tutam и. тотам tutamak и. 1) тотанак, (нәрсәнең дә булса) тота торган җайланмасы; 2) күч. таяныч tutamaksız с. тотанаксыз, ышанычсыз tutamlamak ф. тотамлау, бер тотам алу tutanak и. 1) беркетмә; 2) берничә кешенең (күмәклекнең) мөрәҗәгате tutar и. 1) сумма, җәмгы; 2) кемнең дә булса барча килере tutarak и. бума өянәге tutarlı с. тату (яшәү) хәлендәге; ипле tutarlık и. иплелек tutarlılık и. үзара татулык tutarsız с. ипсез; татулыксыз tutkal и. җилем, келәй tutkallamak ф. җилемләү, җилем белән ябыштыру tutkallı с. җилемле; җилемләнгән tutkalsız с. җилемсез tutku и. бик көчле теләк, дәрт tutkulu с. бик көчле теләкле, дәртле tutkun и. с. билгеле бер теләккә (дәрткә) бирелгән tutma и. 1) тоту; 2) ярдәм итү tutmaç и. 1) салмалы аш; 2) сир. токмач tutsak 1. и. 1) әсир (сугыш әсире); 2) күч. (берәр нәрсәгә яисә кешегә) бик нык бәйлелек. 2. с. комачау tutsaklık и. әсирлек tutturmak ф. 1) төрле мәгъ. тоттыру; 2) сир. дәвам итү; 3) бәйләү, баглау; 4) ирештерү, җиткерү tutturmalık и. каптырма tutu и. залог (акча һ. б.), тоткы сөйл. tutucu и. 1) кадимче, консерватор; үзгәртүләргә бик сак караучы; 2) (кайбер спорт төрләреңдә) спортсмен ярдәмчесе tutuculuk и. консерваторлык, кадимчелек tutuk с. 1) тотлыгучы; 2) кысынкы хәлдәге; 3) параличланган tutukevi и. әсирләр барагы tutuklamak ф. кулга алу tutuklu и. кулга алынган кеше, арестант tutukluluk и. арестант булу tutuksuz и. кулга алынмаган (ләкин хөкем ителгән) tutulmak ф. төрле мәгъ. тотылу tutulu с. 1) биләнгән, биләүлә, ияле, хуҗалы; 2) залог итеп алынган tutum и. 1) сакчыллык; 2) тотыш tutumlu с. сакчыл tutumsuz с. сакчыллыксыз, исрафчыл tutunmak ф. 1) төрле мәгъ. тотыну; 2) урынында калу; 3) сир. бәйләнү, тоташу tuturuk и. сөйл. ут кабызу өчен чыбык-чабык tutuşmak ф. 1) төрле мәгъ. тотышу; 2) тотыну, керешү; 3) кабыну tutuşturmak ф. 1) кулына тоттыру; 2) кабызу tuz и. төрле мәгъ. тоз ◊ tuzla buz чәлпәрәмә; tuzu kuru дарысы коры tuzak и. төрле мәгъ. тозак □ tuzak kurmak тозак кору; tuzağa düşürmek тозакка төшерү tuzaklamak ф. 1) тозак кору; 2) тозакка төшерү tuzcu и. тозчы, тоз сатучы tuzla и. 1) тоз чыгарыла торган җир; 2) терлекләргә тоз ялату урыны tuzlamak ф. тозлау tuzlak и. тозлак; тозлавык tuzlanmak ф. тозлану tuzlu с. 1) тозлы, тозланган; 2) артык тозлы; 3) бик кыйбат, бәяле tuzlubalgam и. мед. экзема; тире чире tuzluca рәв. с. шактый тозлы tuzluk и. 1) тозлык, тоз савыты; 2) атның күз өстендәге чокырчык, уенты tuzluluk и. тозлылык tuzsuz с. төрле мәгъ. тозсыз tüberküloz и. туберкулез tüccar и. сәүдәгәр tüccarlık и. сәүдәгәрлек tüf и. геол. туф tüfek и. мылтык, винтовка □ tüfek çatmak мылтыкларны таганлау (өчәрләп бер- беренә сөяп кую) tükenik с. төкәнгән, беткән tükenmek ф. төкәнү, төгәнү; бетү tükenmez 1. с. бетмәс-төкәнмәс. 2. и. 1) күч. сөйл. йөземнән ясалган бер төр эчемлек; 3) күч. авторучка tükenmezkalem и. авторучка tükenmezlik и., с. төкәнмәслек tüketmek ф. 1) төкәндерү (төгәндерү), бетерү; 2) куллану; сарыф итү; 3) көчсезләндерү, хәлен алу tüketici и. 1) кулланучы; 2) күч. исраф итүче tükürmek ф. төкерү tükürük и. төкерек tükürüklemek ф. төкерекләү tül и. тюль (челтәр төре) tülbent и. 1) чалма; 2) дүлмән, йомшак мамык тукыма tüm с. 1) бөтен, барча, һәммә; 2) к.: tümen tümbek и. 1) түмгәк; 2) кечкенә түбә, кечерәк кашлак tümce и. гр. җөмлә tümden рәв. бөтенләй tümdengelim и. неол. конкретлаштыру, гомумидән хосусыйга килү tümel и. 1) тулай; 2) гомуми tümen и. 1) тар. унмеңлек гаскәр; 2) сан. ун мең; 3) дивизия; 4) күч. күп кешеле җыен tümlemek ф. җыеп бөтәйтү; тәмамлау tümleç и. 1) җыйгыч; 2) гр. тәмамлык tümlenmek ф. бөтәйтелү; тәмамлану tümler с. и. мат. тутыргыч, бөтенәйткеч tümsek и. 1) кечкенә түбә, кашлак, калкулык; 2) чыгынкы җир tümsekti с. 1) кашлаклы; 2) чыгынкы tümselmek ф. бүлтәю tünmek ф. караңгы төшү tünaydın ы. "хәерле төн!" tünemek ф. 1) төнәү, төн уздыру өчен ботакка һ. б. урынга куну (кош тур.); 2) биек урындыкка менеп утыру (кеше тур.) tünek и. төнәк; куну өчен (өйдән читтә) туктаган җир tüneklemek ф. төнәкләү tünel и. туннель tüp и. 1) тюбик, цилиндр формасындагы кечерәк савыт; 2) пробирка tüplü с. тюбикка тутырылган яисә куелган tüplük и. тюбиклар яисә пробиркалар кую җайланмасы tür и. төрле мәгъ. төр türban и. чалма, төрбан türbe и. төрбә, кабер өстендәге ябулы (ишекле) корылма türbedar и. төрбәче, төрбә каравылчысы; мөҗавир türbedarlık и. төрбәчелек; мөҗавирлек türbin и. турбина türdeş с. и. төрдәш türdeşlik и. төрдәшлек türe и. 1) гаделлек; законлылык; 2) хокук, хокукчылык türemek ф. 1) бар булу, барлыкка килү, түрәү диал.; 2) лингв. (гадәттә алынма сүзләрдә) аваз өстәлү; сүз ясалу türel с. неол. хокукый türetmek ф. 1) ясау, барлыкка китерү; 2) гр. сүз ясау türetici с. и. 1) ясагыч; 2) сүз ясагыч türev и. гр. ясалма сүз türeyiş и. сүз ясалышы türk и. 1) төрек; 2) төрки, төрки халыкларның берсе һәм шуның бер кешесе türkbiberi и. кызыл борыч türkçe 1. и. төрек теле. 2. рәв. төрекчә, төрек телендә türkçeleşmek ф. 1) төрекчәләшү; 2) төркичәләшү türkçeleştirmek ф. 1) төрекчәләштерү; 2) төркичәләштерү türkmen и. төрекмән türkmence 1. и. төрекмән теле. 2. рәв. төркмәнчә, төрекмән телендә türkmeşesi и. бот. бөке имәне (кайрысыннан бөке ясала) türkolog и. тюрколог türkoloji и. тюркология turkuvaz и. с. яшькелт зәңгәр төс, яшькелт зәңгәр türkü и. халык җыры; кыска җыр □ türkü çağırmak (söylemek) җыр җырлау; ◊ türküsünü çağırmak хушына китәрлек сүз сөйләп исен китәрү türkücü и. җырчы türkücülük и. җырчылык turkülemek ф. җырлау türküteşmek ф. җырга керү, җырда җырлану türlü с. төрле □ türlü türlü төрле-төрле türüm и. неол. 1) барлыкка килү; 2) Алла тарафыннан яратылыш tüs и. сир. чәч бөртеге, кыл, төк tütmek ф. 1) төтәү, тетү диал.; 2) буланып (парланып) тору tütsü и. 1) төтәс (дини мәрасимнәрдә яндырганда хуш ис чыгара торган агач яисә үлән); 2) ыс, ыслау tütsülemek ф. 1) төтәсләү; 2) ыслау tütsülü с. 1) төтәсле; төтәсләнгән; 2) ысланган tütsülük с. и. төтәслек (әйбер, матдә) tüttürmek ф. төтәтү tütün и. 1) тәмәке (үсемлеге һәм тартыла торганы); 2) сир. төтен tütünbalığı и. 1) зоол. ыслана торган балык; 2) ысланган балык tütüncü и. тәмәкече, тәмәке үстерүче яисә сатучы tütünlemek ф. тәмәке сибү (мәс., үсемлектәге кортларны бетерү өчен) tütünlük и. йомшак иттән пешерелгән ашамлык, бастырма tütünrengi с. төтен төсе (төсендәге) tüvit и. твид (йон тукыма төре) tüy и. төк, кыл бөртеге □ tüy atmak теләү, түләкләү, (кайбер хайваннар) йон алмаштыру ◊ tüy dikmek начар нәрсәнең (хәлнең һ. б.) начарлыгын арттырып сөйләү; tüyleri ürpermek чәчләре үрә тору tüydürmek ф. 1) урлап яшерү; 2) ераклаштыру tüylenmek ф. төкләнү, өстенә төк үсү, төкләр каплау tüylü с. төкле tüy sıklet и. җиңел үлчәүдәге спортчы (көрәшче, боксер һ. б.) tüysüz с. төксез tüze и. хокук, хокукчылык tüzel с. хокукка (хокукчылыкка) бәйләнешле □ tüzel kişi юридик зат tüzük и. низамнамә, кагыйдәнамә ucube и. коточкыч җирәнгеч нәрсә ucun ucun рәв. акрын-акрын, көч-хәл белән ucuz с. арзан, очсыз, кыйбат түгел; ucuz almak арзанга алу; ucuz kumaş арзан тукыма; ucuza satmak арзанга сату ◊ ucuz kurtulmak җиңел котылу ucuzcu и. 1) арзанга сатучы; 2) арзанга алучы ucuzlatmak ф. арзанайту, очсызландыру ucuzluk и. арзанлык, очсызлык uç и. 1) оч; bıçağın ucu пычакның очы; 2) ахыр, оч; очы-кырые; bu ormanın ucu yok бу урманның очы-кырые юк ◊ ucunu bulmak тәмамлау, бетерү, очына чыгу uçmak ф. 1) очу, очып бару, очып килү; 2) очу, очып бетү, буга әйләнү; 3) очып төшү, килеп төшү uçak и. очкыч, самолет uçantop и. волейбол uçar с. оча торган uçkun и. сөйл. очкын uçlanmak ф. очлану uçlu с. очлы uçuk I с. 1) уңган, сулган; 2) ачык (төс); 3) беленер-беленмәс булган\n\n\n uçukи. мед. чабырткы uçuklamak ф. чабырту (ирен) uçurmak ф. 1) очыру; 2) күч. чәлү, урлау, очырту uçurtmak 1) очырту; 2) күч. шартлату, җимерү uçuş и. очыш; uzay uçuşı космик очыш uf ы. уф! ufacık с. бик кечкенә ufak с. вак; кечкенә ufaklamak ф. ваклау, вак кисәкләргә әйләндерү ufaklık и. 1) кечкенәлек, бәләкәйлек; 2) вак акча ufalmak ф. кечерәю, бәләкәйләнү ufalamak ф. ваклау, вак итү ufalanmak ф. ваклану, вак кисәкләргә ватылу ufaltmak ф. ваклау, кечерәйтү uflamak ф. уфылдау; ах итү ufuk и. офык, горизонт ◊ ufkunu genişletmek дөньяга карашын киңәйтү uğramak ф. 1) кереп чыгу; 2) узу, узып китү; 3) чыгу, атылып чыгу; янына килү; 5) дучар булу uğraşmak ф. 1) күп көч түгү; азаплану; 2) күч. маташу, (кем беләндер) булышу, көрәшү uğrun рәв. яшертен рәвештә uğuldamak ф. гүелдәү; улау (мәс., җил) uğur I с. уңай билге; уңай очрак\n\n\n uğurи. максат; bu uğurda canlarını feda ederler бу максатка (моның өчен) җаннарын фида итәрләр uğurböceği и. камка uğurlamak ф. озату, озатып җибәрү uğurlu ф. бәхетле uğursuz ф. бәхетсез ukde и. 1) иск. төен; 2) авырлык, кыенлык; киртә ukraynalı и. украин кешесе ulamak ф. өстәү, кушу, ялгау ulak и. чапкын ulam и. 1) төркем; 2) сыйныф ulaşmak ф. 1) барып җитү; 2) ирешү; 3) кушылу, кою (елга тур.) ulaşım и. 1) бәйләнеш; 2) контакт ulaştırmak ф. 1) китереп җиткерү; 2) ирештерү ulaştırma и. транспорт, транспорт чаралары ulu с. 1) олы; бөек; 2) бик зур ulumak ф. 1) улау (эт, бүре тур.); 2) күч. иңрәп елау ululamak ф. олылау; хөрмәтләү; ихтирам итү ululuk и. олылык, бөеклек ulu orta рәв. уйламыйча; дуамалланып ulus и. милләт ulusal с. милли ulusçu и. милләтче ulusçuluk и. милләтчелек uluslararası и. халыкара ummak ф. өмет итү, ышанып тору; исәп тоту umacı и. бүки (кечкенә балаларны куркыту сүзе) umar и. чара umum и. с. гомум; барсы □ umum müdür генераль директор umumi с. гомуми, тулы □ umumi efkar гомуми фикер umur и. игътибар бирү umursamak ф. игътибар итү umut и. өмет □ umut beslemek өметләнү; umut etmek өмет итү umutlanmak ф. өметләнү umutlandırmak ф. өметләндерү umutlu с. өметле umutsuz с. өметсез umutsuzluk и. өметсезлек un и. он; buğday unu бодай оны; patates unu крахмал, бәрәңге оны uncu и. ончы; он сатучы unlamak ф. (өстенә) он сибү; онда әвәләү unsur и. элемент unutmak ф. оныту unutkan с. онытучан unutturmak ф. оныттыру unutucu с. онытучан unutulmak ф. онытылу unvan и. исем, титул ur и. оры; шеш urağan и. ураган, давыл uran и. 1) һөнәр; 2) сәнәгать, иңдустрия uranüs и. Уран (планета) urgan и. аркан; бау uruk и. ыру; ыруг us и. 1) акыл; 2) тыйнаклык usanmak ф. бизү; тую; yapmacık hayattan usandım ясалмалыклардан туйдым usa vurmak ф. (берәр мәсьәлә хакында) бик яхшылап уйлап бер карарга килү usçu и. рационалист uskumru и. скумбрия (балык) uskur и. винт (пароходның) uskuru и. сыр (гайкада) uslamlamak ф. фикерләү; уйлап карау uslanmak ф. төзәлү; акыллылану uslu с. 1) акыллы, әдәпле; 2) тыңлаучан, юаш (хайван тур.) usta и. оста ustalık и. осталык ustura и. кырыну пәкесе usul I и. ысул, алым, метод\n\n\n usulи. 1) тамырлар, нигезләр; 2) ата-бабалар usulca рәв. әкрен генә; сиздермәстән usulsüz с. тәртипсез, системасыз; кагыйдәсез usulsüzlük и. системасызлык, тәртипсезлек, кагыйдәсезлек uşak и. 1) үсмер, малай; 2) егет uşakkapan и. сөйл. бөркет ut I и. оят; ut yeri оят җир(е)\n\n\n utII и. төрек музыка уен коралы utmak ф. 1) оту; 2) иск. җиңү utanmak ф. оялу; уңайсызлану utanç и. оялчанлык, оялучанлык; оят utandırmak ф. оялту utangaç с. оялчан utangaçlık и. оялчанлык utangan с. оялчан utanmaz с. оятсыз; әрсез utanmazlık и. оятсызлык; әрсезлек utarit и. астр. Меркурий utku и. 1) оту; 2) җиңү uymak ф. 1) туры килү; ярау; 2) (сүзен, киңәшен) тоту, тыңлау uyarmak ф. искәртү, кисәтеп кую uyanmak ф. 1) уяну; 2) күч. уяну, чынбарлыкны аңлый башлау; 3) килеп чыгу, хасил булу uyandırmak ф. уяту uyandırıcı и. 1) уятучы; 2) ярсытучы uyarı и. искәртү uyarlamak ф. яраклаштыру туры китерү uyarlanmak ф. яраклашу, туры килү uydu и. 1) астр. иярчен; 2) күч. иярчен, иярүче uydurmak ф. 1) туры китерү; 2) уйлап чыгару, иҗат итү uydurma и. уйдырма uyduruk и. уйдырма uydurukçu и. уйдырмачы uygar с. цивилизацияле uygarlık и. 1) цивилизация; 2) мәдәтият uygulamak ф. тормышка ашыру; тормышта куллану uygulayıcı и. тормышка ашыручы uygun с. 1) яраклы; тиешле; 2) лаеклы uygunluk и. яраклылык, туры килү uygunsuz с. яраксыз, туры килмәгән uygunsuzluk и. яраксызлык, туры килмәгәнлек uygur и. уйгур uygurca и. 1. уйгур теле. 2. рәв. уйгур телендә, уйгурча uyku и. йокы; uykum açıldı йокым ачылды; uykusu ağırdır (ул) яхшы йоклый; uykum geliyor йокым килә; uyku ilacı йокы даруы uykucu и. йокы капчыгы uykuluk и. ашказаны асты бизе uykusuz с. сөйл. йокысыз uykusuzluk и. йокысызлык uylaşmak ф. килешү uymaz с. туры килмәгән, ярамаган uyruk и. граҗдан (булу) uyrukluk и. гражданлык uysal с. тыңлаучан; буйсынучан uyumak ф. йоклау, йоклап китү uyuklamak ф. черем итү uyum и. туры килү; гармония uyumlu с. гармонияле, аһәңле uyumsuz с. гармониясез, аһәңсез uyuntu с. сөйл. йоклап йөри торган, ялкау, җебегән uyuşmak I ф. ою; сизмәс хәлгә килү (мәс., аяк-куллар)\n\n\n uyuşmakф. 1) үзара килешү, ярашу; 2) (бер мәсьәлә хакында) килешү, уртак фикергә килү uyuşuk с. 1) оеган; сизмәс хәлгә килгән; 2) күч. җебегән, ялкау uyutmak ф. 1) йоклату; 2) киметү (мәс., авыртуны) uyuz и. мед. кычу (чир) uyuz böceği и. кычу бете uyuzlu с. кычулы uzamak ф. 1) озын булу; 2) озынаю; 3) (озакка) сузылу uza duyum и. телепатия uzak с. 1) ерак; uzak akraba ерак туган; uzak şehir ерак шәһәр; 2) шикле; 3) чит uzaklaşmak ф. 1) ераклашу, ерагаю; 2) китү (эштән) uzaklaştırmak ф. 1) ераклаштыру, ерагайту; 2) алу, чыгару (эшеннән) uzaklık и. ераклык uzaktan рәв. ерактан uzanmak ф. 1) сузылу, сузылып китү; 2) сузылып яту uzatmak ф. 1) озынайту (мәс., чалбарны): 2) сузу (озакка, мәс., вакытны) uzatmalı с. озынайтылган uzay и. 1) пространство; 2) астр. галәм uzay adamı и. космонавт uzaycı и. косманавт uzaycılık и. косманавтика uzgörür с. алдан күрүче uzlaşmak ф. килешү, килешүгә ирешү uzlaşmaz с. килешмәс uzlaşmazlık и. килешмәслек uzluk и. осталык; җитезлек uzman и. белгеч, мөтәхассыйс uzmanlık и. белгечлек uzun с. 1) озын; uzun etek озын итәк; 2) дәвамлы, озак дәвам иткән, озын; uzun ömür озын гомер □ uzun boylu 1) озын буйлы; 2) күч. озак вакыт, озак uzunca с. озынча uzunluk с. озынлык ücret и. 1) түләү; 2) эш хакы; 3) кертем, взнос ücretli с. 1) түләүле; түләнә торган; ücretli izin түләүле ял; 2) эш хакы алып эшли торган ücretsiz с. түләүсез, түләнми торган; буш; ücretsiz çalışmak түләүсез (бушка) эшләү üç сан. 1) өч; üç saat өч сәгать; saat üç (вакыт) сәгать өч; 2) өч, өчле (билге) □ üç dilli өч телле; üç köşeli өч почмаклы ◊ üç buçuk аннан-моннан, ярым-ярты üçdüzlemli с. күпкырлы üçer сан. өчәр üçerlemek ф. өчәрләү üçgen и. өчпочмак üçgül и. тукранбаш, клевер üçkağıt и. 1) кәрт уенының бер төре; 2) күч. хәйлә üçkağıtçı и. шулер üçlemek ф. өчәрләү üçleşmek ф. өчәрләнү, өчәргә әйләнү üçlü с. өчле; üçlü ittifak өчле берләшмә üçüncü сан. өченче üçüz и. өч игез бала üçüzlü с. өч игез балалы üflemek ф. өрү; өреп сүндерү üfleç и. тех. һава өрдергеч üfürmek ф. 1) өреп чыгару (һаваны); 2) өрү; өферү üfürükçü и. өшкерүче üfürükçülük и. өшкерүчелек üleş и. өлеш; пай üleşmek ф. өләшү, бүлү, бүлеп бирү ülke и. ил, мәмләкәт Ülker и. Өлкәр (йолдызлык) ülkü и. 1) идея; мәсләк; 2) идеал ülser и. җәрәхәт (эчәктәге) ültimatom и. ультиматум ümit и. өмет; ümitle yaşamak өмет белән яшәү □ ümit etmek өмет итү, өметләнү ümitlenmek ф. өметләнү ümitlendirmek ф. өметләндерү ümitli с. өметле ümitsiz с. өметсез ümmet и. өммәт (бер диндәге кешеләр) ün и. 1) өн; аваз; тавыш; 2) дан, шөһрәт □ üne kavuşmak дан казану üniforma и. форма киеме, униформа üniversal с. универсаль üniversite и. университет üniversiteli и. университет студенты ünlem и. гр. ымлык ünlü 1. с, танылган, күренекле, мәшһүр. 2. и. гр. сузык аваз □ ünlü uyumu гр. сузык авазлар ярашуы ünsüz 1. с. танылмаган, күренекле булмаган, шөһрәтсез. 2. и. гр. тартык аваз; □ ünsüz uyumu гр. тартыклар ярашуы üre и. сидекчә üremek ф. 1) үрчү, үрчеп арту; 2) күч. күбәю, арту ürem и. артым, табыш üremi и. мед. уремия, сидек канлану авыруы üretmek ф. 1) үстерү; 2) үрчетү, асрау; 3) җитештерү, эшләп чыгару, ясау üreteç и. физ. генератор üretim и. 1) җитештерү, эшләп чыгару; ясау; üretim araçları җитештерү чаралары; 2) эшләнгән әйбер, продукция, эшләнмә ürkmek ф. 1) курку; шүрләү; 2) өркү (ат тур.) ürkek с. 1) өркәк, куркак; ürkek adam куркак кеше; 2) тартынучан ürkü и. курку, паника ürkünç и. 1) куркыныч; 2) күңел кайтаргыч ürküntü и. курку тойгысы ürkütmek ф. 1) куркыту; 2) өркетү ürolog и. уролог üroloji и. урология ürpermek ф. 1) каз тәне чыгу, дерелдәү; 2) күч. курку ürümek ф. өрү (эт тур.) ürün и. 1) эшләнмә, продукция; 2) уңыш; üzüm ürünü йөзем уңышы üs и. база; askeri üs хәрби база üsçene и. өске теш казнасы üslup и. 1) ысул, юл; 2) әд. стиль üst 1. и. 1) өс(т); üste өстә; üsten өстән; 2) өслек, өст; masanın üstü өстәлнең өсте; 2) өст, кием; üst baş өс-баш. 2. с.өске; югарыгы; üst kat өске кат □ üstüne өстенә; üstünde өстендә; üstünden өстеннән; akşam üstü кичкә таба; bayram üstü бәйрәм алдыннан; üstüne geçirmek кию ◊ üst gelmek өскә чыгу; җиңү; üstünüze (afiyet) sağlık! сезгә саулык! (башка берәүнең авыруы турында сөйләгеңдә әйтелә); bunun üstüne yok Моңардан яхшысы (шәбе) юк üstat и. оста üstatlık и. осталык üst dudak и. өске ирен üste и. артыгы (белән) üstelemek ф. 1) өстәү; 2) көчәю; кабатлану (авыру тур.); 3) үз дигәнендә нык тору üstlük и. плащ; җәйге пальто üstün с. өстен; өстенлекле; көчлерәк; üstün kuvvetler өстенлекле көчләр üstünlük и. өстенлек, өстен булу üşenç и. үшән, ялкау üşengeç и. үшәнлек, ялкаулык üşengeçlik и. ялкаулык, үшәнлек üşümek ф. өшү, туңу üşütmek ф. өшетү, туңдыру ütmek I ф. өтү\n\n\n ütmekII ф. сөйл. оту (уенда) ütopist и. утопияче ütopya и. утопия ütü и. үтүк; ütü yapmak үтүкләү ütülemek ф. үтүкләү ütületmek ф. үтүкләтү ütüsüz с. үтүкләнмәгән üvey с. үги; üvey ana үги ана; üvey baba үги ата; üvey çocuk үги бала; üvey kız үги кыз; üvey oğul үги ул üveymek ф. гөрләү (күгәрчен тур.) üveyik и. зоол. кыргый күгәрчен üvez и. миләш üye и. 1) әгъза (берар җәмгыятьтә һ. б. ш.да); 2) анат. очлыклар, кул-аяк üzmek ф. 1) кәефсезләндерү, борчу; 2) газаплау, интектерү; 3) изү; 4) туздырып бетерү (киемне) üzengi и. өзәңге üzere кис. 1) өчен; (-гә) дип; gitmek üzere kalktı китәргә дип урыныннан торды; 2) (билгеле бер) шарт белән; akşama geri vermek üzere кичкә кире бирү шарты белән; 3) кебек, (-ган) кебек; daha öncü belirtildiği üzere алдарак күрсәтелеп үтелгән кебек (үтелгәнчә) üzeri и. өст, өсте; suyun üzen суның өсте; 2) өст, кием; üzeri temiz değildir киеме чиста түгел üzerine бәйл. 1) бәйләнешле, караган; dil üzerine телгә караган; 2) буенча; yeni kanun üzerine яңа канун буенча; 3) артыннан, соңыннан, ахырыннан; kibrit üzerine kibrit шырпы артыннан шырпы üzerinde бәйл. 1) өстендә; masanın üzerinde өстәл өстендә; 2) өстендә, буенча; kimya üzerinde химия буенча; üzerimde үземдә, үзем белән üzgü и. газап, җәфа üzgülü с. газаплы, җәфалы üzgün с. 1) кайгылы, хәсрәтле; 2) хәлсез, арык; интегеп беткән üzgünlük и. 1) газаплану, интегү; 2) арыганлык, хәлсезлек üzücü с. газаплы, интектергәч üzülmek ф. 1) газаплану, интегү, өзелү; 2) тузып бетү (кием) üzüm и. йөзем, виноград; üzüm salkımı йөзем тәлгәше; üzüm suyu йөзем суы; kuru üzüm йөзем җимеше; йөзем üzümcü и. 1) йөзем үстерүче; 2) йөзем сатучы üzüntü и. 1) борчу; мәшәкать; 2) кайгы, хәсрәт; 3) газап, күңелсезлек üzüntülü с. 1) борчулы, мәшәкатьле; 2) кайгылы хәсрәтле vaat и. вәгъдә □ vaat etmek вәгъдә итү; vaadini tutmak (vaadinde durmak) вәгъдәсендә тору vaaz и. вәгазь vacip с. 1) иск. кирәкле; 2) тиешле (шәригать буенча) vade и. 1) түләү вакыты; 2) билгеле вакыт, мөддәт; vade ile билгеле бер вакытка vadeli с. мөддәте (срогы) билгеле vadesiz с. мөддәтсез, сроксыз, вакыты билгеләнмәгән; vadesiz hesap мөддәтсез кертем vaftiz и. чукындыру; vaftiz töreni чукындыру йоласы vagina и. анат. аналык җиңсәсе vagon и. вагон vagonet и. вагонетка vah ы. аһ, ай-яй; кызганыч vahim с. хәтәр, куркыныч; кыен, җитди vahşet и. вәхшилек, вәхшәт, кыргыйлык vahşi с. вәхши, кыргый vahşileşmek ф. вәхшиләшү vahşilik и. вәхшилек vaiz и. вәгазьче, вәгазь сөйләүче vakar и. вәкарь; олпатлык, авыр сабырлылык vakarlı с. вәкарьле; олпат, авыр сабырлы vakıa и. вакыйга; очрак vakıf и. фонд; вакыф (иганә өчен бирелгән акча яки мөлкәт) vaki с. булган, килеп чыккан; була торган, килеп чыга торган vakit и. вакыт ◊ vakit öldürmek вакытны бушка уздыру vakitli с. вакытлы vakitsiz и. вакытсыз vakum и. вакуум, бушлык vakur с. җитди; авыр сабырлы vali и. вәли, губернатор; вилаять башлыгы valiz и. (бик зур булмаган) юл сумкасы vallahi ы. валлаһи! vals и. вальс vampir и. өрәк; вампир vanadyum и. хим. ванадий vandal с. вандал; вәхши vandallık и. вандаллык vantilatör и. вентилятор vantuz и. мед. банка □ vantuz çekmek банка салу vapur и. пароход; vapurla getmek пароход белән китү var 1. и. мөлкәт, байлык. 2. с. бар (булу) 3. хәб. сүз. бар; parası var акчасы бар ◊ var olsun! яшәсен!; varı yoğu һәммә нәрсә; ne var ne yok? хәлләр ничек? ни хәлләр бар? varmak ф. 1) килү, килеп җитү, барып җитү; tren ankara'ya yedide varır Анкарага поезд җидедә килә; 2) җитү; yaşı elliye vardı яше иллегә җитте; 3) килеп җитү; китереп чыгару; бетү; bu iş nereye varacak? бу эш нәрсә белән бетәчәк?; 4) аңлау, төшенү сизү, белү; sırrına varmak серен белү varakçı и. алтын кәгазь белән бизәк ясаучы сәнгатькәр varaklamak ф. алтын кәгазь белән каплау (бизәкләү) varda ы. игътибар! сак бул! vargı и. йомгак, нәтиҗә varış и. 1) килү, килеш; 2) финиш □ varış geliş килү-китү varışlı с. зирәк, сәләтле, тапкыр varışlılık и. зирәклек, сәләтлелек, тапкырлык varil и. мичкә varis и. мед. кара кан тамырының киңәюе\n\n\nvaris и. варис variyet и. сөйл. байлык, мөлкәт, мал varlık и. 1) бар булу; яшәеш; 2) мал, мөлкәт, байлык; 3) фәлс. барлык, бар булу varlıklı с. таза тормышлы, бай, мөлкәтле varlıksız с. ярлы, мөлкәтсез varoş и. бистә; шәһәр чите; şehir varoşu шәһәр чите var saymak ф. фараз кылу, исәпләү, санау varta и. куркыныч varyant и. вариант varyemez с. саран; карун varyete и. варьете varyos и. зур чүкеч, кувалда vasat и. 1) урта, үзәк; 2) чолганыш vasati с. урта vasıf и. 1) үзлек, үзенчәлек; сыйфат; bedeni vasıflar физик сыйфатлар; manevi vasıflar мораль сыйфатлар; 2) дәрәҗә; vasıfını kazanmak дәрәҗә алу vasıflandırmak ф. квалификацияләү vasıflı с. квалификацияле vasıta и. 1) чара; 2) арадашчы; 3) арадашчылык vasıtalı с. турыдан-туры булмаган; vasıtalı vergiler турыдан-туры булмаган салымнар vasiyet и. васыять; vasiyet etmek васыять итү vasiyetname и. васыятьнамә vaşak и. зоол. селәүсен vat и. ватт vatan и. ватан, туган ил vatandaş и. ватандаш; гражданин vatandaşlık и. ватандашлык, гражданлык vatanperver и. патриот, Ватанпәрвәр vatanperverlik и. патриотлык, ватанпәрвәрлек vatka и. ватин vay ы. кызганыч; аһ vazelin и. вазелин vazelinlemek ф. вазелинлау vazgeçmek ф. ваз кичү vazife и. вазыйфә, бурыч; vazife yüklemek вазыйфә йөкләү; 2) хезмәт, эш итү, хәрәкәт итү; 3) сабак, дәрес, өйгә эш vaziyet и. вәзгыять, ситуация; торыш; хәл; vaziyet nazik/eşti хәл четреклегә әйләнде; hava vaziyeti һава торышы vazo и. ваза ve терк. һәм, вә; ve benzerleri һәм башкалары veba 1) ваба (чир); 2) үләт vecih и. 1) йөз, бит, чәһрә; 2) юл, ысул; bu veçhile бу юл белән veciz с. кыска (сүз) veda и. саубуллашу □ veda etmek саубуллашу vedalaşmak ф. саубуллашу, саубуллашып аерылышу vefa и. мәхәббәттә тугрылык vefakar с. тугры, тугрылыклы vefalı с. тугрылыклы vefasız с. тугрылыксыз, ышанычсыз, хыянәтче vefat и. вафат, вафат булу □ vefat etmek вафат булу vehmetmek ф. Урынсызга курку, шиккә калу vekalet и. 1) вәкиллек; 2) иск. министрлык vekaleten рәв. ышаныч язуы буенча; вәкил буларак vekaletname и. ышаныч язуы, вәкәләтнамә vekil и. 1) вәкил; 2) иск. министр velense и. (бер ягы озын йонлы) одеял velev кис. хәтта ... да; bu sözü söylemedim, velev söylemiş olsam ne çıkar? бу сүзне әйтмәдем, хәтта әйткән булсам да -шуннан ни? velhasıl бәйл. кыскасы, шулай итеп veli и. 1) (баланы) опекага алган кеше; 2) әүлия velur и. велюр; бәрхет; хәтфә velvele и. ыгы-зыгы; кычкырыш Venüs и. Чулпан (йолдызы) vermek ф. 1) бирү; 2) бүләк итү; 3) юнәлтү; 4) китереп чыгару, тудыру; zahmet vermek борчу тудыру, мәшәкатьләү veranda и. веранда veraset и. мирас, мирас алу verdirmek ф. бирдерү vere и. тар. капитуляция, дошманга бирелү verecek и. бурыч, бирәчәк verem 1. и. туберкулез, үпкә авыруы. 2. с. шул авыру белән авыручы veremli с. үпкә авырулы veresiye рәв. кредитка, бурычка vergi и. 1) салым; vergi dairesi салым идарәсе; vergi ödemek (vermek) салым түләү; gelir vergisi керем салымы; 2) сәләт vergici и. салым җыючы vergili с. 1) салымлы; 2) күч. юмарт vergisiz с. салымсыз, салым түләнми торган veri и. мәгълүмат; istatistik veriler статистик мәгълүматлар verici и. 1) бирүче; 2) физ. тапшыргыч verim и. 1) уңыш, уңышлылык; 2) җитештерүчәнлек; 3) рентабельлек, табышлылык verimli с. 1) күп уңыш бирә торган; 2) уңдырышлы veriş и. 1) бүләк, бүләк итү; 2) сату-алу, алыш-биреш vermut и. вермут vernik и. лак verniklemek ф. лаклау vesika и. документ, рәсми кәгазь; таныклык vesile и. 1) сәбәп; сылтау; 2) форсат vesselam ы. вәссәлам vestiyer и. гардероб (берәр учреждение бинасында) vesvese и. вәсвәсә; шик, шөбһә; курку vesveseli с. вәсвәсәлә; шикле, шөбһәле; куркулы veteriner и. ветеринар, байтар, мал врачы veto и. вето veya терк. яки veyahut терк. яки veyl ы. аһ, ай! vezin и. 1) иск. авырлык; 2) иск. гер; 3) әд. вәзен, үлчәм (шигырьдә) vezne и. касса vezneci и. кассир veznedar и. кассир vıcık с. сыек, сыекланган vıcıklamak ф. сыеклату vıcırdamak ф. чыркылдау (чыпчык һ. б. ш. кошлар тур.) vıdı vıdı с. быты-быты иткән, күп сөйләшкән (кеше) vınlamak ф. выжлау, сызгыру (мәс., пуля), чыңлау (мәс., колак) vırıldamak ф. бытылдау, күп сөйләшү vır vır иярт. быты-быты (бытылдау, бертуктамый сөйләшү) vız иярт. быз, выж, выжт vızıldamak ф. бызылдау, безелдәү vızıltı и. бызлау тавышы vızlamak ф. бызылдау vicdan и. вөҗдан; vicdan azabı вөҗдан газабы; vicdanım kabul etmiyor вөҗданым кабул итми vicdanlı с. вөҗданлы; намуслы vicdansız с. вөҗдансыз, намуссыз vicdansızlık и. вөҗдансызлык, намуссызлык vida и. 1) винт, болт; шөреп; 2) сыр (винтныкы) vidalamak ф. борып кертү vidalı с. винтлы video и. видео videoteyp и. видеомагнитофон vietnamlı и. вьетнам кешесе vilayet и. вилаять, губерна villa и. вилла vinç и. күтәрү краны vira 1. с. туктаусыз, өзлексез. 2. ы. вира! күтәр! viraj и. вираж; кинәт борылу viran с. вәйран булган, җимерелгән, хәрәбәгә әйләнгән virgül и. өтер □ noktalı virgül нокталы өтер virüs и. вирус visamiral и. вице-адмирал viski и. виски vişne и. чия vişneçürüğü 1. и. черек чия төсе. 2. с. черек чия төсендәге vitamin и. витамин vitaminli с. витаминлы vitaminsizlik и. витаминсызлык vites и. тизлек (автомобильдә) vitir и. кичке намаз vitrin и. витрина viyadük и. виадук (күпер) viyak и. бәби елаган тавыш viyaklamak ф. елау (бәби тур.) viyola и. альт viyolon и. скрипка viyolonist и. скрипкачы viyolonsel и. виолончель viyolonselist и. виолончельче vize и. виза; vize vermek виза бирү vizite и. 1) (хастаханәдә) табибның авыруларны карап чыгуы; 2) (табибка күренгәннән соң) табиб хезмәте өчен түләнгән акча vizon и. зоол. чәшке vodvil и. водевиль vokal I и. гр. сузык аваз\n\n\n vokalII с. вокаль volan и. волан voleybol и. волейбол volfram и. вольфрам voli и. ятьмә ташлау (көймәдән суга) volkan и. вулкан, янартау volt и. вольт volta и. 1) арканны (нәрсәгә дә булса) чорнау; 2) чылбырның якорь тирәли яисә чылбырга уралуы ◊ volta atmak әрле-бирле йөренү voltaj и. вольтаж vonoz и. маймычлар votka и. аракы, водка voyvo ы. фи, хурлык! vurmak ф. 1) кыйнау; 2) бәрү; ору; сугу; göğsüne vurmak күкрәгенә сугу; 3) кагу; кагып кертү; çivi vurmak кадак кагу; 4) шакылдату; masaya vurmak өстәлне шакылдату; 5) үтерү; haydudu vurmuşlar бандитны үтергәннәр; 6) кую; салу; damga vurmak мөһер салу; 7) кидерү; hayvana eyer vurmak атка ияр кидерү; 8) чәнчү; bıçak vurmak пычак белән чәнчү; 9) юнәлү; ormana vurmak урманга юнәлү; 10) тапкырлау; 11) сугу (сәгать); 12) әйләндерү; işi şakaya vurmak эшне мәзәккә әйләндерү; 13) табу, эләктерү (мәс., акча); 14) талау, үзләштерү; 15) чиләндерү, кабарту (мәс., аякны) vurdumduymaz с. 1) аңгыра, аңсыз; 2) ваемсыз, салкын күңелле vurdurmak ф. суктыру, кактыру (мәс., барабанны) vurgu и. гр. басым vurgulamak ф. 1) басым ясау; 2) астына сызу; 3) ассызыклау vurgulu с. 1) басымлы (суз); 2) бәрмә (музыка уен кораллары) vurgun и. ) кырау алганлык; эссе какканлык; 2) җиңел табылган байлык; 3) гашыйклык vurguncu и. спекулянт, алыпсатар vurgunculuk а. спекулянтлык vurgunluk и. көчле мәхәббәт vurgusuz и. басымсыз vurulmak ф. 1) кагылу, шакылу; 2) күч. гашыйк булу vuruş и. 1) бәрү, сугу; bir vuruşta a) бер сугуда; б) шундук; 2) тибү, тибеш (йөрәк); 3) сугыш vuruşmak ф. сугышу; кыйнашу vücut и. 1) гәүдә; тән; 2) иск. барлык, бар булу □ vücuda gelmek килеп чыгу, барлыкка килү; vücuttan düşmek зәгыйфьләнү vücutlu с. симез, тулы тәнле vülgarize с. халык өчен эшләнгән ya I ы. йа, йә; әй; ya allah! йа Алла!\n\n\n yaII терк. 1) йә ..., йә; яки,... яки; уа ben, ya sen йә мин, йә син; 2) ә; уа ben ne çalışıyorum? ә мин ни эшлим?\n\n\n yaIII 1. ы. әйе; уа çalışıyorum әйе, эшлим. 2. кис. бит; hasta iyi oldu ya авыру сәламәтләнде бит yaba и. агач сәнәк yabalamak ф. агач сәнәк белән эшләү (мәс., печән өйләндерү) yaban и. басу, кыр; yaban keçisi кыр кәҗәсе; yaban sarımsağı кыр сарымсагы □ yaban inciri инҗир ◊ yabana atmak игътибар итмәү, игътибарсыз калдыру yabanarısı и. боҗан yabancı с. 1) чит илдән килгән; yabancı uzman чит илдән килгән белгеч; 2) чит; таныш булмаган; yabancı diller чит телләр; 3) билгеле булмаган, билгесез; yabancı bir dünya чит бер дөнья yabancılık и. 1) бу җирдә тумаганлык; 2) чит булу □ yabancılık çekmek чит илдә яшәү авырлыкларын кичерү; җирсү yabandomuzu и. кабан yabangülü и. гөлҗимеш, гөләп yabani с. 1) кыргый; yabani kişi кыргый кеше; 2) күч. тәрбиясез □ yabani mercanköşk мәтрүшкә yabanlık 1. и. 1) кыргылыйк; 2) буш яткан җир. 2. с. кешелеккә кия торган; yabanlık elbise кешелеккә кия торган күлмәк yad I с. чит, таныш булмаган; yad el чит ил, чит як; yad elde читтә, чит илдә\n\n\nyad и. искә алу □ yad etmek искә алу, хәтердә яңарту yadırgamak ф. ятсыну, читсенү, ияләнә алмау yadigar и. ядкарь, сувенир; истәлекле әйбер yadsımak ф. баш тарту; кире кагу yafta и. этикетка, ярлык (товарда) yağ и. май; yağ bulamak май ягу; yağ lekesi май табы; badem yağı бадәм мае; balık yağı балык мае; domuz yağı дуңгыз мае; hayvansal yağlar терлек майлары; keten tohumu yağı җитен мае; zeytin yağı зәйтүн мае ◊ yağ bal içinde yüzmek бал-май эчендә йөзү; yağ çekmek майлау, куштанлану yağmak ф. яву; kar yağıyor кар ява; yağmur yağıyor яңгыр ява yağcı и. 1) май әзерләп сатучы; 2) майлаучы (эшче); 3) күч. куштан, ялагай yağdırmak ф. төрле мәгъ. яудыру yağı и. дошман, каршы як yağılaşmak ф. дошманлашу; сугышу yağılık и. дошманлык yağır и. 1) җилкә; яурын диал.; 2) (атта) җилкә калкымы; 3) (атның) җилкә калкымында (муенында) чиләнгән яра yağış и. яңгыр яву; кар яву yağışlı с. явым-төшемле yağışsız с. явым-төшемсез yağız и. 1) брюнет; 2) кара ат; yağız doru кара туры (ат) yağlamak ф. 1) майлау; 2) күч. артык мактау yağlı с. майлы; yağlı boya майлы буяу; yağlı yemek майлы аш yağlık и. зур кулъяулык yağma I и. яву\n\n\n yağmaи. талау, урлау □ yağma etmek 1) талау, талап алу; 2) тар. тар-мар итү; әсир алу; малларын талап алу yağmacı и. талаучы yağmur и. яңгыр; yağmur bulutu яңгыр болыты; yağmur suyu яңгыр суы; yağmurdan üstüm ıslandı яңгырдан өстем чыланды ◊ kurşun yağmuru пулялар яңгыры yağmurkuşağı и. салават күпере yağmurlu с. яңгырлы yağmurluk и. плащ yağsız с. майсыз yahşi с. сөйл. яхшы yahu ы. әй! кара әле!; yahu, neredesin әй, кайда син yahudi и. яһүд yahudice i. и. яһүд теле, 2. рәв. яһүд телендә, яһүдчә yahut терк. яки; яисә; rüyamızda yahut romanlarda төшебездә яки романнарда (гына) yakmak I 1) ягу; яндыру; çöpleri yakmak чүпләрне яндыру; 2) кабызу; sigarasını yakmak сигаретын кабызу; elektriği yakmak электр утын кабызу; 3) күч. яндыру; ачыттыру; berber ağzı yağar борыч авызны яндыра\n\n\n yakmakII ф. 1) ягу, сөртү; kına yakmak кына сөртү; 2) җыр чыгару (халык җырлары тур.) yaka и. 1) яка; gömlek yakası күлмәк якасы; 2) як, чит, кырый; 3) диңг. җилкәннең читләре һәм почмаклары ◊ yakasına asılmak (yapışmak) якасына ябышу, якасыннан алу; yakayı kurtarmak (sıyırmak) котылу yakacak и. ягулык yakalamak ф. кулга алу, эләктерү, тоту yakalanmak ф. 1) кулга алыну, тотылу; 2) эләгү (мәс., яңгырга) yakarmak ф. ялварып сорау, үтенү yakarı yakarış и. ялвару, үтенү yakı и. җылытып дәвалау чарасы □ hardal yakısı горчичник yakıcı с. 1) яндыручы, яндыра торган; 2) күч. тәэсирле yakın с. якын; yakın dost якын дус; beyaza yakın renk акка якын төс; yakın oturuyor якын тора (яши); yakın gelecekte якын киләчәктә yakında рәв. 1) якында; 2) тиздән; yakında görüşürüz тиздән күрешербез yakından рәв. якыннан; yakın-nаn bilmek якыннан белү yakınlaşmak ф. якынлашу yakınlık и. 1) якынлык; 2) якынлык, якын кардәшлек yakışmak ф. килешү, килешеп тору; туры килү yakışık и.1) сөйкемлелек; 2) туры килү; яраклы булу □ yakışık almak яраклы булу yakışıklı с. 1) сөйкемле, күркәм; 2) яраклы; килешле yakışıksız с. 1) сөйкемсез, матур түгел; 2) яраксыз, килешсез yakıt и. ягулык yaklaşmak ф. 1) якынаю, якынлашу; 2) охшау, хәтерләтү yaklaşık с. якынча; yaklaşık bir sayı якынча бер сан yaklaştırmak ф. якынайту yakşı с. яхшы yakut и. якут, якут кешесе\n\n\n yakutи. якут (асылташ) yakutça 1. и. якут теле. 2. рәв. якут телендә, якутча yalamak ф. ялау, ялап алу yalabık 1. с. ялтыравыклы. 2. 1) и. ялтырау, ялкынлану; 2) елдырым yalak и. 1) тагарак, ялгаш (терлекләргә су эчертү өчен); 2) чишмә бурасы yalaka и. сөйл. ялагай yalan и. с. ялган, алдау □ yalan atmak ялганлау; yalan çıkarmak 1) гайбәт тарату, ялган сөйләп йөрү; 2) ялганга чыгару, юкка чыгару, кире кагу; yalan söylemek ялган сөйләү; yalan yok алдамыйча, ялганламыйча yalanmak ф. ялану yalancı и. с. 1) ялганчы; алдакчы; 2) ясалма, чын булмаган; yalancı elmas ялган алмаз; yalancı inci ясалма энҗе yalancılık и. ялган; алдау; ялган сүзләр yalanlamak ф. юкка чыгару, кире кагу, ялган икәнен белдерү yalapşap рәв. әштер-өштер yalaz и. сөйл. ялкын yalçın с. текә; yalçın kaya текә кыя yaldırak с. ялтырак yaldız и. 1) (берәр нәрсә өстенә) йөгертелгән алтын (яки көмеш); алтын (яки көмеш) йөгертелгән кәгазь; 2) тышкы матурлык, ялтыравык yaldızcı и. алтынлаучы yaldızlamak ф. алтын (яки көмеш) йөгертү yaldızlı с. 1) алтын (яки көмеш) йөгертелгән; 2) күч. тышкы матурлыклы, ялтыравыклы yalı и. 1) яр (диңгез яки елганыкы); yalı boyu яр буе; 2) җәйге йорт, дача yalım и. 1) ялкын; 2) (кылыч, пычак һ. б. ш. да) йөз yalın I и. сөйл. ялкын\n\n\n yalınс. 1) ялангач; 2) гади, бизәксез (сүз, язу һ. б.) yalınayak 1. с. яланаяклы. 2. рәв. яланаяк, яланаяк килеш yalıncak с. сөйл. ялангач yalınç с. ялгыз; гади yalınlaşmak ф. 1) ялангачлану; 2) гадиләшү yallah ы. әй, бара бир(егез); кит(егез); әйдә, әйдәгез yalnız I кис. тик, бары, гына; әмма; güzel, yalnız biraz renksiz матур, әмма бераз тоныграк\n\n\n yalnızс. 1) үзе бер, берәү, бердәнбер; yalnız bırakmak үзең генә калдыру; 2) мөстәкыйль yalpak с. йөдәтүчән; бәйләнчек yaltak , yaltakçı с. ялагай yaltakçılık и. ялагайлык yaltaklanmak ф. ялагайлану yaltaklık и. ялагайлык yalvarmak ф. үтенү, сорау, ялвару yama и. ямау; yama vurmak ямау салу yamamak ф. 1) ямау, ямау салу; 2) күч. (начар, түбән сыйфатлы әйберне) сатып җибәрү, биреп җибәрү yamak и. ярдәмче; йомышчы малай yamalı с. ямаулы yamaç и. сөзәклек, тау итәге yaman с. 1) искиткеч, таңкалдыргыч; шаккатыргыч; yaman bir iş искиткеч бер эш; 2) яман, начар; усал; yaman bir kişi яман бер кеше yamçı и. җиңсез тула чикмән yampiri с. какре-бөкре yamrulmak ф. кәкре-бөкре булу, чалыш-чолыш булу yamru yumru с. чалыш-чолыш yamuk 1. с. чалыш, кыек. 2. и. мат. трапеция yamulmak ф. бөгелү yan и. 1) як, ян; тараф; öte yandan башка яктан; 2) фланг; 3) профиль; yan cep ян кесә; yan kapı ян капка □ yanma almak үзе белән алу; yanı sıra аның белән бергә, бер рәттән; bu yanına бирегә, бу ягына; her yanda һәр җирдә, һәр тарафта; hiç bir yanda бер кайда да ◊ yanına varılmaz бик кыйммәт, сатып алырлык түгел yanmak ф. 1) яну, янып китү; кабыну; lamba yandı лампа кабынды; 2) көю, янып чыгу; ekmek yandı икмәк көйде; 3) пешү; eli yandı купы пеште; 4) кызу; кызышу; bedenim yanıyor тәнем кыза yanak и. яңак; yanak çukuru бит чокыры yanardağ и. янартау, вулкан yanaşmak ф. 1) якынлашу, якынлашып килү; 2) күч. кызыксыну yanaşık с. якын; аралаш yanaşılmak ф. якынлашу, якынлашып килү yanaştık и. пристань yanaşma и. 1) якынлашу; 2) хезмәтче; батрак yanay и. мат. вертикаль кисем yandaş и. тарафдар yandırmak ф. яндыру yangı и. ялкынсыну; boğaz yangısı бугаз ялкынсынуы yangılanmak ф. ялкынсыну yangın и. 1) янгын; yangın var! янабыз; янгын!; 2) сөйл. югары температура (авыруда); 3) күч. кайнарлык; сөю ялкыны yanık 1. с. 1) янган; 2) күч. ялкынлы, янган (йөрәк); 3) күч. кайгылы, хәсрәтле. 2. и. янган урын yangıncı и. янгынчы yanılmak ф. ялгышу; хаталану; yanıldım ялгыштым yanılgı и. ялгышлык, хата yanılış и. ялгыш, хата; ялгышу yanılmaz с. ялгышсыз, хатасыз; ялгышмый торган yanıltmak ф. ялгыштыру yanıltı и. ялгышлык (бик җитди булмаган) yanıltıcı с. ялгыштыручы yanıt и. җавап yanıtlamak ф. (сорауга) җавап бирү yani терк. ягъни yankesici и. кесә карагы yankı и. яңгыраш, яңгырау; кайтаваз □ yankı bilimi акустика yankılamak ф. яңгырау, кабатланып яңгырау yanlı и. тарафдар yanlış 1. и. хата, ялгыш; yanlışı düzeltmek ялгышны төзәтү. 2. с. хаталы, ялгышлы; □ yanlışını çıkarmak ялгышын күреп алу (күрсәтү) yanlışlık и. ялгышлык, хата; bir yanlışlık oldu бер ялгышлык килеп чыкты yansımak ф. чагылу (яктылык) yansılamak 1) чагылдыру (яктылыкны); 2) гәүдәләндерү, чагылдыру; иярү yansıtaç и. рефлектор yansız с. битараф yanşak с. лыгырдык, бытылдык, күп сөйләшүче yapmak ф. 1) эшләү, үтәү, башкару; iş yapmak эш башкару; 2) төзү, ясау; resim yapmak рәсем ясау 3) төзәтү, ремонтлау; 4) хәзерләү; 5) булышлык итү, сәбәпче булу; 6) эш итү, эш кылу; 7) булу; 8) булдыру, ясау □ yapamamak булдыра алмау; ne yapalım! нәрсә эшлисең! ни эшләмәк кирәк! yapma! китче! кит аннан! (искитүне белдерә) yapalak и. зоол. ябалак yapay с. ясалма □ yapay dil ясалма тел (сөйләшү өчен) yapı и. 1) бина, корылма; betonarme yapı тимер-бетон корылма; 2) төзелеш; yapı makineleri тезелеш машиналары; 3) лингв. сүзьясалышы; yapım eki сүзьясалыш кушымчасы; 4) гәүдә, бәдән yapıcı и. 1) төзүче; 2) ясаучы, башкаручы, барлыкка китерүче yapıcılık и. тезелеш; архитектура yapım и. җитештерү; тезелеш; ясау □ yapım evi ашханә, кярханә yapınmak ф. ябыну yapışmak ф. 1) ябышу; 2) ябышып тору; 3) күч. тагылу, көчләп тагылу yapışık 1) ябышкан, ябыштырылган; ябышучан; 2) күч. бәйләнчек, йөдәтүчән yapıştırmak ф. 1) ябыштыру; 2) күч. әйтеп салу, уйламыйча әйтү ◊ bir tokat yapıştırmak яңагына тондыру yapıt и. әсәр, хезмәт; эш yaprak и. 1) яфрак; çam yaprağı ылыс; çiçek yaprağı чәчәкнең таҗ яфракчыгы; 2) бит; kitabın yaprakları китапның битләре; 4) табак (мәс., тимернең) yapraklanmak ф. яфраклану yapraklı с. яфраклы yapraksız с. яфраксыз yar I и. ярдәмче (сүзенең кыскартылмасы); yarmüdür мөдир урынбасары; yaröğretmen укытучы ярдәмчесе\n\n\n yarII и. яр, текә яр\n\n\nyar и. яр, дус, яраткан кеше yarmak ф. яру; кисү yara и. 1) яра, җәрәхәт, киселгән урын; yara kabuğu кутыр; açık yara ачык яра; bıçak yarası пычак ярасы; 2) тишек □ yara almak яралану yaramak ф. 1) ярау; 2) файдалы булу; туры килү yaradan и. тәңре, алла, яратучы yaradılış и. 1) ярату, барлыкка китерү; 2) табигать, холык yaradılıştan рәв. туганнан бирле yaralamak ф. 1) яралау, җәрәхәтләү; 2) күч. тию, кагылу, хәтерен калдыру yaralanmak ф. 1) яралану, җәрәхәтләнү; 2) күч. хәтер калу, рәнҗү yaralı с. 1) яралы; ağır yaralı авыр яралы; 2) күч. кәефе киткән, күңелсезләнгән yaramaz с. и. 1) наян, шук, шаян; 2) яраксыз, юньсез yaran и. дус; яран yarar 1. и. файда, яхшы нәтиҗә. 2. с. яраклы, ярардай yararlanmak ф. файдалану; файда алу yararlı с. яраклы, файдалы yararsız с. яраксыз, файдасыз yarasa и. ярканат yaraşmak ф. төрле мәгъ. килешү; böyle konuşmak sana yaraşmıyor болай сөйләшү сиңа килешми yaraştırmak ф. яраштыру, туры китерү yaratmak ф. ярату, барлыкка китерү, китереп чыгару yaratıcı и. яратучы, барлыкка китерүче yaratık и. зат, мәхлук, җан иясе yarbay и. подполковник yardım и. ярдәм, булышу; yardım göstermek ярдәм күрсәтү; yardım ve işbirliği anlaşması үзара ярдәмләшү һәм хезмәттәшлек турында килешү; ilkyardım беренче ярдәм; maddi ve manevi yardım матди һәм мораль ярдәм □ yardım etmek ярдәм итү yardımcı и. ярдәмче, урынбасар, булышчы □ yardımcı cümle гр. иярчен җөмлә; yardımcı fiil гр. ярдәмче фигыль yardımlaşmak ф. ярдәмләшү yaren и. иптәш, дус yarenlik и. дуслык yargı и. 1) фәлс. хөкем; 2) юр. нәтиҗә, карар yargıcı и. арбитр, судья yargılamak ф. хөкем итү yarı и. ярты, ярым □ yarı çıplak ярым ялангач; yarı çöl ярым чүл; yarı gece ярты төн; ярты төндә; yarı yolda ярты юлда; yarıda kalmak уртада калу yarıcı и. кисүче; яручы yarık 1. и. ярык. 2. с. ярылган; киселгән yarılmak ф. ярылу yarılamak ф. уртасына җитү, яртысын бетерү yarım с. 1) ярым; ярты; 2) тулы түгел, тәмамланмаган; yarım otomatik ярым автоматик; yarım saat ярты сәгать; yarım yuvarlak ярым түгәрәк yarımada и. ярым утрау yarımay и. ярым ай yarın 1. и. иртәгесе көн. 2. рәв. иртәгә; yarın sabah иртәгә иртән yarış и. 1) ярыш; yarışa kalkmak ярышырга тотыну (керешү); yarış kaybetmek ярышта җиңелү; yarışı kazanmak ярышта җиңү; 2) конкуренция; 3) чабышу; узышу yarışmak ф. 1) ярышу; узышу; 2) ярышташ булу yarışçı и. 1) ярышучы; 2) ярышташ, көндәш yarlık и. тар. ярлык, фәрман yas и. матәм; траур yasmak ф. тигезләү; яссы итү yasa и. канун; закон yasamak ф. 1) тәртипкә китерү; 2) закон(нар) чыгару yasak 1. и. тыю, рөхсәт итмәү; av yasağı ауны тыю. 2. с. тыелган; yasaktır тыелган, рөхсәт ителми; ярамый; bu yoldan geçmek yasaktır бу юлдан йөрү тыелган yasaklamak ф. тыю, рөхсәт итмәү yasemin и. бот. ясмин yaslamak ф. терәк булу, терәп тору yaslanmak I ф. төрле мәгъ. таяну\n\n\n yaslanmakII ф. траурда булу yasmık и. ясмык yassı с. яссы; yassı çakıl яссы чуерташ yassılanmak ф. яссылану yastağaç и. сөйл. куна тактасы yastık и. 1) ястык, мендәр; yastık kılıfı (yüzü) мендәр тышы; 2) түтәл yaş I и. яшь; çocuk on yaşında бала ун яшендә; yaş günü туган көн\n\n\n yaş1. и. яшь, күз яше; yaş akıtmak елау, gözyaşı күз яше. 2. с. чи, дымлы; юеш; yaş otun чи утын; yaş çamaşır юеш кер yaşa yaşasın ы. 1) яшә, афәрин; 2) исәнлеккә, исәнлеккә-саулыкка yaşamak ф. 1) яшәү, тору; köyde yaşamak авылда яшәү; 2) күч. типтереп яшәү yaşantı и. тормыш, тормыш юлы yaşarmak ф. дымлану, юешләнү yaşayış и. яшәеш, яшәү рәвеше yaşıt и. с. яшьтәш yaşlanmak ф. олыгаю, картаю yaşlı I с. карт; олыгайган\n\n\n yaşlıII с. яшьле (күзләр) yaşlılık и. картлык, өлкәнлек yatmak ф. 1) яту; yan yatmak ян белән яту; 2) риза булу; күңел яту; 3) куну; açıkta yatmak ачык һавада куну; 4) утыру (төрмәдә) yatağan и. ятаган yatak и. 1) урын-җир; карават; yatak odası йокы бүлмәсе; 2) үзән, юл; nehir yatağı елга юлы; 4) күч. притон (каракларның) □ maden yatakları мәгъдән ятмалары ◊ yatağa yatmak түшәккә калу; авырып китү yatakhane и. тулай торак, интернат yatay с. мат. горизонталь yatırmak ф. 1) салу; hastahaneye yatırmak хастаханәгә салу; 2) сөрлектерү, егу; 3) салу, кертү; түләү (акча) yatırım и. 1) капитал салу; инвестиция; 2) капитал; yatırım yapmak капитан салу yatırımcı и. акча кертүче; инвестор yatışmak ф. 1) тыну; тынычлану; туктау; fırtına yatıştı давыл тынды; 2) хәл ителү; mesele yatıştı мәсьәлә хәл ителде yatıştırıcı с. тынычландыргыч (дару) yatsı и. ястү; yatsı namazı ястү намазы yavaş 1. рәв. 1) акрын; yavaş bir yürüyüş акрын бару; yavaş konuş! акрын сөйлә! 2. с. тыныч; акрын; yavaş adam тыныч кеше; yavaş bir ses акрын тавыш; ◊ yavaş! акрын! ашыкма! yavaş yavaş акрын гына yavaşlamak ф. 1) акрынаю, әкренәю; 2) тыну; йомшару yavaşlatmak ф. акрынайту, әкренәйтү yavaşlık и. 1) акрынлык, әкренлек; 2) тынычлык, йомшаклык yavru и. бала; yavru köpek көчек, эт баласы; kedi yavrusu мәче баласы; kuş yavrusu кош баласы □ yavrum! дустым! балакаем! (эндәшү сүзе) yavrucuk и. 1) балакай; 2) кош баласы yavrulamak ф. балалау, чагалау (хайваннар тур.) yavşak и. серкә, бет серкәсе yavşanotu и. әрем yavuklamak ф. ярәшү (өйләнү һәм кияүгә чыгу турында вәгъдәләшү) yavuklanmak ф. ярәшелү yavuklu с. ярәшелгән yavuz с. 1) кыю, батыр; 2) явыз, кырыс, каты күңелле yavuzluk и. 1) кыюлык, батырлык; 2) явызлык, кырыслык yay и. 1) җәя (корал); yay kirişi җәя кереше; 2) пружина; 3) дугасыман (җәясыман) нәрсә yaymak ф. 1) җәю, киңәйтү; 2) тарату yayan 1. рәв. җәяү. 2. с. мәгълүматсыз yaygara и. шау-шу, тавыш yaygın с. таралган, билгеле; киң таралаган; популяр yaygınlaşmak ф. таралу yayık I и. май язу җайланмасы; гөбе\n\n\n yayıkс. җәенке yayılmak ф. 1) җәелү; 2) таралу yayım и. 1) бастыру, бастырып чыгару; 2) тапшыру (мәс., радио аша) yayımcı и. нәшер итүче, нәшир yayımlamak ф. 1) бастыру, бастырып чыгару; 2) тапшыру (мәс., телевизордан) yayın и. басма yayınbalığı и. җәен yayınevi и. басмаханә, типография yayla и. җәйләү yaylamak и. җәйне үткәрү (тауларда, җәйләүдә) yaylak и. көтүлек yayma и. күргәзмә (сатыла торган әйберләрнең) yaymacı и. асламчы yaz и. җәй; yaz günü җәй көне yazmak I ф. 1) язу, язып кую, язып алу; 2) алу (эшкә)\n\n\n yazmakII ярдәмче ф. язу; düşe yazdı егыла язды yazar и. язучы, автор yazarlık и. язучылык yazı I и. 1) язу; yazı kağıdı язу кәгазе; yazı makinesi язу машинкасы; yazı masası язу өстәле; el yazıcı кулъязма; 2) шрифт; 3) почерк, язу рәвеше; кул; 4) мәкалә □ yazı dili әдәби тел\n\n\n yazıи. тигезлек, тигез җир yazıcı и. сәркәтип, язу язучы yazık и. 1) үкенеч; 2) гөнаһ, язык; 3) кызганыч (ымлык функциясендә) □ yazık etmek (olmak) зарар китерү yazılmak ф. язылу; çocuk okula yazıldı бала мәктәпкә язылды yazılı с. 1) язылган, язма, язулы; yazılı emir язылган боерык; 2) язмыш билгеләгән, язмыштан булган yazın I и. җәен, җәйдә\n\n\n yazınи. әдәбият yazışmak ф. язышу yazıt и. язулы таш yazlamak ф. 1) җылыту, җылыну (һава); 2) җәй үткәрү yazlık 1. и. 1) җәйге өй, дача; 2) җәйге кием. 2. с. җәйге; yazlık giysi җәйге кием yazlı kışlı рәв. җәен-кышын yazma 1. и. 1) язма; 2) кулъязма. 2. с. язылган (кулдан) yazman и. секретарь, сәркәтип yemek I 1) ашау; 2) күч. исраф итү, туздыру, җилгә очыру; miras yemek мирасны җилгә очыру\n\n\nyemek II и. 1) ашамлык, ашау әйбере; yemek listesi меню; yemek masası аш өстәле; yemek odası аш бүлмәсе; yemek tenceresi кәстрүл; akşam yemeği кичке аш; öğle yemeği төшке аш; 2) аш (кунак ашы) yedek и. 1) запас, резерв; 2) җитәк, җитәктәге ат yedekçi и. 1) атны җитактә йөртүче; 2) бурлак yedi сан. җиде; yedi defa җиде кат (мәртәбә); yedi saat җиде сәгать; saat yedi сәгать җиде (вакыт дәвамы) yedinci сан. җиденче yedirmek ф. 1) ашату; туйдыру; 2) сеңдерү; 3) күч. ришвәт бирү yedişer сан. җидешәр yegane с. бердәнбер yeğ с. яхшырак, әйбәтрәк yeğen и. бертуганның улы (яки кызы) yeğin с. 1) көчле; куәтле; 2) күч. өстен yeğinleşmek ф. 1) көчәю; 2) күч. өстенлек алу yeğlemek ф. өстен күрү yeğlik и. өстенлек yeğni с. сөйл. 1) җиңел; 2) җитди булмаган yeğnisemek ф. җитдигә санамау yeis и. өметсезлек, рухый төшенкелек yek с. бер, бердәнбер; yek zarbdan бер сугуда; берьюлы yekinmek ф. урыныннан сикереп тору yeknesaklık и. бертөрлелек yekpare с. бөтен, тоташ yekten рәв. 1) берьюлы; кинәт; 2) тиктомалга yekun и. барысы, җәмгысе yel и. 1) җил; yel değirmeni җил тегермәне; 2) сөйл. ревматизм ◊ yele vermek җилгә җибәрү (мәс., байлыкны) yelmek ф. җилү, элдертү yele и. ял (мәс., ат ялы) yeleç с. җиләс yelek и. 1) казаки, жилет; 2) кош каурые yelken и. җилкән □ yelken açmak 1) җилкәнне киерү; 2) диңгезгә чыгу yelkenci и. 1) җилкән сатучы; 2) җилкәнче; матрос yelkovan и. минут угы (сәгатьнең) yellemek ф. җилпәзәләү yelli 1) җилле (урын, көн); 2) ревматизмлы yelpaze и. җилпәзә yem и. 1) азык, терлек азыгы; җим; 2) алдавыч җим yeme и. 1) туклану, ашау; 2) татым □ yeme içme ашау-эчү yemekhane и. ашханә yemeklik и. 1) туклану акчасы; 2) ашарга ярарлык нәрсә yemeksiz с. ашау-эчү оештырылмаган yemin и. ант □ yemin bozmak анты бозу; антны үтәмәү; yemin vermek ант итү yemiş и. җимеш, җиләк-җимеш yemlemek ф. 1) азык бирү, җим сибү; 2) күч. алдап кулга төшерү yen I и. җиң (киемдә)\n\n\n yenII и. Япониядәге акча берәмлеге yenmek I ф. җиңү, җиңеп чыгу\n\n\n yenmekII ф. ашарга ярый торган булу yenge и. җиңги yengeç и. кысла; краб Yengeç и. астр. Кысла (йолдызлык) yeni 1. с. яңа; yeni usul яңа ысул. 2. рәв. яңадан; яңа гына; күптән түгел; yeni gelen яңа гына килгән yeniçeri и. янычар yeniden рәв. яңадан, баштан; yeniden yapmak яңадан үзгәртеп эшләү yenik I 1. и. тешләнгән эз, ашалган урын. 2. с. геол. ашалган\n\n\n yenikII с. җиңелгән □ yenik düşmek җиңелү yenilmek I ф. ашалу\n\n\n yenilmekII ф. җиңелү yenilemek ф. 1) яңарту; төзәтү; 2) кабатлау yenilenmek ф. 1) яңару, төзәлү; 2) кабатлану yenilgi и. җиңелү yenilik и. яңалык yenilikçi и. яңалык тарафдары yeniyetme с. балигъ булган yeniyetmelik и. балигъ булу yenli с. җиңле yenme и. җиңү yensiz с. җиңсез yer и. 1) җир; yerini sattı җирен сатты; 2) урын; җир; yer değiştirmek урын алыштыру; 3) пункт, урын; idare yeri идарә пункты; 4) вакансия, эш урыны; 5) билге, эз; bıçak yeri пычак әзе; 6) роль, урын; әһәмият; önemli yer әһәмиятле урын □ yer yurt торган урын, йорт; hiç bir yerde беркайда да ◊ yerine getirmek үтәү, башкару; yer kabul etmez җир алмас, гөнаһка баткан yermek ф. 1) хурлау, кимчелекләрен сөйләү; 2) яратмау, өнәмәү, җиксенү yeraltı и. җирасты yerbilimi и. геология yerbilimci и. геолог yerel с. җирле, урындагы yergi и. сатира yergici и. сатирик yerinmek ф. кызгану, үкенү yerinde с. урынлы, вакытлы yerkatı и. аскы кат (подвал) yerküre и. җир шары yerleşmek ф. 1) урнашу, килеп урнашу; җирләшү; 2) урнашу (эшкә) yerleştirmek ф. 1) урнаштыру (квартирга, эшкә); 2) күч. чәпәү, тондыру (яңакка) yerli 1. и. җирле кеше; абориген. 2. с. 1) җирле; урындагы; yerli mamulat урындагы җитештерү; 2) стационар, күчми торган yerlileşmek ф. җирләшү yermumu и. озокерит, тау балавызы yer sakızı и. битум yer sarsıntısı и. җир тетрәү yer sıçanı и. сукыр тычкан yerüstü и. җир өсте yeryuvarlağı и. җир шары yeryüzü и. җир өслеге yeşermek ф. 1) яшелләнү, яшәрү; 2) яфраклану yeşertmek ф. яшелләндерү yeşil с. 1) яшел; 2) яшел, өлгермәгән, пешеп җитмәгән; yeşil domates яшел помидор yeşillenmek ф. яшелләнү yeşillendirmek ф. 1) яшелгә буяу; 2) яшелләндерү yeşillik и. 1) яшеллек; 2) яшелчә yetmek ф. төрле мәгъ. җитү; yetecek kadar җиткән кадәр yetenek и. сәләт yetenekli с. сәләтле yeteneklilik и. сәләтлелек yeteneksiz с. сәләтсез yeteneksizlik и. сәләтсезлек yeter с. 1) җитәрлек; yeteri kadar җитәрлек дәрәҗәдә; 2) җитәр; yeter, söyleme җитәр, сөйләмә yeterlik и. сәләтлелек, булганлык yetersayı и. кворум yetersiz и. сәләтсез; ким yetersizlik и. кимчелек yetim и. ятим (йәтим) yetimhane и. ятимханә, приют, балалар йорты yetimlik и. ятимлек yetinmek ф. чикләнү, канәгать булу yetirmek ф. 1) бетерү, тәмамлау; 2) үстерү (баланы); 3) тоту (акчаны) yetişmek ф. 1) куып җитү; 2) килеп җитү; 3) тәмамлану; тәмам итү; 4) тию, кул җитү; 5) җитү, җитәрлек булу; 6) үсү; үрчү; 7) тәрбияләнү yetişkin с. 1) зур; yetişkin bir ağaç зур агач; 2) балигъ булган yetişme и. 1) үсү, арту; 2) балигъ булу; 3) пешеп җитү, өлгереп җитү yetişmiş с. 1) үскән, балигъ булган; 2) пешкән; өлгереп җиткән yetiştirmek ф. 1) китереп җиткерү; 2) хәбәр итү; тапшыру; 3) тәрбияләү, үстерү yetiştirici и. җитештерүче yetiştirme с. тәрбияләнүче, тәрбияләнгән □ yetiştirme yurdu (ятим балаларны) тәрбияләп үстерү йорты yetki и. вәкаләт, хокуклылык, вәкаләтлелек, компетенция yetkin с. камил; мөкәммәл yetmiş сан. җитмеш yetmişer сан. җитмешәр yetmişinci сан. җитмешенче yığmak ф. җыю; туплау yığdırmak ф. җыйдыру yığılmak ф. 1) җыелу, туплану; 2) егылу yığılı с. җыелган yığın и. өем yıkmak ф. 1) җимерү, вату; 2) кырынайту; 3) түнтәрү, аудару yıkamak ф. юу yıkanmak ф. 1) юылу; 2) юыну yıkayıcı и. юучы yıkı и. хәрабә, җимерекләр yıkıcı и. җимерүче, ватучы yıkık с. җимерек yıkılmak ф. 1) егылу; аву; 2) ишелү, җимерелү yıkım и. 1) бәла-каза, каза; катастрофа; 2) банкротлык, бөлү; яфрак астына керү yıl и. ел; yıllarca еллар буе, елларча; artık yıl кәбисә ел; doğum yılı туган елы; öğretim yılı уку елы yılan и. 1) елан; boğa yılanı буар елан; 2) күч. мәкерле, әшәке кеше yılbaşı и. Яңа ел yıldıramak ф. ялтырау; елтырау yıldırak и. яшен, елдырым yıldırım ф. яшен; елдырым; yıldırım düştü яшен сукты yıldırma и. террор yıldız и. төрле мәгъ. йолдыз □ yıldız akmak (kaymak, uçmak) йолдыз атылу; yıldız yağmuru йолдыз яңгыры; yıldız yeli төньяк җиле ◊ yıldız barışıklığı янәшә тыныч яшәү; yıldızı dişi сөйкемле сөяге булган; yıldızı düşük бәхетсез, тәләйсез; yıldızı sönmek популярлыгын югалту yıldızlamak ф. (төнлә кук аязып) йолдызлар күренә башлау yıldızlı с. йолдызлы yılgı и. көчле курку yılgın с. бик нык курыккан yılışmak ф. ялагайлану, куштанлану yılışık с. 1) ябышкак; ябышучан; сыланучан; 2) бәйләнчек yılkı и. ат өере yıllamak ф. бер ел яшәү, бер ел тору yıllık 1. и. еллык; еллык хезмәт хакы. 2. с. бер еллык; yıllık kuzu бер еллык бәрән yılmaz с. курыкмас, кыю yıprak с. искергән; таушалган, иске yıpranmak ф. 1) тузу (мәс., кием тур.), искерү (машина һ. б.); 2) күч. какшау; таушалу (кеше саулыгы һ. б. ш.) yırtmak ф. ерту yırtıcı с. ерткыч; yırtıcı hayvan ерткыч хайван yırtık с. ертык yırtılmak ф. ертылу yiğit 1. и. егет. 2. с. кыю, батыр yiğitçe рәв. егетләрчә, батырларча yiğitlik и. егетлек, кыюлык yirmi сан. егерме yirmilik и. егермелек yirminci сан. егерменче yirmişer сан. егермешәр yitmek ф. 1) югалу; 2) исраф булу yitik с. югалган yitirmek ф. югалту yiyecek и. ашамлык, азык yiyici с. и. 1) ашаучы; 2) күч. ришвәтче ◊ hazır yiyici әрәмтамак yiyim и. ашау, туклану уо хаб. суз. юк! кирәкмәс! yogi и. йог yoğalmak ф. югалу, юк булу yoğaltmak ф. тоту, сарыф итү, куллану yoğun с. куе, тыгыз yoğurmak ф. изү (камырны) yoğurt и. йогурт; катыкның бер төре (йогырт) yoğurtlu с. йогуртлы, катыклы yok хәб. сүз. юк; булмау; parası yok акчасы юк ◊ yokuna бушка, бик арзанга; hiç yoktan бер дә юктан yoklamak ф. 1) тикшерү, карау; тентү; 2) белергә тырышу yoklama и. тикшерү yokluk и. 1) юклык, булмаганлык; 2) күч. фәкыйрьлек yoksa терк. юкса, югыйсә yoksul и. юксыл, фәкыйрь, ярлы yoksullaşmak ф. фәкыйрьләнү, ярлылану; хәерчеләнү yoksulluk и. фәкыйрьлек, ярлылык yoksun с. мәхрүм yoksunmak ф. мәхрүм булу yokuş и. калкулык, үр yol и. 1) юл; yol inşa etmek юл төзү; yol tamiratı юлны ремонтлау; doğru yol туры юл; dört yol юл чаты; hava yolu һава юлы; su yolu су юлы; 2) юл, чара; bu işi yapmanın bir yolu vardır бу эшне башкаруның бер юлы бар; 3) буй (тукымада); 4) мәртәбә, юл; bu yolda бу юлы ◊ yol kesme юл кисү, юлда талау; yol vermek юл бирү; allah yolunu açık etsin! хәерле юл! yolmak ф. 1) йолку; 2) күч. алдап акчасын алу yolak и. сукмак yolcu и. юлчы; пассажир yolculuk и. сәяхәт; юлга чыгу yoldaş и. юлдаш yollamak ф. җибәрү; юллау yollu с. 1) буйлы (тукыма); 2) тиз йөрешле yolluk и. юллык, юллык чыгым yolsuz с. 1) юлсыз; 2) акрын йөрешле yolsuzluk и. 1) юлсызлык; 2) күч. законсызлык yoluk с. йолкынган yolunmak ф. йолкыну yom и. 1) бәхет; иминлек; 2) яхшы хәбәр yonmak ф. юну; ышкылау yonga и. юнгы, йомычка yontmak ф. юну, ышкылау yont kuşu и. зоол. сиртмәкойрык yontu и. һәйкәл yontucu и. һәйкәлче yormak I ф. арыту; алҗыту\n\n\n yormakII ф. юрау, дип санау yordam и. өлгерлек, елгырлык yordamlı с. 1) өлгер, елгыр; 2) тәҗрибәле yordamsız с. 1) җебегән; 2) тәҗрибәсез yorgalamak ф. юргалау yorgan и. юрган; yorgan çarşafı юрган тышлыгы ◊ yorgan döşek yatmak бик нык авырып яту yorgancı и. юрганчы, юрган сыручы һәм сатучы yorganlık и. юрганлык yorgun с. арыган, хәлсезләнгән, алҗыган yorgunluk и. арыганлык yorulmak ф. ару, алҗу yorum и. аңлатма yorumcu и. аңлатучы, комментатор yorumlamak ф. аңлату, комментарийлар бирү yosun и. мүк yosunlanmak ф. мүкләнү yoz и. сөрелмәгән җир; yoz toprak чирәм җир yön и. 1) юнь, тараф; 2) юнәлеш ◊ yönden (билгеле бер) тарафтан yönelmek ф. юнәлү yöneltmek ф. 1) юнәлтү; 2) идарә итү yönerge и. күрсәтмә, директива yönetmek ф. идарә итү, җитәкләү yönetim и. идарә, җитәкчелек yönetmen и. җитәкче, идарәче; мөдир yönetmenlik и. җитәкчелек, идарә, мөдирлек yöntem и. метод, алым, ысул yöntembilim и. методология yöre и. 1) тараф; 2) мохит; 3) тирә-юнь yudum и. йотым yufka 1. и. җәйгән камыр; җәймә. 2. с. күч. юка, тиз ватылучан yugoslav и. югослав yugoslavyalı и. Югославияле yukarı с. югары yukarıda рәв. югарыда yukarıdaki с. югарыдагы yukarıdan рәв. югарыдан yulaf солы; yulaf unu солы оны yular и. нукта yummak ф. йому; gözünü yummak күзен йому yumak и. йомгак (мәс., җепнеке) yumru 1 и. кабарык, шеш. 2. с. йомры yumruk и. ) йодрык; yumruk kadar йодрык кадәр; 2) тондыру (йодрык белән); ◊ yumruk oyunu бокс □ yumruk oyuncusu боксер yumruklaşmak ф. йодрык белән сугышу yumuk с. йомык, йомылган yumulmak ф. йомылу yumurta и. 1) йомырка; yumurta akı йомырка агы; yumurta kabuğu йомырка кабыгы; yumurta sarısı йомырка сарысы; 2) уылдык yumurtlamak ф. 1) йомырка салу; 2) уылдык чәчү; 3) күч. буш сүз сөйләү yumuşak с. йомшак; yumuşak ağaç йомшак агач ◊ yumuşak adam йомшак кеше; yumuşak muamele йомшак мөгамәлә yumuşaklık и. йомшаклык yumuşatmak ф. йомшату, йомшарту, йомшакландыру yunan и. юнан, грек yunanca и. 1. грек теле. 2. рәв. грек телендә, грекча yunanlı и. грек; Грециядә яшәүче yunus balığı и. дельфин yurt и. 1) ил; 2) ватан, туган ил; 3) йорт; 4) тулай торак □ öğrenci yurdu интернат, sağlık yurdu шифаханә yurtsever и. ватанпәрвәр, патриот, ватансөяр yurttaş и. 1) ватандаш; 2) гражданин yutmak ф. 1) йоту; 2) күч. йоту, үткәреп җибәрү; түзеп калу; 3) ышану; 4) оту (уеңда) yutak и. йоткылык yutkunmak ф. 1) йоту; 2) күч. чәчәү; тынып калу (сөйләргәме, сөйләмәскәме дил тору) yuva и. 1) оя; yuva yapmak оя кору; 2) йорт; 3) балалар бакчасы; 4) күч. оя; hırsız yuvası караклар оясы ◊ yuva kurmak гаилә кору; yuvayı yapan dişi kuştur гаилә учагын саклаучы -хатын-кыз yuvalamak ф. оя кору, оя ясау yuvarlamak ф. 1) тәгәрәтү; 2) төрү; 3) егу; түнтәрү yuvarlak 1. и. шар. 2. с. түгәрәк ◊ yuvarlak sesler гр. ирен авазлары yuvarlatmak ф. 1) тәгәрәттерү; 2) түгәрәкләү yüce с. 1) биек, югары; 2) күтәренке; бөек yücelenmek ф. күтәрелү yük и. йөк; авырлык; vapur yüğünü boşalttı пароход йөген бушатты; 2) вазыйфә, йөк; мәшәкать yükçü и. йөкче yüklemek ф. 1) төяү, йөк төяү; 2) күч. йөкләү, вазыйфа йөкләү yüklem и. гр. хәбәр yükletmek ф. төятү yükleyici и. төяүче yüklü с. 1) йөк төялгән, йөге булган, йөкле; 2) йөкле (хатын) yüksek с. 1) биек; yüksek dağ биек тау; 2) югары (тавыш); 3) югары; yüksek öğretim югары белем; 4) абруйлы; камил □ yüksek fiyat югары бәя ◊ yüksekten atmak мактану yükseklik и. 1) калкулык, биеклек, кашлак; 2) биеклек; tepe yüksekliği тау биеклеге yüksekokul и. югары уку йорты, югары мәктәп yükseköğrenim и. югары белем алу yükseköğretim и. югары белем бирү yükselmek ф. 1) күтәрелү, үсү, арту; 2) көчәю yükseltmek ф. 1) күтәрү, арттыру; 2) күч. артык мактау, күккә күтәрү yüksük и. уймак yüksünmek ф. авыр йөк дип санау yüküm и. 1) йөкләмә; 2) вазыйфә, бурыч yülgü и. кырыну пәкесе yün и. йон; yün çorap йон оек yürek и. 1) йөрәк; 2) йөрәк, күңел; yürekten teşekkür etmek чын күңелдән рәхмәт әйтү; 3) кыюлык, батырлык, йөрәклелек ◊ yürek kopmak йөрәк кузгалу; yürek sızlamak йөрәк сызлау yüreklenmek ф. рухлану; дәртләнү yüreklendirmek ф. рухландыру, дәртләндерү yürekli с. 1) кыю, батыр; 2) кызганучан yüreklilik и. кыюлык, батырлык yüreksiz с. куркак, кыюсыз yürümek ф. 1) йөрү, атлау, хәрәкәт итү, бару; 2) гамәлгә керү (мәс., закон); 3) йөри башлау (бала тур.); 4) йөреп килү; 5) ашыгу; 6) җайлану (эшләр); 7) барып җитү yürünmek ф. йөренү yürürlük и. яшәеш, кулланылыш yürütmek ф. 1) хәрәкәткә китерү, йөртү; 2) куллану; башкару; 3) әйтү yürüyüş и. йөреш yüz I сан. йөз; yüz yıl йөз ел; yüzde yüz йөз процент\n\n\n yüzи. 1) йөз; бит; genç yüz яшь йөз; 2) өс(т), өслек, йөз; мәйдан; deniz yüzü диңгез өсте; 3) фасад, йөз ягы, бит; binanın yüzü бинаның йөзе; 4) мендәр (юрган) тышы; 5) яхшы мөнәсәбәт, яхшы йөз; yüz göstermek яхшы йөз күрсәтү; ◊ yüzünden kan damlıyor чиртсәң каны чыгарга тора; yüz akı намус yüzmek I ф. йөзү, йөзеп йөрү\n\n\n yüzmekII ф. тиресен тунау yüzbaşı и. капитан yüzde и. процент; yüzde altı алты процент yüzdürmek I ф. йөздерү\n\n\n yüzdürmekII ф. (тире) тунату yüzey и. өслек; яссылык yüzgeç и. 1) яхшы йөзүче (кеше); 2) канат (балыкның) yüzkarası и. хурлык, мәсхәрә yüzlemek ф. битәрләү, әрләү yüzleşmek ф. 1) бәхәсләшү; 2) кара-каршы очрашу yüzleştirmek ф. кара-каршы очраштыру yüzlük и. йөзлек (акча) yüzme с. йөзү...-ы; йөзә торган, йөзү өчен; yüzme havuzu йөзү бассейны yüz numara и. туалет yüzölçümü и. өслек мәйданы yüzsuyu и. йөз суы; намус yüzsüz с. оятсыз yüzsüzleşmek ф. оятсызлану; оятсызга әйләнү yüzücü и. 1) йөзүче; 2) (тире) тунаучы yüzük и. балдак, йөзек; nişan yüzüğü никахлашу балдагы yüzükoyun рәв. Йөзтүбән yüzük parmağı и. атсыз бармак yüzüncü сан.йөзенче yüzünden бәйл. сәбәпле, аркасында yüzyıl и. йөзьеллык, гасыр; yarım yüzyıl ярты гасыр yüzyıllık с. йөзьеллык; yüzyıllık çam йөзьеллык нарат zaaf и. көчсезлек; түземсезлек zabıt и. 1) (җыелыш, утырыш һ. б.ларда язылган) беркетмә; 2) тартып алу, ия булу □ zabıt tutmak беркетмә язу zabıta и. полиция; ahlak zabıtası әхлак полициясе; zabıta müdürü полиция мөдире zaç и. купорос □ zaç yağı күкерт zafer и. җиңү; уңыш □ zafer almak (kazanmak, bulmak) җиңү, җиңүгә ирешү zafiyet и. көчсезлек, арыклык zağ и. кылчык (металлда) zağanos и. зоол. каракош zağar и. ау эте (бер тере) zahir и. кыяфәт, тышкы күренеш □ zahir olmak ачылу, билгеле булу, килеп чыгу zahire и. ашлык запасы; zahire ambarı ашлык келәте; zahire borsası иген биржасы zahiri с. 1) тышкы; күренеп торган; 2) ясалма; чын күңелдән булмаган, уйлап чыгарылган zahmet и. 1) авырлык, мәшәкать; 2) борчылу, кайгырту; zahmet çektirmek мәшәкатьләү, авырлык китерү; борчу; size zahmet verdim сезне мәшәкатьләдем □ zahmet etmek 1) борчылу, мәшәкатьләнү; 2) чыгымлану, чыгым чыгару; zahmet etmeyiniz! борчылмагыз!; zahmet olmazsa әгәр авыр булмаса zahmetli с. авыр, мәшәкатьле; ялыктыргыч; zahmetti iş мәшәкатьле эш zahmetsiz с. авыр булмаган, җиңел; көч сарыф итми торган zalim с. залим, явыз; zalim adam явыз кеше zalimlik и. залимлык, явызлык; гаделсезлек zam и. 1) өстәмә, өстәү, арттыру; 2) кушу, китереп өстәү □ zam yapmak өстәү, арттыру zaman и. 1) вакыт; zamanında вакытында; zaman farkı вакыт аермасы; zaman geçirmek вакыт үткәрү; zaman kazanmak вакытны оту; aynı zamanda бер үк вакытта; uyku zamanı mm вакыты; uzun zaman озак вакыт; iş zamanı эш вакыты; 2) чор, заман; imparatorluk zamanında императорлык заманында; 3)чор, вакыт; çocukluk zamanı балалык чоры; 4) гр. заман; fiil zamanları фигыль заманнары □ az zaman sonra тиздән; bir zaman бер заман, бервакыт; ne zaman кайчан; ne (kadar) zamandan biri кайчаннан бирле, кайвакыттан бирле zamane и. замана; zamane çocukları замана балалары zamanlı □ вакытлы □ zamanlı zamansız вакытлы-вакытсыз zamansız с. вакытсыз zambak и. бот зәмбәкъ, лилия zamir и. гр. алмашлык □ soru zamiri сорау алмашлыгы; şahıs zamiri зат алмашлыгы zamk и. җилем, келәй zamklamak ф. җилемләү, җилем белән ябыштыру zamklı с. җилемле, җилемләнгән zampara и. хатын-кыз белән күп чуалучы ир zamparalık и. бозыклык, азгынлык zan и. фикер; ышаныч; (дип) уйлау zanaat и. һөнәр zanaatçı и. һөнәрче zangırdamak ф. теш тешкә тию (туңудан һ. б. ш.) zannetmak ф. (дип) уйлау, (дип) санау; böyle zannederim мин шулай дип саныйм zaptetmak ф. 1) яулап алу, басып алу; 2) конфискацияләү; malını zaptetmişler товарын конфискацияләгәннәр; 3) истә калдыру, үзләштерү (дәресне); 4) язып алу zar и. 1) юка кабык (мәс., суган кабыгы); 2) анат. пәрдә; göğüs zan күкрәк пәрдәсе zarafet и. нәфислек, элегантлык zarar и. зарар, зыян; zararı dokunmak зарары тию; zarar görmek зарар күрү; zarar verici зарар китерүче; zarar vermek зарар итү; zarar yapmak зарар итү, зарар китерү; maddi zarar матди зарар zararcı и. зарар итүче zararlı с. зарарлы; zararlı böcekler зарарлы бөҗәкләр; zararlı iş зарарлы эш zararlılık и. зарарлылык, зыянлылык zararsız с. 1) зарарсыз; 2) күч. ярарлык, начар түгел zarf и. 1) футляр, сүрү; 2) конверт; 3) гр. рәвеш; soru zarfı сорау рәвеше; yer zarfı урын рәвеше; zaman zarfı вакыт рәвеше zarflamak ф. конвертка салу; конвертны ябыштыру zarif с. 1) нәфис, сылу, элегант; zarif kadın сылу хатын; 2) үткен акыллы; 3) нечкә зәвыклы zarp и. 1) бәрү, сугу; 2) көчле тәэсир zaruret и. 1) зарурлык, зарурият, мәҗбүрият; кирәклек; zaruretindeyim мин мәҗбүрмен; zaruret halinde кирәк булганда; 2) мохтаҗлык; хәерчелек; кыенлык zaruri с. зарурый, кирәкле, мәҗбүри; zaruri masraflar мәҗбүри чыгымнар; zaruri olarak мәҗбүри буларак zat и. зат, шәхес zaten рәв. 1) асылда, чынында; 2) гомумән, бөтенләй; kardeşini zaten bilmiyordu туганын бөтенләй белми иде zatülcenp и. мед. плеврит; үпкә пәрдәсенең ялкынсынуы zatürree и. мед. үпкә ялкынсыну, пневмония zavallı с. мескен, бичара; zavallı çocuk мескен бала zayıf с. 1) ябык, арык; 2) көчсез, көчсезләнгән, зәгыйфь zayıflamak ф. 1) ябыгу, арыклану; 2) көчсезләнү; зәгыйфьләнү zayıflatmak ф. 1) ябыктыру, арыкландыру; 2) көчсезләндерү, зәгыйфьләндерү zayıflık и. 1) ябыклык, арыклык; 2) көчсезлек, зәгыйфьлек zayi и. югалту; зая итү □ zayi etmek зая итү, югалту; zayi olmak югалу zebani и. зобаный zebercet и. зөбәрҗәт zedelemak ф. зарарлау; зарар итү; зарар китерү zedelenmak ф. 1) зарарлану; 2) бозылу; 3) зарар күрү zehir и. агу, зәһәр ◊ zehir gibi бик ачы zehirlemak ф. агулау; агу эчерү zehirlenmak ф. агулану, агу эчү zehirli с. агулы, зәһәрле; zehirli gazlar агулы газлар zehirsiz с. агусыз, агулы булмаган; zehirsiz mantar агусыз гөмбә zekat и. зәкят (керемнең кырыгынчы өлешеннән бирелә торган хәер) zeki с. зирәк, акыллы zelzele и. җир тетрәү, зилзилә zemberek и. пружина zembil и. камыштан үрелгән сумка (кәрзин) zemheri и. зәмһәрир, каты суык zemin и. 1) туфрак, җир; 2) җирлек, нигез, фон; zemini siyah bir basma кара җирлекле тукыма; 3) күч. нигез; bir anlaşma zemini bulunamadı килешү өчен бер нигез табылмады zenci и. негр zengin и. бай; мул; zengin bir adam бай кеше; zengin bir tabiat бай табигать; zengin mal çeşidi товарларның бай ассортименты zenginlik и. байлык; ruh zenginliği рухи байлык; tabii zenginlikler табигый байлыклар zerdeva и. зоол. сусар zerre и. кечкенә кисәкчә, тамчы; бөртек □ zerre kadar бик аз (дәрәҗәдә) zerzevat и. яшелчә zerzevatçı и. яшелчәче zevk и. 1) зәвык; zevk meselesi зәвык мәсьәләсе; 2) ләззәт; күңел ачу; zevk için күңел ачу өчен; zevkine gitmek ошау zevklenmak ф. ләззәтләнү, тәм табу zevkli с. зәвыклы zevksiz с. зәвыксыз zeyrek с. зирәк, аңлы, зиһенле zeyreklik и. зирәклелек, аңлылык, зиһенлелек zeytin и. зәйтүн; zeytin ağacı зәйтүн агачы zeytinci и. зәйтүнче (үстерүче яки сатучы) zeytinlik и. зәйтүнлек, зәйтүн агачлары үскән урын zeytinyağı и. зәйтүн мае zıh и. кайма, кант; бау zıkkım и. агу, агулы матдә zımba и. 1) тишкеч; борау; 2) тишү zımbalamak ф. 1) бораулап тишү, тишү; 2) билетны тиштерү, компостерлау zımpara и. наждак; zımpara kağıdı наждак кәгазе zındık с. алласыз, аллага ышанмаучы zıngıldamak ф. зыңгылдау zıngırdamak ф. 1) калтырау, теш тешкә тию; 2) зыңгылдау (мәс., пыяла) zıplamak ф. сикерү, сикерә-сикерә бару (тәгәрәү) zıppadak рәв. кинәт, кинәттән; zıppadak içeri giriverdi кинәттән эчкә кереп китте zırh 1) броня; 2) иск. көбә, көбә кием zırıldamak ф. акыру, бакыру, кычкыру; чыелдау zırıldanmak ф. акыру, бакыру, кычкыру; чыелдау zırıltı и. кычкырыш, тавыш, гауга zırlak с. кычкырынучан; тавышлы zırnık и. мышьяк zırva и. буш сүзләр, лыгырдау, лаф zırvalamak ф. буш сүзләр сөйләү, лаф ору, лыгырдау zıt и. 1) капма-каршы булу; капма-каршылык; 2) каршылык, каршы булу; каршы сүз әйтү ◊ zıddı olmak канәгать булмау; zıddına basmak ачуландыру zıtlaşmak ф. (бер-береңә) капма-каршы тору, каршылык күрсәтү zıvana и. мөштек zıvanalı с. мөштекле □ zıvanalı sigara папирос zıvanasız с. мөштексез □ zıvanasız sigara сигарет zıypak с. тайгак zibidi с. килбәтсез zifaf и. зөфаф; zifaf gecesi зөфаф киче zift и. сумала; кара сагыз ziftlemek сумалалау zihin и. зиһен, акыл, аңлау; zihinli ачык зиһенле; zihinim durdu шаккаттым, нык гаҗәпләндем; zihin hesabi телдән санау; zihinde tutmak истә тоту ◊ zihnini toplamak акылны җыю; zihinden çıkarmak зиһеннән чыгару; оныту; zihinden çıkmak онытылу, истән чыгу zikir и. искә төшү, искә төшерү zikretmek ф. искә төшерү, билгеләп китү zikzak и. зигзаг; zikzak yol зигзаг юл zil и. кыңгырау; zile basmak шалтырату; zil düğmesi кыңгырау төймәсе; elektrikli zil электр кыңгыравы ◊ karnım zil çalıyor карным ачты zillet и. хурлык, кимсетелү; түбәнсетелү zilli с. 1) кыңгыраулы; 2) күч. әдәпсез (хатын) zilsiz с. кыңгыраусыз zilyet и. ия, хуҗа; биләүче zilyetlik и. ия булу, биләү zimmet и. (бер сәүдә оешмасының) бөтен бурычлары zina и. зина, җенси азгынлык zincir и.1) зынҗыр; муен зыңҗыры; 2) чылбыр; 3) иск. богау zincirlemek ф. 1) чылбыр белән бәйләү; 2) күч. бер-бер артлы килү zindan и. төрмә; zindana atmak төрмәгә утырту zindancı и. төрмәче, зиндан каравылчысы zinde с. 1) көчле, каты, куәтле; 2) җанлы, тере, дәртле zira I бәйл. чөнки\n\n\n ziraII и. (терсәктән урта бармак очына кадәрге) озынлык үлчәү берәмлеге ziraat и. игенчелек, авыл хуҗалыгы; ziraat bankası авып хуҗалыгы банкы; ziraat sergisi авыл хуҗалыгы күргәзмәсе ziraatçı и. игенче zirve төрле мәгъ. иң югарыгы нокта ziyade с. күбрәк, зуррак, артыграк; yarım saatten ziyade sürdü ярты сәгатьтән артык дәвам итте ziyadelemek ziyadeleşmek ф. арту, күбәю ziyafet и. 1) сый, сыйлау; 2) ашау-эчүле мәҗлес □ ziyafet vermek мәҗлес оештыру, кунаклар чакыру ziyan и. зыян, зарар; ziyanına зыянга; ziyan çekmek / görmek зыян күрү ◊ ziyanı yok! зарар юк! ziyanlı с. зыянлы, зарарлы ziyansız с. 1) зыянсыз, зарарсыз; 2) сөйл. начар түгел, яхшы дип әйтерлек ziyaret и. күрешергә (хәл белергә) килү zoka и. зур кармак (балыкка охшатып ясалган) zoolog и. зоолог, хайваннар белгече zooloji и. зоология, хайваннар белеме zor и. 1) мәҗбүрилек; zorunda kalmak мәҗбүр булу; 2) кыенлык, авырлык; газап; zorun ne? нәрсәдән газапланасың?. 2. с. 1) авыр, кыен, газаплы; zor bir çalışma авыр эш. 3. рәв. көч кулланып □ zor alım конфискация zorba и. тиран, деспот; изүче, көчләүче zorlamak ф. мәҗбүр итү, басым ясау zorlaşmak ф. кыенлашу, авырлашу zorlu с. 1) көчле, куәтле; каты; zorlu bir yağmur көчле яңгыр; 2) кыен, авыр zorluk и. авырлык, кыенлык □ zorluk çekmek кыенлык кичерү zorunlu с. мәҗбүри, кирәкле; котылгысыз □ zorunlu kılmak мәҗбүр итү zorunluk и. мәҗбүрлек, кирәклек; котылгысызлык zulüm и. золым, изү; гаделсезлек zurna и. сорнай zurnacı и. сорнайчы züğürt и. акчасыз, ярлы □ züğürt olmak акчага мохтаҗ булу züğürtlemek ф. акчасыз калу, ярлылану; бөлү züğürtlük и. акчасызлык, ярлылык, мохтаҗлык Zühal и. астр. Сатурн Zühre и. астр. Зөһрә (Чулпан) йолдызы zührevi с. венерик (авыру) zükam и. томау, салкын тию zükamlı с. салкын тигән, томаулы zülüf и. чәч бөтеркәсе zümre и. 1) төркем; 2) төр, төркем, катлау zümrüt и. зөбәрҗәт züppe с. франт, кием калыбыдай zürafa и. жираф zürriyet и. токым, бала-чага; zürriyetsiz bir aile бала-чагалары юк бер гаилә